Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 25, 22 June 1895 — Page 1

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Darryl
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAHAINA I HUIIA

 

Buke XXXIV HELU 25.       HONOLULU, POAONO, IUNE 22, 1895   NA HELU A PAU, 2551

 

Hoolaha Loio

H. R. Hitchcock

Notari no ku Lehulehu

Apana Hookolokolo Kaapuni Elua, Kaluaaha, Molokai

2514-@

 

W. R. KAKELA

Loio a he Kokua ma Ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

2370

 

ANTONE ROSA (AKONL)

Loio a he Kokua ma Ke Kanawai

LUNA HOOIAIO PALAPALA

Keena Hawa me Alanu Kaa@@manu

2370

 

ALLEN & ROBINSON,

            Na MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no me ka Uwapo e Pakaka, Honolulu, make kumukuai, makepono loa, no ka pomaikai o ke lehulehu e makemake ana e ku kula hole.  E kipa mai a e ike @@@aka.

2398-@

 

WILDER & CO., @ W@@LA MA.

            Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau @ pono ai o ka hale.

Kihio  Alanui Moiwahine me Papa.

396-@

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKKA)

Loio a he Kokua ma ke Kanwai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

            E hapa ia no na palapala kuai, Palapala Hoolimalima, a we na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana:    Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki a ka @@@@ @ alanui Kalaoa.    

2370

 

LELO H@OLAHA.

            O na poe lawelawe hana ole a pau me ka Hui Hanai Hipa o Humuuia, ke papa loa ia a ku nei lakou aole e hele maluna o na alanui a ala liilii o na aina e noho mana ia nei e ua Hui la ke loa a ole ka ae ia mamua.

            O na ilio e loaa aku ana maluna o ka aina, e pepehiia no: aole loa e ae ia ka ho’a  pua ana ma alanui.

            HUMUULA SHEEP STATION COMPANY,

Kalaieha, Apr. 20, 1895

 

PAPA!             PAPA

AIA MA KAHI O

Lewers & Cooke

(LUI MA)

Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.

E LOAA NO NA

PAPA NOUAIK@

O keia a me keia ano,

Na Pani Puka, na Puka Aniani

na Olepelepe, na Pou, na O’a

na Papa Hele, na Papu Ku,

me na Papa Moe he nui loa

 

NV PILI HALE O NA ANO A PAU

A me na

WAI HOOHINUNINU NAN@

O na ane a paa loa

 

Na Balaki o na Ane he Nui Wa

            Ke hai ia aku nei oukou e n@ makmaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou @ hoolawa aku ma na mea a pau @ ili ana ma ka laua oihana no ka.

 

Uku Haahaa Loa,

E @ke me ka @@@@  @ ho@o ana @a@a@@i o La@@ a me ka mea Kuai.

Hele Mai e Wao no Oukou iho.

2396-q

 

HE MOOLELO

--NO—

FRANK READE OPIO

            Ka Mea Nana i Hana ka Moku Lele ma ka Lewa-lani – Ka Mea Nana i Kaapuni na Wahi a pau o ka Lewa – A mai ke Kukulu Akau a ka Hema – A mai ka Hikina a ke Komohana – Ke Mea Kupaianaha o ke Keneturia Umikumamaiwa – Ka Naauao Kelakela o ke Kanaka – Ka Haawina Makamae a ke Akua i Haawi mai ai.

 

KA “POAI LEWA”

MOKONA II

KA HUAKAI MUA NO KA WELAU AKAU

            I ka wehewehe ana ae o kai ao, aia hoi, ua ike aku la oia mamua pono o kona wahi e hoolele aku nei ma kahi paha he mau mile, i kekahi mea eleele e lana ana maluna o ka ilikai, a e paialewa ia ana e na ale i o a ianei.

            Lalau koke ae la oia i ka ohenana, a i kona kau pololei ana aku, ua hoomaopopo koke aku la oia, he lapa laau ua mea la, a maluua hoi o ua lapa la, e noho ana he ekolu poe me ka pupue ana o kekahi mau mea, a ma kana ike mai me ka hookilepalepa ana i kekahi mea me he hae la.

            Hoomaopopo koke iho la ka opio he poe olulo keia a ua aneane paha lakou e poino i kaua mea he anu o ia po, a i ole no ka pololi no paha hoi kekahi.

            Ia wa, ua hookani koke ae la oia i ka hele uwila, a iloko o na sekona pokole loa, ua hoea mai la kana mau kauwa.  i kela wa, ua loea koke aku ia no lakou maiuna pono o kahi a ua poe lulo ia e lana ana.

            Hoopaa koke iho la ka opio i ka holo ana o ka Poai Lewa imua, a kau malie iho la oia me he manu pueo nui la e nana pono  iho ana i kana mae i ike ai.  Aohe oni a luli hoi, aka me he mea la ua hoopaa ia e kekahi mea iwaena o ka lewa.

            Kauoha koke ae la o Frank i kana mau kauwa e hookuu ia ke alapii kaula ma ka aoao o ka Poai Lewa.

            Hoomaopopo iho la lakou i na hiohiona o ka poe olulo, he hookahi o lakou he wahne ui opio, a iloko hoi o ke ano kunahihi o ko lakou mau nanaina, oia mau no nae ka ui nohea o ka lede opio.  Ma kona aoao hoi he kanaka aoo laueho hina, a ma kona ano ke nana aku, me he la oia no paha ka luani makuakane o ka lede.  O ke koiu hoi o lakou, he kanaka kin@ oolea oia, a ma o kona aahu la, me he ia he luina moku oia.

            Ua hoemi malie ia iho la ka Poai Lewa a kokoke loa i ka ilikai, a ia wa hoi, ua kauoha koke aku ia ka opio ia Keoni e lele aku oia iluna o ka @apa papa, a e kokua mua mai i ka lede.  He wa pokole, ua kau aku ia o Keoni, a mamua o ka hiki ana i na olulo ke haawi mai i ka lakou mau hoomaikai, ua pau mai la lakoo i ka hooili ia iluna o ka Poai Lewa.

            He mea e hoi ke lakou kahaha i keia mea ano h@u loa.  Me ke kali hou ole iho, ua hoomaka aku ia no ka Poai Lewa ma kona alahele lewa.

            Hookipa koke aku la ka opio k alede opio a me ke keonimana aoo maloko o kekahi mau keena pumehana oluolu o loko o ka Poai Lewa, a i ko iakou hiki ana maloko o ke keena hooluolu nui, ua pane aku la ka opio:

            “Ke manao nei au e loaa ana I aolua na oluolu a pau e hiki ai I ka mana o ke kanaka ke pahola aku.”

            “ E ka opio maikai, e ae mua mai oe ia’u a me ka’u kaikamahine e pahola aku i ka mana mau hoomaikai kiekie ia oe, oiai he mea maopopo, aole loa e hiki ia makou ke ola he mau hora loihi hou aku malona o kela lapa papa, no ka mea ua hoomak mai ka maeele e hoomalule mai i ku makou mau kino, a mamuli wale  no o ka mana o ke Akua ko makou halawai ana me keia pomaikai nui, aka maua nae o ko kakou kamailio loa ana aku, e hoike mai oe, heaha la keia mea kupaianaha a’u ike nei, he mea oiaio paha keia, a i ole he moeuhane wale iho no paha keaia’u e ike nei?” wahi a ke keonimana aoo.

            “He mau mea oialo wale no keia au e ike nei.  O keia mea, he moku lele keia, a i hana ponoi ia e ko’u mau lima.  He kanaka Amerika au, a o ko’u wahi o Readestown,” wahi a ka opio.  Ia wa, ua hoomau hou aku la oia:

            “E ae mai olua ia’u e alakai aku ia olua maloko o ke keena komo kapa, a malaila e loaa  ai ia olua na aahu pumehana, a e wehe koke olua i ko olua mau aahu pulu.”

            Haawi mai la laua i ka laua mau hoomaikai.

            Ia wa ua lawe mai la ka opio i kana mau malihini ma kekahi keena kaawale e aku.

            A ia wa no hoi, ua kauoha aku la oia ia Keoni e lawe aku i ka luina olulo ma ke laua keena ponoi, a e hoolawa mai i ka malihini me na mea a pu e oluolu ai oia.

            Me ka hauoli na ka@wa i hooko ai i ke kauoha a ko laua haku oluolu nui wale.

            I kela wa na ala mai la ka hiamoe o kauka Vanadeks, a i kona lohe ana no keia mea hou, he keu o kona hauoli no ka pakele ana o kela poe pilikia, a me kona ano piha hoihoi, u apane mai la eia i ka opio akeakamai Frank Reade:

            “Aole anei I pololei ka’u mea i kamailio mua mai ia oe maloko o ka’u leta?”

            “Heaha ia mea?” wahi a Frank me ka mino-aku ma kona mau palima mohaha.

            “Ua wae maoli no Akua ia oe i mea nana e uwao ka poe pilikia o ko keia ao,” wahi a ke kauka aoo me ke kuio.

 

HE MOOLELO WALOHIA

-- NO NA UI --

MAKUA OLE ELUA

 

LA FOSA

Ka Makone,

 

-- A  ME --

PIA FOSA,

KA MEA I PIHA I KE ALOHA

 

DE WODISE,

Ka Naita Puuwai Piha Hamama a me ka Olu Waipahe.

 

MOKUNA XII

            “O ko’u manao, ea,” i pane mai o De Linire me ka piha i ka huhu nui, “ua uwe ke Kaunase nona iho no, aole hoi nou.  Ua kamailie aku oe iaia no kona mau popilikia o kona mau la opiopio, i uhi la hoi me kekahi lole eleele iloko o kekahi lua huna ekaeka, malia paha he mea nona e poino-ai, @ na ia mea i hoanoe ae i kona lunaikehala, a na ia mea i hoopilikia nui mai i kona ola a me ko’u nei.  Nolaila, e ka naita, e kamailio a e hahai mai heaha ia ua mea la?”

            Aole e hiki ia De Wodise de hoomaopopo heaha la ka nui o ka ke Kauna mea i lohe ai no ka laua mea i kamailio ai, a heaha ana la kana pane.

            O kana hana wale no i koe o ka imi ana i kumupale, no ke pale ana aku i kona makuahine mai na, hoohuoi ia ana o kana mau hewa i hana ai, a pehea la oia e hana aku ai. 

            He hookahi wale iho no alanui i maopopo iaia, oia no ka hoole paakiki ana no na mea a pua loa a hiki i kona manawa e maopopo ai i ka nui o na mea i lohe ia.

            “M@nasiua de linire,” I hoomaka aku ai oia iloko o ka leo aaka huhu, a ma na ano a pau, aole i nana ia ka hanohano.

            “Ua kauoha aku au ia oe e olelo!” i kahamaha koke mai ai ke Kauna iloko o ka leo nui.

            “Aole a’u mea i ike, e monasiua,” wahi a ka pane pokole a ke kaoaka opio.

            “A ina pela, ea,” wahi a ka leo i piha i ka inaina.  “Ua makemake ua makemake anei oe e hoopoino i kau mea i aie ai ia’u?   I keia la hookahi no, ua hoole papalua mai oe i ka’u mau makemake hoi,  aole no hoi i kou leo.  Aka nae, ina aole e hiki ia oe ke hoike mai ia’u i ka mea oiaio, e imi ana au i kahi e loaa ai ia’u kana mau mea huna.”

            “Aole paha ou iohe, aole au i ike i kana mau mea huna, au hoi e hookonokono auai nei ia’u e hoike aku,” wahi a De Wodise iloko o ka lee haskei.

            O ka puka wale mai no koe o ka ke Kauna mau olelo oolea huhu, ina paha i puka keia hana mawaena o laua, o ka mahae no ia o ka noho’na hoaloha ana, a he mea maopopo ole ka hiki e lapaau hou ia, ina aele i hoea mai ke kakanolelo me ka haina a ka pepa ana i lawe ai.

            Me ia hoi kekahi mea nui koikoi, e hoopuni ia ana hoi e kekahi mau apo kila, a ma o ka nanaina he mea kahiko loa ua mea ia.  He buke na mea ia, ina e nana pono ia, e hiki no i ka mea iaia ua buke ia ke hoomaopopo iho aia maloko o kona mau uhi kaumaha na mea huna pouiiuli a me ka weliweli eehia i kakau ia ai.  He buke – no ka panina o ka hana @@ma koko ikaika, ina e wehe ia, e loaa no i ka poe he mau @ausani ka nui ka ehaeha kup@uli, ka mea hoi aole wahi waiwai e loaa mai. 

            E like me ka nakeke ole o kona komo ana mai, pela ka kana hana keaka o na makai i nalo aku ai, a no ka loa o ka manawa @ haalele iho ai i na kanaka elua, o laua wale uo ko loko o ka lumi.

            “Ina aole io oe i ike i ka mea huna,” wahi a ke Kauna, iaia i noho iho ai maua o kela mea kaumaha, a hoomaka iko la e huli i na pepa me ka lima haalulu, “alaila e ike like kaua.”

            Me ke kupilikii o ka nui o ka naau o De Wodise i ike aku ai i keia mea i hoomakaukau ia, o ka manao nui hoi o ia mea, aole oia i hoomaopopo a i manao wale he mau mea kekahi oia ano.

            Iloko o ia manawa, aole e hiki iaia ke hoomaopopo nona iho, no kana mea e ike nei, a o kona lolo hui e hana mao ole ana ma o ka hou ana i e a ianei no ka iwi ana i alanui nona e pale ai i ka manao o kona makuakane.

            Aka, ua hoopau koke ia kona mau manao hopohopo a ua hoomalamalama koke ia hoi.

            “Eia, eia iloko nei o ka buke moolelo o ke aupuni ma o na makai ia, kahi i hoonomo ia ai o na mea mea huna o na ohana hanohano a kiekie o loko nei o Farani,” wahi a ke Kauna, iaia e imi ana i kekahi mau pepa o loko o ua buke nei, “a eia iloko nei au e ike iho ai ina mea huna o Dina de Wodise, kuu wahine hoi, ke Kaunase de Linire.”

            No kekahi manawa, ua kohu kia hoomanao o Kamehameha ka naita, ma o na olelo a kona makuakane, me ka nana mai no, aka aole e hiki ke kamailio mai.

            “Ina pela he hana hilahila loa kela!  He mea kela nana e hookaulana i kou ino!!” wahi a ka naita i hooho aku ai  mahope iho o keia kunahihi ana, iaia i hele mai ai imua o ke Kauna no ka hoao ana e pale a kue aku i ka makemake o kona makuaknae.

            “A eia la,” wahi a De Linire, me ka iini nui i ka manawa i loaa iho ia iaia ke aoao o ka buke ana e imi nei, a me ka nana ole ia o ka olelo huhu a ka naita @ hoopuka aku ai, “Ka hale o De Wodise,” o keia a me keia ohana he aoao no ko lakou.  Aha! A eia ia!  “Dina Elenoa kaikamahine a ke Kauna Faranisa de Wodise.”

            Ua heluhelu aku ke kuhina i ke poo o au aoao la iloko o ka lee hauoli nui.  E kaili ino anei oia i ka mea huna a kana wahine i hunakele loa ai mai iaia aku, a hoomaka i ho la oia e heluhelu.

            “Monasiua, mai heluhelu iki oe i keia mea!”  i pane mai a i o De Wodise, iaia i kau iho ai i kona lima maluna o ka aoao i kakau ia ai keia mau mea, no ka huna ana i na mea i kakau ia mai ka heluhelu ia na e kona makuakane.

            Huli ae la ke Kauna a nana aku ia i ka naita me ke pahaohao.  Aole oia i ike iki i ka kanaka opio mamua e hana ana i keia ano haoa me ka hoolehe ole ia hoi o kana oihana, a nanau aku la oia iloko o ka leo i piha i ka huhu nui:

            “Heaha kou manao o ka hana ana e like me keia?”

            “O ko;u manao,” i pane aku ai o De Wodise iloko o ka leo kahi huhu, “o ka hana au e manao nei e hana, aohe waiwai e loaa ia oe, aole loa loa he waiwai e loaa i kekahi keonimana. Mai hoao oe, aole loa oe e hana.”

            I kela manawa, na nohoalii iho ia ka uia puni o ka inaina maluna o ke Kauna, e hoike mai ana hoi i ka wela o ka huhu iloko ona.

            “Owai ka mea nana e keakea a pale ae hoi?” i ninau mai ai oia ileko o ka leo ikaika hanapilo me ka huhu wela.

            “Na kou hanohano iho no e kipi mai ia oe no keia mau ea hoopailua au!”  wahi a ke kanaka opio me ke pihoihoi nui, a i kona ike ana aole i lawa kana mau olelo no ka hoomaa lili ana aku i ka hhu nui o kanaka maua ona, ia manawa me ka hihiwawe oia i hooholo i ho ai i kekahi manao ana i noonoo ai, a ninau mai la oia:   “A, nolaila, ina aole e hiki i kou hanohano ke kamilio ae a nui, alaila, la’u e kamailio.”

            A iloko o na sekona helu wale no hopu aku ia oia i ka aoao kahi hoi o na mea huna popilikia, a uhae ia mai la mai ka buke ae me ka lima ikaika huhu.

            E like me ka mea i nohoalii ia e  ka huhu a me ka pahaohao nui, pela iho la ko ke kauna ano ia manawa, a o kahi mea wale no i hiki iaia ke ninau aku iloko hoi o ka leo nui, o ia ihi keia:

            “Heaha kau mea i hana iho nei:”

            “Ke kukaia aku nei au imua ou,” wahi a De Wodise, ia De Linire i hele mai ai imua ona, “aia wale no ke hike ia oe kekaili i keia apana pepa mai a’u aku nei a make au ia oe mamua, aloila hemo aku paha keia apana pepa mai a’u aku nei. E hoomanao oe, ea, aole wale iho no o kona mau mea huna@ohihihi, ua hoopakele aku au ia oe mai kou lima ikaika ana aku, o kou hanohano, hiehie, ihiihi a me kou inoa maikai no kau e hailuku nei.  O kou hanohano ua hoopakele aku hoi au.”

 

MOKUNA XIII

NA KEIKIKANE A KA MAKUAKANE HOOKAHI.

            Ehia la ka nui o na tausani o na poe home ole, malu ole, iloko o keia kulanakauhale nui, a ka ino o ke kau hooilo e hoouna aku ai i keia poe i ka lia waeele o ka makau maluna o ko lakou mau wahi pauka kino pilalahi wiwi, a na keia inoa i hoike mai pehea ana ia ka nui o na ehaeha aa lakou e anamo aku ai o keia manawa aku a komo iloko o ke kau mehana.  O na ehaeha o ke kau hooilo he mea hiki ole ia lakou ke pale ae, a hoomakaukau e ae hoi mamua o ka hiki ana mai o ia manawa, a o ka hopena e loaa aku ana ia lakou he ku i ka manaonao, aloha wale lakou.

            I keia a me keia la e loaa aku ana iakou e kukuli, e kulou ana i hele a opili iloko o na alanui huihui, e nonoi ana i na wahi loaa uuku e haawi ia aku na lakou, a ina hoi no ka mahuahua loa aku ka lakou mea e nonoi aku ai e manao ia mai no ka lakou mau hana he mau hana epa wale no, a ike kanaka waiwai hoi aole oia e kali iki ana i ka hoolilo ana aku he mau tausani no kona mau lealea ponoi iho, a e hele ana hoi oia ma kona alahele me kona hoomaikai iaia iho no kona punihei ole i na epa a kanaka hookamani, a i ke kanaka ilihune hoi me ka maopopo ole iaia kahi e loaa mai ai o na wahi kenikeni, aka o ka noho hoomanawanui wale aku no me ka manaolana o ka loaa mai, me na wahi apana welu e hoouni ana iaia, me ka noonoo kupilikii pehea ia ka nui o na hora e hala aku ai alaila noho alii iho ka make i ka pololi maluna o kona kino.

            A ina ka mea ilihune makilo, e make ana i ka pololi no ka loaa ole aku o kekahi mau wahi hunahuna palaoa i haule iho me ka nana ole ia mai ke pakaukau aku a ke kanaka waiwai, e ninau iaia iho, aole no e nele ka loaa o ke kumu maikai aia he mea okoa e ae no kekahi ke nana mai ia i ka manawa a ka manu ailaiki i haule ai’(mea waiwai), e huli no ka mea haipule i kahi e ma ka weliweli i kona manawa e lohe ai n okana mau hana, a e hauoli hou na ia lakou ka poe e haawi ole ana i kokua manawalea i ka mea i hookuli a hookuli a hoolohe ole hoi I na oleloaa, a I ole I na ninau o ka mea e ola mau ana, ke Akua lokomaikai.

            I keia a me keia la e heluhelu ai kakou, a iloko o na minute pokoie o ka poina iho ia ne ia , no kekahi mea e hanaia e like me ko ke Akua makemake e waiho la i ka make no ka hune.

            Make - no ka loaa ole o na wahi hunahuna ai

            Make – a malalo o ka lepo

            Me kekahi huaolelo haipule ole

            Iloko o @ahi nani o keia kulanakauhale waiwai.

            Iloko o kekahi o na aina Kristiano

            Me kekahi wahi huaolelo o ke aloha maeele

            A @ ole ka pa a kekahi lima lokomaikai.

            Oiai ua kono ia mai ka kakou moolelo e heike pau aku i ka moolelo o ka noho ana o kekahi poe ua oi aku ko lakou iini nui i ka makilo mamua o kahela ana e hana, me ko lakou manao o keia mea a lakou e hana nei ua hoapono ia hoi aole hoi i kue aku i na @@@@, a mai no hoi a kaohi iki kekahi mea i ka haawi manawalea ana i ka poe Fosa i kahi aloha nui, a ma keia mokuna e ike ai kakou i kekahi mau hana aloha ole a na Fosa.

            A ina paha o ka mea heluhelu kekahi iloko o Parisa i keia ia anu e hele ana i ka pule i ka halepuie Sana Sulapice, e ike no auanei oia ia Pia Fosa i imi ana ma o a maanei o ua wahi nei no ke ake nui e ka ike lihi aku ia Luisa.

            He anuanu loa ua la la, a o ka hau i haole iho ai ia pe e halii ana no i ka lepo i anu me he lole kupapau ia.

            No Pia, he mau wahi aahu weluwelu kona e aahu ana, e hookuoi hele ana me ka eheaha nui, a e hoomaha ana i keia a me keia manawa no na ha ana i kona mau manamanalima i hele a uliuli, a i ole e noke ana i ka wiliwili i kona mau lima i komo mai ai kekahi wahi mehanailoko o kona kino i hele a haukeke.

            Iloko o ka ikaika like ele aku me ia ka mea i hoaaahu ia a nani, ke kanaka oia kino maikai Keaku, kawea i halawai aku me ia me na helehelena hoowahawaha.

            “Aole anei i hiki mai nei na wahi wahine?” i ninau aku ai o Keaku iloko o ka leo e kamailio aku ana i kona mau kauwa.

            “Aole, aole i keia manawa; he nui paha ka mana a me ma@@mosele Luisa hana ma kekahi wahi okoa aku, pela ko’u manao,” i pane mai ai o Pia, iaia e kilohi ana i ke kulana o kona kaikuaana me kona mau aahu maikai, a me ke pahaohao nui pehea no la hoi laua he mau keiki na ka makuakane hookahi i ano e ai ko laua mau kulana.

            “E pono laua e hiki koke mai ianei,” wahi a Keaku, ka nani iua ole, me ka papauaho nui.  “O ka pau no koe o ka pule a haule ia laua na haawi manawalea aloha a keia poe hupo.”

            “E hiki mai ana laua i ka manawa kupono,” wahi a ke keiki kina ma ke ano i loaa ke kala ia ana no ko laua hiki ole ana mai.  “Mai kaumaha oe i ko laua hiki ole mai.”                       Aole i pau.