Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 39, 28 September 1895 — Ka Huakai i ke Panalaau o na Mai. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Ka Huakai i ke Panalaau o na Mai.

Mā ka huakai a Rev, C. M. llyde D.D. i hole ai ike Panalaau Mai Lepera o Molokai 1 ka malama aku nei o Augate i hala, ua hoi naai oia me k«kahi mau mea hoomanao waiwai nui o kona makaikai kino ana, a aakoa e lawe H)ai nei malalo iho: Ua liookaawaieia na aina o Kalaupapa ame Kalawao oke Aupuai Ilawaii ika makahiki 1866, no ka lawe ana aku i na mai lepera a maiaiia • nohoalii ai. O ka nui o keia mau aiua o Kalaupapa ame Kalawao, ma kahi o ka 3,800 mau eka. H# wahi hapa uuku wale uo o ke Panalaau kai kukuluia i na halo, oia kola hapa o ka aina he hapalua mile ; ke akea, e moe ana ma ke kumu o ka laioa pali. He 176 • keia mau kale no ka Papa Oia, a he 231 e ona ia nel e na mea mai. Ua hookueneia me ka nana ia no na alanui kekahi, aole hoi e Uke me ke ano mau o na I kanhale kanaka. O ke ano hale hookahl n» e like me ko Hanoluiu a t me oa wahi e at, he lanai mamua o ke alo> he elua keena a me na lanai mahope i paa i ka paku ia f a loaa he elua man keena hov. Oka hapanui t«a o iakou he pena hamo puma ia. Ma na pa liUii 0 hoopnni ana ina halo e maopopo ai ke ano oka eaea nohohale. He maikai a hiehie ko kekahi, a he waiho wale iho no an» hoihoi ole ko kekahi, a o ko kekahi me ho mea la aole no he wahi maia* ma ikiia. He mau maiapoa ko kekahi, he mau iaau huaai, ame na )au hihi me he mea la he poe lakou i maa i ka noho ana heomaemae a nanaina oluoiu. O ka waiho ana o ka aina, he aoo hapa poapoe i hoopili ia aka ika paia pali kiakie e pahiiu mai ana. O ko paiahaiaha, me he la aia ma ka eiua am« ka hapaloa mile mai ka hikina ake kemohana, a pela no hoi paha mai ka akau aka hema» Ke ulu nei kā'maon maniieaie ma* iuna o na wahi i paa ole i ka hoepu* niia ika pa e hoolawa ana i aiaa knia maikai e oia ai m poo plpi he eooaia mi e ka Papa 03& a

694 maa iio a me na hoki, mailoko ae o ia heiana, ke ena nei ka Papa OU he 75. Aia ma Kalaupapa a me Kalawao ke ka nei he mu iuakiai pakahi no oa hoomana Hooie Pope a me KaioLika Roma, a me hookahi haie halawai Moremona ma Kalaupapa. Aia he 145 mao hoahanau oka ekalesia Heole Pope ma oa laakini elua, aka aa oi ako mamaa oka papaiaa ia halana, he maa hoahanaa ! ae ole e hookaa la mai ko lakoa maa ekalef?ia mai. He 80 ka averiga oka poe hele maa i ke Kola Sabati aa Kaiaupapa, ahe 125 hoi ka poe hele maa i ke anaina pole kakahiaka, a 0 ka hapalua paha o ia heiana ma Kalawao. He 92 wale no poe kino ola mai ole e noho ia ma ke Panalaau. Aia ke naho nei he 46 maa keiki mai oie me ko lakou mau makaa. He 96 ka nui o na keikikane e noho nei ! maloko o Baiawioa Home ma Kala- ! wao a he 114 maa kaikamahlne ma Paaahi Home. Oka heiuna nui o na mai ma ka wa o keia makaikai ana (Aagate, 1595), he 451 wahine a me 619 kane. Malloko mai o keia heluna, he 3 Beritania, 4 Geremanla, 5 Amerika, he 7 Pukiki, 21 Pake a me 2 o na lahui e ae, a o ke koena aku, he Hawaii wale no. Ua lawe ia i ke Panalaau mai ka j hoomakaia ana e hookaawale ma Molokai, na mai he 4,904 ka nui iloko o na makahiki lie umikumamawaiu, e averiga ana ma ka 174 o ka makahiki. A ua make iloko o ia manawa na mai he 3,191 a he247 1 hoekuu ia aohe mai. 0 ka Mokolii ka mokuahi nana e halihali mau nei na eke leta, ka ai a me na ukana e ae i kela a me keia hebedoma. Ke haawiia nei ka mai lepera i kela amo keia hebedoma, he 21 mau- paona paial, (a i ole ia he I a me hapa paona papaa berena me 1 paona kopaa, a i ole ia lie 9 paona* laiki, a i ole ia he 12 ame hapaha pa«na paiaoa maka), he hapa paona sopa, he 1 a me hapaha paona paakai, he 1 kukaa ahi koe, he hapalua paina aila mahu, 7 paona io pipi a i ole ia he ō paona kamano, koe ka umi dala mawaho ae o ka makahiki e haawiia ai e ke aupuni no ke kuai ana ika lole a pela aku. Ile haawina nui maoli na lilo no ke aupuni ma ka bila haawina ona makahiki eiua. O na lilo oka makahiki e like me 'ia i ike ia ma ka biia liaawina i waiheia mai ma Maraki 31, 1894, he $88,210. Oka lilo no ke keikikane hookahi ma ka home Balauwina i ka makahiki, he $69; ko ke kaikamahine hookahi hoi ma ka home Pauahi he $78. 1 na makahiki elua i pau ho umi kumamaha mau poe kanaka e waho i komo wale mai iloko o ke Panala8u i hepa a hoopai ia, he 6 lioi mau mea mai iepera i boao e mahuka. He hana nul ka hookekena ana i na kanaka Hawaii e kaawale mai ke kahua aku oke Panalaau. O kekahi poe o lakou aole be poe mai, he pee manaka i ka hana no ko iakou ola iho, ua hoao e onou maeli ia lakou e hoopaaia ma ka heiuna o ka poe mai lepem, i mea e loaa ai ia lakou ka haawina ai ake aupuni e maiama nei i kela a me kela hebedoma. O ka hoao ana o kekahi mai e maliuka mai ke Panalaau aku ma ke kai, he nui ka poino, no ka mea, eia ka alna ke waiho wale nei i na makani akau, ao ka holo ana inai malooa o ke kowa i na mokupuni e ae, he nui na pilikia a kekahi « ae ole ai e hoonahea. Oke alanui olowi e pii ai iluna e ka i>ali, oia kekahi ona aiahoie a kekahi poe eae ole ai ke hele. Na ka lawe leta me kona Uo e hali mai i na leta i kela a | me keia Poalua mai Kaunakakai mai, a ma kela Pealima keia Poali. ma e iawe ia ai na leta hooana iwaho mai ke Panalaau aku. Aole he pilikia o ke ala e iho ai ilalo oka pali. O na kualapa pali kohoho e kai lalaai la ma ka akau o Molokai, aole no he pohaku paakikl maoli aka be lepo, ua *kiia he alanui anapuu, mai ka ekolu a hiki [i ka eono kapoai ma kahi kohoho o ka pali, a aa hana maa la i m&u ka maikal. Aka, he aneane no nae ka hoopō, ina oo ma ua ala pali oiowi laa nana Iho ai ilal» o ka palihe 2000 kapuai mailuna iho a hiki ilalo ika aekai. < He elua makahiki i hala ika hali leta ma keia ala pali, ua kaa mai 1 kekahi pohaku a pa ma kona poo a make loa. Ma na wa maiie mau, aohe no he piiikia o ka iho ana. [E hooaoaa ia aku ana.]