Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 12, 23 Malaki 1895 — Page 2
| This text was transcribed by: | Mae Ho |
| This work is dedicated to: | Keiko Kito |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
Ua hookohuia aku o Chas A Neuman i keia la i Luna Pa@ Aupuni no ka Pa Aupuni o Waianae Apana o Waianae Mokupuni o Oahu ma kahi o H. D. Johnson i waiho mai.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 21, 1895.
2538-3
Ua hookohuia o MR. H.E. WILSON i keia la i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Kalapana Apana o Puna Mokupuni o Hawaii.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 21, 1895.
2538-3
Ua hookohu ia ka poe keonimana malalo iho i keia la i mau lala no ka Papa Koho i ka waiwai io o na Aina Aupuni no ka Mokupuni o Oahu.
Jacob F. Brown
James G. Spencer
Curtis J. Lyons
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 9, 1895.
2537-3ts
Ua hookohuia aku o A. S. MAHAULU Esq. i keia la i Komisina no na Alaliilii a me na Pono Wai no ka Apana o Waialua Mokupuni o Oahu.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 5, 1895.
2536-3
Ua hookohuia aku o MR. JOHN KAHOA i keia la i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Manana Apana o Ewa Mokupuni o Oahu ma kuhi o W. S. Wond.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 1, 1895.
2536-3
Ua hookohuia o HENRY KUALII i keia la i luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Makiki, Apana o Kona Mokupuni o Oahu, makahi o W. Kaapa i waiho mai.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 6, 1895.
2536-3
Ua hookohuia o MR. KAHANAUAPO i keia la i Luna e hopu ai i na holoholona helehewa no ka Aapana o Honolulu Mokupuni o Oahu.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 6, 1895.
2536-3
Ua hookohuia i keia la o J. H. KAPUKUI Esq. i Agena Hooiaio Palapala Aeliko Paahana no ka Apana o Waimea, Mokupuni o Kauai.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 7, 1895.
2536-3
NA KOHO I SILA IA.
E waiho ia mai na koho ma ke Keenao ke Kuhina Kalaiaiua a hiki i ka hora 12 awakea o ka Poanono, Maraki 30, 1895, no ka hana ana i ka panku o ke alanui ma k@ noao o ke kuhawai o Maulua, Hilo akau, Hawaii.
O na Kii a me na kahikuhi ana, e ikeia no ma ke Keena o ka Luna o na Hana Hou, a ma ka halekuai o E. W. Barnard Laupahoehoe a ma ka halekuai o ka mahiko ma Papaloa.
Aole e hoopaa ana ke Kuhina Kalaiaina iaia e ne i ke koho haahaa loa a koho e ae paha.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mar. 14, 1895.
2537-3
AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elima o ko Hawaii Pae ‘Aina. Ma ka Hoponopono Waiwai. Ma ka waiwai o CHRISTIAN N. BERTELMANN no Pilaa Kauai i make. Imua o ka Lunakanawai Kaapuni, ma ke Keena.
No ka mea, ma ka la 13 o Maraki, M. H. 1895, ua waiho ia mai imua o ka Aha, kekahi palapala i olelo ia oia no ke kauoha hope loa a Christian II, Bertelmann i make aku la, a me ka palapala hoopii e noi ana e hooialo ia keia palapala kauoha a e hoopukaia hoi ka Palapala Luna Ilooko no Rev. Sylvestre a me Albert S. Wilcox, i waiho ia mai e ua Rev. Sylvestre la.
Nolaila, ua kauhoa ia o ka POAHA oia ka la 18 o AI’ERILA M. H. 1895. ma ka hora 10 a.m. ma ke Keena Hookolokolo o ia Aha, ma Nawiliwili, Kauai, ola ka la me ka hora, e hooiaio ia ai ia palapala kauoha, a o hoolohe hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia palapala kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.
A ua kauoha hou ia, o hoolaha no ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA a me ka HAWAIIAN GAZETTE he mau nupepa i pai ia a i hoolaha ia ma Honolulu.
A ua kauoha hou ia, e hoopukaia na palapala keua no ua hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hooilina o ka mea make ma Hawaii nei e hele mai a o kue i kela Palapala Kauoha i ka wa i olelo ia.
Kakauia ma Lihue ko Hawaii Pae Aina, Maraki 14, 1895.
NA KA AHA:
R. W. T. PURVIS.
2538-3 Kakauolelo
AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elima o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o KEWIKI o Lihue i make kauoha ole.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai o ka palapala noi a Kaaua (w) o Lihue e hoike ana ua make kauoha ole o Kewiki o Lihue ma ka la 23 o Feberuari, 1895, a e noi ana e hoopuka ia ka palapala hookohu Lunahooponopono Waiwai la Samuel K Kaeo.
Ua kauohala o ka POAHA, la 11 o APERILA 1895, ma ka hora 10 kakakiaka, oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la ma ka Hale Hookolokolo ma Nawiliwili, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu olaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la. A o keia kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii no ekolu habedoma nee paa ma ke Kuokoa he nupepa i pai ia ma Honolulu.
Kakauia ma Nawiliwili, Maraki 9, 1895.
Na ka Aha:
R. W. T. PURVIS.
2537-3 Kakauolelo.
AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elima. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o MAKAIKAI (k) o Hanalei Kauai i make. Imua o J. Hardy Lunakauawai Kaapuni.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a J. W. Loia, e hoike ana oia no ka Lunahooponopono oiaio a ku i ke kenawai o ka waiwai i olelo ia, a e noi ana e ae ia ake oia e kuai i kekahi aina o ua waiwai la i olelo ia ma o kekahi mau kumu i olelo ia iloko o na palapala noi la.
Ke kauoha ia nei o ka POALUA, la 19 o MARAKI A D 1895, hora 10 A. M. oia ka manawa i, koho ia no ka hoolohe ana i ua noi ia imua o ua Lunakanawai ia ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Lihue, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai ua pilikaua kokoke a me na poe a pau i kuleana i ua waiwai ia e hoike mai laa he kumu kekahi e ae ole ia ai na noi la.
A ke kauoha hou ia aku nei, e hoolaha ia keia kauoha ma ke olelo Hawaii no ekoluhobedoma uoe p@pa ma ke KUOKOA he nupepa i paila ma Honolulu.
JACOB HARDY,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elima.
2535-3
KA
NUPERA KUOKA
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
O ka Makahik. - - - $2 00
No Eono Mahina - - - 1 00
Kuike ka Rula.
HOOPUKAIA A IA
| PUKA ANA. | 1 Pule | 2 Pule | 3 Pule | 4 Pule | 5 Pule | 6 Pule |
| 1 Iniha | $1.50 | $2.00 | $2.50 | $3.00 | $3.50 | $4.00 |
| 2 Iniha | 2.00 | 2.75 | 3.50 | 4.00 | 4.50 | 5.00 |
| 3 Iniha | 2.50 | 3.50 | 4.50 | 5.00 | 5.50 | 6.00 |
| 4 Iniha | 3.00 | 4.00 | 5.00 | 6.00 | 6.75 | 7.50 |
| 5 Iniha | 3.50 | 4.75 | 6.00 | 7.00 | 8.00 | 9.00 |
| 6 Iniha | 4.00 | 5.50 | 7.00 | 8.00 | 9.00 | 10.00 |
F O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolana maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
HAWAIIAN GAZETTE CO.
GEO. H. PARIS, Luna Nui.
J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.
Na Honolulu, Oahu, Lakou a pau.
POAONO, - - - MARAKI 23, 1895.
UA HOOPAU LOA ia ke kanawai koa ma ka la 19 o keia Maraki, mahope o ka noho mana ana maluna o ka mokupuni o Oahu nei wale no, mai Ianuari 7 o keia makahiki, ka wa hoi i bapetizo ia ai ka Repubalika me ka hilihilo o ke koko a ka enemi i hoao mai ai e ku ke ino maluna o ka papalina o Hawaii, aka i pupukahi wale ia ae o Hawaii, aka i pupukahi wale ia ae no a pulumi ia aku e na manao koa o ka poe aiaio i kakoo a aloha i ka Repubalika, ke aupuni oi o ka maikai i loaa ia Hawaii nei, ke hookuku a hoohalikelike ia ae me ko na au i hala aku me ko na makahiki mua malalo o ka Repubalika. No ka mea o na makahiki hakukoi mua o ka Repubalika a o ka wa o ke au alii, ina ua ohaka a hune loa ka waihona o ka lehulehu. Aole nae pela i keia, aole i hune i ka wa a na hoolilo nui e kukupau ana maluna o ka waihona, aka, ua hookele ia me ke akamai nui a puku loa mai iwaho nei i ke kupulau. Nolaila ua hoi hoi o Oahu nei malalo o ke kanawai kivila o ka aina i keia wa.
Hookahi wale no Aupuni no Hawaii.
E aha ana kekahi hapa o ka lahui Hawaii e hoopupu mai nei i muliwaa me he lupe kakaiapola ole la, aohe komo pu’ mai ilokò o ka poai o ka poe naauao e paaua ikaika nei no ka hooholumua o ka pono a me ka pomaikai o na mea a pau e hoopunana ana maluna o Hawaii Repubalika. Aole anei ua lawa na makahiki elua e hala o ko oukou hookuk mamao ana aku me ka lawelawe ole i ko oukou pono kalaiaiua i manawa ne oukou e ao ia i ka mea pono e hana ai i keia mua aku, a e haalele iho i ko oukou mau aoao kekee a e hoopau ae i ka noho ana poeleele o ia mau la.
Ua maopopo ia oukou pakahi i keia manawa me hoohewahewa ole hou aku, ua kakia ia na kui o ka pahu kupapau o ka nohoalii o ke aupuni alii ma Hawaii nei e Liliuokalani, a ua kanu ia aku a nalo loa malalo o ko kakoa mau kapuai. Hookahi wale no aupuni ku i ke kanawai e ku nei ma Hawaii, a i ike puni ia mai e na lahui naauae o ke ao nei, oia ka Repubalika. A no keaha o hoomahae nei kekahi poe, ka hapa hoi i kupono ke kapa ia he poe ohumu kipi lakou i ua la a pau o noho wale ai me he kanaka aea pono kalaiaina ole la maluna o ka ili honua o Hawaii, a e keha nei ia lakou he oiwi ponoi, he keiki papa, aka nae he kauwa lakou ma na mea pili ka hoohana ana i ko lakou pono hanau. He pono hanau anei ko ke kanaka oo e hoohemahema ana i kona pono pili paa maluna o kona aina hanau iho, a i kaulike ia ma ka papa hookahi o na poe hana karaima?
Aohe mea e kali hou aku ai, aohe aupuni kuwaho naua e heokahuli mai i ka Repubalika, ke kolo nei ua aa maluna o ke kahua kumukanawai. Mai puni wale aku, i na apuhi e hoolaha ia nei e na poe hoopunipuni a me hoomanamana e hoihoi ia ae ana no ka moiwahine i lilo i lawehala a e paa nei he pio i hoohaiki ia kona kuokoa, aole hoi he mana noua ponoi iho e like me mamaa.
E noonoo ka hapa hookuli i ka mea pono e hana ai no ka aina hanau a me ka lahui, a e hoolekahi ia lakou o hoi malalo o ke aupuni makaainana e pono ai. E hele e hoohiki maialo o ke kumukanawai o ka Repubalika, a e hoihoi hou ia mai na pono i houlaia ia e na nooneo uluahewa o ka naaupo.
Ka Hana a na Enemi.
Mai kekahi leta makamaka mai o ka ua Kauilehua i ike iho ai makou i ka palapala a kekahi kamaaina o ia kulanakauhale i kona makamaka ma Honolulu nei, e pili ana i ko na makaainana hupo paakiki maoli e hoole ana aoel i kakau ka Moiwahine i kipakuia i kela palapala haalele kuleana alii, a e i ana na olelo ponoi o ka leta penei:
“Aole i pau ka Moiwahine. Ua loaa leta mai nei lakou (na anee alii) mai Honolulu mai, mai a J. Nawahi e hai mai ana e kali, e hoi ae ana no ka Moiwahine, oiai ua pau ka i ka hopu ia na Senate o Amerika no ka lawe i ka waiwai kipe. Oia ae la ka mea hou ano nui Hilo nei.
“O kekahi, o ka hoopaa pio ana ia o Liliuokalani i ka hale aupuni, ua hoi maoli no i kona nohoalii. O ka makau wale no o Dole ma ke kumu i hoike kumaka ole ia ae ai. Nolaila, no na hana maikai ma ko ke aupuni aoao ke imi nei na anee alii i kkumu pale.
“Ua lohe mai au, o Hoke no ka kekahi e manao nei e hoi hou ae ana ka Moiwahine.”
E nana ae e ka lehulehu i ka paakiki naaupo o kekahi poe o ka lahui Hawaii, a e make ana lakou iloko o ke kuhihewa me ka maewaewe nui. A ina no hoi o Mr. Joseph Mawahi kekahi iloko o keia kuhihewa a e ao aku nei i keia poe o Hilo e like me ka palapala maluna ae, alaila oia maoli no kekahi iloko o ke kiowai lepolepo o ke kuhihewa. Aole o makou manao iki, o Mr. Nawahi kekahi o ia poe mahope o kona ike ana me kona mau maka ponoi ua haalele Ioa o Liliuokalani ma ka palapala i kakauino a ia e ia me kona pulima, a imua o kona mau hoaloha ponoi loa a me kona loio i hilinai nui loa. Aole anei he koena Waawaaikinaaupo no koe o ka poe i koe e ike iho ai ma ka pololei, aohe wa i koe no Liliu e hoi hou ai ma ka nohoalii i wawahiia a okaoka liilii e kana mau hana hookiekie i kuko ai e wawahi i ke kahua o kona hale. E hoopau oukou e ka poe hupo i koe, a e komo ae malalo o ka malumalu o ka Repubalika, a e hoohala i ka manawa i koe iloko o ka maluhia a me ka noho ana makaainana hoopono a malama kanawai. O ka lohe ke ola, a o ke kuli ka make.
Eia la ihea e au nei.
Ma na nupepa ia loaa nai ia makou mai Amerika mai maluna mai o na mokuahi Mariposa a me Australia, aole makou i ike iki iho ma kekahi mupepa o na aina e mai, ua pau i ka hopu ia na Luna Senate o Amerika Huipuia no ka lawe i ke kipe no ka mea pili i ka ninau o Hawaii nei. Ke au nei makou i kahi i loaa mai ai i na anee alii pegana o keia lono e hoolaha la nei e na anee alii ma Honolulu nei a hala loa aku i na apana kuaaina, aohe nae he loaa iki. Malia paha na ko na anee alii manao hakuepa wale iho no, e like la no me ka @akou mau keha o ka mak ahiki 1893 a me 1894 e kalahea ana “a keia mokuahi ae hoihoi ia ae ke alii,” aka hoea mai ana ka mokuahi aohe hoi ae, panee aku ana he mokuahi. Pela ia i hana nui ai a na ka hoka maoli i hoohilahila loa ia lakou i ke ko ole o ka lakou mau keha. Eia no nae ke imi epa hou mai nei e hoolaha ai. O i hoopunipuni aku nei mamua a o ke ko ole, ke hoomaka hou mai nei no i ua haua loaa ole la.
He Anaina Hoomanao.
Ma ka wehe ia ana o ka Aha Kiekie i ka hora 10 kakahiaka o ka Poalua iho nei, Maraki 19, me ka noho kino ana mai o ka Lunakanawai Kiekie A. Francis Judd, na kokua Richard F. Bickerton a me Walter F. Frear a me na Lunakanawai Kaapuni W. Austin Whiting a me H. E. Cooper, ua malama ia he anaina kumakena, mamua o ka lawelawe ia ana o na hana o ka aha, no ka hoomanao i ka make ana o elua mau lala o ka Papa Loio, oia o Charles L. Carter, he mau keiki papa nae ana no a i elua no Honolulu nei.
Ua hiki ae ma keia anaina, o Sanford B. Dole, ka Peresidena o ka Repubalika, he hoa Lunakanawai no ka Aha Kiekie mamua a lala hoi no ka Papa Loio Hawaii.
Eia ka nui o na loio i hiki ae: W. O. Smith, F. M. Hatch, A. G. M. Robertson, A. S. Hartwell, Cecil Brown, Paul Neumann, J. M. Monssarat, J. A. Magoon, W. C. Parke, W. C. Aohi, J. H. Barenaba, Enoch Jonhson, J. K. Kahookano, S. K. Kane, A. G. Correa, Antonio Perry, W. L. Wilcox, W. L. Stanley a me G. de la Vergue. Na luna o ka Aha ma ia wa, no Kakauolelo Henry Smith, Geo. Lucas a me C. F. Peterson, ke Kauolelo Pokole, J. W. Jones, ka Maheleolelo Iapana C. A. Doyle, ka makai kuhea wehe aha A. McGurn a me na koua kakanolelo pokole A. A. Wilder a me B. L. Marks.
Mawaena o na poe makaikai i hiki ae: Prof. W. D. Alexander, Senatoa Henry Waterhouse, Curtis P. Iaukea, Sir Robert Herron, Dr. C. T. Rodgers, R. A. Scott, G. P. Wilder, Jas. A. Wilder, E. Towse, L. D. Timmons, J. U. Kawainui a me Dr. Legan.
Na ka Lolo Kuhina W. O. Smith i wehe mua mai he mau olelo hoolaia pokole no ka elua hakahaka i loaa i ka Papa Loio ma ka make ana o Charles L. Carter a me Henry N. Castle.
Na ka Hope Loio Kuhina A. G. M. Robertson, i wehewehe mai i kekahi mau mea pili ia Mr. Carter i ko laua mau la hele kula a me ka pii ana mai o kona makaukau ma ke ku ana e kamailio imua o ka aha i kona wa e lawelawe ana ma ka oihana loio. Alaila ua heluhelu mai la oia he mau olelo hooholo, ma o ka make ana la o Charles L. Carter, ua poino keia anaina ma ka nalo ana aku o ke kamaaina hoopono a me ke aloha aina, a i ka Papa Loio hoi he lala mikioi a waiwai nui, a e pahola aku ana i ko ka Papa aloha paumoko no ka mea i make i ka ohana.
Na Mr. Hatch i noi mai e hooholo loa i na olelo hooholo me na olelo kaukau no na hana wiwo ole a ka mea i make. Ua kokua aku o Mr. Neumann i ke noi me kekahi haiolelo no kona haule ana i ka make hanohano i ka wa a ka hana i kahea ai iaia a me kekahi mau olelo kupuono e ae no ka loio opio i hala e aku. O Mr. Kane mahope aku me na olelo kupuono i ka mea i make ma olelo Hawaii.
Alaila, ua ku mai o Mr. Perry a kanaenae mai no Mr. H. N. Castle, oiai aole oia i kimo nui i ka lawelawe loio ana, aka ua koho oia e hookauwa no kona aina ma kekahi alenui okoa Mahope o kona kokua i na hana mua o kekukulu ana i ke aupuni hou a ku me ka manao ole he poino kekahi e hiki mai ana, ua holo aku oia i Geremania e hoomaka hou i ka huli i kana mau haawina. A i kona lohe ana i ka hauuaele mahope nei, ua kau koke oia maluna o ka mokuahi no ka hoi mai, aka ua iho aku la oia i ka make me ka Elbe. Ua make ola i ka wa e alualu ana e hooko i ka manao hanohano. Alaila ua waiho mai oia i keia mau olelo hooholo: O makou o na lala o ka Papa Loio, ke pahola aku nei i na hoomanao maikai ma o kona make ana la, ua ili mai he poino nui maluna o ka mea i hoopapau i kona ola a pau ma ka imi pauaho ole ana ma ka haawina a i kuhikuhi pono ia ka holomua o na hooikaika ana o kona noonoo loea, no ka hooholo ana i ka lahui Hawaii imua; a e ehaeha kohohonu ana kakou no kona make ana a o ko kakou aloha paumako e hele aku ia i na ohana i hooluuluu ia.
Na Mr. Hartwell i noi mai e hooholo aku i na olelo hooholo me ka haiolelo kuliu e helu papa ana i na hana a Mr. Castle e like la me Mr. Carter no ka hoopapau ana iaia iho ma ka hoomaemae ana e hoeueu ae i kona aina ponoi, a pela aku. Na Mr. Magoon kekahi haiolelo maikai a kupono loa e mahalo ana i keia mau kanaka ui a elua. Mahope aku ona ka Loio Kuhina, he mau huaolelo kupono no Castle a me Mr. Carter. Na Lunakawai Frear he mau hoomanao ana no na la kamalii o ko ko lakou holoholo ana, aka ua ola knoa ma hoaloha i ke ele ana hanohano a me ka makepono. Na ka Lunakanawai Kiekie he mau huaole kuip no ke aloha aina a me ka wiwo ole o keia mau keiki a elua no ko laua aina hanau e hoeueu ae, alaila ua kauoha ae la oia e kahakaha ia kela mau olelo hooholo a pau ma ka moolelo o ka Aha.
1893 Kale Noadofa 1895.
Mahope o ka moe malie ana i ke kai o ko haku o Kale Noadofa no ka manawa loihi ma Coronado, Kaleponi, ua ike iho makou maloko o ka nupepa “La” o Nu Ioka o ka la 13 o Feberuari i hala, ua puka ae oia i ke akea mai ka pee ana i ka lua me ka olelo ao ia Peresidena Dole. Ma ka hoomaopopo aku mai keia mamao, me ha mea la, ua heluhelu pololei o Kale Noadofa i na moolelo o ka hoao hope ana iho nei e kipi no ka pono o Liliuokalani, ke akua wahine o kona mau manao uluahewa, a i na la maikai hoi ka Moiwahine o kona puuwai lokahi. Aka i keia wa, ke noho mai nei oia ma ke ano lunakanawai, aole ma ke ano he mea mailani. O ke ano o kona manao, a i ole o kana olelo hooholo na akahele loa ma ka hoololi ana. Aole he haalulu iloko o kona leo iaia e kau iho ai i ka papale kapu eleele a kukala mai la i kona manao me keia mau olelo malalo iho:
“Ua heluhelu akahele loa au i na moolelo piha o na hookolokolo ia ana o ka poe hoala kipi i paa maioko o na nupepa o Honolulu, i loaa mai ia’u ma e eke leta hope, mai nei. O ka aha he aha hookolokolo koa, aka ua maopopo mai na hoike mai o na hana o ia aha, ua lawelawe na hoa me ke akahele no ka hana i ka mea pololei.
“Aole au i makaukau e olelo he hana pono ole ke li i na kanaka e like me Wilcox, Cummins a me Ashford, i na he oleloike e ahewa ia ai ka mea pono e kipaku ia lakou mai ka aina mai. Oia hoi, o na haole ili keokeo a me na poe hapa haole e like la me Wilcox a me Nowlein, aka ua hiki ke li ia o Wilcox mawaena o na hauoli paipai lima.
“No ka mea e pili ana i ka moiwahine, ke nana ae i kona ae ana e hoahu ia na hema d@imenaita maloko o kona hale ponoi, a ae aku hoi i kona kokua ponoi a me kona hoa’loha ia Nowlein e komo iloko o keia hoao kipi lapuwale ua maopopo ala wale no kona palekana malalo o ke aloha ia mai e ke Aupuni, e pono ai oia ke kipaku ia mai Hawaii mai, koe wale no a hoolawa aku i ka makemake o ke Aupuni oiai ua haalele loa aenei oia i kana mau koina i ka nohoalii a e haawi ana no ke Aupuni o Dole, e noho malie loa i keia hope aku me ka lokahi i ke Aupuni ana i hoohiki iho la e noho makaainana.”
E li ia na ili keokeo kipi, o ka mea nae i makemake ia a Wilikoki, a e kipaku ia e Liliuokalani mai ka aina aku. Oia iho la ka olelo hooholo a Kale Noadofa, kela haole hapauea kakau o ka nupepa ‘Herald’ a na hui aloha aina kanaka hupo i pailani wale aku ai no me ke ano ole, mai ka aha hookolokolo mai o Coronado Kaleponi. Heaha ka mea nana i hoololi i kona puuwai a papa aku ai i kela nupepa lolelua e noho malie.
O ke Kale Noadofa no aenei keia, ka hoaloha a me ka hoa ohumuhumu o Claus Spreckels a me ka haukae Biount, i hooikaika ino ai a kakau pinepine aku i na manao e hoohaahaa ai ia Peresidena Dole a me kona Aupuni me ka lahui Amerika, a e hoomau aku i ka hoomomoa i na hanohano no ka wahine a ua mea kakau nupepa epaepa la, ma kona ano lunakanawai, e ahewa mai nei e kipaku mai ka aina aku? O Nowlein, Cummins a me Ashford a me ke koena aku o lakou ke hui puia me ka puhikole Wilcox, a Noadofa e makemake nei e ike i ka li ia aua “mawaena o na hauoli paipai lima,” e hana nae ana no lakou no ia manao hookahi e like me Noadofa a me kona poe hoaloha i hana ai me ka manao e ko ma kekahi ano e ae. Heaha keia, no ka mea aole i hala ae nei he iwakalua malama o ko Kale Noadofa hoouna ana aku i @ka nupepa “Herald” i ka hoike o na hana mahalo a hoomaikai i papahi la aku iaia i ka wa ana i holo aku ai mai Honolulu aku, e na hoaloha o ka wahine ana i hiipoi ai mamua, a e kau aku nei hui i ka hoopai o ka make. E@a ka palapala a ua kauwa makawela la i kakau aku ai:
“Iua he mau mea’kekahi i makemake ole ia o na alakai hoohaiaina, e loaa no ia iloko o na hookelakela akea no ka hanohano o Mr. Spreckles a me a’u ma ka la ihehinei (Iune 27, 1893) ma ka holo ana o ka mokuahi.
“He mau hebedoma i hala aku mamua, ua loaa mai ia’u he noi ina i ko’u wa e makemake ai e hoi no Amerika Huipulia, e haawi ia ana he mau hookahakaha hooioi. Ua hoole aku au i keia, aka i ka wa i lohe ia ai aole owau wale a me ka’u kaikamahine aka he mau kauna e ae o ko Spreckels mau hoaloha ke holo pu ana ma keia mokuahi, ua akoakoa ae he anaina nui o na kanaka maoli a me na haole ma ka napo e lawe mai ana i na lei pua ma ke ano Hawaii, a mawaho ae o keia he mau hoike manao mahalo mai na hui Hawaii anee alii mai elua kane a wahine. Ua uhi ia makou a paa pu i na lei, a ua ku i eehia na hoike manao hauoli i pahola ia mai i ka nupepa “Herald” a me kou mea kakau. A i ka mokahi i emi aku ai no ka holo, ua haawi mai la ke anaina nui he ekolu mau huro ana no ka nupepe “Herald” a me kou mea kakau, a he ekolu mau huro ana no Peresidena Kalivalana a me Amerika Huipuia a me ekolu mau huro i haawi ia no Claus Spreckels a me kana keikikane.”
O wai ka mea nana i houluulu ae i kela anaina kanaka nui nana e houhi ia la a paapu o Noadofa i na lei pua ma ke ano Hawaii oluolu a haawi huro mai iaia, Grover Kalivalana a me Claus Spreckels a me kaua keikikane? O ka mea olaio, sole na ka poe iaia ke Aupuni a Noadofa i kakau kue aku ai me na huaolelo hakuepa hoimoino. Aole, aka na Nowlein, Wilikoki, Bush, Nawahi a me ka poe hupo ino apau a na Noadofa nei i hoolilo ai i mau hoa haihaiolelo nona oiai oia ma Honolulu nei. Ahahana! Puua ka waha o na Noadofa nei i ka io ilio.
Loaa i ka Puali Makai o Honolulu na Makana
O ka puu daia makana a na makaainana kuenoonoo o Honolulu nei i hookupu iho ai ahiki i ka $2,325 no ko lakou mahalo nui i ko ka Puali Makai Kuo@u o Honolulu makaala a kakooo kuio i ka Repubalika ma ka hooko ana i ka hana me ka wiwo ole a i mohai i ko lakou mau ola malalo o ka hana hoomalu a me ke kaua me na pa iloko o na la hoala kaua kipi a na anee alii hupo, ua hooko io ia ka makana ana ma ke awakea o ka la 20 iho nei o Maraki. Ua hooku lalani ia na makai e Kapena Makai Nui R. P. Waipa maloko o ka pa o ka hale hoopaa lawehala o Kuapapanui. Aiea malaila i kela wa a na makai e ku lalani ana, ka Loio Kuhina W. O. Smith, ka Ilamuku E. G. Hikikoki, ka Hope Ilamuku A. M. Brown, P. C. Jones, J. B. Atherton, Andrew Brown, Henry Waterhouse, Paul Isenberg, L. McCandless a me W. L. Wilcox.
Mamuli o ko Mr. P. C. Jones ae ana e lilo oia i puuku no ka poe nana i lulu makana mai i na dala, nolaila, ua waiho ae oia imua o Kapena Nui Robert P. Waipa a me ka Puali Makai he mau huaolelo hoolana i na makai e mahalo ana i ko lakou lawelawe ana i ka hana koikoi me ke kuio iloko o na la kaua aku nei. Alaika ua kena ae la oia ia J. B. Atherton a me Andrew Brown e kaana aku i na dala i hookomo ia na makana dala iloko o na wahi leta pakahi, oia hoi he $500 ia Kapena Nui Waipa, he pa $100 i ha Kapena pakahi, pa $50 i na lutanela makai a ma ka pa $25 i na makai maoli. Ia lutanela Holi a me makai Lokana ua mea i ku a eha i ua poka a ka enemi, ua pa $100 pakahi ia laua.
Mahope o ka loaa ana o na makana a pau i na makai, ua haawi ae lakou he ekolu mau huro no ka p oe nana i makana mai ia lakou keia eke dala.
Lulu Dala Kokua ia Kawaiahao.
Ma ka la hanau o Kamehameha III o keia makahiki, oia hoi ka la 17 o Maraki nei, ka la i kukala ia no ka lulu mai o na hoahanau o ka ekalesia o Kawaiahao a me ka poe a pau e kokua ana no ke kukulu hou ae a paa ke luakiui kia hoomanao o ke au karistiano ma Hawaii nei, i lulu ai lakou i na dala maoli no lakou ka huina i hiki aku i ka $804.75. A ina e hui ae me na dala hooia a me ke koena aku o ka poe i hookaa hapa mai i ka lakou mau haawina i kakau inoa ai, alaila e oi aku ana mamua o ka $1200 ka huina. Ua lilo i mea haohao loa ia keia huina dala nui i panee ia mai i ka hora hookahi, ke nana ia ae na mea e kaalo nei imua o ko kakou mau maka.
Mamua ae o ka hapai ana i na lulu, ua hoikeike e mai la ke kahu o ka ekalesia i ka mooielo o ka lulu a me ka haawi ana a na alii a me na makaainana no ke kukulu ana i ka 1842 i ka luakini o Kawaiahao e ku nei i keia wa. O ka makamua ma ke poo o ka poe hookupu ia wa, oia ka Mei Kamehameha III, me ka $3000, alaila mahope aku ona aohe mea haawi tausani, aka ma na haeri dala a emi mai, oia a Kaahumano, Kekauluohi, Liliha, Kuanaoa, Paki, Kekauonohi, Kanaina, Haalilio, Moiwahine Kalama, Keliiahonui, Liholiho, Bernice Pauahi (oiai e kamalii ana no), Lunalili, E. O. Hall, Kamaka, S. M. Bingham, Kanukualii, Hoapili a me A. S. Pendleton. A mahope aku o lakou, na makaainana ma ka pakahi dala a emi iho a ka hapaha. O ka heluna nui o ka poe hookupu aia ma ka 978, aka o ka huina nui o ka lakou mau lulu ana, he $5,491. Owai ana la o keia au naauao, ke hookuku ae e hanihani aku ka haawi no ko ke Akua hale e hoomana ia ai a like me ka haawina a ka Moi Kauikeaouli?
Mamuli o ka ulu mahiehie a me ke ohohia i na manawalea ohaoha i panee ia mai e na hoahanau, na makamaka a me na hoaloha o ka ekalesia makua ma ka lulu dala o ka la Sabati i hala, no ka hana hou ana e paa na hemahema o ka luakini kia hoomanao o Kawaiahao e ku nei, nolaila ke pahola aku nei ke kahu a me na hoahanau @i ka mahalo i ka poe a pau i komo pu mai e haawi i ko lakou kokua ma ia la, a pela no hoi i ka poe i haawi mai a i hiki kino ole ae.
Ma ke Kinau onehinei i holo aku ai no Maui a me Hawaii, i hului pu ia aku ai he kanakolu humamaono o na pio paahao kalaiaina o ke kaua kipi a na anee alee i hoala iho nei a pau nui aku la i ke keala ia. Ke hoounaia nei lakou malalo o na luna haole e hoohana ma na alanui o Puna a me Hilo. O ka poe kepi haahaa keia o na hoopai e hali ia nei.
Ka Make ana o Hon. P. P. Kanoa.
O kiaaina Pauio Puhiaia Kalakua Kanoe, kekahi o na kanaka Hawaii oloulu, lokomaikai a puuwai hamama ike nui ia ma Honolulu a me Kauai, ua kee mai la ka make iaia ma ka wanaao ka Poakahi iho nei, Maraki 18, ma kona ho ne noho ma ma Koula Honolulu nei, a lawe aku la me ka paianehe ole mai ka poli aku o kona hoa make a kokoolua o keia ola ana me ka paumako nui.
Ua hanau ia o Puhiula i ka la 10 o Iune, 1832, na Kaaiakulehelehe a me Kapau. Mai kona wa kamailii mai, ua pili a noho paa oia ma ke alo e na al@i o ka aina, a ma ke alo o M. Kekuanaoa ka hapanui o kona mau ia. I ka wa i make ai o kona makuakane, ua hookama ia oia i keiki hanai na Paul Kanoa.
Mamuli o ko makou pili aloha me ia a me ka waipahe o na launa ana me ka oloula a me ka loaa ole o kekahi kuia, ke hoowehi aku nei makoa ma keia wahi me kona kii i
[Illustration of HON. P. P. KANOA.]
Hoomanao walohia no makou iaia, no na la a me na manawa kohaihai i hoohala pu ia me ia. Aloha ia makamaka heahea.
I ko Puhiula wa he iwakalu kumamaha makahiki, ua maare ia oia me Kaleipua, oia hoi i Dekemaba 15, 1856. A na Victoria Kamamalu i hoihoi iaia i Niumalu Kauai e malama ai i kona mau aina. Aole i hoohemahema keia kanaka ui i ka hana, aka ua hoeueu oia i na aina ma ka hana i na hana hou e waiwai ai, a ua loaa hoi ka mahele o na loaa mai ka haku aina aku. Na keia mau hana mikiala i hoomaa iaia iho ma ka ai pakiko ana a malama i kona mau loaa ponoi. A i ka wa i ili mai ai o na waiwai o Kamamalu a pau ia R. Keelikolani, ua kuai oia a lilo mai iaia o Niumalu, a ua paa mai nona ponoi a hiki i ka make ana aku la. Ua hookohu ia oia ma ka oihana aupuni mua loa he Iuna ohi auhau i ka 1857. A mamuli o ka ike ia o ka Puhiula mau hana maikai ma Kauai me ka makemake Ia e na poe a pau i halawai a launa me ia, ua hookohu ia oia i Kiaalua no Kauai. I ko Kalakaua au mai, ua kaikai ia mai oia i Kuhina Waiwai, hoa no ka Ahakuka Malu a he hoa no ka Ahaolelo.
I ka 1893, ua loaa oia i ka mai loio ma Honolulu nei, oiai e hoomakaukau ana e hoi ne Kauai, a aole i hoi hou mai ke ola a me ka ikaika o kona kiao a hoi aku la i kahi maha mau o ke kino me ke aloha nui ia.
Ua olelo la , ua waiho iho oia i ka waiwai mahope nei e hiki aku ai ke kukmukuai i na tausani lehulehu mawaena o ka iwakalua a me ke kanakoku tausani. I kona omaimai ana iho nei, ua hoihoi aku oia i ka hooponopono ana o kona waiwai ia Mr. George N. Wilcox. Ua hana oia i hooilina nona, e hooili ana i kona mau waiwai a pau maluna o kana wahine a kokoolua o keia ola ana.
Ma ka hora 4 o ke ahiahi Poalua nei, ua malama ia he anaina pule kapapau ma ko laua home e Rev. H. H. Paleka, a mahope o ka pau ana o na hana ma ka hale, ua manele ia aku kona kino a kanu ia ma ka ilina o Kawaihao, i hoohanhanoia e na keiki kamaaina o Kauai, Keoki Wilikoki, Wili Laiki, Daraea a me ko Honolulu nei poe i kamaaina pu me ia.
O ka la apopo ka manawa e upu ia aku nei e ku mai ana ka mokuahi Miowera mai Victoria mai, a holo loa aku no Fiji a me Kikane.
Ua hoohuiia e Rev. H. H. Parker i ka po o ka la 19 o Maraki nei, ma ka hale noho o Mr. S. K. Kane Honolulu, o Mr. William Keiki, kekahi o na lima poahi hua kepau o ka Halepai KUOKOA, me Miss Rahela Kane, a na lilo laua i kane a i wahine, ma ke ano he elua mau kino, aka hookahi no @ae pana ana. Mahope o ka mare ana, ua Haawiia he papaaina luluu i na ono a ka Ilawaii ma ka hale noho o na makua o ka wahine ma alanui Liliha, kahi e na hoaloha a me na makamaka i halii pu iho ai e nuu i ka papaaina o ko laua hoau ana. O na hoomaikai a nui i ka paa mare, a e hahaiia ko olua mau la e ka pomaikai a me ola loihi.