Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 2, 12 Ianuali 1895 — Page 2
This text was transcribed by: | Jenny Poepoe |
This work is dedicated to: | FOR THE BETTERMENT AND LEGACY FOR ALL KĀNAKA MAOLI FUTURE. |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
Hoolaha Pa Aupuni.
I kulike ai me ka Pauku 1 Mokuna XXXV, o na Kanawai o 1888, ke hoololi nei au i kahi e ku ai o ka Pa Aupuni ma Keouhau a i ka aina i ona ia e S. W. K. A@na ma Maluaka e kokoke aku la i ke Alanui Aupuni ma Honuaula Mokupuni o Maui. J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Jan. 10, 1895. 2527-3
Ua hookohu ia o Mr. C. Lake i keia la i Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala Kope no ka Apana o Hana, Maui. THOS. G, THRUM, Luna Kakou Kope.
Honolulu, Dec. 11, 1894.
Apono ia e J. A. KING, Kuhina Kaleiaina. [spelling is either Kaleiaina or Kalaiaina.] 2525-3
Ua hookohu ia o William Coates i keia la i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni ma Kaupo Hana Maui, ma kahi o G. P. Nehemia i waiho mai. J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Dec. 18, 1894. 2525-3
O na lakini hooko mare a pau i hoopuka ia mamua aku o Iulai 4, 1894, ke hoopau ia nei lakou. J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Dec. 26, 1894. 2526-3ts.
Ua hookohu ia o Mr. A. J. Wilson i keia la, i lala no ka Papa Alanui o ka Apana Auhau o Kona Hema, Mokupuni o Hawaii.
Eia ka papa i keia wa:
Aug. Gramberg, Lunahoomalu
S. Lazalo
A. J. Wilson
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Dec. 22, 1894. 2526-3ts.
Ua hookohu ia ka poe keonimana no lakou na inoa malalo iho i mau Agena Haawi Palapala mare:
E Strehz Apana o Koloa Mokupuni Kauai.
H. K. Auahu Apana o Hanalei Mokupuni Kauai
Moses Nakuaau Apana o Koolauloa Mokupuni Oahu
Jas. K. Saunders Apana o Hana Mokupuni Maui
Jas. K. Nakila Apana o Hana Mokupuni Maui
Chas. Lake Apana o Hana Mokupuni Maui
W. K. Molale Apana o Kohala Akau Mokupuni Hawaii
L. E. Swain Apana o Hilo Akua Mokupuni Hawaii
Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Dec. 21, 1894. 2526-3ts.
O ka Poalua, Ianuari 1, 1895, oia ka la mua o ka Makahiki Hou, e malama ia i la kulaia Lahui a o na hale oihana Aupuni a pau o ka Repubalika e pani ia ma ia la.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Dec. 21, 1894. 2526-1ts.
Ua hookohu ia o R. W. T. Purvis Esq i keia la i Notari no ka Lehulehu no ka Aha Kaapuni Apana Elima o ko Hawaii Paeaina. J.A. KING, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina Dec. 26, 1894. 2526-3ts.
He Hoolaha i ka Poe Hookaa Auhau.
Ua hookohuia o G. H. Dunn i keia la i Hope Lunahelu a me Lunaauhau no ka Apana o Lahaina Mokupuni o Maui, ma kahi o David Taylor i waiho mai. C. H. DICKEY, Lunahelu Mahele 2.
Aponoia:
S. M. DAMON, Kuhina Waiwai. Honolulu, Ian. 3, 1895. 2527-3
Na Koho i Sila ia.
E apo ia aku no e ke Keena o ke Kuhina Kalaiaina ua koho haahaa a hiki i ka hora 12 awakea o ka POAKAHI, IANUARI 30, 1895, no ke kukulu ana i ka Halekula mo Holualoa, Kona Akau Hawaii.
O na kii a me na hoolaha e ike ia no ma ke Keena o ka Luna o na Hana Hou.
Aole e hoopaa ana ke Kuhina iaia iho e ae i na koho haahaa, a koho e ae paha. J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Ianuari 3, 1895. 25-27-3
AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA
Elima, Ma ka Aha Hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o OPAE O Hanapepe, i make.
He kauoha e koho ai i ma@@@ @@[unreadable] no ka hoolohe ana i ka palapala noi e hoole ana i ka hooponopono ia ana, no ka hoola@a ana a me ka hoopuka ana i na palapala kii.
He Kauoha.
O ka palapala noi a J. H. Kauhane, ua waiho ia mai ma Okatoba -, 1894 imua o ka Aha Hooponopono Waiwai o ka Aha Kaapuni Apana Elima.
Ke kauohaia nei, o ka POALIMA, la 18 o IANUARI, A.D. 189@ [unreadable], hora 10 a.m. o ia la, ma ke Keena Hookolokolo o ia aha ma Lihue, Kauai, oia kahi a me ka manawa i kohola no ka hoolohe ana i ua palapala noi la, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai ka poe a pau i kuleana ma kekahi ano i ka waiwai o ua Opae la a e kue a me ka hoopukaia ana o na palapala luna hooponopono waiwai.
Ke kanoha hou ia nei, e hoolaha hou ia no ekolu he bedoma nee papa iloko o ka Nupepa Kuokoa ma ka olelo Hawaii, a o ua Kuokoa ia he nupepa i pai ia a hoolaha ia ma Honolulu.
A ke kauoha hou ia nei, e hoopuka ia one mau palapala kii e like me ke noi maloko o ua palapala noi la i ka poe no lakou na inoa maloko e like me ka hiki maloko mai o na palena o keia @@a e hele mai a e kue i ua palapala nui ia ma ka manawa i kohola.
Kaka@ia ma Dekemabe 11, 1894. Na ka Aha: R. W. T. PURVIS, 2526-3 Kakauolelo Aha Kaapuni Apana Elima.
KA NUPEPA KUOKOA
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
o ka Makahiki $2.00
No Eono Mahina 1.00
Kuike ka Rula.
PUKAANA. 1 Pule 2 Pule 3 Pule 4 Pule 5 Pule 6 Pule
Iniha $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2 Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6 Iniha 4.00 6.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
GEO. H. PARIS, Luna Nui.
J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.
Na Honolulu, Oahu, Lakou a pau.
POAONO, IANUARI 12, 1895.
Ke Kaua Hohe Wale a na Anee Alii.
I ka wa a ka mana hoomalu o ka Repubalika i hele aku ai e huli me ka palapala hopu i ka hale noho o Henry F. Bertlemann makai ponoi o Lae Ahi i ka po Sabati aku nei i hala, Ianuari 6, ka hale hoi i hoohuoiia a i hooiaio ia aia malaila kahi i hoahuia ai o kekahi mau pu a me na lako kaua he nui, aia hoi, ua kipu ia mai la na makai e ka poe anee alii i hoakoakoa mua ia lakou ma ia wahi me ka manao e lele poi po mai maluna o ke kulanakauhale o Honolulu nei i ka hora 1 a me ka hapa o ka wanaao Poakahi ae, oia hoi ka wa e napoo ai ka mahina, me ke kuhihewa, ua nanea a hemahema la ke aupuni i ka makaala ana e hoomalu i na haunaele e ala mai ana. Ua ku mai la i ka pu a make aku la o Mr. Chas. L. Carter, he kokua ikaika no ka Repubalika, a ua ku pu mai la i ka pu a ka enemi ka lutanela makai Holi a me ka makai Lokana, a eia laua ke lapaau @ [entire roll of sentence is unreadable and missing] @@ [the entire roll of sentence is unreadable and missing.] ia a ke paa pio mai nei ma ka halepaahao o Kawa o H. F. Bertlemann a me 100 a k@u o na poe i hapai i na mea kaua e kue mai i ke aupuni, ke hui pu ia me ka poe i ike ia ko lakou manao pipili mahope o ka hoihoi alii.
Ua eleu ke aupuni ma ka ako e ana i keia hoala kaua a ka enemi, a ua haawi mai kela a me keia makaainana kokua i ke aupuni i ko lakou mau hookauwa ana malalo o ka Repubalika. Ua nui hewahewa a makolukolu na lima kokua i pahola ia mai i ke aupuni.
E haawiia na mahalo a nui i ka mana hooko, ka pualikoa o ka Repubalika, ka Hamuku, kona Hope, ke Kapena Makai Nui Waipa, a me na Makai kumau, no ko lakou lawelawe ana me ka puahi a wikani e hooko i ke kanawai.
Ko Ka Repubalika Eleu Maoli.
Aole i ike ia mamua i ka wa o ke au aupuni alii, ka eleu, ka mikiala a me ka hooko puahi ia ana o na mea a pau e like me ke au o ka Repubalika Hawaii e hoau nei ma kona papa heenalu. No ka mea, iloko o ka wa a na anee alii i hoala mai nei i ke kaua me ka manao lili e hookahuli i ka Repubalika, ua ala pu mai he mau hoohaunaele haalele hana mai na limahana Iapana ae o ka mahiko o Kahuku a me Ewa, a ua kai huakai kaawale mai keia mau puali paahana i Honolulu nei e hooponopono ia @l. O ko Kahuku poe, ua hooponopono ia me ka awiwi a ua pau i ka hoihoi ia aku maluna o ka mokuahi Kaala i ka Poakahi nei. O ko Ewa poe paahana mai hoi, ua pii mai lakou ma ke alanui nui a mamua o ka hoohiki ana i ke kulanakauhale nei i ka Poakahi nei, ua pau i ka hooponopono ia na mea a pau a hoihoi ia aku la i ko lakou wahi hana me ka loloiahili ole. O ke kaua kipi wale no ia e mauliawa mai nei a pau aku i ka alapoho ia na mea a pau i hihia iloko.
Hoike ka Pololei.
O na Lunahooponopono o na nupepa kue a pau i ke KUOKOA a me ka Repubalika o Hawaii, eia lakou a pau ke paa nei he mau pio na ke Aupuni a me ka nupepa i haawi aku i na alakai a me na hoonaauao ana a pau i ka lahui i ka mea pono e hana ai mai ka wa mai i kukulu ia ai oia i alakai no ka lahui a hoea loa mai i ka wa i hookahuli ia ai ke aupuni alii i Ianuari 1893, a hoomau aku i ke ao ana mai ia wa mai i ka mea pono i ka lahui e hana ai i ka wa o keia au hou. Aka e like me ka paakiki o ka naau o keia lahui kahiko nona na alakai e kamailio pu ana me ke Akua a pau ai i ka luku ia iloko o ke Kai Ula, peia no ka lahui Hawaii e puni wale ana mahope o na alakai a ka poe hupo e noho mai nei i ke puhi. O ka poe i lohe i ka makou alakai a hoolohe, o lakou no ke noho nei me ka lanakila a me ke kuokoa.
Ka Make Ana o Chas. L. Carter.
I ka po Sabati aku nei i hala, Ianuari 6, i ka wa a ka Hope Ilamuku Brown a me ke kapena makai nui R. P. Waipa a me na makai eono a me kekahi poe pualu e ae C. L. Carter, Jas. B. Castle a me A. W. Carter e hooko ana e huli i ka hale noho o Henry Bertelmann makai ponoi o Lae Ahi no na lake kaua, aia hoi ua kipu mai la kekahi anee alii kipi i lako mua i na mea kaua o Jimmie C. Lane, hala o Kapena Waipa ku aku la o Chas. Lunt Carter. Ua awiwi hou ae ua kipi nei e ki hou mai, aka ua paa e aku ia kona lima. O kela poka i ku ai o Carter ma ka opu, ua kukonukonu loa maoli a ua nui ka eha, e kupaka a e u we ana no ka nui e ka ehaeha. Ua hana iho na kauka Walters a me Murray i ko laua ike lapaau aole he loaa o ka maha, a ma ka hora 5 o ka wanaao Poakahi ae, ua kuu aku la kona uhane a lele loa. O keia keiki o Charles Lunt Carter, he kanaka opio kanakolu wale no makahiki, he keiki papa a lalawai no ka aina, he loio kana hana a he kanaka koikoi iloko o keia hooponopono aupuni hou, ua kikoia mai e ka poka a ka enemi a lawe ia aku la kona ola i mohai no ka hooikaika ino loa ana no ka hoohui ia Hawaii me Amerika Huipuia, no ka mea ke hoike mai nei keia hana naaupo a ke kanaka Hawaii, aole kupono ke nohoalii maluna o kona lahui iho, oiai he hupo haalele loa maoli. Ua noho keia keiki iloko o kona mau la i piha no ka pii iluna a hele aku imua. Aloha ia kakoo o ka Repubalika.
Ma ia auina la Poakahi mai no, ua halihali ia kona kino wailua aloha mai ka hale aku o kona makuahine ma Nuuanu a kanu ia ma ka ilina o Maemae, e moe pu me kona makuakane i hala e mamua ona.
Ua hanau ia oia ma Honolulu nei, @[entire sentence is crossed out with a line. The line cross out starts from columns 1-7 are unreadable.] Carter, Elele Kuhina o Hawaii i Wasinetona, a me Sybil Augusta. Ua hoonaauao mua ia ma na kula o Hawaii nei, a no kona ake huli kanawai, ua komo iloko o ke kula kanawai o Ann Arbor a puka mai i ka 1887. Hoi koke mai no oia i Hawaii nei, a hoomaka koke no ka lawelawe hana loio me ka hoopono. Oia kekahi o na komisina i hoouna ia ai e hoohui ia Hawaii nei me Amerika Huipuia i ka 1893, he hoa no ka Ahaelele hana kumukanawai a ua kohoia he lunamakaainana no ka apana mua o Oahu nei i ka Ahaolelo mua loa o ka Repubalika o noho mai i keia mau iho, aka, aole ia e noho ana e kau kanawai, oiai ua hala e kona hanu ola.
Make ana o J.T. Waterhouse Makua.
Ua manele ia aku i ke aupuni uhane i ka hora 2:20 auina la Poalua nei, Ianuari 8, o J. T. Waterhouse makua, mai ka hale noho aku o ka ohana ma Nuuanu, mahope o ka hoomailo ana ana a ka mai a me ka elemakule. Ua hanau ia oia ma Enelani i Mei 27, 1816, a nolaila ua piha iaia na makahiki loihi he 78 a me na malama keu ehiku. Ua hoomaka oia i ka hana kupakako iloko o kekahi halekuai lako hao nui ma Enelani, a ua ao kumu kula ma ka mokuaina o Nu Ioka, aka i ka nee ana o kona mau makua i Ausetaralia, ua ukali pu oia me ka ohana a komo lawelawe oihana maoli ma Hobarttown; kahi ona i holomua loa ai ma ka hana. Mamuli e kona loaa ana i kekahi mai ilaila a me ke ao a ke kauka e hele e heao ma kahi mehana o ka noho ana, ua holo mai oia me ka moku waiwai lole i wae ia i Honolulu nei ma ke ala ae o Tahiti. Maanei, ua wehe ola i halekuai lole, alaila mai anei aku ua holo oia i Kapalakiko me ke koena aku o ke ahua lole a kuai aku la ilaila ma na kumukuai pipii maoli launa ole mai. Mailaila i hoi hou mai ai oia i Honolulu nei a noho loa, a ua hui pu oia me kana wahine maanei. Ua holomua loa oia ma ka hana halekuai a ua pii mahuahua kona waiwai maanei, Kapalakiko, Cedar Rapids a me Enelani.
Ua waiho iho oia mahope nei, he ekolu mau keikikane a me hookahi kaikamahine, oia hoi, o John Thomas a me Henry ma Honolulu nei, Mrs. W. H. Rice o Kauai a me Willie ma Cedar Rapids a me ka heiuna nui o na hunona, na moopuna a me na moopuna kualua.
Ma ka auina la Poakolu mai, ua hali ia aku ia kona kino kupapau i ka ilina o Nuuanu a malaila i kana ia ai mahope o ka himeni ia ana o na mele punahele iaia, oia “E Iesu ka mohai no’u.”
HOEHU KAUA
NA ANEE ALII O HONOLULU!
PU-A-A IA E NA PUALI AUPUNI!
NANA KA PUANA A-I O KE KOLOHE
MOKUMOKU NA PUALI KIPI KAAWALE!
“Haehae ka Manu Ke Ale nei ka Wai!”
Wikani Launa Ole ke Aupuni!
KA LOHE MUA O KA HOAKOAKOA ANA O NA KIPI.
Mai ke kakahiaka a hiki i ka auina la o ka la Sabati, Ianuari 6, ua ike ia na kanaka e kakahe ana i Waikiki, ma na lio, na kaa hapaumi a me ka hele wawae ana. Nolaila, ua hoohuoi ia ke liuliu nei na anee alii e lele kaua kue mai maluna o ka Repubalika a me kekahi mau lohe e ae no hoi i kiu ia. Nolaila i hoopuka ia ai he palapala huli i ka hale noho o H. F. Bertelmann makai ponoi o Lae Ahi.
I keia Sabati hookahi no, oiai kekahi poe haole kane a me wahine, oia o H. A. Isenberg, J. J. McDonald, Mrs. Pray, Miss Abbie Gurney a me umi poe e ae, e hoi mai ana mai Waialae ma Kaalawai. [unreadable words throughout the entire sentence. The sentence line out starts from columns 1 thru 7 are unreadable.] ae, ala hoi, ua hopu pio ia iho ia keia poe haole na kipi i akoakoa ae malaila a hoopaa ia aku la iloko o ka hale noho hoomaha o Antone Rosa ma Kaalawai. Ua manao na kipi, o ka hoopaa ana ia lakou malaila aole e hoi mai i Honolulu nei, oia ka mea e lohe ole ai ke kulanakauhale i ko na kipi hoakoakoa ana a hiki i ka wa a lakou i manao ai e kai huakai poipo mai maluna o Honolulu, I ka hora 1:30 wanaao Poakahi, Ianuari 7.
KA ELEU O NA KOKUA O KE AUPUNI.
I ka wa mua loa i mahui ia ai, aia na kipi ma Lae Ahi kahi i houluulu ai no ke kai mai e lawe pio i ke kulanakauhale a e hookahuli i ka Repubalika, aia hoi ua ala like mai na poe kokua i ke aupuni a ua hele e haawi i ko lakou mau kokua, a ua e moole no hoi, ua puni ke kulanakauhale i na kiai me na pu. O na komopani koa kumau elua, ua ua ku laua me ka makaukau no ka nee i na wa a pau, maloko o ka hale Mana Hooko. O na komopani pualu, e like me A., kapena Smith, ua hoonoho kiai ia ma ka hale hookolokolo; o ke komopani B, kapena Wall, ma kona wahi no ma alanui Beritania; o ke komopani C, kapena Camara, ua hoonoho ia ma ka halepaikau ma Manamana; o ke komopani D, kapena Chan Wilder, ua hoonohoia ma ka halepaikau ma Haimoeipo; o ka hapalua o ke komopani kipu pololei malalo o Kapena Kidwell, ua hoonohoia ma ka luakini o Kaukeano, a o kekahi hapa o keia komopani, malalo o Lutanela Dodge, ua hoonohoia ma Kawaiahao. O na kiai lehulehu pualu o ke kulanakauhale malalo o na kapena McStocker a me Murray, ua hoonohoia ma ka hale Oihana Makai me ka Ilamuku, a na lana aku e hoouna i o a ianei ma na wahi i makemake ia ai na hookauwa ana a na kiai. Ua makaukau maoli ke aupuni me keia mau puali a ua hilinai maoli ia e keia poe.
KUKALA IA KE KAUA.
Ua ki ia ka pu, ua ku ke kanaka, ua hookahe ia ke koke a ua pakaha ia ke ola makamae o Chas. Lent Carter, e ka poe kipi i ka Repubalika, malalo o na alakai R. W. Wilcox a me Sam’l Nowlein [name is either Newlein or Nowlein.] maloko o ka hale noho o Henry F. Bertelmann ma Lae Ahi, kahi hoomoana o na poe kipi i hoakoakoa ai a hooke ia me na pu a me na lake ka@@, i ka hora 10 o ka po Sabati Ianuari 6, oiai ka Hope Ilamuku Brown, ke kapena makai nui R. Paka Waipa, na makai eono a me na poe kokua poalu C. L. Carter, A. W. Carter a me Jas. B. Castle e hooke aku ana o huli i ka hale o Mr. Bertelmann no ka lohe ia ana ia la Sabati, aia ma la hale i hoahu ia ai na lako kaua. O ka mea nana ka pa i ki a ku ai o Mr. Carter, ke olelo ia nei, oia no e James C. Lane, mawaho mai o ka hale ke ki ia ana mai. O keia ke kukala kaua mua loa a ka aoao kipi a i haole make ai o Carter ma ka wanaao Poakahi ae mai na eha mai o ke ku ana i ka pa. Ma ia wa, ua alapine mai ia ke kani ana a na pu a e lele ana na puka ma o a maanei a hala wale @@@ @@ [unreadable words.] no na kanaka o ke Aupuni. O Lutanela makai Holi, oiai ola ma ka hale e kiai ana, ua ku pu mai la oia i ka poka a kekahi enemi, a e uwe ana no kona make.
O ka Hope Ilamuku a me kekahi makai o Luahiwa iloko o ka hale e paa ana ia Bertelmann, ke lohe nei laua i ka paapaaina e ke kani a na pu, oiai hoi o Kapena Waipa a me kekahi makai e ae e pale ana me ka lima ikaika i @l@ ai e ki hou la mai, aka aole no mae i nele ka hihio ana mai o na poka mai na wahi e mai. O ka mea pomaikai wale no, o ke ku hou ole mai o kekahi mea, oiai ua naholo liilii aku la i o a l@nei ka enemi. Ua alualu aku hoi na makai i o a ianei me ka paa i na pio a hiki i ke na makai kauliilii ana i o a ianei, aka me ka manao paa nae no ka hookauwa kupaa malalo o ke Aupuni. Ua nalowale o Kapena Waipa a me kekahi mau makai, me ka hopohopo ia ua make paha a i ole ua hopu pio ia e ka enemi. Aka i ka hora 5 wanaao, ua hoea mai o Kapena Waipa i ke kulanakauhale nei me kona mau makai.
Ua paa mai i ka hopu ia i keia po Sabati, o Henry F. Bertlmann, S. P. Mio, Kalua, John C. Lane, David Koaloha, Kiha, Kamiko, Hikiau, Pipi, Peter Kala, Jas. C. Lane, W. C. Lane, Honolulu, Kaawa, Kaholu, a eia lakou a pau ma Kawa e hoopaa ia mai nei.
KA MAHELEHELE ANA I NA PUALI KIPI.
Me he mea la ma ia Sabati no ua mahelehele ia na puali kipi, o Sam Newlein a me kona puali ma Palolo mai, a o R. W. Wilcox a me kona puali ma Lae Ahi. O ko lakou makemake, e kai mai keia mau puali ma kela mau alanui elua a hiki i Honolulu nei i ka wa e napoo ai ka mahina o ia po Sabati a lele kaua mai i ke kulanakauhale. Eia nae, @@ @@@@@@@@ @ @@ @@@@@@ o ka @@hui [entire sentence is unreadable.] e ana o ke Aupuni i ko lakou mau hoolala hana.
E hoomaopopo ia, ma kela po Sabati, oiai e kipu ia ana na makai ma kahi noho o H. F. Bertelmann ma Lae Ahi, aia hoi ua hoohele mai ko Samuel Nowlein [either Nowlein or Newlein.] mau koa oioi mua e hiki i ka uapo o Kamoiliili, eia nae ua hiki e aku na makai malalo o Kanae i ka huina o na alanui Waialae a me Kaiulani. Nolaila i ko na poe koa kipi he umi hoea ana mai me ka makaukau i na pu a me na lako kaua, ua halawai lakou me na makai a ua hopu ia aku. I kela wa, ua ki mai la kekahi kipi i kana pu a ua ku mai la o David Lokana ma ka l@@@, aka ua hopu ia aku no nae a ua paa mai he 3 mau pio. Eia o Lokana ke lapaau ia nei ma ka halemai a e ola ana.
I ka wanaao Poakahi, ua hoouna ia o T. B. Murray a me kona puali kiai ma na kaa lio ma Kamoiliili e kaua aku i na kipi. Ua holo aku lakou me ka loaa ole o ka enemi a i ke kokoke ana ma Palolo, akahi no a ikeia ka enemi e kipu mai ana ia lakou mahope mai o ka pa pohaku, a me he mea la hoi he pukuniahi kekahi a na poe kipi ma Palolo. Ua emi mai ko Murray puali kiai i hope, a ua holo loa mai oia i Honolulu nei e hoike ai i ke poe oihana kaua. Ua hoouna ia he puali koa kumau me Kapena Zeigler i Palolo me kekahi puku@iahi.
O kela aoao hoi ma Waikiki, ua hoouna ia ae he mau mahele koa kumau malalo o Lutanela King a me Coyne, a ua kakai kaua me ka enemi ma Lae Ahi, a mai keia aoao mai ka huakai makamua o na pio a ke kaua, oia hoi he 10.
Mahope iho o ka lono ia ana mai o ka hoala kaua makai o ka hele noho o Bertelmann, ua lohe pu ia mai aia kekahi huakai mauka mai o ke alanui e Waialae e hele mai ai i Kamoiliili, me ka manao e lawe i ka uapo o Kamoiliili, aka mamua o ka hiki ana mai e na kipi e lawe ia wahi ia po, ua puka e aku o Lutanela Makai Kanae a me kekahi mau makai malaila a loaa aku la na kipi e iho mai ana e hiki i ka huina o na alanui Kamoiliili a me Kaiulani. Malaila, ua hakaka na makai me ke kuio me na kipi ahiki i ke ku ana o Lokana makai i ka pu a ka enemi aka ua paa mai no nae he mau pio ia poe makai.
NA ALAKAI O NA KIPI.
O R. W. Wilcox a me Samuel Nowlein, [name is either Nowlein or Newlein.] laua na alakai kino o na kipi ma na kahua kaua, a o ko laua mau p@@lalo iho, oia o Carl Widemann, J. W. Pipikane, H. C. Ulukou, W. H. C. Greig, J. Kaia Kaae. O na poe malalo o R. W. Wilcox, he poe hou loa i ike ole i ke kipa, a o ka poe hoi malalo o Sam. Nowlein, o lakou no na koa kumau o ke aupuni alii i kona mau la e ai haehae ana.
KUKALA IA KE KANAWAI KOA.
Mahope iho o ka hora 7 kakahiaka Poakahi, ua kukala ia ke kanawai koa e noho mana ma ku mokupuni o Oahu, a nolaila eia keia mokupuni malalo o ke kanawai koa.
NA HOOLAHA PAPA.
Ma ke Poakahi iho nei, oiai ua kukala ia ke Kanawai Koa ma Oahu nei, ua hoopuka ae ka Akukana Generala J@o. H. Soper malalo o ke kauoha a ka Alihikaua Nui ka Perasidena o ka Repubalika, oia ke Kauoha Helu 13, e hoike ana o ka poe a pau e loaa aku ana ma na alanui o Honolulu mawaena o na hora 9:30 o ka po a me 5 kakahiaka, e hopu ia lakou aia wale no ka palekaua a hoolako mua ia me ka palapala ae hele po.
Ua hoolaha ia mai na poe a pau e paa ana i na mea kaua e hoike ae i ka Ilamuku mamua ae o ka hora 12 o ka Poalua iho nei.
Ua hoopuka hou mai ka Akukana Generala J. H. Sop@, i ke Kauoha Helu 14, e papa ana i na kanaka a pau, aole e komo aku mawaena o na lai@a koa e kiai ia nei mai Palolo mai ahiki i ke awawa o Nuuanu, aole hoi e hiki ke haalele iho ia Honolulu nei a holo no na mokupuni e ae me ka loaa ole o ka palapala ae.
NA PUALI KOA O KA ENEMI.
Ua mahae na puali koa o ka enemi, aole i hui. O Sam Nowlein me kona puali, me he mea la, eia ke emi aku nei mauka ae o na kuahiwi o Waialae, no ka mea aohe ike hou ia nona.
O Wilcox hoi me kona wahi puali uuku i k@e weluwelu aku, ua haalele oia ia Lae Ahi i ka po Poakahi, mahope o kona kikipu ia ana aku ma na wahi a pau maluna o Lae Ahi, ka haalele ia e na kanaka mahuka a me haalele ia o na mea kaua ma ke kahua kaua. I ka po Poakahi a ao ae Poalua, ua manao ia eia no la ola iluna o Lae Ahi, nolaila i ke kipu hoohaehae ia ana aku hoi e no koa o ke Aupuni aohe pane ia mai. Ua hanu loa aku na koa kamau aluna o Lae Ahi, aohe enemi i @@@ @@ @@@ i @@ @@@@@ @ Wilcox, @a. [entire line sentence is unreadable.] Ua loaa aku nae hoi o George Townsend e pee ana iloko o ke ana, a ua loaa pu aku he mau pu lehulehu me na lako kaua i haalele ia iho e ka enemi. I ka wa i haalele ai o Wilcox, ua hele oia ma Waialae a@ i Palolo a mauka mai o ke kuahiwi o Manoa. Ua ike ia oia, a ua haawi aku na puali koa aupuni iaia i na huaale hoonaha nana i hoohailopo iho i kona mau hiohiona. Ua naku mai oia malaila me ka pau o kekahi poe ona i ka haalele iaia a holo e haawi pio i ke Aupuni, ua ku hoi kekahi poe a make a pau i ka makau kekahi poe no ka mea aole i honi mua i ka uahi pa@@a mamua. Ua lohe ia mai ka poe i paa pio mai o ko Wilcox puali, ua k@@ @ki loa kona mau wahi koa me he la aia paha ma ke 30 a 40. Eia nae ke hooikaika loa nei oia e hiki i Pauoa mauka ae o Makiki me ka manao e loaa ona mau koa hou nona, aka eia oia ke kipu ia aku nei ma na wahi a pau, a ke ike nei o Wilcox aole oia he kanaka oia i keia wa, aka he make wale no i na sekona apau. Nolaila ke kupaka ino nei oia ma o a maanei me ka noonoo uluahewa, e ake ana o ke ala aku o na anee alii o Honolulu e kokua iaia. Aka aole oia i ike, ua pau i ka hopuhopu ia ka poe ana i ohumuhumu ai a eia ke noho mai nei, he mau pio iloko o Kawa. Eia ko Wilcox mau koa mahuka ke olelo mai nei, he pololi ka hele ana, he anuanu no hoi no ka mea aohe kapa mahana. Aka o na mea kaua, ua umi a ke pau mai nei i ke Aupuni he mau hanori o ua mau pu la i ka lilo pio, a oia no na pu e ki ki ia aku nei i na poe kipi i keia mau la.
PUNI I KE KIAI IA E KE AUPUNI.
I keia wa e naku mai nei na poe kipi ma na kuahiwi e hoona ai o ka loaa aku o na poe komo hou aku e hoopuipui i ko lakou mau puali @paha a hakahaka kanaka ole, ua panipani aku ke aupuni i na wahi o ka enemi e puka mai ai, ola ua paa ka pali o Nuuanu i ke kiai ia a hiki i ka Hale Hookipa, ua paa o Makapuu i kekahi puali okoa malaila, ma na koa aku o ke kulanakauhale nei, a peia no hoi me na alanui e pii mai ai mai Ewa mai.
NA POINO O NA ENEMI.
Ua lohe ia, na ku i ka poka a make loa o Palau, Pukila a me kekahi keiki hapa Pukiki no Manoa.
Ua lohe ia no hoi ua loaa aku maluna o Lae Ahi i ha w@ i lilo pio mai ai i ke aupuni, he mau welu lole ua oki loa i ke koko, aka aohe nae he mau lua makamaka @ou loa o ka eli ia ana a kanu ia iho.
NA ALAKAI @ @ @@@ @ [unreadable title.]
Ua puaa @@@ @ @ [unreadable.] o Wilcox a na puni ma na wahi a pau, a e a oia ke mahuka hele nei @ @@ @@ [unreadable.] ka mahelehele e poe ai ma ka ma@@ @@ i ka puka mai @@ @@@ nei e kau@@@. Me he mea la ua k@@ @@@ @@@ @ @@@ i ka @@ mai e @@@ @ nolaila ia @ @@@@ hele nei @@ @@ @@@ e @@@ @ @@@@ ma kekahi @@@@ @ @@@ @ @@ @@@ [this entire paragraph is unreadable starting from line 1 thru 18.]
E nana ae e na kanaka i na alakai i manao ai e ola na iwi. Ma kahi o ka hoike mai i ka naauao, he naaupo malaila a wa kahi o ka hoike mai i ka manao koa a wi@@ @@@, aia he hohe wale @@laila. Ua manao paha keia mau kanaka hupo he mea paani wale no keia mea he kaua i hoaano ai mamua a he uh@lu mahope. Aka hookah mea i maopopo ia makou, ua ike laua i k@ laua hopena i keia wa, oia hoi ua pau aku la!
NA PIO A KE KAUA.
Eia na inoa o na pio o ke kaua o ka poe kipi i paa pio mai i ke Aupuni: Solomon K@pihea, Ka@@@@, Peter Hookane, Manuel Kuhio, Kelomena, H. Mahoe, Liwai, Sam Kia, Tommy Ai, Keoni, Walla@@, Kehikuewa, Kakaio, H@h@, inoaole, J@@. M. Mahuka, Nakaikuahine, J. Kauahi, J. W. Kahaiao, J@@. Piko, Kaan@@@@, J. L. Olohia, John In@@, Sam Kanahele, W@@ Kekoa, Ella, Bill Ihu, Tom Pedro, Sam Hookano, Kahiki Kolo, Punalua, Kanekoa, Kiliona, Kaia@walu, A. C@ri@@@@, Kawelo, Kaanapu, Kahue, Waha, Albert P@@nika, Ku@a, Kiao, Kane, Kau@@, Auli@, Kamai, Johnny, Aberahama, Kal@@, Kaaikike, Chas. Bartow, Pahi@, Keoho, Kaniela, Wm. Kanaianaole, David Paa, Joe, John, Hookiokie, Ka@eho, H. K. Kan@he, Th@@. Poole, Kamuela, S. K. P@@. H@in@ @@
NA POE @@@@@ KIPI.
Eia ka poe oh@m@ kipi o Honolulu i paa i ka hopa ia i keia wa: A. McDowell, Chas Creighton, O. K. Stillman, J@@. Fredenburg, V. V. @@@@@@@@ [unreadable name.], C. W. Ashford, Capt. J. Ross, W. H. Rickard, T. W. Rauling, R. N. Boyd, Kaimim@ku, Wm. Olepau, Joe Clark, A. M. Hewett, Geo. Townsend, Kin@, J. K. Kalanianaole, W. H. Kapu, Harry J@@@, J. S. Andrade, Geo. Ly@@rg@@, Chan. Dunwell, Pa@@, W. H. Daniels, Sam Kaluahine, Niolo, Jas. Durrell, Henry West, Makia, N. Peterson, W. K. Hutchison, F. H. Harrison, Jim Brown, H. Kaaha, Geo. Makalena, Kuakaula, J. K. Kaun@@@@@, Manuel Reis, John Radin, L. J. Levey, Kamalu, Manuel Silva, Kihi, Gabriel, Alex. Pahau, David Analuhi, E. Norrie, F. H. Poor, F. H. Redward, A. P. Peterson, F. J. Testa, Henry Defries, J. F. Howler, H. vo@ Wethren, Heil Kapu, Alex. Smith, J. K. Kaulia, C. H. Clark, E. B. Thomas, J. B. Johnstone, P. M. Rooney, A. Fernandez, F. Wandenberg, Carl Kl@@me, J. K. Prendegast, John Defries, J. Craustan, A. Muller, Ed. France, Joe. Aea, Mahoe, Henry Edward, Paulo Hokii, Sam’l. Kaea, Kilohana, T. Bartow. Huina 76.
HOPU IA NO KA NINANINAU.
Eia ka poe i hopu ia o ke Aupuni no ka ninaninau i ka lakou mau ike: A. Knudsen, Capt. W. Davis, Yee Moon, Ho Sing, W. Widdifield, Antone de Rega. Huina 6.
NA POINO O KA AOAO AUPUNI.
I ka Poalua nei, ua ku ia o lutanela Ludwig i ka pu a ka enemi ma ka wawae ma Kamoiliili a ua hoihoi ia mai i ka halemai. Aole nae he eha kukonukonu. O na mea hoi i ku a eha i ka po Poakahi aku, o Lutanela Holl a me David Lokana o ka puali makai kumau, ola laua a elua ke ola mai nei.
NA KOKUA HEWAHEWA I KE AUPUNI.
Eia na haole a ma na kanaka ke haawi okoa aku nei i ko lakou mau kokua ana i ke aupuni ma o ka Ilamuku aku, aka ke olelo mai nei ka Ilamuku ua lawa loa na kokua i ke aupuni a ua oi loa aku. Ua oi loa aku hoi na kokua kino kanaka e haawi mai nei mamua o na mea hiki ke hoolako aku ma na mea kana. Ua oi hewahewa loa na kokua e hawi nei. A ua wela ka manao inaina o na mea a pau i ka lohe ana, ua hoolala na alakai kipi e komo kaua mai iloko o ke kuianakauhale nei, e ki wale ana i keia a me keia a e puhi wale aku i na hale i ke @hi. He k@@@ nui @@ keia e n@l@ o@@ @@ inaina o ka naau.