Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 32, 11 August 1894 — Page 3
| This text was transcribed by: | Pashyn Morimoto |
| This work is dedicated to: | To my Grandfather |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
@kaawale aku mai @ a i ole ia ua @ kahi lala o ka @ ka Peresidena e @ kekahi n@ iala i koe o ka @ hana a l@welawe no ka @ ke Kuhina i kaawale @ paha Aole na@ ka mauawa @ ia mau ka la o ia @
@ Na ka Peresidena no hoi @ ka Aha Kuhina e hoono @ ala o ka Papa Ola Papa Hoo @ Papa H@ Luna Hana Papa @ Hai Paahao a me na Papa @ka lehulehu i hana ia e ke @na Lunakanawai Apena @ Na ka Pere@idena e hoo@ @ i na luna a pau o ke @ ole ia ku lakou @ ma kekahi @ e @
@MANA HOOPAU
@ka Peresidena ka mana me @ ka Aha Kuhina e hoopau i @ Luna i olelo ia @loko o ka @ koe ka Luna Hooia a @ wai Apana e hoopau ia @ ka mea i hoakaka ia iloko @ a me na Lunakanawai o @ Kiekie a me na Aha @ lakou ma ke ano @ nei a koe @ e hoopau ia @ ka ae @ ka Pere@idena @ lala@ o ka Aha @ o ka Aha @
AKOAKOA ANA O KA AHA OLELO
@ ka P@ ka apono o @uluna hoakoakoa i ka Aha-@ ka Senate wal@uo ma ke a @ ma na @ pilikia kahi i @ upuu@ mamuli @ k@kahi ene-@ palia e kauoha e @ mau a i ole ia @kekahi wal@ e aku mai kahi @ mau ia @
HOOKIPA ANA I NA LUNA O NA AINA E
@ lena e hookipa a ike aku @ hoo@ua ia @ i ka Repu-@ E @ Hoihe I Ka Ah@lelo @ na i ka halawai ana o @ ma na manawa e ne paha @ pono e hoike aku ma @ ana i ke kula@a o ka @ a @ ia e pili ana i na mea @ pili ana i ka pono o ka lehulehu @ hoike aku he moa pono e noonoo @ hana ana i manao ai he pono. @
@ KANAWAI KOA KAPAE ANA I KA PALAPALA KUU KINO.
@ ka Pere@lena a i ole la keka-@ Kuluna e like me ia i hoakaka ia @ kipi a i ole ia kaua ia @ ua anea@e e pilikia @ ia kaau ia mai ka malama ana i @ lehulehu e kapae i ka pono @ kuu kino a i ole ia e waiho @ holookoa a i ole ia i ke-@ lo o ke kanawai koa. @
@ NA K@IKAHI
@ ka Peresidena me ka @ e hana i na kui-@ e malalo nae o ka @ ka Sena@e. @ a ua hoomana ia ka @ me ka ap@no o ka Aha Ku-@ kahi hoohui aina a i ole @ kalepa mawaeua o ka Repu@ a me na moku aina o Ame-@ ka apono ia e @
@KU 33 ALIHIKAUA NII.
@ Pere@dena ka Alihikaua Nui ma-@ lana Koa a pau o ka Repu@
KA AHA KUHINA.
@ KA HOA KUKA O KA PEHE@
@ Kuluna na lioa kuka o ka @ kuka ona @ lakou e pili @ a pau e pili ana i ka pono o @ ma hoonoho ana ma ka oi-@ @ e ae i manao @ hoopaa ia ka Peresidena @ ke ao ana a ka Ahu Ku-@ @ ma na manawa i kau-@ @ Kamakauwai e apono ia @ ka Aha Kuhina.
@NA HOIKE KOIKOI O KA @ NA MANA HOONOHO A HOOPAU.
@ E malama kela a me keia @ Aha Kuhina i keena oihana ma @ ia ai ke Aupuni. a nana @ kekahi manawa i kaa @ o ka Poakolu hope iloko o @ o kela a me keia makahiki i @ paha a waiho aku i ka Peresidena @ kana ano nui o kona keena iloko o @ pau ana ma ka la 31 o @ @ me ka hoike pu @ e ae ana i manao ai he @ i na wa a pau e kau-@ @ e ka Peresidena ma ka pala-@ @ aku iaia e pili ana i kekahi @ k@ maua. @ 2 Maluoa o na lala o ka Aha @ ke koikoi o ka hoohana ia ana o @ lakou mau keena iho a me ka apono @ Peresidena na lakou e hoonoho a e @ i na poo o na @ mahope iho @ lakou uiau keena oia
@ Luna N@ on a Hana Hou; ka Luna @ Nui ka Oihana Wai o Honolulu; @ ka Luna D@te Nui; na Luna @ ka Luna Lela Nui; a me @ e ae i hana ia ma ke @
@3 Aia maluua o ke poo o ke-kahi @ ke koikoi o na hana o kona @ a iaia no ka hoonoho a hoopau ana @ na luna malalo nae o ka apono ana o ke Kuhina o ke Keena i hoo-@ ia ai oia.
Mahele @ O ke koikoi ma aa moa pili i ke lala o kekahi luna o ke Aupuni @o kana hana ponoi a i ole ia o na luna malalo on a e hoomaopopo ia no ia ma ke kanawai.
PAUKU 30 PEHE@IPENA E LAWELAWE
ANA INA E MAKE KUPONO OLE A I
OLE IA KAAWALE PAHAKA PERES-
IDENA MA KAHI E
Mahele 1. Ina ua kupono ole no ka @nawa a i ole ia kaawale mai ka aina @ ku ka Peresidena o ke Kuhina no ko na Aina E oiai ia kupono ole a kaawale ana paha ke lawelawe ma ke ano Peresidena a i ole ia.
Ua kupono ole a kaawale paha mai ka aina aku ia kuhina o ke Kuhina Kalaiaina oiai e mau ana ia kupono ole a kaawale ana paha o ka Peresidena ka mea e lawelawe ma ke ano Peresidena a i ole ia
Ina ua kupono ole a kaawale paha ia mau Kuhina ekolu i olelo mua ia alaila o ka Loio Kuhina oiai e mau ana ia kupono ole a kaawale paha o ka Peresidena ka mea a lawelawe ma ke ano Peresidena.
Mahele 2. Ina e make haalele hoopaa ia a kupono ole mau paha ka Peresidena alaila o ke Kuhina no ko na aina E ka mea e lawelawe ma ke ano Peresidena a hiki i ka manawa e koho ia ai i hope no ka Peresidena ma ke ano i hoakaka ia maloku nei; a i ole ia.
Ina ua kupono ole a kaawale paha mai ka aina aku ia kuhina o ke Kuhina Kalaiaina ka mea e lawelawe in a ke ano Peresidena no ka manawa i olelo mua ia; a i ole ia,
Ina na kupono ole a kaawale paha mai ka aina aku ia mau kuhina elua o ke Kuhina Waiwai ka mea e lawelawe ma ke ano Peresidena no ku manawai i olelo ia; a i ole ia.
Mahele 3. Ina i kekahi manawa iloko o ke kaawale anu mai kahi aku o ke Aupani i hoonoho ia ai ka Peresidena a Peresidena e lawelawe ana paha ua loaa he manawa kupono e kukala ia ai ke kanawai Koa a i ole ia ke kapae ana i ka Palapala Kuu Kino, ua hiki e lawelawe ia na mana e pili ana ia mau hana i haawi ia i ka Peresidena e kekakhi o na kuhina, a e lawelawe lakou e like me ha hoonoho ia ana a me ka mea i hoakaka ia ma ka mahele elua o keia Pauku.
Mahele 4. Ina e make, haalele, hoopau ia a i ole ia kupono ole no ka manawa mau loa ka Peresidena mamua iho o eono mahina mamua o ka pau ana o kono manawa ma ka oihana, na ke Kuhina e lawelawe ana ma ke ano he Peresidena, ina aole e noho ana ka Ahaolelo, e kahea koke i kau kuikawu o ka Ahaolelo e halawai iloko o kanakolu la e koho i Peresidena e hoopihi i ka manawa i koe o ka Peresidena i make, haalele, hoopau ia a i ole ia ua hiki oie ke hana.
Mahele 5. Ina e lawelawe kekahi Kuhina ma ke ano he Peresidena e like me ia i hoakaka ia maloko nei e loaa no iaia oiai oia e lawelawe ana pela na mana a me na ponoa pau a e kau ia no hoi maluna on a na hana a me na hoopaa ana a pau i hoakaka ia ma keia Kumukanawai i haawi ia a na kanoha ia paha i ka Peresidena.
PAUKU 37. HE MAU LALA MA O KA OI-
HANA NO KA AHAOLELO.
E lilo na hoa o ka Aha Kuhina i mau hoa ma o ko lakou oihana la no na Hale Ahaolelo elua. me ua pono, na mana a me na pomaikai a pau o na lala i koho ia, koe ka mana koho.
_____
KA MANA KAU KANAWAI
PAUKU 38. KA AHAOLELO.
Mahele 1. O ka mana kau kanawai o ka mana kau kanawai o ka Republika ua haawi ia i ka Ahaolelo, a malalo o na hoohaiki maloko nai i ka Aha Kuka i ke Aupuni.
He elua hale o ka Ahaolelo i kapaia ke Senate a me ka Hale o ka Poe i Koho ia, i hooponopono ia a e noho kaawale ana, koe ma na ano i hoakaka ia malalo nei.
E kapa ia na hale elua o ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii.
Mahele 2. Aole e noho kekahi ma ke ano he Senator a Luuan@akaainana paha iloko o ka Ahaolelo in a aole oia i koho ia malalo a me ke ano kulike me keia Kumukanawai,
PAUKU 39.
Mahele 1. E malama ia he koho balota nui ma ka Poakolu hope o Sepatemamba, o kela a me keia elua makahiki ma ia hope aku,
Mahele 2. Ina no kekahi kumu aole i malama i kauoha ia. na ke Kuhina Kalaiaina me ka hoohakalia kupono ole e koho i manawa hou e malama ia ai ia koho ana.
A o ke koho ana i malamaia pela ma ia koho ana e mamaoia no ia he koho balota nui.
PAUKU 40.-KA AHA KIRKIE KA MEA
NANA E HOOMAOPOPO KE KUPONO O
NA LALA.
Ina na hoopaapaa ia ke koho ana i kekahi noho ma kekahi o na hale elua a ua ulu mai ka mimau kanawai o ka lunakanawai nana e hooholo in a paha ua koho ponoia ka mea ma ia noho; a in a ua manao la Aha ua malama ia no he koho ana e like me ka kanawai alaila nana no e hooholo i ka mea i koho ia.
PAUKU 41.- HOIKE ANA NO KE KUPONO.
Ina ua kue ia ke kupono o kekahi mea e lilo i Senator a Lunamakaainana paha, a i ole ia ke kupono o ka mea koho i na Senator a Lunamakaainana paha e kekahi mea i kupono i ke koho imua o kekahi aha i loaa he mana e noonoo no ia hana e ili no ke koikoi maluna o ka mea i hoopaaia no kona kupono e hoomaopopo i kona kupono. O ka olelo wale no a i ole ia o ka hoohiki ana o ke kanaka i kue ia na kupono oia aole e manao ia na lawa, aka nana @ e hoike mai mamuli o na olelo ike e ae, a maopopo i ka Aha ua kupono oia.
PAUKU 42 KUPONO OLE O KA POE I KOHOLA
Aole e kiki ke kohoia kekahi lala o ka Ahaolelo iloko o ka manawa i kohoia ai oia e noho ma kekahi oihana o keaupuni, koe wale no ka oihana Peresidena a Kuhina iloko o ka Aha Kuhina. Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekia a lala opaha o ka Aha Kuka o ke Aupuni.
PAUKU 43--KUPONO OLE O NA LUNA
AUPUNI A ME KA POE I HOOHANAIA
MALALO O KE AUPUNI.
Mawaho ae o na hoa o ka Aha Kuka o de Aupuni, aole kekahi mea e paa ana i kekahi oihana iloko a malalo iho a i ole ia mamuli o ka mana o ke Aupuni, i hui pu ia me na Notere o ka lehulehu a me na Agena Hooiaio Palapala a kanaka paha i hoohana ia e ke Aupuni e kupono e koho ia i ka Ahaolelo a e noho ma ke ano he hoa i koho ia no ia hale.
PAUKU 44.--KUPONO OLE O KEKAHI POE.
Aole kekahi mea pupule a hupo, a aole kekahi mea i kipaku ia mai ka Ahaolelo mai no ka haawi ana a i ole ia no kalawe ana i na uku kipe, a i ole ia kokua ana ma ia hana, a aole no hoe kekahi kanaka i hoakewa ia ma ke kanawai no ka aihue, kipe, imi loaa ma ka hoopunipuni, a i ole ia kekahi kikia kewa e ae i koopai ia i keia manawa, a i ole ia e hoopai ia aku ana paha ma ka hoopaahao ma ka hana oolea a i ole ia hana oolea ole paha no kekahi manawa e oi aku ana mamua o elua makahiki me ka hoopai dala a hoopai dala ole paha e kakau i kona inoa e koho balota a e koho paka, a i ole ia e noho ma kekahi oihaua iloko a i ole ia malalo a i ole ia mamuli o ka mana o ke Aupuni, in a aole ua mea la i hoopai ia pela i kala ia a hoihoi ia kona mau pono kivila.
PAUKU 45.--HOOHIKI OIHANA.
E hoohiki kela a me keia lala i koho ia o ka Ahaolelo i ka olelo hoohiki mahope iho nei.
Ke hoohiki nei au imua o ke Akua mana loa e kokua no au mahope o ke Kumukauawai o ka Repubalika o Hawaii a e hana a e hooko pololei me ka ewaewa ole i ka'u hana ma ke ano he lala no ka Ahaolelo.
PAUKU 46.--NA LUNA A ME NA RULA.
Na ka Senate a me ka Hale o ka Poe i Koho ia e koho pakahi iho i ka laua mau luna; e hooholo i na rula no ke alakai ana i ko lakou mau hana i kue ole me keia Kumukanawai, a e malama i Buke moolelo.
PAUKU 47.--NA AE A ME NA HOOLE.
O na ae a me na hoole o na lala ma kekahi ninau e hiki no e hookomo ia ma ka moolelo ka makemake ka hookahi hapakolu o na hoa i hiki ae.
PAUKU 48.--KA HAPA NUI.
Mahele 1. O ka hapanui o na hoa i koho ia o kela a me keia hale ua lawa ia he hapanui oia hale no ka hana ana o na hana i hiki e hana ia e ka poe e koho ana ma ka hapanui. Aka, ma ka hooholo loa ana i kekahi Kanawai ma kela a me keia hale e hanaia mamuli o ke koho ana o ka hapanui o na lala i koho ia a pau loa oia hale.
Mahele 2. Ua hiki no i kekahi poe malalo iho o ka hapanui e hoopanee mai kal@i la a i kahi la a e koi aku e hele mai ka poe i noho aku ma ke ano a malalo o na hoopai a kela hale keia hale e hooholo ai.
Mahele 3. I mea e maopopo ai ka loaa o ka hapanui na ka Lunahoomalu e helu i ka nui o ka poe i hiki ae.
PAUKU 49.-- HOOPAI O KA POE AOLE HE
MAU LALA.
Ua hiki i kela a me keia hale e hoopai ma ka uku dala a i ole ia ma ka hoopaahao no ka manawa aole e oi aku mamua o kanakolu la kekahi mea aole he lala no kekahi o na hale i hana i kekahi hana hoohaahaa imua oia hale mamuli o ka hoohaunaele a hana e ae oia ano imua oia hale, a i ole ia ua hoolaha i kekahi hoike oiaio ole o na hana, a i ole ia mamuli o ka lawelawe ana i kekahi o na hana pili i ka Hale Ahaolelo ua olelo e hoopoino i ke kino a i ole ia i ka waiwai paha o kekahi o na hoa oia hale; a i ole ia nana i hoeha, hoopaa a kaohi paha i kekahi hoike a mea e ne paha i kauoha ia e hele ae imua oia hale ma kona hele ana; a i ole ia ma kona hoi ana mai laila mai; a i ole ia ua hoopakele i kekahi mea i hopu ia ma ke kauoha oia hale.
Aka e hoikeia aku i ka mea i hoopii ia ma ke kakau na kumu hoopii e kue ana iaia a e loaa no iaia he manawa e lawe mai ai i kona mau hoike a e hoolohe ia no oia ma know pale ana iaia iho.
PAUKU 50.-- KA UKU O NA LALA.
E loaa i na Lala o ka Ahaolelo no ko lakou hana mawaho ae o ks uku mile o umi keneta no ka mile hookahi no ka hele ana mai a me ka hoi ana he umi keneta, he eha haneri dala no kela a me keia Kau mau o ka Ahaolelo, e uku ia iloko o ekolu mahele like ma ka la mua, ka la kanakolu a me ke kanaono o na la o ke kau; a me elua haneri dala no kela a me keia kau kuikawa o ka Ahaolelo; koe na kau i malama ia no ke koho wale ana no i Peresidema a no ia kau e loaa wale no i na hoa ko lakou mau uku mile.
PAUKU 51.--HOOPAI ANA O NA LALA.
Ua hiki no i kela a me keia hale e hoopai i kona mau lala iho no na hana hoohannaele a i ole ia no ka hana pono ole ana i ka hana ma ke ao ana. kapae ana, a i ole ia kipaku ana.
PAUKU 52.-- NA HOOKUU AINA.
Aole e hoopaa ia kekahi lala o ka Ahaolelo e pane no kekahi mau huaolelo i olelo ia ma ka hooko ana i kana mau hana kau kanawai imua o kela a me keia hale a imua paha o kekahi aha a ae.
PAUKU 53.--- HOOKUU IA MAI KA HOPUIA
ANA.
Aole e hopu ia na lala o ka Ahaolelo ma na wa a pau koe wale no no ke kipi. hana ana i ka feloni a kue paha i ka maluhia oiai lakou e noho ana ma na kau o na Hale Ahaolelo a me ka hele ana aku a me ka hoi ana mai laila mai. Eia nae oia pono e pili ana i ka hele ana a me ka hoi ana aole e oi aku mamua o @i la no ka hele ana a me ka hoi ana.
______
KA SENATE.
PAUKU 54.-- KA NUI O NA LALA.
Mahele 1. He umikumamalima lala o ka Aha Senate. kohoia na Senator ma ke koho balota mua i malama ia malalo o keia Kumukanawai, a e noho lakou ma ka oihana a hiki i ke koho balota nui e malamaia ana ma ka makahiki 1999.
NA KOHO ANA.
Mahele 2. E kohoia na Senator ma ke koho balota nui e malamaia ana ma aka Poakolu hope iloko o Sepatemaba 1899 iloko o ekolu papa e noho ma ka oihana no elua, eha a me eono makahiki pakahi, a ma ia hope aku no na manawa o eono makahiki. O na hooponopono ana a me na mehele ana o na manawa e hoomaopopoia no e ka Ahaolelo.
NA HAKAHAKA.
Mahele 3. O na hakahaka i loaa manuli o ka make, haalele ana a no kekahi kumu eae paha e hoopihaia no ma na koho balota kuikawa no ka manawa i koe.
PAUKU 55.--NA APANA SENATOR.
Mahele 1. O ka mahele ana iloko o ke Senate a kiki i ka manawa e hoakakaia ai ma kekahi ano okoa e ke kanawai e mahele ia ka Repubalika iloko o na apana Senator mahope iho nei, oia hoi:
Apana Ekahi, ka Mokupuni o Hawaii;
Apana Elua, na Mokupunio Maui, Molokai, Lanai a me Kahoolawe;
Apana Ekolu, ka Mokupuni o Oahu;
Apana Eha, na Mokupuni o Kauai a me Niihau.
Mahele 2. He kuleana ko ka poe koho ma na apana i oleloia e koho i na Senator e like me keia mahope iho nei:
Ma ka Apana Ekahi, eha;
Ma ka Apana Elua, ekolu;
Ma ka Apana Ekolu, eono;
Ma ka apana Eha, elua.
PAUKU 56.--NA MEA E KUPONO AI E LILO I SENATOR.
I mea e kupono ai e kohoia i Senator e lilo ke kanaka i kupa kane no ka Repubalika;
Ua hiki aku oia i ke kanakolu makahiki;
E hiki iaia ke kamailio, heluhelu a kakau i ka olelo Beritania a i ole ia ka olelo Hawaii me ka maopopo pono;
Ua noho ma ko Hawaii Pae Aina aole emi malalo o ekolu makahiki;
He on a oia ma kona kuleana ponoi iho o ke waiwai iloko o ka Repubalika nona ka waiwai io i emi ole malalo o Ekolu tausani dala maluna a mawaho o na hihia a pau a i ole ia ua loaa iaia he loaa dala aole i emi malalo o umikumamalua haneri dala iloko o ka makahiki mamua koke iho o ka la o ke koho ana, no ka hooiaio ana o ia loaa ua hiki no e koiia oia e koike mai i na hoike kumu o ka loaa ana iaia o ia loaa makahiki.
----------
KA HAKE O KA POE I KOHO IA.
PAUKU 57.--KA NUI O NA LUNAMAKAAINANA.
Mahele 1. He umikumamalima ka nui o na lala o ka Hale o ka Poe i Kohoia i kohoia, koe ma na ano i hoakakaia maloko nei, i kela a me keia elua makahiki.
KA MANAWA E NOHO AI MA KA OIHANA.
Mahele 2. O ka manawa o noho ai ma ka oihana o na Lunamakaainana i kohoia ma ke koho balota mua i malamaia malalo o keia Kumukanawai, e mau aku no ia a hiki i ka Poakolu hope o Sepatemaba, 1897, a o ka manawa o ka poe i kohoia ma ia hope aku ma kekahi koho balota mau, a i ole ia koho kuikawa, e mau no ia a hiki i ke koho balota mau i malama ia ma ia hope iho.
NA HAKAKA.
Mahele 3. O na hakahaka i loaa mamuli o ka make haalele ana, a no kekahi kumu e ae paha e hoopihaia no ma na koho kuikawa no ka manawa i koe.
NA APANA LUNAMAKAAINANA.
Mahele 4. No ka mahele ana iloko o ka Hale oka Poe i Koho ia a hiki i ka manawa e koakaka ia ai ma kekahi ano e ae ma ke kanawai, ua mahele ia ka Repubalika iloko o na apana Lunamakaainaua mahope iho nei, oia hoi:
Apana Ekahi, o kela wahi o ka Mokupuni o Hawaii i kapaia o Puna, Hilo a me Hamakua.
Apana Elua, kela wahi o ka Mokupuni o Hawaili i kapaia o Kau, Kona a me Kohala.
Apana Ekolu, na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai a me Kahoolawe.
Apana Eha, o kela wahi o ka Mokupuni o Oahu e waiho ana ma ka hikina a me ka hema o ke alanui Nuuanu a me ka laina mailaila aku mai ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Apana Elima, o kela wahi o ka Mokupuni o Oahu e waho ana ma ke komohana a me ka akau o ka Apana Eha.
Apana Eono, na Mokupuni o Kauai a me Niihau.
KA HOONOHO ANA.
Mahele 5. He kuleana ko ka poe koho ma na Apana i oleloia e koho ia na Lunamakaainana e like me keia i oleloia mahope iho nei:
Apana Ekahi, Elua.
Ma ka Apana Elua, elua.
Ma ka Apana Ekolu, ekolu.
Ma ka Apana Eha, ekolu.
Ma ka Apana Elima, ekolu.
Ma ka Apana Eono, elua.
PAUKU 58.--NA MEA E KUPONO AI KA POE I KOHO IA.
I mea e kupono ai e lilo i lala o ka Hale o ka Poe i Koho ia e loaa i ka mea e manao ana e koho ia i ka manawa koho keia mau mea:
Ua piha kona mau makahiki he I wakaluakumamalima.
He kupa kane no ka Repubalika.
Ua hiki iaia ke helukelu, kakau a kamailia i ka olelo Beritania a i ole i ka Olelo Hawaii me ka maopopo pono.
Ua noho iloko o keia aina aole emi malalo o ekolu makahiki.
A he on a oia o kekahi waiwai io i emi ole malalo o hookahi tausani dala mawaho a maluna ae o na hihia a pau, a ia ole ia na loaa iaia kekahi kala aole emi malalo o eono haneri dala iloko o na mahina he umikumamalua mamua koke iho o ka la koho balota.
--------
NA KAU O KA AHAOLELO.
PAUKU 59.
He mana ko ka Ahaolelo e hooholo i na Kanawai kupono i kue ole i keia Kumukanawai.
PAUKU 60.--NA KAU O KA AHAO ʻ ELO.
Mahele 1. E malama ia ke kau mau mua o ka Ahaolelo ma ka Poakolu ekolu iloko o Feberuari 1896 a ma kele a me keia elua makahiki ma ia hope iho ma Honolulu.
Mahele 2. Aole e hoopanee kekahi o na Hale elua iloko o kekahi kau no ka manawa i oi aku mamua o ekolu la, a i ole ia me ka maopopo ole o ka manawa me ka ae ole mai o kekahi Hale.
Mahele 3. Ina e hoopanee kekahi o na hale me ka ae ole mai o kekahi, ua hiki no i kekahi Hale ke hoomau aku i ke kau kanawai ana me he mea la oia wale no ka Aha kau kanawai, a na hiki e lawelawe i na mana piha o ka Ahaolelo.
Mahele 4. Aole oi aku ka loihi o kela a me keia kau o ka Ahaolelo mamua o kanaiwa la, me ka hoohaawale i na la Sabati me na la kulaia.
Eia no nae hoi ua hiki no i ka Peresidena me ka apono o ka Aha Kuhina e hooloihi aku ia kau aole nae e oi aku mamua o kanakolu la.
Mahele 5. E malama ia na kau kuikawa o ka Ahaolelo ma na manawa i koike ia e ka Peresidena ma ke ano i hoakaka ia maloko nei, a i ole ia ma ke kahea ana o ka luna e noho koomalu ana i ka Senate, in a ua noiia oia ma ka palapala e hana pela e na hoa he elua hapakolu o ka Senate, a i ole ia ma na manuwa e ae i hoakaka pono ia maloko nei.
PAUPU 61.--KA OIEIO HOOHOLO.
Eia ka olelo hooholo o na Kanawai a pau: "E hooholo ia e ka Ahaolelo o ka Repubalika o Hawaii.
PAUKU 62.--NO KA HOOKOMO ANA I NA BILA KANAWAI.
Aole e hookomo ia kekahi Bila Kanawai iloko o kekahi o na Hale elua e kekahi hou oia hale aia wale no a loaa mua ka koapono ana i kakau ia maluna iho oia bila o kekahi mau hoa ekolu o ia hale.
PAUKU 63.--NA POO O NA KANWAI.
I hookahi no manao ma kela a me keia Kanawai, a e hoakaka ia ma kona poo.
Ma ke poo o ke Kanawai e hoololi ana a i ole ia e hoopau ana i kekahi Kanawai e hoike ia no ka pauku a i ole ia Mokuna paha o ke Kanawai i hoololi ia a i ole ia i hoopau ia a me ka manao ma ia Kanawai.
PAUKU 64.--HELUHELU ANA O NA BILA KANAWAI.
I mea e lilo ai kekahi bila Kanawai i Kanawai koe ma na mea i hoakakaia maloko nei, e hooholoia ma na heluhelu ekolu ana ma kela a me keia Hale, a o ka hooholo hope ana ma kela a me keia Hale mamuli no ia o ke koho ana o na hoa i koho ia a pau o ia hale mamuli o ke kakau ia ana in a ae a me na hoole a hookomo ia iloko o kona moolelo.
PAUKU 65.--HOIOAIO ANA O NA BILA MAI KEKAHI HALE A I KEKAHI HALE.
O na bila kanawai a pau i ka wa e hooholo ia ai e ka Hale kahi i hoomaka mai ai o ia bila a i ole ia ua hooholoia na hoololi no ia bila, e hooiaio koke ia aku e ka Luna Hoomalu a me ke Kakauolelo a hoounaia aku i kekohi Hale e noonoo ia ai.
PAUKU 66.--KAKAU INOA ANA I NA BILA.
Koe ma na mea i hoakaka ia maloko nei, o na bila Kanawai a pau i hooholo ia e ka Ahaolelo ia mea e mana ai e kakau inoa ia e ka Peresidena.
PAUKU 67.--VETO O KA PERESIDENA.
O na bila Kanawai a pau i hooholo ia e ka Ahaolelo e hooiaio ia no e ka Luna Hoomalu a me ke Kakauolelo o ka Hale nana i noonoo hope ia bila, a e waiho ia aku imua o ka Peresidena. Ina apono oia e kakauinoa no oia a e lilo no ia i Kanawai. Ina aole i apono ka Peresidena i ua bila Kanawai nei ua khiki iaia ke hoihoi aku me kona mau kumu o ka apono ole ana i na Hale Shaolelo.
Ua hiki iaia ke veto i kekahi itanu a mau itamu paha iloko o kekahi bila Danawai e hookaawale ana i ke dala no kehahi mau houa; aka i na veto oia i na bila e ae e hana ia make ano holookoa wale no.
PAUKU 68.--KA HANA ANA I KA WA E LOAA AI KA VETO.
I ka wa e loaa mai ai o ka olelo veto mai ka Peresidena mai e hookomo no kela a me keia Hale Ahaolelo ia mea iloko o kona moolelo, a e hoomaka e noonoo hou ia bila kanwai a hapa paha o kekahi bila, a e koho hou ma ia mea mamuli o na ae a me na hoole, a e hookomo ia maloko o kona moolelo.
Ina mahope oia noonoo hou ana ua apono ia ua bila kanawai nei, a i ole ia hape paha o ka bila banawai, e ka elua hapakolu o na lala i koho ia a pau oia hale alaila e lilo no ia i kanawai.
PAUKU 69.--KAKAUINOA OLE A I OLE UA NELE I KA VETO.
Ina aole i kakau inoa, aole no hoi i veto ka Peresidena i kekahi bila Kanawai iloko o umi la mahope o ka haawi ia ana iaia, e lilo no ia i Kanawai me kona kakau inoa ole in a aole i hoopanee ka ahaolelo me ka hoomaopopo ole i ka la mamua o ka pau ana oia mau la he umi. Ma ka helu ana i na la he umi e hookaawale i na la Sabeti na la kulaia i hoakaka ia ma na kanawai o ka Repubalika, a me ka la i haawiia ai ka Bila Kanawai i ka Peresidena.
PAUKU 70.--NA HAAWINA DALA.
Mahele 1. O na haawina dala, koe ma na ano i hoakaka ia ma kekahi ano e ae maloko nei, e hana ia no i kela a me keia eina makahiki e ka Ahaolelo.
Mahele 2. E waiho aku ke Huhina Waiwai imua o ka Senate ma kela a me keia halawai mau o ka Ahaolelo i na bila haawina no na makahiki elua e hiki mai ana.
Mahele 3. Aole e waiho ia @ hekahi bila haawina a i ole ia bila e hoakaka ana no kekahi aie lahui e kekahi mea koe wale no na kekahi lala o ka Aha Kuhina.
eia no nae hoi, na hiki no i kekahi lala ke waiho ae i kekahi bila e hoololi ana i ka bila haawina mau no na uku makahiki a me na uku hana i hoakaka ia maloko nei.
Mahele 4. Ina ua hooholo ole ka Ahaolelo i na bila haawina i hana ia no ka uku ana i na lilo o ka hoohana ana i ke Aupuni a me ka ulu anan i kona mau aie ua hiki no i ke Kuhina Waiwai me ka apono o ka Aha Hooko e ulu aku iloko o na makahiki hou elua no ia mau hana i na haawina i hookaawale ia iloko o ka bila haawina mua a e manao ia ua hookaawale hou ia.
Mahele 5. O ka bila haawina no na uku makahiki a me na uku hana he bila mau no ia, a o na itamu a me na huina i hoa kaka ia malaila a me na uku makahiki a me na uku hana e hookomo ia ana iloko o laila ma keia hope aku, e mau no ia a hiki i ka manawa e kapae ia ai a i ole ia e hoololi ia ai, a oia no ke kulana e uku ia ai no ka manawa e hiki mai ana, a aole no e hookaawale hou ia i kela a me keia manawa.
Mahele 6. O ka bila haawina no na uku makahiki a me na uku hana i kooholo ia ma ka la 26 o Aperila, 1894, e mau no kona mana a e lilo i bila haawina mau no na hana i olelo ia maloko, malalo nae o na hoololi a me na pakui e hana ia ana i kela a me keia manawa e ka Ahaolelo.
PAUKU 71.--NA KANAWAI NO KA WA I HALA.
Koe wale no ma na ano i hoakakai maloko nei aole no e kau ia kekahi kanawai e pili ana i kekahi hana i hala e mamua.
-------
NA KOHO ANA.
PAUKU 72.--HOOKUU ANA O KA POE KOHO MA KA LA KOHO.
Mahele 1. Aole e hopu ia kekahi mea koho ma ka la koho balota oiai oia ma kahi koho balota a me ka hele ana aku a me ka hoi ana mai malaiha mai, koe wale no in a ua kue ia ka maluhia ma ia manawa a ia ole ia ua hana ia ka hewa kipi a feloni paha.
Mahele 2. Aole e koi ia kekahi mea koho e hana i ka hana koa ma ka ia koho balota, i mea e keakea ia ai kona koho ana, koe ka manawa kaua a pilikia e ae paha o ka lehulehu, a i ole ia ua kaawale mai kona wahi noho aku mamuli o ka lawelawe maoli ana i ka oihana koa a in a pela ua hiki no e hana ia ma ke kanawai ka mea e hiki ai iaia ke koho.
PAUKU 73.--KE ANO O KE KOHO ANA I NA LUNAMAKAAINANA.
Ua hiki i kela a me keia mea koho i na e hookomo i na koho ana i like ka nui me ka nui o na Lunamakaainana e koho ia ana mai ka Apana koho Lunamakaainana i kuleana ai oia e koho. Ua hiki iaia ke haawi i kona mau koho ana a pau no hookahi Lunamakaainana, a i ole ia e mahele iwaena o na Lunamakaaina ma ke ano ana i ike ai he pono, eia nae hoi e lilo i mea ole kekahi mahele ana o kekahi koho ana mawaho ae o ka hapalua.
O na Moho i kupono ka nui e loaa ana ia lakou ka heluna kiekie o na kho ana ma na Apana koho Lunamakaainana, o lakou no na Lunamakaainana no ia mau apana.
PAUKU 74.--KUPONO O KA POE KOHO I LUNAMAKAAINAN.
I mea e kupono ai e koho no ka Lunamakaainana e loaa no i ka mea koho keia mau mea:
1. He kupa kane no ka Repubalika, a in a he kupa i hookupa ia mamua o ka la 17 o Ianuari, 1893, he kanaka no kekahi aina i loaa ma ia manawa a i ole ia ua hana kuikahi mamua me Hawaii, a i ole ia,
Ua loaa iaia ka palapala hookupa e kaawi ana iaia ka pono o ke kupa Hawaii, a i ole ia,
Ua loaa iaia mai ke Kuhina Kalaiaina mai ka palapala hoike o ka hana i hoakaka ia maloko nei.
2. Ua noho oia iloko o ka apana kahi ana i makemake ai e hoopaaia kona inoa no ka manawa aole e emi malalo o hookahi mahina mamua koke iho o ka manawa ana i makemake ai e hoopaa ia kona inoa.
3. Ua piha na makahiki he iwakalua iaia.
4. Ua hoohiki a kakau inoa i ka olele hoohiki i hoakaka ia ma ka pauku101 o keia Kumukanawi.
5. Mamua iho o kela a me keia koho mau ana iloko o ka manawa i hoakaka ia ma ke kanawai no ke kakau inoa ana ua hookomo oia i kona inoa ilko o ka papa inoa o ka poe koho i na Lunamakaainana no kona apana.
6. Mamua iho o ia hookomo ana i kona inoa na hookaa ma a i ole ia mamua iho o ka la ekahi o Ianuari mamua iho o ka la e kakau ia ai na inoa i na auhau a pau ana e uku ai i ke aupuni. Eia no nae hoi no ke kakau inoa mua ana malalo o na hoakaka maloko nei ua hiki no e hookaaia na auhau ma kekahi manawa mamua iho o ke noi ana e kakau ka inoa.
7. E hiki iaia ke kamailio, heluhelu a kakau i ka olelo Beritania a i ole ia ka olelo Hawaii me ka hoomaopop pono.
I mea e hiki ai ke hooko i keia mea i kauohaia e hiki iaia ke kakau a heluhelu e ka hooholo kupono i kekahi pauku a mau pauku paha o keia Kumukanawai. Eia no nae hoi o ke kauoha e hiki iaia ke kamaiio heluhelu a kakau i ka olelo Beritania a i ole ia olelo Hawaii me ka moakaka kupono aole ia e pili i ka poe i loaa ia lakou ka palapala hoike no ka hana e like me ia i hoakaka ia ma k@ Pauku @.
PAUKU 75.--KE ANO OKE KOHO ANA NO NA SENATOR.
Ua hiki i kela a me keia mea kkoho i na Senator e hookomo i hookahi wale no balota no kela a me keia Senator e koho ia ana mai ka Apana keho Senator i kuleana ai oia e koho.
O ka nui o na moho kupono e loaa ana ia lakou ka heluna kiekie o na koho ana ma kela a me keia apana koho Senator o lakou no na Senator no ia apana.
PAUKU 76.--NA MEA E KUPONO AI KA POE KOHO I NA SENATOR.
I mea e kupono ai e koho i na Senator e loaa i ke kanaka na mea a pau i kauoha ia me keia Kumukanawai no ka poe koho i na Lunamakaainana, a mawaho ae oia mau mea e lilo oia i on a a he kuleana kona ma kona pono ponoi iho i ka wai wai paa, iloko o ka Repubalika nona ka waiwai io aole i emi malalo o $1@00 maluna a mawaho ae o na hihia a pau, a i hookaa ia maluna o laila na auhau ku i ke kaua wai ma ia helu waiwai ana, no ka makahiki mamua koke iho o ka makahiki i makemake ai ia mea e kakania kona inoa ma ka papa inoa o ka poe koho; a i ole ia he waiwai lewa kona aole i emi malalo o $3000, maluna a mawaho ae o na hi@ a pau, a i ole ia na loaa maoli no iaia he loaa dala aole i emi malalo o eono h@ dala iloko o ka makahiki mamua koke iho o ka la mua o Aperila mamua iho o ka la o kela a me keia kakau ana i na inoa o ka poe koho: no ka hooiaio ana no hiki ke kanoha ia oia e hoike mai i na hoike kumu o ka loaa ana mai oia loaa iaia.
PAUKU 77.--KAKAU ANA I KA POE KOHO.
Mahele 1. Aole e koho kekahi mea ma ke koho ana i ua Lunamakaainana a i ole ia na Senator in a aole oia i kupono e like me ka mea i kauoha ia maloko nei, a in a aole i hookomo ia kona inoa iloko o ka papa inoa o ka poe koho e like me ia i hoakaka ia maloko nei.
NA PAPA HOOPAA INOA.
Mahele 2. I mea e ninau ia ai ka poe noi e hoopaa ia ko lakou mau inoa ma ke ano he poe koho a i mea e hoomaopopo ia ai ko lakou kupono, e hoomoho ia ke elima papa kakau inoa; hookahi no kela wahi o ka mokupuni o Hawa ii i kapa ia o Puna, Hilo a me Hamakua; hookahi no kela wahi o ka mokupuni o Hawaii i kapa ia o Kau, Kona a me Kohala; hookahi no na mokupuni o Maui, Molokai, Lanai a me kahoolawe; hookahi no ka mokupuni o Oahu; a i hookahi no na mokupuni o Kauai a me Niihau.
He ekolu lele o kela a me keia papa, a e hookohu ia lakou e ka Peresidena me ka apono o ka Senate. Ua hiki i ka Peresidena me ia apono ana e hoopiha i nahakahaka a pau ma kekahi o ia mau Papa.
Eia no nae hoi, no ke koho balota mua e malama ia ana malalo o keia Kumuka nawai, e loaa i ka Peresidena ka mana me ka apono ana o ka Aha Kuhina, e hoonoho a e hoopau paha i na lala o ia mau Papa, a me ia apono ana ua hiki iaia e hoopiha i na hakahaka ma ia mau Papa e loaa ana mamua o ka halawai mua ana o ka Senate.
E mana na hookohu ana a ka Persidena i hana ai iloko o ka manawa e noho ole ana ka Senate a hiki i @ hou ana o ia aha ma ia hope iho.
Ua hiki no e hoopau ia na lala oia mau Papa e ka Peresidena me ka apono o ka Senate.
KA MANAWA HALAWAI.
Mahele 3. E halawai na Papa Hoopaa Inoa iloko o kanakolu la mahope iho o ka mana ana o keia Kumukanawai no ka hoopaa ana i na inoa o ka poe i kupono e hoopaa ia ko lakou mau inoa no ke koho ana i na Senator a me na Lunamakaainana, a e hoomau i ke lakou halawai ana ma na wahi maloko o ko lakou mau apana iho no ka manawa e hiki ai i na kanaka a aau i kupono e hoopaa ia ko lakou mau inoa e hana pela. Eia no nae hoi, o ka noho hope ana o ia mau Papa no ia hana aole ia e emi malalo o iwakaluakumamakahi la mamua iho o ke koho balota mua i malama ia malalo o na hoakaka ana maloko nei.
Mahele 4. E halawai na papa ilko o ko lakou mau apana pakahi ma na manawa mawaena o ka la mua o Aperila a me ka la kanakolu o Iune iloko o ka makahiki 1897, a mawaena o ia mau la iloko o kela a me keia elua makahiki ma ia hope iho e like me ke nui kupono o na manawa e hiki ai ia lakou e kakau i na inoa o ka poe a pau i kupono e kakau ia ko lakou mau inoa.
PAPA INOA MA NA KOHO KUIKAWA.
Mahele 5. Ma kekahi koho kuikawa e lawelawe ia no ka papa inoa o ka poe koho i lawelawe ia ma ke koho mau ana i hala me ka hooloki ole ia.
E HELE KINO AE KA MEA NOE.
Mahele 6. Aole no e hookomo ia kekahi inao ma ka papa inoa o ka poe koho no na Senator a i ole ia na Lunamakaainaan aia wale no a hiki kino mai ka mea noe imua o ka Papa Kakau Inoa ma kekahi halawai i hoolahaia o ka Papa.
NINANINAU ANA I KA POE NOI.
Mahele 7. E ninaninauia kela a me keia mea noi e hookomo ia kona inoa iloko o ka papa inoa o ka poe koho i na Senator a i ole ia na Lunamakaainana malalo o ka hoohiki e ka papa kakau inoa e pili ana i kela a me keia mea e kupono ai oia.
Eia no nae hoi, mahope iho o ka ninau ia ana a apono ia ana o kekahi mea noi e pili ana i ka hiki iaia ke kamailio, heluhelu a kakau i ka olelo Beritania a Hawaii paha me ka moakaka, alaila aia no i ka manao o ka papa no ka ninaninau hou iaia e pili ana ia kumu makaukau.
O ka ninaninau ia ana o kekahi mea noi a me na hoike a pau i ninau ia imua o kekahi papa kakau inoa malalo no ia o ka hoohiki i hoohiki ia aku e kekahi o na lala oia papa, a ma keia ua haawi ia ka mana ia lakou e hoohiki aku i na olelo hoohiki no ia hana.