Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 25, 22 June 1895 — Page 1
This text was transcribed by: | Darryl |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAHAINA I HUIIA
Buke XXXIV HELU 25. HONOLULU, POAONO, IUNE 22, 1895 NA HELU A PAU, 2551
Hoolaha Loio
H. R. Hitchcock
Notari no ku Lehulehu
Apana Hookolokolo Kaapuni Elua, Kaluaaha, Molokai
2514-@
W. R. KAKELA
Loio a he Kokua ma Ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA
2370
ANTONE ROSA (AKONL)
Loio a he Kokua ma Ke Kanawai
LUNA HOOIAIO PALAPALA
Keena Hawa me Alanu Kaa@@manu
2370
ALLEN & ROBINSON,
Na MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no me ka Uwapo e Pakaka, Honolulu, make kumukuai, makepono loa, no ka pomaikai o ke lehulehu e makemake ana e ku kula hole. E kipa mai a e ike @@@aka.
2398-@
WILDER & CO., @ W@@LA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau @ pono ai o ka hale.
Kihio Alanui Moiwahine me Papa.
396-@
JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKKA)
Loio a he Kokua ma ke Kanwai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA
E hapa ia no na palapala kuai, Palapala Hoolimalima, a we na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki a ka @@@@ @ alanui Kalaoa.
2370
LELO H@OLAHA.
O na poe lawelawe hana ole a pau me ka Hui Hanai Hipa o Humuuia, ke papa loa ia a ku nei lakou aole e hele maluna o na alanui a ala liilii o na aina e noho mana ia nei e ua Hui la ke loa a ole ka ae ia mamua.
O na ilio e loaa aku ana maluna o ka aina, e pepehiia no: aole loa e ae ia ka ho’a pua ana ma alanui.
HUMUULA SHEEP STATION COMPANY,
Kalaieha, Apr. 20, 1895
PAPA! PAPA
AIA MA KAHI O
Lewers & Cooke
(LUI MA)
Ma ke kahua hema o Alanui Papu me Moi.
E LOAA NO NA
PAPA NOUAIK@
O keia a me keia ano,
Na Pani Puka, na Puka Aniani
na Olepelepe, na Pou, na O’a
na Papa Hele, na Papu Ku,
me na Papa Moe he nui loa
NV PILI HALE O NA ANO A PAU
A me na
WAI HOOHINUNINU NAN@
O na ane a paa loa
Na Balaki o na Ane he Nui Wa
Ke hai ia aku nei oukou e n@ makmaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou @ hoolawa aku ma na mea a pau @ ili ana ma ka laua oihana no ka.
Uku Haahaa Loa,
E @ke me ka @@@@ @ ho@o ana @a@a@@i o La@@ a me ka mea Kuai.
Hele Mai e Wao no Oukou iho.
2396-q
HE MOOLELO
--NO—
FRANK READE OPIO
Ka Mea Nana i Hana ka Moku Lele ma ka Lewa-lani – Ka Mea Nana i Kaapuni na Wahi a pau o ka Lewa – A mai ke Kukulu Akau a ka Hema – A mai ka Hikina a ke Komohana – Ke Mea Kupaianaha o ke Keneturia Umikumamaiwa – Ka Naauao Kelakela o ke Kanaka – Ka Haawina Makamae a ke Akua i Haawi mai ai.
KA “POAI LEWA”
MOKONA II
KA HUAKAI MUA NO KA WELAU AKAU
I ka wehewehe ana ae o kai ao, aia hoi, ua ike aku la oia mamua pono o kona wahi e hoolele aku nei ma kahi paha he mau mile, i kekahi mea eleele e lana ana maluna o ka ilikai, a e paialewa ia ana e na ale i o a ianei.
Lalau koke ae la oia i ka ohenana, a i kona kau pololei ana aku, ua hoomaopopo koke aku la oia, he lapa laau ua mea la, a maluua hoi o ua lapa la, e noho ana he ekolu poe me ka pupue ana o kekahi mau mea, a ma kana ike mai me ka hookilepalepa ana i kekahi mea me he hae la.
Hoomaopopo koke iho la ka opio he poe olulo keia a ua aneane paha lakou e poino i kaua mea he anu o ia po, a i ole no ka pololi no paha hoi kekahi.
Ia wa, ua hookani koke ae la oia i ka hele uwila, a iloko o na sekona pokole loa, ua hoea mai la kana mau kauwa. i kela wa, ua loea koke aku ia no lakou maiuna pono o kahi a ua poe lulo ia e lana ana.
Hoopaa koke iho la ka opio i ka holo ana o ka Poai Lewa imua, a kau malie iho la oia me he manu pueo nui la e nana pono iho ana i kana mae i ike ai. Aohe oni a luli hoi, aka me he mea la ua hoopaa ia e kekahi mea iwaena o ka lewa.
Kauoha koke ae la o Frank i kana mau kauwa e hookuu ia ke alapii kaula ma ka aoao o ka Poai Lewa.
Hoomaopopo iho la lakou i na hiohiona o ka poe olulo, he hookahi o lakou he wahne ui opio, a iloko hoi o ke ano kunahihi o ko lakou mau nanaina, oia mau no nae ka ui nohea o ka lede opio. Ma kona aoao hoi he kanaka aoo laueho hina, a ma kona ano ke nana aku, me he la oia no paha ka luani makuakane o ka lede. O ke koiu hoi o lakou, he kanaka kin@ oolea oia, a ma o kona aahu la, me he ia he luina moku oia.
Ua hoemi malie ia iho la ka Poai Lewa a kokoke loa i ka ilikai, a ia wa hoi, ua kauoha koke aku ia ka opio ia Keoni e lele aku oia iluna o ka @apa papa, a e kokua mua mai i ka lede. He wa pokole, ua kau aku ia o Keoni, a mamua o ka hiki ana i na olulo ke haawi mai i ka lakou mau hoomaikai, ua pau mai la lakoo i ka hooili ia iluna o ka Poai Lewa.
He mea e hoi ke lakou kahaha i keia mea ano h@u loa. Me ke kali hou ole iho, ua hoomaka aku ia no ka Poai Lewa ma kona alahele lewa.
Hookipa koke aku la ka opio k alede opio a me ke keonimana aoo maloko o kekahi mau keena pumehana oluolu o loko o ka Poai Lewa, a i ko iakou hiki ana maloko o ke keena hooluolu nui, ua pane aku la ka opio:
“Ke manao nei au e loaa ana I aolua na oluolu a pau e hiki ai I ka mana o ke kanaka ke pahola aku.”
“ E ka opio maikai, e ae mua mai oe ia’u a me ka’u kaikamahine e pahola aku i ka mana mau hoomaikai kiekie ia oe, oiai he mea maopopo, aole loa e hiki ia makou ke ola he mau hora loihi hou aku malona o kela lapa papa, no ka mea ua hoomak mai ka maeele e hoomalule mai i ku makou mau kino, a mamuli wale no o ka mana o ke Akua ko makou halawai ana me keia pomaikai nui, aka maua nae o ko kakou kamailio loa ana aku, e hoike mai oe, heaha la keia mea kupaianaha a’u ike nei, he mea oiaio paha keia, a i ole he moeuhane wale iho no paha keaia’u e ike nei?” wahi a ke keonimana aoo.
“He mau mea oialo wale no keia au e ike nei. O keia mea, he moku lele keia, a i hana ponoi ia e ko’u mau lima. He kanaka Amerika au, a o ko’u wahi o Readestown,” wahi a ka opio. Ia wa, ua hoomau hou aku la oia:
“E ae mai olua ia’u e alakai aku ia olua maloko o ke keena komo kapa, a malaila e loaa ai ia olua na aahu pumehana, a e wehe koke olua i ko olua mau aahu pulu.”
Haawi mai la laua i ka laua mau hoomaikai.
Ia wa ua lawe mai la ka opio i kana mau malihini ma kekahi keena kaawale e aku.
A ia wa no hoi, ua kauoha aku la oia ia Keoni e lawe aku i ka luina olulo ma ke laua keena ponoi, a e hoolawa mai i ka malihini me na mea a pu e oluolu ai oia.
Me ka hauoli na ka@wa i hooko ai i ke kauoha a ko laua haku oluolu nui wale.
I kela wa na ala mai la ka hiamoe o kauka Vanadeks, a i kona lohe ana no keia mea hou, he keu o kona hauoli no ka pakele ana o kela poe pilikia, a me kona ano piha hoihoi, u apane mai la eia i ka opio akeakamai Frank Reade:
“Aole anei I pololei ka’u mea i kamailio mua mai ia oe maloko o ka’u leta?”
“Heaha ia mea?” wahi a Frank me ka mino-aku ma kona mau palima mohaha.
“Ua wae maoli no Akua ia oe i mea nana e uwao ka poe pilikia o ko keia ao,” wahi a ke kauka aoo me ke kuio.
HE MOOLELO WALOHIA
-- NO NA UI --
MAKUA OLE ELUA
LA FOSA
Ka Makone,
-- A ME --
PIA FOSA,
KA MEA I PIHA I KE ALOHA
DE WODISE,
Ka Naita Puuwai Piha Hamama a me ka Olu Waipahe.
MOKUNA XII
“O ko’u manao, ea,” i pane mai o De Linire me ka piha i ka huhu nui, “ua uwe ke Kaunase nona iho no, aole hoi nou. Ua kamailie aku oe iaia no kona mau popilikia o kona mau la opiopio, i uhi la hoi me kekahi lole eleele iloko o kekahi lua huna ekaeka, malia paha he mea nona e poino-ai, @ na ia mea i hoanoe ae i kona lunaikehala, a na ia mea i hoopilikia nui mai i kona ola a me ko’u nei. Nolaila, e ka naita, e kamailio a e hahai mai heaha ia ua mea la?”
Aole e hiki ia De Wodise de hoomaopopo heaha la ka nui o ka ke Kauna mea i lohe ai no ka laua mea i kamailio ai, a heaha ana la kana pane.
O kana hana wale no i koe o ka imi ana i kumupale, no ke pale ana aku i kona makuahine mai na, hoohuoi ia ana o kana mau hewa i hana ai, a pehea la oia e hana aku ai.
He hookahi wale iho no alanui i maopopo iaia, oia no ka hoole paakiki ana no na mea a pua loa a hiki i kona manawa e maopopo ai i ka nui o na mea i lohe ia.
“M@nasiua de linire,” I hoomaka aku ai oia iloko o ka leo aaka huhu, a ma na ano a pau, aole i nana ia ka hanohano.
“Ua kauoha aku au ia oe e olelo!” i kahamaha koke mai ai ke Kauna iloko o ka leo nui.
“Aole a’u mea i ike, e monasiua,” wahi a ka pane pokole a ke kaoaka opio.
“A ina pela, ea,” wahi a ka leo i piha i ka inaina. “Ua makemake ua makemake anei oe e hoopoino i kau mea i aie ai ia’u? I keia la hookahi no, ua hoole papalua mai oe i ka’u mau makemake hoi, aole no hoi i kou leo. Aka nae, ina aole e hiki ia oe ke hoike mai ia’u i ka mea oiaio, e imi ana au i kahi e loaa ai ia’u kana mau mea huna.”
“Aole paha ou iohe, aole au i ike i kana mau mea huna, au hoi e hookonokono auai nei ia’u e hoike aku,” wahi a De Wodise iloko o ka lee haskei.
O ka puka wale mai no koe o ka ke Kauna mau olelo oolea huhu, ina paha i puka keia hana mawaena o laua, o ka mahae no ia o ka noho’na hoaloha ana, a he mea maopopo ole ka hiki e lapaau hou ia, ina aele i hoea mai ke kakanolelo me ka haina a ka pepa ana i lawe ai.
Me ia hoi kekahi mea nui koikoi, e hoopuni ia ana hoi e kekahi mau apo kila, a ma o ka nanaina he mea kahiko loa ua mea ia. He buke na mea ia, ina e nana pono ia, e hiki no i ka mea iaia ua buke ia ke hoomaopopo iho aia maloko o kona mau uhi kaumaha na mea huna pouiiuli a me ka weliweli eehia i kakau ia ai. He buke – no ka panina o ka hana @@ma koko ikaika, ina e wehe ia, e loaa no i ka poe he mau @ausani ka nui ka ehaeha kup@uli, ka mea hoi aole wahi waiwai e loaa mai.
E like me ka nakeke ole o kona komo ana mai, pela ka kana hana keaka o na makai i nalo aku ai, a no ka loa o ka manawa @ haalele iho ai i na kanaka elua, o laua wale uo ko loko o ka lumi.
“Ina aole io oe i ike i ka mea huna,” wahi a ke Kauna, iaia i noho iho ai maua o kela mea kaumaha, a hoomaka iko la e huli i na pepa me ka lima haalulu, “alaila e ike like kaua.”
Me ke kupilikii o ka nui o ka naau o De Wodise i ike aku ai i keia mea i hoomakaukau ia, o ka manao nui hoi o ia mea, aole oia i hoomaopopo a i manao wale he mau mea kekahi oia ano.
Iloko o ia manawa, aole e hiki iaia ke hoomaopopo nona iho, no kana mea e ike nei, a o kona lolo hui e hana mao ole ana ma o ka hou ana i e a ianei no ka iwi ana i alanui nona e pale ai i ka manao o kona makuakane.
Aka, ua hoopau koke ia kona mau manao hopohopo a ua hoomalamalama koke ia hoi.
“Eia, eia iloko nei o ka buke moolelo o ke aupuni ma o na makai ia, kahi i hoonomo ia ai o na mea mea huna o na ohana hanohano a kiekie o loko nei o Farani,” wahi a ke Kauna, iaia e imi ana i kekahi mau pepa o loko o ua buke nei, “a eia iloko nei au e ike iho ai ina mea huna o Dina de Wodise, kuu wahine hoi, ke Kaunase de Linire.”
No kekahi manawa, ua kohu kia hoomanao o Kamehameha ka naita, ma o na olelo a kona makuakane, me ka nana mai no, aka aole e hiki ke kamailio mai.
“Ina pela he hana hilahila loa kela! He mea kela nana e hookaulana i kou ino!!” wahi a ka naita i hooho aku ai mahope iho o keia kunahihi ana, iaia i hele mai ai imua o ke Kauna no ka hoao ana e pale a kue aku i ka makemake o kona makuaknae.
“A eia la,” wahi a De Linire, me ka iini nui i ka manawa i loaa iho ia iaia ke aoao o ka buke ana e imi nei, a me ka nana ole ia o ka olelo huhu a ka naita @ hoopuka aku ai, “Ka hale o De Wodise,” o keia a me keia ohana he aoao no ko lakou. Aha! A eia ia! “Dina Elenoa kaikamahine a ke Kauna Faranisa de Wodise.”
Ua heluhelu aku ke kuhina i ke poo o au aoao la iloko o ka lee hauoli nui. E kaili ino anei oia i ka mea huna a kana wahine i hunakele loa ai mai iaia aku, a hoomaka i ho la oia e heluhelu.
“Monasiua, mai heluhelu iki oe i keia mea!” i pane mai a i o De Wodise, iaia i kau iho ai i kona lima maluna o ka aoao i kakau ia ai keia mau mea, no ka huna ana i na mea i kakau ia mai ka heluhelu ia na e kona makuakane.
Huli ae la ke Kauna a nana aku ia i ka naita me ke pahaohao. Aole oia i ike iki i ka kanaka opio mamua e hana ana i keia ano haoa me ka hoolehe ole ia hoi o kana oihana, a nanau aku la oia iloko o ka leo i piha i ka huhu nui:
“Heaha kou manao o ka hana ana e like me keia?”
“O ko;u manao,” i pane aku ai o De Wodise iloko o ka leo kahi huhu, “o ka hana au e manao nei e hana, aohe waiwai e loaa ia oe, aole loa loa he waiwai e loaa i kekahi keonimana. Mai hoao oe, aole loa oe e hana.”
I kela manawa, na nohoalii iho ia ka uia puni o ka inaina maluna o ke Kauna, e hoike mai ana hoi i ka wela o ka huhu iloko ona.
“Owai ka mea nana e keakea a pale ae hoi?” i ninau mai ai oia ileko o ka leo ikaika hanapilo me ka huhu wela.
“Na kou hanohano iho no e kipi mai ia oe no keia mau ea hoopailua au!” wahi a ke kanaka opio me ke pihoihoi nui, a i kona ike ana aole i lawa kana mau olelo no ka hoomaa lili ana aku i ka hhu nui o kanaka maua ona, ia manawa me ka hihiwawe oia i hooholo i ho ai i kekahi manao ana i noonoo ai, a ninau mai la oia: “A, nolaila, ina aole e hiki i kou hanohano ke kamilio ae a nui, alaila, la’u e kamailio.”
A iloko o na sekona helu wale no hopu aku ia oia i ka aoao kahi hoi o na mea huna popilikia, a uhae ia mai la mai ka buke ae me ka lima ikaika huhu.
E like me ka mea i nohoalii ia e ka huhu a me ka pahaohao nui, pela iho la ko ke kauna ano ia manawa, a o kahi mea wale no i hiki iaia ke ninau aku iloko hoi o ka leo nui, o ia ihi keia:
“Heaha kau mea i hana iho nei:”
“Ke kukaia aku nei au imua ou,” wahi a De Wodise, ia De Linire i hele mai ai imua ona, “aia wale no ke hike ia oe kekaili i keia apana pepa mai a’u aku nei a make au ia oe mamua, aloila hemo aku paha keia apana pepa mai a’u aku nei. E hoomanao oe, ea, aole wale iho no o kona mau mea huna@ohihihi, ua hoopakele aku au ia oe mai kou lima ikaika ana aku, o kou hanohano, hiehie, ihiihi a me kou inoa maikai no kau e hailuku nei. O kou hanohano ua hoopakele aku hoi au.”
MOKUNA XIII
NA KEIKIKANE A KA MAKUAKANE HOOKAHI.
Ehia la ka nui o na tausani o na poe home ole, malu ole, iloko o keia kulanakauhale nui, a ka ino o ke kau hooilo e hoouna aku ai i keia poe i ka lia waeele o ka makau maluna o ko lakou mau wahi pauka kino pilalahi wiwi, a na keia inoa i hoike mai pehea ana ia ka nui o na ehaeha aa lakou e anamo aku ai o keia manawa aku a komo iloko o ke kau mehana. O na ehaeha o ke kau hooilo he mea hiki ole ia lakou ke pale ae, a hoomakaukau e ae hoi mamua o ka hiki ana mai o ia manawa, a o ka hopena e loaa aku ana ia lakou he ku i ka manaonao, aloha wale lakou.
I keia a me keia la e loaa aku ana iakou e kukuli, e kulou ana i hele a opili iloko o na alanui huihui, e nonoi ana i na wahi loaa uuku e haawi ia aku na lakou, a ina hoi no ka mahuahua loa aku ka lakou mea e nonoi aku ai e manao ia mai no ka lakou mau hana he mau hana epa wale no, a ike kanaka waiwai hoi aole oia e kali iki ana i ka hoolilo ana aku he mau tausani no kona mau lealea ponoi iho, a e hele ana hoi oia ma kona alahele me kona hoomaikai iaia iho no kona punihei ole i na epa a kanaka hookamani, a i ke kanaka ilihune hoi me ka maopopo ole iaia kahi e loaa mai ai o na wahi kenikeni, aka o ka noho hoomanawanui wale aku no me ka manaolana o ka loaa mai, me na wahi apana welu e hoouni ana iaia, me ka noonoo kupilikii pehea ia ka nui o na hora e hala aku ai alaila noho alii iho ka make i ka pololi maluna o kona kino.
A ina ka mea ilihune makilo, e make ana i ka pololi no ka loaa ole aku o kekahi mau wahi hunahuna palaoa i haule iho me ka nana ole ia mai ke pakaukau aku a ke kanaka waiwai, e ninau iaia iho, aole no e nele ka loaa o ke kumu maikai aia he mea okoa e ae no kekahi ke nana mai ia i ka manawa a ka manu ailaiki i haule ai’(mea waiwai), e huli no ka mea haipule i kahi e ma ka weliweli i kona manawa e lohe ai n okana mau hana, a e hauoli hou na ia lakou ka poe e haawi ole ana i kokua manawalea i ka mea i hookuli a hookuli a hoolohe ole hoi I na oleloaa, a I ole I na ninau o ka mea e ola mau ana, ke Akua lokomaikai.
I keia a me keia la e heluhelu ai kakou, a iloko o na minute pokoie o ka poina iho ia ne ia , no kekahi mea e hanaia e like me ko ke Akua makemake e waiho la i ka make no ka hune.
Make - no ka loaa ole o na wahi hunahuna ai
Make – a malalo o ka lepo
Me kekahi huaolelo haipule ole
Iloko o @ahi nani o keia kulanakauhale waiwai.
Iloko o kekahi o na aina Kristiano
Me kekahi wahi huaolelo o ke aloha maeele
A @ ole ka pa a kekahi lima lokomaikai.
Oiai ua kono ia mai ka kakou moolelo e heike pau aku i ka moolelo o ka noho ana o kekahi poe ua oi aku ko lakou iini nui i ka makilo mamua o kahela ana e hana, me ko lakou manao o keia mea a lakou e hana nei ua hoapono ia hoi aole hoi i kue aku i na @@@@, a mai no hoi a kaohi iki kekahi mea i ka haawi manawalea ana i ka poe Fosa i kahi aloha nui, a ma keia mokuna e ike ai kakou i kekahi mau hana aloha ole a na Fosa.
A ina paha o ka mea heluhelu kekahi iloko o Parisa i keia ia anu e hele ana i ka pule i ka halepuie Sana Sulapice, e ike no auanei oia ia Pia Fosa i imi ana ma o a maanei o ua wahi nei no ke ake nui e ka ike lihi aku ia Luisa.
He anuanu loa ua la la, a o ka hau i haole iho ai ia pe e halii ana no i ka lepo i anu me he lole kupapau ia.
No Pia, he mau wahi aahu weluwelu kona e aahu ana, e hookuoi hele ana me ka eheaha nui, a e hoomaha ana i keia a me keia manawa no na ha ana i kona mau manamanalima i hele a uliuli, a i ole e noke ana i ka wiliwili i kona mau lima i komo mai ai kekahi wahi mehanailoko o kona kino i hele a haukeke.
Iloko o ka ikaika like ele aku me ia ka mea i hoaaahu ia a nani, ke kanaka oia kino maikai Keaku, kawea i halawai aku me ia me na helehelena hoowahawaha.
“Aole anei i hiki mai nei na wahi wahine?” i ninau aku ai o Keaku iloko o ka leo e kamailio aku ana i kona mau kauwa.
“Aole, aole i keia manawa; he nui paha ka mana a me ma@@mosele Luisa hana ma kekahi wahi okoa aku, pela ko’u manao,” i pane mai ai o Pia, iaia e kilohi ana i ke kulana o kona kaikuaana me kona mau aahu maikai, a me ke pahaohao nui pehea no la hoi laua he mau keiki na ka makuakane hookahi i ano e ai ko laua mau kulana.
“E pono laua e hiki koke mai ianei,” wahi a Keaku, ka nani iua ole, me ka papauaho nui. “O ka pau no koe o ka pule a haule ia laua na haawi manawalea aloha a keia poe hupo.”
“E hiki mai ana laua i ka manawa kupono,” wahi a ke keiki kina ma ke ano i loaa ke kala ia ana no ko laua hiki ole ana mai. “Mai kaumaha oe i ko laua hiki ole mai.” Aole i pau.