Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 45, 10 Nowemapa 1894 — HE LEO ALOHA. [ARTICLE]

HE LEO ALOHA.

Re leo aloha keia no ke kah» a me na hoakanha o ka ek&leaia oiWu* o Kawaiahao, • pahoia aka oei m* kJ haah ia imua o oukou e na apau o Ko Hawaii P«o* ain», a roo na hoaleha o na Ahahui I-:«auf-!io ilokupunl. A imaa hoi o na ahahui kokua Maaawaiea, o na haoa i ku i k« hleha a me oa hoaloha Kariftiano tnai Hawaii • Niihau, o Ukou ka poe i kuleana like mi aa hana p«ao apau, o ko kakoo Haku • I«su Karl«to. A Nana ka haaa a kakea • iawelawe nu! n*i, a i hap9i ai ma* iok<> o ka halepule o Kawaiahao, iioko ooa wa ioihi i kaa hepe ae aei. Ke heie aku nei keia ieo aioha i waena oukou me ka waiohia ma ka ipuka oko oukou mau home, no ka hoomana» ana ae »e ka minaniiaa nui ku hohonu. i ka luhi o ko kakou Moi Kauikeooii ka ly>koaifikui, a me kona mau alii a me na hoa paahana kaklko i kuk«lu ai i ka kaiepuie o Kawaiahao a waiho iho no kakou maiiope noi.

No kona iahui, ko«a «ia« makaainana i wahi hoomana ia a i ltal« ® hapai ai i na hana ku i k» aloha, kokua a ane ka pon» oka inhuiehu. K* «kn "•» «*• kou m« ka «iaio, ua piiikia ia kakou i ka halepule, a ua hoonele ia hoi no kekahi wa, a ua hoeiiolo ih« makou ine ka iokahi e kapae ia na hana mau o ka ekalenia mawaho a« o kona mau paia iaahia ao kekahi nonnawa, «o na uiia o ktt manawa I ike ole ia, no ka malama ana i ke oia o ka lehaiehu o na hoahaaau, na haumana kuia Sabati a me ke a«aina hoomana holookoa, no keia mua aku. Ua ike ia keia ulia pilikia e kakou, mamuii no ia o ke kahiko o k« ku ana o ka hale a me ka ioihi • na makahiki i huia ae nei, a ua popopo a poino na laau «aaloko.

Mahope iho o ka malama ia ana 0 ka luhile o ka luakiui i ka niakahiki 18'J2, ua hoolalelaie mai ke kahu i kekahi mau hana hou ho«holomua iloko o ka ekalesia, ka lulu kokua makahiki hou, no ka oihana m'Mioiona kuwaho a ke kau ana 1 pap.i hoomanao no Kauikeouli Kamehameha 111 maloko o ka paia o ka hale, a īne ka hookomo ana uai i na kukui malamalama o ka uwiU iieko oka iuakini. Ua hapai la keia mau hana nui apau e ka makaaia o ke kahu a me ka iokahi o oa heahanau o ka ekalcsia iloko o ka mauawa hookahi, a e ka mea i aku 1 koe, na aa aiakamaka a me na hoaloha mawaho i hoolawa mai.

No na kokua mai iuna mai, na ka llaku, ka mea Nana ka hnna, ua hauoli loa makou no ka holopono 0 keia mau hana nui a koikoi, i imi ia iioko ola mauawa lik«, aa makaukau a lawa peno loa na naea apau no ka hoohnnaaku. M Ua hookoia ka makana no ko na aiaa E, elua manawa a ko hele aku a«l ia hana imua, ua kau ia ka papa hoomanao mahaia o Kauikeouli i hana ia na Kalepoai, ma ka paia o ka liaie, a ke paa nei i keia maaawa, aoie nae i weho ia no ka lioike aku 1 ka lehuUhu.

A eia knhi 1 ike iu ai o keia pilikia, ma kahi o ka hookomo una mai i ka uwila iioko o ka halepule, ua kii ia na kamaDA uo ka lakou apana haūa, ua hiki mni kekahi o lakou i ka Manawa mua, a u:i nana pono oia ia luna o ka hale maloko e kaupoku, no kahi kupono • hoouioe mai ai i na kaula uwea uwiia, apau kana ike. A ua hiki mai kekahi mau mea mahope niai, a ua Baua pu mi ke kahu me ka ipu kukui, a ua ike pono ia na wahi apau o iuna o ka halepule, a ua iokahi ka ike n na kamana i hoike piha mai ai i ke kahu o ka ekalesla. (( Ua pau ioa na laau haoie e moe ana mai kekahi aoao o na paia i ka popopo, ua ai ia e ka mu, ka naonao, ua popo pu me na kua a me na laau umii f ma pouku a me na iaau kaola o naeo ana maloko o kaupoku o ka llale mai o a o. A o na laau Hawaii, oia na kaa Ohia, oia ka mea 1 koo aoie i poino, a oia paha ka mea i poao ikl ai no keia manawa, aoie i hiolo kaupoku n poino ka luaklni, a lue aa waiwai iewa a pnu o ka Kkalesia maloko. Noiaiia e nooaoo koke onkou e ka Kkaleala i ka uaea kupono e haoa ai mamua o kona hioio ana. M O'a iho la ka hoike a na kamana. A ua haawi pu mal la lakou 1 kt ol«lo ao kupono i ke Kahu o ka £kalesia: "Aolo e noho hou ko anaiia hoomaaa iioko o ke kino o ka halo ma keia mua aku, he wa wale no e haule ai o kaupoku iialo, a • piiikia auanei ko ola." No keia kumu pilikia nui i ike maka ia ae ia e na kamaoa, a o kekahi o iukou, lie poe kamana nui uo keiu kulnaakauhale, a ho mea kiiia kii kaulana, naoa i ao m.ii ia mnkou e hooki iaahanamalokn o k.\ iuukmi. Xo keia hooki honua ia ana ae ue-i o na lu\na mai loko ae o ka poli alohu u ko makou iuakiai I ka »anawa i ike 010 ia; kahi o na haoa kumau o ka pono o ka ekale9ia I iuakaha al «o ka wa loihi i hala ae nei. NoiaiU, ha mai ia ko makou aloha, a me ko makou hoomanao palena oio i iia hana nui a mo na hana iohulehu l auamo ia o ko ka~ kou halepuie o ka wa i haia» ■»! kona hookumu ia «aa mal. Mai ke kukulu ana a ka Moi Kauikoouli Kamehamoha 111., i ka Luakini o Kawaiahao i ka makahiki 1331*, a ku a paa pono ioa ka luakini, a hoolaa i.i no lehova i ka makahiki 1542, a liiki i keia ii, ho kauaUma makuhiki a oi aku i hala ao noi. Ua kukulu ia o Kawaiahao uia ke kahua kokoke loa i ka hale o na alii ma ke kikowaena o Uonolulu, ke kulaoakauhalo aiU o ko Hawoii Paeainae A ua makana la mai keia luakini aaai a hanokano a mo kona kahua e ka Moi Kauikooili a me ke aiiiwahine Kekiuiuohl, ao na hoahanau o ka ekalesia e hana pu ana mo laua ia wu, ka poo i manaoio like ma keia hoomaoa e like me ka

lako« han* aaa, • booauot «na i kp Akaa. L'a ooko alakai ia ks Laakioi • Kawaiahao a ao« k«o* Lkaleaia • na kabunapult na3ua« a ah«aaf. mai a liinima Mak i« mai. k# ka Moi Kiuikeoali h«a law#haa* ao ka hookahua aoa i keia laakiai; a pki k»na han* i fca mikahikī 1840, «a hoi aka o'u i Amtrika, a • Liaa*ikaika naai kona paai, « ho«k«u ia oia no kekahi aiau eihaaa e ae, O KaUka mai kooa paui, a hiki i ka makahiki 1503, p«u aka ia, noho naal o PaUka, mai īj» asuvi mal a hiki i k«ia l*. O Kaoka Ju<ld kekahi i kokaa oai aae na aiii a me Biaama aaa ! k« kokalu ana i keia haia i kinohl. I(oko o ka k«!aa n«i o keia mao makahiki he kaaalioaa aoi i haia h« oei o ke ka ana o Kawaiahao, mii kaoa p->e keiki poaoi i puka ><ku ai maiioko ona, a poha aku la ka malamaiaua o ka Euanaiio iioko o ko liawaii Paeaioa iho.

Ua po!ia aka U keia malamalana like iwako, ma oa Paoaina • Maiko* niiia, ma ka oaoana Pakipika Haoia. a koca« ioa aku la i k« aa aiaa e, ma na aina puni •!• ma ke k«mohana. A k« hale aeu ia keia naalamaiama hoakakl o keia ipakokui uwiU o Kawaiahae, ma koaa alaheU 1 ka loa a me ka iaula m<tluaa • ktia poepoe hooua. Hē nui na hana kaulana ma aa mooielo iehuiehu o Hawali uei i hookumu ia iioko o Kawaiahae mai kinohl mai i kaulana loa ai oia; uai na hana o ka ahana aiii p«noi v na haaa aui piii aupuni, na hana piii euanelio a oie ko na aiakaaloana, ka lahui mai oa o; a malaiia i f>ookeia loa ai ka Haiepale» Kawaiahao na Hawaii nei a ho#a l«a aku i ko na aina e. Ka haieieio niua loa o ka la llaihei Ea, na ka Moi Kauikeouii a »e A(.iimuraia Kamaki. Ile haiolelo hoalohaioha 1 ke Akua no ka hoihoi hou ia ana uaai o ke ea o ka aina. Ua hoopuka mai la »ia 1 keia mau huaoleio kauiana loa, • kakoo aua i kona noho aupuui ana. maa te e.i oka aina ika pono." luiai 31, 1843. Maioko o keia Laakini o Kawaiaiiao nei i kukuiu mua loa ia al ke kahua o ka pohaku kihi o ka aihaoa mhiona kuwaho i k» na Paeaina • Maikouisia, a aae ka haielelo mua ioa a J. W. Kaawa a me $. Kauwealeha, i w«h« mua loa al no ka law« ana aku i ka Eu.melioo le-<u Kristo, 1553. Kii haiolelo lie.ilolialohH no ka nnke ana o Kauikeaouii a uae ke anaiaa nui o na 'lii m« na inakaainana maloko o keia luakini, a »• ke kuahaua ia ana o Alekanedero Liholiho i Moi no ke aupuni, i k»pa ia o Kiunehamelm IV. Dekemaba, 1854. Ka mare nna o ka Moi Kamehameiia IV. me ka Muiwahlne K«a Kaleleonaiani maioko o kttia halepule, luae 19, 185'!. I ka make ana o l/iholiho, Moi Kamohamea IV., ua hakahak-a ka nohealii, a ua lawe koko ae la o Lota Kapuaiwa i k« aapuni, a kapa ia o Kamehameha V. Malokoaee keia luakini 1 h«okumu ia ai ke kahua o kona aupuni, a welie ia ki ahaelele haku kumukanawal mua loa i ka uaalamn • lulai 1864. Mahope iho o ko Kamehanaeha V. make ana, ua noho a« o Wm. C. Lunaiiio ma ke kaiaunu o ko kakou uei Paeaiua, a inaloko o na paia laahia o keia luakiai i poni ia ai oia i moi. Ua pabetizo ia hoi maloko o keia luakinl na moi, na alli epio, na kaukaualii o ka aina a me aa makaaiaana, a lilo i mau hoahanau no keia ekaleaia. O Kaahumanu, Kekauluohi, Naiiieaaoaa, ka Moi Kauik«ouli, ka Maiwahine Kalama, ke alil Paki, Kekuanaoa, Kanaina ma, Meehoaua ma, Keehokaiole, ka Moi Lunalilo a me ka Haku ke Kamaleiaiii Pauahi. He nui aku na 'lii i koe n me na makaainana I pau ole ika helu aku. A eia ke ku nei ko lakou mau kia hoomanao poina ole maloko a mawaho o keia laakini.

Ua kaulaua lea o Kawaiuhao I ke kiekie o na hana noiau a na moiwahiae ma ka oihaua ike kiekie o ka himeoi a mo na leo mele; o ka Mea Kiekie ke Kama'liiwahine Vlctoria Kaahamanu, he kokua ikaika lea oia no na haua oka ekatesia. Oke Kama'liiwahine Lydia Kamakaeha mahope mai ona, a me Mary Cooke, naaa e kaapuni nei ka honua; a e Kawaiahao ka hale maa loa naaa i hoemaka e wehe keia mea he aha mele, a he hope mai na hale e ae.

Maloko o keia luakini i hoomoe nua ai ka Moi Kalakaua i ke kahua o kana mielona i ko na aina e, ae ke kii ana i ke Kuikahl PanaHike, aae ia mai i ke aupuni o Amerika me ka laelae i 1875. I ka make ana e ka Meiwahine Eaaa Kaleleenalaal, a maleko o keia luakini koaa klno wailua 1 waihe ai ne na la ehiku, a heolewa ia aku ia eia no kona wahi mau loa. Ahe nui aku ua mea i koe e pili ana i ko na 'iii mau pene i hana ia maloko o keia luakini i pan ole i ka hai aku. A ua nui no hoi aa haiolelo kaulaaa loa 1 wehe ia maloko o keia loakinl ne na hana nui i kukuiu ia, no ka pomaikai o ka iahui kauaka. 1. Xa haiolelo lubile oke kaaalima makahiki oka hikl ana aeai o ka pono i Hawaii aei. 2. Ka haeielo labile o"ke kaaa* iima aaakahiki o ka unuhi aaa ! ka Baibala ma ka olelo Hawau. Na Aiapaki Kauka. 3. Ka haiolelo lubile oke kanalima aakahiki o te kia hoomanao o ka Makua Hinamu. Na losepa o Haaa. 4. Ka halolele lahile oke kanaUma makahiki o ke kukulu ia ana o ke Kulanni o Kapnaaheu. Na Samuela Llmaikaika. 5. Ka haiolelo luhUe oke kanalima makahlki e ka Laakinl o Kawaiahao» Na Rev. S. E. Bbhop. 6. Ka haiolelo luhile oke kaaalima makahiki o ka noho Kuokoa ana o ko Hawaii Paealna. Na E. K. Lilikalanl.

Ua oi pt Uoaaoi aka hoi bist i Uwelair« U oo ka pom«<k*i ahaae o ni kAOaka maloko • kei* lu*ki«i. E>* ißē kona kahoa i kakoU ia ai e «» Moi IkKaikeoiiii k« Lokom&ikai, -* h<x>laa i* aku r»o Ichev«, a na ka Kuaaaiio maikai o le-u Kri-to ma ka hunaa nei. Ka luakiai e ooho noaa ai o oa o ka Ahahai Kuaoelio nui o k» Haw&ii P*eaina, <? ua Oihaia Misioo-»ri Kaloko. Ka iaakioi o oa kan« iu»i a roe aa ha iaw&ī hui e pīli aaa ī na Eleia i ko na aina •, d > ka Oibana MiMonaH Kowaha. Ka iuakinl ona haaa hui a na Pere9idena v a me na eleie o k* ahahui kuU S4bati nui o ka Paeaina. Ka lunkini o aa liana hui a na Pere> sidena f a in« aa eleie o ka ahahui Opiopīo I«i Pono Karbtiauo nuf o ka Paeaina. K« iuakini kahl • haoa ia ai o na haioleio o na ahahn! hoole WaioiiH. Ka }u*ki:ii kabi e akoakoa ai na mskua, oa keiki a me na makaikai o oa 1.» hoike bui, 0 na kuia Aupuni, n« kuU Hanai, na kola Kuokoa a me na kula Babati ona kau i h*U. Ka iuakini kahi 1 kakulu ia ai e ka Moiwahine KapioUai, ke kahua o na aliahui Hooulu L»hui o ko Hawaii Paeama, uialoko o keia lrakini o Kawaiahao i halolelo ai o Commodore Stockton i unuhiiae Limaik«ika M*kua, a hoike i;i mai ".) ke poo o ka mea palauAieio, he hale kanuna la no Sataaa. M A aiamuli o ka ike o na kamana no keia paino nui maiuna o makou, noiaiia ua hooholo iho ke kahu, na iuna a me na hoahanau e hooki i na laweiawe hana ana apau e ka Ekalesia maioko o ka halepule, oia aa anaioa hoomana, ke kala Sabati a uia na halawai hebedoma no keia aiua aku, a me na hana i koe o ka papapohaku hoomanao, a me ke kukui uwiia, a hiki i ka manawa e paa hou ai oka luakini. Ake «eonoo nei makou i wahi kupono e maiama ia ai ko makeu mau anaina hoomana no keia uiua aku. Me ko makou mana# e kukuiu i wabi papai hale, maloko o keia Pd, i haie kamala pah», malaloiho o ka maiumilu o na laaa kiawe a i ole ia i mau hale-pea, a i halelewa paha e iiko me na mamo a Iseraela ma ka waonahele. Eia keia nele ana o makou i ka hale ole, i ka manawa • ke kau hooilo o ka makakiki, o na mahina iuo k«i«, ke hei mai nei ka ua o ka aina, ke anu a me ka makani.

Nolai'a, e pule uui ouk«u no ko kiik«u halt, aia lua ka lokahi ka ikaik», a ma ke aloha ka lauakila, no ka uiea ho ka Akun kihnpai, a Nana ka hana. Me kd hooki aaa 1 k«ia mau wnhi olelo o ka mooielo i Ih\vo hapi iu iiihī oko kakou luakini aloha o Kawaiahao uei inai kona kukulu ia ana a hiki i kei* la. Ke hookuu aku nei kakou iaia e hoomaha a e ka inalie mai kana hana mau ae, no ka manawa i akaka ole ia kakou, o ke Akiia hookahi kai ike, a Nana ka hana e hoeueu ia kakou apau iloko o ke apo o ke kuikahi. £ oluolu oukou e wehe ae i na hipuu a tne na lau oiiva o ke aloha, ke naaaio aku ke komit« ma nA ipuka s ko oukou niau home. Na ka ekaiesia, MB3. A. A. Haalelea \ D. L. Naone Ckomite J. U. losepa. )