Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 52, 29 December 1894 — O Kona ke kana ana o Hawaii. [ARTICLE]

O Kona ke kana ana o Hawaii.

Mr. Lauahoopooopooo, A!ob« Kamimaka oe:—Ma ka palo eiaa © X«vem*bā, ot kolo sq oom K«ms, he kaaw«ie o 15 malama mai ke one haoto mai, om hoopabaobaoia ko*o manao 1 ka ioii hikiwawe ao% o ka aina na ke kolaoa holoaooa hoo* ulu waiwei kalepa, e pili ana: l—Ka Oihana Mahi Kope: I ke aa i ha!*, oa lilo »ai i oa kanaka Hiwali ka kaoi ana i ke kope, aka, mamali o ka hemahema i oa loioa i ka hoohana a me Jca aulsma ana oa aoeaoe lilo ka oihaaa mahi kope ma Kooa i mea manao oui ole ia; aka, oa ka pakeU ikaika o ke kope i oi ae i ko na kope o keia aopaoi, oia wale oo kahi kuoiu kaweiewele i ahooa ai o ko Kooa kope. Nolaila, ma na kau ahaoielo o 1890 a me 1892, ua laweaku au i oa hilakaoawai, e hoomahuahua aua i ke dute o ke kope o oa aiua e, mai ka 3 keneta o ka paona a hiki i ka 7 keneU o ka paoua a me ka houooa aoa i ja auhau aupuui, maluna o ua kepe uiu ma keia aopuui, a me na haie wili kope iloko o umi makahiki; mamuii © ka lokahi loa o na hoa hanohauo, a i oi ioa aku ka inea ha« oohano o Lahaiua, oolaiia, ua hoio aa Biia Kanawai maluua ae, a peia iho ia i loaa ai he manaoiana no na kope o Kona. Ma ka hapa hope o ka A. D. 1892, ua hoomaka koke e komo mai na hui mahi kope, a me kekahi poe haole waiwai, e hapai 1 ka oihana mahi kope, «a hoopiiiaku kokahi poe kamaama i ka iakoa hoohaaa noeau ana i ke kope. Mailoko mai o ka heluna nui o ka poe mahi kope, ualawe hapa mai au ī kekahi poe keonimaua maialo iho, no lakou ka aver!ga haahaa mai ka 5 a hiki i ke 60 eka pakahi, me ka manaoiana e kala mai ana lakou i keia hoolaha aaa, uialalo iho penei: Dr. 11. A. Lindley, Dr. V. J. Cap. ron, Dr. McWayne, George Clark, George McDougall, Wm. Mulier, J. | Kaelemakule, W. M. Kalaiwaa, C. Bertle, W. C. Aehi, J. K. Nahale, D. Aluwa, J. W. *Keliikoa, M. I<\ Scott, S. Sbalt, J. D.;JF rt ris, H. N. Greenwell, Jno. Gasper, A. Michado, S. Kekumano, S. Kino, Keanu, Thos. H. Wrlght, W. H. Wright, T. K, R. Amalu, G. Waiau J. Wilson, J. F. Morgan, Mose Hu, J. W. Kuaimoku, J. M. Monsarrat, a me losepa Holi Jr.. Ua loaa he 500 eka ia lakou aia ke koho haah&a, i ka Ilawaiian Tea & Coffee Co. 200 eka, a ina e hui pu me na kope e ae a pau e ulu nei, ua loaa he 1,500 eka, e kohoia 809 kumu kope o ka t ka, alaila he 1,200,000 kumu kope, iua hookahi paona ka nveiiga o ke kumu, alaila, ua loaa ia Kona ma na kikina kope a pau, 1,200,000 pnona, e hoolilo aku ma ka 10 keuela o ka paoua, ua loaa he $120.000. Ka averike o ka makHhiki—O ka Hui Mahi Kope, Hawaiian Coffee«fc Tea C®., e ku nei ma Kona Akau, ke kilohana pookela o ka nani e haaheo ai ka maka, oia ke kumuao kanu kope a Kona e hoohalike ai i ke kanu ana i ka lakou mau kope. Ua lawe mai au i kekahi mau hoakaka malalo iho e pili ana i ka hoohana ana i ke kope iioko o keia iiui mahi kope. Ka hookawowo ana—Ua hookaawale ia kahi e hoopulapuia ai na kawowt kope, maloko o na holowaa i hana maiau ia me ke kanana makalii, ua kanu lalani ia na hua kope, ua uhi ia maluna meka iolelahilahi i loaa 010 na opio kope liilli e ulu aoa i ka wela o ka la, peia e malama ai a hiki i ka wa kupono e wehe ai i ka lole uhi. £ hoopulu i oa kawowo me ka wai, e palaki me na hulu liilii i na kakani e kau ana ma na kawowo. He hana nui loa keia, e like no me na makua e malama ana i na btpe, pela no ka malama ana a keia hui i na kawowo kope. Ke kanu ana—lna nunui kupoao aa kawowo, e lawe me ka malama pono e kanu ma na lua kope ī haoa mua ia a maikai, ua hana ia na lua ma ka lalani pololei, me ke kowa like mawaena o kela a mo kei laa kope a me kela a me keia lalani; ua aaa ia a poiolei ioa, he 8 kapuai ke Kaawale o na lalani kepo a pela no I ke kowa oaawaena o na iua, ma ia I ano ua loaa ka huinaha like, aa hiki ia oe ke ku mawaho o ka mala kope a Ike mai oo ma ka lalanl pololei loa i ka ulu ana o ke kope. Ina h« pohaku paakiki ma kahi o ia makalaa, ua eliia a hohonu a hoopiha ia me ka lopo, e kaou ia na kawowo kope i ka manawa aiai ole i ka manawa haumau o ka la. Ka maiana ana—O keia ka hana nui loa, ua makaala iea ka waelo ana i aa maua oilo a pau, a me ka palaki ana m« aa halu 1 oa kakani • kau ana ma ke kope, ua hana Ia na wai h«omake maloko e na paama ili, a me ia paaoaa e hookiki ai llana o na Ua kope, a palaki ak« mo na hula. Ka ohi ana—O na hua kope paia nliali ke ohi u, ua kukalu ia na kanakaoki kope na ka laioa kopo mua, he e)oa kanaka ohi kope ma

ke komi kope feooktbi, ola hoi, hot>kahi ma keia aoao aka o ke komu a hookahi ma keia aeno maf: i na aa paa ka laaa knmu i ka uhs, e kal! iaoa a p*»u like «laila nee !ikē ! *ku ka obi aea i ka l«ina elaa, * ! pela e ohl iike al a p*a ka mei» k<>pe. Ui hiki ika ilaaa ke h'4oholo ia«waho o ka mih knpe, a ike aka i na kaoaka ohi oa hiki no hoi iaia ke malania ia 300 kinaka ohi kope. Ki wili an*, kHuUi h me ke koi aoa—O na k«»jfe paU s» p*u i ohiia, oa kekahi mikīai e * kaawale ka iii ulauln, a me k* io ua iawa kona ikaika i »-e; t amnawa 300 eke kope nlaula i *h (n, o ku io keokeo } e hoioiia at»e ka wai a pau ioa ka wale; aiaila kauiai malaoa o na papa pukapuka liiiii i haua maiauia a hiki ! ka oaaloo »na o ke kope, alaiia hoekomo iiokw o kekahi mikioi wiii iii, a ieaa aku ke kepe lo maoli; he uliuli maikni na hua ko{>e a pau loa, aole like me i»a kope kala- . koa e hana mua ia nei, oia hoi Uoko oke eke kope hookuhi e ike aaa i oa kope uliuli, uUula, keokeo, a pela aku. Ke haawi nei au i ko'u maht«lo i nui ia J. Kaoiemakule a me T. K. |R. Anaalu, na opio Hawaii Paiouia | na ke kanu kope no laua ka averi,ga pakahi he 30 eka, a me na Ha- [ waii e ae i hoolilo i ko lakou mau iinaa iho i in&u paahana hot»manawanui i ka mahi kope ana. 2 Ka Mahi Waina—Ua kauu uui ia maaaua ka waina ma Wailuku a me Lahaina, i keia manawa, ua kauu nui na Pukiki um Koua, he ehu makahiki i hala ae nei, ua kunu o Maauel Qovea he 1 } eka wainu ma Helualoa, ma ka makahiki i haln, ua kaomi ia 1000 g<il.«ni waina, a hoouna ia ma Honolulu e lioao ai i ka maikai, ua loaa mai na hooiaio kupono no ka maikai o ka waina. Ina he heluna oiaio kela maluna ae, alaila ua loaa he $500 no ka eka waioa. Ua lekahi ka hap.-inui o na Pukiki ma Koua i ku hooi.uo ana he kupeno maoli ka Oihuna Mahi Waina ma Kona, no ka men, he moinona ka lepo, he ea niuikal, a«lie makani ine a me ka ua i ka manawa e kokoke ai • pala ka waiaa. He lehulehu na hooiaio e auaopopo ai, aia naa Kahakai o Kailua ke ulu aei ka waina a Frank Gerart Jr. a pela hol ma kahi o H. We«ks, a iua ka home aekai o ka mei Mahaloia J. K. Nahale, he lanai waina uui ma ke alo o kona hale me na hua uhahn, ua hai mai o Bam, oia iho U no ke ano o ka waina a Kalepa 1 iawe ai mailoko mui o Kanaana—e hoiko aku i ka laeraala. I moa e hooholo mua ai i keia kumuwaiwai nui o ke aupuoi, ua oi akn ka j>ono i keia kau ahaolulo ae, e hanala na kanuwai hoohoihoi mahi waino,-e like me ua Kanawai Hoohoihoi Kanu Kope ame ka Ilala Kahiki, no ka mea, ua oi aku ka pono e inu ika Waina ponoi oka aiaa i hana maemae ia, mamua o ka inu ana i ka waiua opaU pulumi alanul o Kaleponi. 3—Ka Ilana Kele: Ma Kaioaliu, ke liana nei o Mr, Davles a me Mr. Wasa;nanu i ka haoa kele ilokoo ua kini, m »Iloko mai o ke kuawa, poha, mikana, iii<nu-go, a p«la aku, ke kaiepa uei ma ko kakou mau makeke kuloko, no ka averiga he 25 keneta oke kini kele, aka aole lawa na waha Ilawaii e ai i na kiai kele, aole hoi e hiki ke hoeill i na aina e, mamuli o k« dute kaumaha; aka ke manaoio nei au, ke la no e hiki mai ana, e komo dute ole aku ai na kele Hawaii i Amerika, a ma ia maa la e liio ai na mea ulu huapl o Hawaii nei i gula a ma ke daimana.

s—Ka Awa a me ka Baka: Ke I hoomaa nei na kamaaina o Kapali- | lua i ke kanu awa a me ko Kailua i ka baka, ke nee maiie nel keia mau kumu waiwai, aka ina aole e loaa aa lawelawe akahele ana e hooholomua ai, alaila e poho ana no ka mea, ua lilo nui na opio Hawaii i ke inu rama a me ke puhi eikalika; ua pau ka aaakemake iou awa a me ke puhi paka. 5 Na hooae hookuonoono—l ka M. H. 18S7, ua loli ka hookeie au« puni malalo o ka Aoao Hooaaaemae a e noho Kuhina Kalaiaina ana o Hon. L. A. Tburston, ua hoomaka ia e maheia na aina aupuni • Kona e like me ke kanawai o 1884 a hiki i ka M. H. 1890, ua pau 2000 «ka i mahele ia, ua iilo ka hapanui o lakou a pau i na kaoaka Hawaii, a ke noho lako nei na Hawall mainaa o na apana home hookuonoono maUlo o na kaoawai o 1890-92. O kakahi keia o na hana poiaa ole i ka lehuloha o hoomaoao ai ia Hon. L. A. Tkorston. 6 Na aiaoui a me oa u^po—Ke hana ia nei he aianai oani mni Kaiiua e pii aoa i Haehae e nana ai ia Waimea, a ke hoomaeiuae ia nei ke aianni mai Kailua a Hoiaaioa, a ke hoomakaukan U mzi ke aUnai | mal Napoopooaka a hiiki i Caimalia, iloko paha o 3 malama i kee, a eia i no hoi ke aiaaai o Hookena ke ho,--1 hoomai nei i ki haa» liiiii I ka w«

kopono e !»ia ai •ke dala. H« 20 ! kapoal av?riff!i» laula oke slanu?. oaa! ka 6 a hikt I ka s p«-ken»*t< i!»wai, oa hiki n* ksa ke h^!»» Ua hookamu i* s!»n«i nani >> Hv-¥>kena a nte Hnlua!««i » ke a» heoenaemae i ka e n«»h > Kuhīna Kalaiiim* «n* » h. A. Thur-t»n a ua hwimauia m«i hau* an* | ke aa kuhina o C X. Sp*ne*»r; i ka manawa i wehe nl o L A. Tr>ur*« to& i alanui hou o Hookena a iwe Holualon, ua kanikani ae na kune bala w«Uau i ka winwai t»te o k«ia hana, ua pau pu iue kek»hi ru»u wahi kolea waha elepi; ua ltlo i mea kue i fcu hulo balota aaa i ka M. H. t S9O, aka, i keia la, aoha makapaa e hoole ana ika pom&ikai oui o Kona i loaa i na alanui hou. M« k» alauui o Heluaioa mal Kailua aku, ke ku nei na hale laau ma na aoao o ke alanui, no «a kaoaka Hawaii a me na Pakiki, he maemae aa home na mala kope, ua mala kalo. ane na ulu e ae, eia ma keia alaoui e lawe ia nei ua h*neri taosaoi kapuai o na hu! uinhl kope a me I ka lehulehu a pau, hewa i ka wai na pomnikai nui a keia alaaai e hiawi nei i na kauaka, pela uo ma Hookena, na keia alanul naui i koao aku ia J. F. Morgan, e kukulu i hale nani uiauka o Kaiahiki, me aa kaa holo lealea. Pela hoi ia J. W. Kuaimoku, J. M. MoDsar.at a me ! na poe wiiwai e ae, e hapai nei I na han» nui iloko oka apana. ona kolea hooiloilo a hoinoino aku ia L. A. ThuMten, ua ai lakou a pau i ka io ilio. O na uapo ® Hookena, Keauhou a me ki\ aapo nani o Kailua i haaa U e ka moopuna o Kakina i ke Aa Hoomaeaiae, ua nukupuu i keia w* mBinuli o ka nui loa o na waiwal kalepa oka apana. He ekolu hana kaulana ano uui a L. A. Thurst<*u i hana ai no Kona, oia ka wehe huh i na home hookuonoono, ku weh« ana 1 ua alanui hou a me ka Imua ana I uapo. Ke mau nei ka makainakn o ko'u hooomnnao i na oleio a ua mea kau* lana ia, oiai maua ma ka ah»o!elo o 1890, wahi ana, «'he i»ea ole ko'u pau ana mai ka ooho Kuhina Kalniama mai, aka o ko'u minamiaa nui, o ka hooko ole ia o ke $SO,OOG ma ka bila haawina no na alauui o Kona," uia ko kau ahaolela • IS ( J2, ua olelo hon mai oiu ia'u, "ua kokoke mai ka la e lilo ui ko kaua one ha□uu i Ptir«ilais3 uo ilu w:\ii." 7 Xo Kailua a me Hookena—lua la i hahi, ua emi aku ko ke kulana holomua o Kailua a me Huokeua, oiai o laua na Kaoua o ua Kona, aka i keia mau 1h e nee uei, ua pii ae o Kallua-kai, C> liale kunl nunui, 2 hale-holele, 1 hale holohau a me ka iiale pahupahn, 2 haie amnra, 2 hale hana poi a me ka hale haukipila e hoolanalana ai i na mal o na aina e mai, o ke kai a me ke ea, oia ka laau kaulana loa e Keua e poloai aku nel i na uiai a pau o na aina e, « ku ae a hele mal e anau I ka w«i o Pilenaona. Ma Kailua uka, H halokuai, 1 hale lole plpi, a me na hale lehulehu o na limahana kope, a me ka lule o I>r. McWayne, ka helu 1 o ka nani aaa Kona-akau. Ma Hookena, 4 halekuai nui, 2 hotele ai, 1 hale lele plpi, a ke ku nei ka home nani o Mr. J. F. Morgiii ma Kalahiki. O Kailua ame Hookeun o laua na puuwai o Kon«, malaila e heaha ai na waiwai kalepa, a ua kokoke mai ka la e kipa ai na moku kalepa ma ko elua mau wai, e lawe aku I ke kope helu ekahi o Hawaii. B—Ka noho ana o ua kanaka: Ua noho lakou maluna o ua aioa ponoi a me na aina i loaa mai ma ka hoolimalima, un lako me na home maemae, na eka aina 1 piha i na huaai, e hana ana ke kane, ka wahiueame na keiki i ko lakou uaau haua ponoi ma ke ane he haku uo ko lakeu hana iho, a i oi loa I ka holomua o ka ulu ana o ka lahui Ilawaii ponoi he lehulehu na ohi-Hawaii e hoolun nei i na keikl, he oielo oiaio, <( q ka malu oka ohana, oia ke ola oka lahui." Ma ka hoomaopopo ana I ke kulala holomua o ka aina, kena tuau kwa halai lana malle, na alanui maemae, oa mala kope he gula ke nana aku, na tan.sani eka aina waiho wale, ke hea mai nei i ka L)eraeia Hawaii e naue aku i ke Kanaana • Hawaii, ka aiua e kahe «na o ka waiu a tne ka iueli. Ma ke awakea o ka la 24 e Novemaba t ua haalelo aku la ia Kallua a kau mai la ma ke Kahiii <*Malulani" e ike i o'u mau haku o ka ua Haao, ne ka haawi aku I ko'u Adieu !a — Kona kaiopua i ka lal, Opua hinano ua maiie, O kuu aiua hanau e, Nou au e mele nei. J. H. W. H .ao, I>ec. 9, 1*94.

1 ka wa e naleoiu ai oloko o ka opu me ka eha, a be!e moku ka lepo, alaila, e hoao i ka Chamberi ain'B Colr', Cholera a me Diai roea Remedv laau iapaaa aeol aki ana kou mahalo ke ike oe I kona bo(H na. He oluolu, palekana a puhili ole. He oluolu, palekana a puhili e e He 25 a me 50 keneta o ka omole, a e kuai ia no ma na halekual lapaau a pau. Bessox Skith <fc Co., na. Agena ma ljo Hawaii Paealna. tf

"O ka oi ma ke ao holookoa.' Oia ka W.D. Woodrino o Bordly Kenetuke, e hookaulana nei no ka Chamberlain'i Cough Reiaedy (Laao Kanu). Ke kamailio nei oia ma kona ike ponoi iho i ka inu ana, olai 0 kona a me ko kona ohana ola ana mal nei no ia mal ka loaa ana I ke kanu koikoi loa a me ke anu, a ua hooholooia o keU laaa lapaaa ka 01 ma ka hooua nei. £ kuai ia no ma na Haiekuai I>aau Lapaau paa. O Ben3ox, Smith A Co., na Agena ma ko Hawali Pae Aiua. tl