Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 20, 19 May 1894 — Page 2
| This text was transcribed by: | Darryl |
| This work is dedicated to: | To my Mom, Philisidad (Maka) Damo |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
HE KUAHAUA
Owau o Sanford B. Dole, Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina, I kulike ai me na hooko ana o ka Pauku i o ke Kanawai 69 o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae aina, i kapaia “He Kanawai e hoomaopono ai ko kekuahi Aha Hana Kumukanawai,” I apono ai i ka la 15 o Maraki, 1894, ke kahea aku nei au i na elele a me na lala e ae o ai Ahaelelel Hana Kumukanawai i hoakakai@ e au kanawai la, e akoakoa mai no ka hana o ka haku ana i Kumukanawai ma ke Keena Ahaolelo maioko o ka Hale Mana Hookolokolo Honoluu, I ka Poakoku, Mei 30, A. D. 1894, ma ka hora 11 a.m.Haawiia malalo o ko’u lima a me ke Sila Nui o ke Aupuni Hawaii i keia la 10 o Mei, A. D. 1893.
SANFORD B. DOLE.
2493-3
KEKANAWAI 71.
HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KA PAUKU 20 O KE KANWAI I KAPAIA “HE KANAWAI E PILI ANA I NA AUHAU KULOKO.” I APONOIA MA KA LA 2 O DEKEMABA, 1892
E Hoooleia o ka Aho Huoko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kauikawa o ko Hawaii Pae Aina.
PAUKU 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 20 o ke Kanawai i kapaia “He Kaawai e pili ana i na Auhau Kuloko,” i oleloia i na kuaolelo mahope iho nei: “ Eia no nae hoi, e loaa i ka Hope Luna Helu no ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu, ka uku no kana lana, ka uku i hoololoia i kela a me keia manwa, ma kahi o na uku komisina maluna o na auhau i ohiia e ai. O ia uku e hookaaia mailoko ae o na auhau i ohiia ma ka apana o Kona i oleloia.”
PAUKU 2. E mana keia Kanawai ma ka la mua o Iulai,M. H. 1894,
[Kakauinoaia]
SANFORD B. DOLE.
Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
[Kakauinoaia]
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina
2494-1
KANAWAI 72
HAAWINA DALA HOU AE NO KA UKU O NA MAKAI O OAHU, A ME KELA ME KEIA LILO MA NA HIHIA KIVILA ME KA@AIMA MALALO O KA OIHANA O KA LOIO KUHINA.
E Hooholoia o ka Aha Hooko a m@ ka Aha Kuka o ke aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pai Aina.
PAUKU 1. Ma keia ke hookaawaleia nei na huina dala mahope iho nei i hiki ka huiina i ka Ehiku Tausani Elua Haneri me Umikumamalua me 12-100 Dala ($7,212.12) mailoko ae o ka Waihona o ka Lehulehu, mawaho ae o na huina dala i hookaawaleia maua aku nei, no ka Uku @ na Makai o Oahu, a me kela me keia lilo a me na lilo o na hihia Kivila me Karaima, malalo o ke Keena o ka Loio Kuhina, e mea e hookaaia ai na bila i hookaa ole ia no na makahiki elua i pau ma ka la 31 o Maraki, 1894, oia hoi keia:
Uku o na Makai o Oahu $4,017.28
Kela me keia Lilo me na Lilo ma na Hihia Kivila me Karaima $3,194.84
$7,212.12
PAUKU 2. E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.
Aponoia I keia la 5 o Aperila, M. H. 1894
[Kakaninoaia]
SANFORD B. DOLE
Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
[Kakauinoaia]
KANAWAI 75
He Kanawai e Hoololi ai I ka Pauku 32 o ka Mokuna XXXII o na Kanawai o 1870, e Pili ana I ka Palapala Kuu Kino, a e Haawi I ka mana I NA AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI A ME NA LUNAKANAWAI KAAPUNI MA KE KEENA E HOOPUKA I NA PALAPALA KUU KINO MA KEKAHI MAU HIHIA.
E Hoololoia e ka aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
PAUKU 1. Ma keia ua hoopau loa ia ka hopunaolelo hope o ka Pauku 32 o ka Mokuna XXXII o ke Kanawai o 1870 e pili ana i ka Palapla Kuu Kino, oia hoi na huaolelo mahope iho nei: “Aha nae ua haawiia kela mana i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie wale no.”
PAUKU 2. E loaa no i na Aha Hookolokolo Kaapuni a me na Lunakanawai Kaapuuni ma ke keena maloko iho o ko lakou mau apana kaapuni ka mana e hoo puka i na palapala kuu kino ma na hihia i loaa ole ke kuleana e koii na palapala o ia ano ma kea ano he kuleana no ia mea e like no me na hihia i hoopukaia na palapala o ia ano ma kea no he kuleana e hoopukaia, maloko o na hoakaka ana o ka Mokuna XXXII o na Kanawai o 1870.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai mai kona la e hoolahaia ai.
Aponoia I keia la 10 o Mei, M.H. 1894. [Kakauinoaia]
SANFORD B. DOLE, Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia]
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina 2494-1
KANAWAI 76.
HE KANAWAI E HAAWI ANA I MANA HOU AE I NA LUNAKANAWAI A ME NA AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI O NA APANA HOOKOLOKOLO KAAPUNI O KO HAWAII PAE AINA.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
PAUKU 1. E loaa no ka mana i na Lunakanawai o na Aha Hookolokolo Kaapuni o ko Hawaii Pae Aina ma ke Keena i hoopuka i na palapala hopu no ka hopu ana, ma kekahi wahi ma ko Hawaii Pae Aina, i kekahi kanaka i hoopiiia malalo o ka hoohiki, a i ole ia no ke karaima a mikamina paha i hanaia ma kekahi wahi ma ko Hawaii Pae Aina, a e ninaninau a waiho aku ia kanaka i hoopiiia no ka hoo kolokoloia ana imua o ka Aha Hookolokolo Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Kaapuni l hoopukaia ai ka palapala hopu, a i ole ia imua o kekahi Aha Hookolokolo Kaapuni e ae ma ko Hawaii Pae Aina,
PAUKU 2. Ma keia ua haawiia ka mana hookolokolo I na Aha Hookolokolo Kaapuni o ko Hawaii Pae Aina ma na hihia hewa a pau e ulu ae ana ma na wahi a pau ma ko Hawaii Pae Aina.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.
Aponoia I keia la 10 o Mei, M.H. 1894. [Kakauinoaia]
SANFORD B. DOLE, Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia]
J. A. KING, Kuhina kalaiaino. 2494-1
Kanawai 77.
He kanawai e hoololi ai I na pauku 1 a me 6 o ke kanawai 12 o ke aupuni kuikawa, oia ke kanawai I KAPAIA “HE KANAWAI E HOOHAIKI AI I KA LAWE ANA MAI A ME KE KUAI ANA O KA OPIUMA A ME NA MEA I HANAIA NO LOKO MAI O KA OPIUMA,” I APONO IA MA KA LA 16 O FEBERUARI, M. H. 1893
E Hooholloia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
PAUKU 1. Ma keia u ahoololiia ka Pauku 1 o ke Kanawai 12 o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina, oia no “He Kanawai e H@@@@i@@i ai i @@@@@@ ana mai a lilo ke kuai ana o ka Opiuma a me na mea i hanaia no loko mai o ka Opiuma,” i aponoia ma ka la 16 o Feberuari H. H. 1893, a penai ae heluheluia ai:
PAUKU 1. Ua kapu loa ka lawe na amai i ka opiuma a mea paha i hanaia no loko mai o ka opiuma makoko o ko Hawaii Pae Aina, koe wale no na mea i hoakakaia ma ka Pauku 2 o keia Kanawai; a o ke mea nana e hoopae mai, kuai aku, haawi a hoolako aku paha i ka opiuma a mea paha i hanaia no loko mai o ka opiuma i kekahi kanaka ma ko Hawai Pae Aina, koe wale no na mea i oleloai ma ka Pauku 2 o keia Kanwai, e hoopaiia oia aole e emi malola o elima haneri dala, a aole e oi aku manua o alua tausani dala, a e hoopaahaoia ma ka hana oolea no kekahi Manawa aole i emi malalo o hookahi mahina aole hoi e oi aku manua o elua makahiki; a o ka hapalua o ka hoopai dala i oleloia e haawiia i ka mea i watho mai i ka hoike i hoahewaia ai ka mea hana hewa.”
PAUKU 2. E hoololiia a ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 6 o ke Kanawai i oleloia a penei e heluheluia ai:
“Pauku 6. Na ka Papa Oia no iloko o ka Manawa kupono e kuai aku i na opiuma a mea paha i hanaia no loko mai o ka opium a pau i komo iloko o kona malama ana, no ke kumukuai ana i manao ai ua kupono, o ia kuai ana ua hiki no e hanaia ma kea kea a akea ole paha elike me ka manao o ka Papa, eia nae, o na opiuma a pau i kuai ai aku pela e laweia aku mai keia aupuni aku. O ma loaa a pau mai ke kuai ana i na opiuma i lilo i ke aupuni he waiwai no ia no ke Aupuni Hawaii; eia no nae hoi, ua hiki no i ka Papa Ola ke manaoia he pono, e hoopau loa i kekahi a i ole ia na opiuma no a pau loa e paa ana ma kona lima mamuli o na hoakaka ana o keia kanawai. Ma kahi o ka hapalua o na loaa a pau i loaa ma ke kuai ana i na opiuma i lilo i ke aupuni i haawaiia mamua aku nei i ka mea nana i hoike mai ai opiuma, e uku ia ua mea la nana i hoike mai i hookahi dala no ka paona poiuma maoli a i ole ia mea i hana ia no loko mai o ka poiuma paha i hopuia a i hooliloia paha i ke aupuni; o ia hiuma e uku ia mailoko mai o kekahi huina dala i kupono no ia mea, a e aku ia i ka Manawa e hoololoia ai na opiuma la i ka aupuni.”
PAUKU 3. E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.
Aponoia i keia la 10 o Mei, M. H. 1984. [Kakauinoaia]
S. B. DOLE, Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. [Kakauinoaia}
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina. 2494-1
Ua hookohuia o ROBERT W. ANDREWS ESQ. i keia la i hope no ka Luna Kakau Kope no ko Hawaii Paeaina.
THO. G. THRUM, Luna Kakau Kope,
Aponoia: J. A. KING, Kahina Kalaiaina, Keena Kalaiaina, Mei 15, 1894. 2494-3
I keia ia, ua hookoha ia aku o John kahoa, Esq., i Ko misina no na Ala Li@ii a me na Pouo Wai no ka Apa a o Ewa a me Waianae, Mokupani o Oahu, ma kahi o Rev. J. Kekahuna I waiho mai.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, April 16, 1894. 2490 3t
UA hookoku ia aku o H. R. HITCHCOCK ESQ. i keia la, i Notari no ka Lehulehu no ka Apaua Hookolokolo Kaapuni Eiua a ko Hawaii Paeaina.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, April 30, 1894. 2492 3
Kuai o na Pa-aina Aupuni ma Kaluaopalena, Kalihi, Oahu.
Ma ka POALUA, IUNE 19, 1894, hora 12 awakea, mamua iho o ke alo o ka Hale Mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke k@dala akea na Pa-aina Aupuni malalo iho e waiho nei me Kaluaopalena, Kalihi, Oahu:
Pa aina 34 nona ka ili 861-1000 eka, koho kiekie $172.
Pa-aina 35 nona ka ili 841-1000 eka, koho kiekie $163.
Pa-aina 36 noan ka ili 834-1000 eka, koho kiekie $167.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 15, 1894. 2494-3
E Pili ana i ka Maui Electric Light and Power Company, i Kaupalenaia.
Oiai, o ka Maui Electric Light and Power Company, i Kaupalenaia, he hui i kukuluia malalo o na kanawai o ko Hawaii Pae Aina, ua hooko puno i na kuhikuhi ana a ke kanawai no ia mau mea, a ua hookomo mai ma ke Keena o ke Kuhina Kalaiaina he noi e hoopau ana i ua hui nei, me kekahi palapala hoike e like me ke ka@oha a ke kauawai.
A no ia mea , ke hoike ia aku nei i na i oe a pau he kuleana kolakou i keia hui i oleloia i ka wa i haia a i keia wa paha, e hookomo mai lakou i ka lakou mau keakea no ka ai ia ana aku o keia noi hoopau mamua o ka POALUA, Maraki 20, 1894, a o kokahi a meu mea paha i makemake e lohe p@noi ia ko lakou mau keakea, e hele kino mai lakou ma ko’u keena ma ka Hale o ka mana Hooko ma Honolulu, ma ka hora 10 kakahiaka o ia la, a e hoike mai i ke kumu i mauaoia’i aole kupono kea e ia ke noi.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Ianuari 15, 1894. 2487-9
AINA + AUPUNI + KUAI.
O NA
Apana Aina he 23 ma Kaumaua, Hilo, Hawaii.
Ma ka POALUA, la 21 o Iune, 1894, hora 12 awakea, ma kea lo iho o ka Hale mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea he 23 mau apana aina Aupuni me Kaumana, Hilo, Hawaii.
Eia keia mau apana aina ke waiho nei ma kahi he 3 a 5 mau mile mai hilo kaona aku a ua kupono no ke kanu kona @ me na @ana mikiala e ae.
| HELU O KA AINA | ILI |
| UKA ANA AINA | KOHO KIEKIE |
| 1 | 20.95 | eka | 14 54 | 62 85 |
| 2 | 15.80 | " | 10 96 | 94 80 |
| 3 | 13.70 | " | 9 50 | 82 20 |
| 4 | 16.41 | " | 11 39 | 98 46 |
| 5 | 18.96 | " | 13 16 | 104 28 |
| 6 | 47.90 | " | 33 24 | 187 60 |
| 7 | 39.60 | " | 27 48 | 118 80 |
| 8 | 76.10 | " | 52 81 | 190 20 |
| 9 | 50.00 | " | 34 70 | 125 00 |
| 10 | 47.70 | " | 33 10 | 119 20 |
| 11 | 45.80 | " | 31 78 | 91 60 |
| 12 | 60.10 | " | 41 70 | 120 20 |
| 13 | 47.50 | " | 32 96 | 71 20 |
| 14 | 73.40 | " | 50 94 | 110 10 |
| 15 | 81.40 | " | 56 49 | 101 70 |
| 16 | 48.20 | " | 33 45 | 48 20 |
| 17 | 91.70 | " | 63 64 | 91 70 |
| 18 | 106.40 | " | 73 84 | 63 84 |
| 19 | 123.90 | " | 85 98 | 93 00 |
| 20 | 117.90 | " | 81 82 | 88 30 |
| 21 | 106.80 | " | 74 12 | 53 40 |
| 22 | 116.00 | " | 80 50 | 58 00 |
| 23 | 177.00 | " | 122 84 | 88 50 |
Na ANO A ME NA KUHIKUHI ANA.
Aole e ae ia kekahi mea hookahi a kuai a oi aku manua o hookahi apana aina.
He kuike ke dala, a i ole ia aia i ka manao o ka mea i lilo ai, ina he hapaha o ke kumukuai ke hookaaia, a o ke koena ma na hookaa puu ana iloko o hookahi, elua a me akolu makahiki, me ka ukupanee ma ka 7 pakeneta e hookaeia ma ka hapalua makahiki.
E hoomaka kela a me keia mea i lilo ai ka aina i ka mahi io ana a me na hana hou i kona aina i ka makahiki mua a e hoomau aku me ia a pau na makahiki elua I koe.
Ma ka hopena o ke kolu o ka makahiki ina e pau i ka hookoia na kuhikuhi ana a pau e ka mea i lilo ai, e loaa no iaia ka Palapala Sila.
Ina aole e hanaia na kuhikuhi mamua ae nei, e nele ana ka mea i koho ai i ke kuleana ole.
I ka wa e kaa ole ai, alaila e kuai hou ia ka aina e ke Aupuni, a ina ma ia kuai hou ana e oi aku ana ke dala loaa mai mamua o ke kumukuai mua, alaila, e loaa ana i ka mea kuai mua mai laila mai ka huina o kana mau dala I hookaa ai i ke Aupuni me ka ukupanee ole a e mahele i na kala oi aku ma ke ano like I ko ka huina i hookaaia. Ina ma ia kuai ana ua emi mai na dala i ko ke kumukuai mua, e hoihoi ia aku no ka huina o kana mau dala i hookaa ai e like me ka mahele o ia emi ana i kulike i kana huina i hookaa mai ai.
E kakauia kekahi aelike e kela a me keia mea kuai me ke Aupuni e hookomo ana i keia mau kuhikuhi a pau, a o na hoelilo ana aku o ia mau aelike ia hai e lilo mea e nele ai.
Na kela a me keia mea e lilo ai e uku i na lilo o ke anaaina a me ka hoonohoia ana o na kii aina, mahope koke iho o ke kuai ana a me ka puu dala hookaa mua o ke kumukuai.
O ka palapala aiua e hoike ana i ke kii o ka aina, ua hiki no ke nana ia ma ke Keena Aina, Keena Kalaiaina a ma ke keena o A. B. Loebenstein, Hilo, Hawaii, kahi e ike piha ia ai na mea a pau.
J. A. KING, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 12, 1894. 2494-3
KUAI A KA ILAMUKU ,
Mamuli o ka mana i loaa ia’u malalo o kekahi Palapala Ohi Waiwai i hoopukaia e ka Aha Kaapuni Ekahi o ka Hawaii Pae Aina ma ka la 5 o Mei, 1894, e kue ana ia D. J. Koii, ka mea hoopilia no ka pomaikai o S. C. Dwight, (Puuku) ka mea hoopii, no ka huina o o $55 10 ua hoomaluia e a’u a e kuai aku ana hoi ma ke kudala mamua iho o ka Halewai o Honolulu Oahu, ma ka hora 12 awakea o ka.
POAKOKU, la 6 o Iune, 1894,
I ka mea koho kiekie i na pono a pau, na lahe le a me na kuleana a pau o ka mea hoopiiia D. J. Koii, malono o keia mau waiwai malalo ih@ke ole e uku e ia mai ka olelo hooholo i haiia ae la, ka ukupanee, na koina a me na iilo.
WAIWAI KUDALA.
1. 1. O ko D. J. Koii kuleana a pau loa iloko o ka apana aina i hookoia no Unauna R P 5650 L. C. A. 1042 e waiho ana ma Kaliu, Honolulu, Oahu, nona ka ili he 288 anana kuea.
2. 2. O ko D. J. Koii kuelana a pau loa iloko o ka apana aina i hookoia no Plea R. P. 6326 L. C. A. 5904 e waiho ana ma Puako, Lahaina, Maui, nona ka ili he 5 eka a oi.
Kuike Ke kuai ana,
No na mea i koe e ninau ia S. K. Kane, a I ole ia
A. A. M. BROWN, Hope Ilamuku o ko Hawaii Pae-Aina. Honolulu, Mei, 5 1894 2483-4
NUPEPA KUOKOA
--MK—
Ko Hawaii Paeaina I Huiia
No ka makahiki $2 00
No Eono Mahina $1 00
Kui ke ka Rula
Puka 1 2 3 4 5 6
Ana Pule Pule Pule Pule Pule Pule
1. Iniha $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2. Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3. Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4. Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5. Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6. Iniha 7.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha Maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhai, a ina aole, aohe hookamo la.
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
H. M. Whitney, Luna Nui,
J. U. Kawainui, Luna Hooponopono
No Honoluu, Oahu, Lakou a pau.
Poaano Mei 19, 1894
Ahaelele Hana Kumukanawai
He hookahi anahulu i koe, ma ka la 30 o mei e nono mai ai ka Auae@@@@ Haku Kumukanawai o ke aupuni Kuikawa o Hawaii nei. Aole keia o ka Ahaelele Haku Kumukanawai mua loa o Hawaii nei, oiai ua lilo mua ia hanohano i ka Moi Kamehameha Elima i ka M. H. 1864, he kanakolu ponoi makahiki i kaahope ae nei. I ka la 14 o Mei, H. H. 1787 i noho mua ai ka Ahaelele Haku Kumukanawai o Amerika Huipuia ma Piladelepia, a eia ia kumukanawai a ia poe loea i haku noeau ai ke ku nei. Ua maikai a kaulike ia kumukanawai, a nolaila mau ke ohuhia o ka lahui Amerika e malama pono I ko lakou kumukanawai.
O ka ka Kamehamahe V Ahaelele Haku Kumukanawai i kahea ai, aole i holopono, a ua kipaku mai oia ia Aha – he 15 o ka hale o na ‘Lii, a me 27 pee elele i kohiia mai na mokupuni mai.
Mahope oia kipaku ana mai, ua kukala mai o Kamehameha V a me kona Aha Kuhina i ke Kumukanawai o 1864, a i ka 1887 i nalohia aku ai ia kumukanawai, a loaa mai ke kumukanawai o ka aoao hoomaemae a Liliuokalani i hoohiki ai e malama a hoao iho nei hookahuli ma ka la 14 o Ianuari 1893 a e onou a kukala mai i ku mukanawai nona, aole nae i holopono.
Ma keia hana he haku kumukanawai, he ukali hoohalike wale aku no o Hwaaii ma ka meheu o na aupuni naauao o kea o nei.
He aupuni nui o Amerika, aka, he ano maalahi ka haku ana i kumukanawai no ia aina mamua o ka haku ana i kumukanawai no Hwaaii uuku. Ma Amerika he kanaono miliona a oi ka huluna o ia lahui i keia wa, a he aneane 100,000 o Hawaii nei ke hui puia me na Pukiki, Pake, Iapana, a me na Lahui Europa e ae. O na kupa Amerika ponoi ka hapahui ma Amerika, he uuku no na malihini. Mahope mai o ka 1869 i pahola ia mai ai ka mana koho balota i na negero o ka Hema. Ma Hawaii nei, he 40,000 wale no poe kanaka Hawaii ke hui puia me na poe hapa, a he 50,000 ka heluna o na malihini.
He heluna nui o na poe naaupo i komo mai iloko o ka aina ma ke ano limahana no na mahiko, e laa na Pukiki, Iapana a me Pake. He naaupo keia poe ma na mea ike, aka, he naauao ma ka hoomakaulii, molaila, hehikuia na kamaaina e keia poe. Ma ko lakou aina ponoi, aole lakou i hoomaamaaia ma ke koho balota, aka hiki i Hawaii nei, piikoi a ano hookohukohu lakau. Pela no hoi na kanaka maoli, aole koho balota mamau, a na na mulihini i ao mai a ano maamaalea. Ma kea no he poi no Europa, ua loaa mua i na Pukiki ka mana koho ma ke kanawai o 1887, a no ia loaa ana o ia mana ia poe limahana, nolaila, ke koi mai nei o Iapana e pahola ia aku ke koho balota ia lakou. Ina no he Aupuni Moi a Aupuni Kuikawa paha, e ala mai ana no keia koi a Iapana. O ke koi a Iapana, aole hiki ke paani ia, oiai, ua kakooia e na pukuniahi o ko lakou mau aumoku kaua.
Nolaila, he ninau pohihihi loa keia e ala mai ana imua o ka Aha Haku Kumukanawai o 1894. Ke olelo nei kekahi poe nupepa haole, e loaa wale no ka mana koho i na kamaaina a me na poe i hookupaia, a koe na poe i ae ole e hookupa. Ina e hanaia ana pela, alaila, e lilo ana no i na Hawaii ka lanakila o ka pahu balota, kea e nae lakou e hoohiki malalo o ke aupuni e ku ana. Ina pela ka hana, e ulu hou mai ana no he naunaele a nui ka poino.
O ka poino e ulu mai ana mamuli o ka loaa ole o ka mana koho i na poe i hookupa ole ia, oia no ka manao lawe kaihi ano hukihuki o na Hawaii ponoi, me ka noonoo ole, o na malihini haole na poe nana e hoowaiwai nei i ka aina.
O ka pilikia o ke kau ahaolelo o 1892, i ka wa i hoomaopopo ai na lunamakaainana Hawaii ua ano nawaliwali no hoa laole mamuli o ke kaawale mai keia aupuni aku, au hana mai lakou i na hana lokoino i na poe waiwai o ka aina, mamuli o ka hooholo awiwi ana i na bila loteri, bila opiuma, a me ke kipaku ana i ka aha kuhina i mahalo nui ia a Wilcox, Jones, Robinson, Brown. Ua manao lakou he hana naauao ka lakou, aka, i ka wa i ala aku ai o ka naauao i oi ae mamua o ko lakou ike, au helelei na lunamakaainana Hawaii. O keia ke kumu i kahuli ai o ke aupuni a na lunamakaainana Hawaii i ike ole ai, oiai, aole lakou he poe loea kalaianina kuhohonu, aka, he poe palolo wale iho no ma ka waha, hele no a ka nuku hoi mai kahi ike. Ina aole i pau kela aha kuhina, ina aole o Liliokalani e hoao e onou mai i kona kumukanawai, me nei eia no ke Aupuni Moi ke ku lanakila nei, a ike ole ia hoi ka lahui i keai kulana o ka aina e ike ai nei i keai mau la.
Nolaila, ina e nele ana na poe i @@okupa ole ia i ka mana koho mamuli o ka piiikia ke loaa pu ia mana i na Pake a me na Iapana, a ina hoi e loaa ana i na Hawaii mamuli o ko lakou pono hanau maluna o ko lakou aina kulaiwi, aole he hana maauao a kupono i na poe koho balota Hawaii ke hana noonoo ole i ka poe waiwai, mamuli ulu hou mai he poino weliweli i ike ole ia manua.
Oiai nae, ua lokahi ka lahui e noho malie aole koho balota i keia kau koho Elele iho nei, a kau aku na maka ia Amerika, o na kanawai a keia Aha Haku Kumukanawai e hooholo ai, e pono e moni na poe a pau, ina e kulike, a kulike ole me ko lakou makemake. O na poe wale no i hoohiki ke kupono e pane leo, a o na poe e ae e hamau, aole mana make kanawai.
Aole makou i manao e hanaia aku ana na kanawai e kapae loa ai i na kupa Hawaii, e like me ka manano o ke kumukanawai hookahuli aupuni a Liliuokalani i manao ai e hoonele i ka man koho o kekahi poe kuonoono o ka aina, a e hoi hou ka mana koho i na ‘lii o ka ahaolelo i ka Moi. Aole e pakui ia mai ana ka ino no ka ino, no ke mea, aole me ai ka manao o ka poe haku kumukanawai o 1891 o noho mai.
O ke kumukanawai o Amerika mahope iho o ka hooholo ana o na poe Elele nana i haku, ua waiho ia imua o ka ahaolelo o ke aupuni a me ka lahui a hooholo loa ia, a o kahi mokuaina uuku hoonahoa o Rodilana ka panina o na mokuaina kumu he umikumamakolu o Amerika i hooholo a apono i ke kumukanawai. Malia o lilo ia i kumu hookalike, a waiho ia aku no keia kumukanawai hou na ka ahaolelo e hooholo loa I ka wa e kukuluia aku ai o ke Aupuni Ripubalika o Hawaii.
Aole nae pela ka manao o Kamehameha Elima i kona wa i hakea ai i ka Aha Elele. Ma kekahi la oia kau, ua ulu mai he hoopaapaa aua hoike aku o Kimo Pelekane, kekahi Elele, i ka Pelesidena, oia no hoi ka Moi, i kona kanalua a kuihe no ka mana piha o ka Aha Elele. O kona manao a me kona mau hoa he haku kumukanawai wale no ko lakou mana, a o ka ahaolelo ka man hiki ke hooholo loa.
Ua pane aku o Kamehameha Elima me ka leo koikoi penei: “Aole au i ike i kekahi aha e aku, o keia wale no ka mana e noonoo a heoholo, hoapono a hoolei paha i na pakui. O keia Aha Elele wale no ka mana piha.”
E KAUPAONA LIKE.
Ua nui ka inaian o kekahi poe kanaka i ke komo ana i kekahi poe Hawaii i ka hoohuiaina a me ka hookihi ana iho nei no ke koho aha elele. E na hupo, mai keke ka hiho o ku i ke peku. Aole e hewa makou ka hoomaikeike aku i pau ka huhu kuhihewa o ka poe naaupo. He haole Kelemania o H. A. Widemann (Wilimana), aka he aloha aina oia ma ka olelo ana. O Kelemania kona aina hanau, ua paulele nae kona aloha ia Hawaii, aole e hiki iaia ke aloha ia Kelemania me Hawaii i ka wa hookahi, ua kue mai ka buke nui i kela ano hana, o aloha oe i kahi a huhu i kahi.
Nolaila hookahi no ana aina i aloha nui ai, oiai he aloha aina oia (royalist), o Hawaii paha kana aina aloha, ina pela, aole e hiki iaia ke aloha i kona aina ponoi, ia kelemania. A ina hoi o na poe kanaka Hawaii hoohuiaina he kumakaia, pehea o Wilimana? No oukou ia e kaana pono.
He keenimana Sekotia o Kimo Camepela, aka ke painuu nei oia he aloha aina. Ua kue anei oia ia Vitoria a me ka lahui Beritania holookoa?
Pehea hoi o Koe Kaaka, oiai he keonimana Amerika oia ma na makua a ma ka hanau ana, he kumakaia anei oia ia Amerika? Oiai he mea kupono ole ke kamailio ana no na poe i make elike me ka Hoonaueeueihe i olelo ai, “E ola mahope aku nein a hewa a kanaka o na hana maikai kekanu pu ia me na iwi,” nolaila, ua hewa ole makou. He keonimana Farani o Dr. Trousseau (Kauka Farani), he kupa Hawaii oia, a hole aku i ka aina ana i ike mua ai i ka malamalama o ka La, ma kana palapala hooiiina, au kaupale aku oia i ke komisina Farani aole e komo mai ma kona waiwai, oiai he kupa Hawaii oia, aole he kupa Farani. Aole makou e kappa iaia he kumakaia a lokoino i kona aina mamuli o kona aloha ia Hawaii nei, olai aole makou he hupo e like me na poe e kappa mai nei i ka inoa kumakaia i na poe hoohui aina.
He wehewehe keia i ike ia ai ke olalau o na poe e hailiili ana i kona hoalauna. Ina aole – like e ka paia he kumakaia, a pehea e kohu ai ia inoa no na Hawaii Wale no a koe na malihini i kaupale aku i ko lakou aina hanau? No ka inaina anei i na Hawaii wale no keia kumu a @e@e ai ia inoa i na malihini, oiai ua aloha ia lakou? He hana kapakahi ia. Ina he kumakaia na Hawaii hoohuiaina, alaila, kumakaia pu me na poe malihini aloha aina. Oia ka noonoo kaulike i hoomalamalamaia ai ko makou noonoo lapuwale. E nahu auanei paha u a poe nei i na huelo o lakou, ua hao ia aku nei a pili i kumupali.
HAWAII ME IAPANA
I ka pau ana o ka makahiki 1892, aia ma Iapana e noho ana he umikumamahiku Hawaii, oia hoi he alua ma ke Keena Oihana Kuhina Hawaii a me Kanikela, he ekolu ma ua hana hoolimalima ia mai, a o ke koena aia ma na hana e ae. O ka nui o na Hawaii ma Tokio i keia wa, he umikumamaha, oia hoi he ekolu o lakou aohe hana, a o ke koena aku aia ma ke Keena Kuhina Hawaii, a I ole aia malalo o ka hoolimalima ia ana e na hui Iapana.
Ma ka la 14 o Mei nei, ua loaa ea i ke Kuhina o ka na aina e o ka Aupuni Kuikawa o ka Hawaii Paeaina mai ke kanikela nui ae Fujii o Iapana ma Honolulu nei he palapala e hoike ana i ka manao o kona aupuni, oia hoi i kulike ai me na hoolala hana manua aku nei me ke AupuniHawaii, ua hoopuka ia he kuahaua Imiperiela e hoopau ana i ko ke Kanikela Hawaii mana hookelokolo kuikawa maluna o kona mau makaainana ma Iapana, a e haawi ana i na kanaka Hawaii a pau i na pomaikai o ka hele makaikai a noho ana ma na wahi a pau o ka Emepire o Iapana.
O kea no o keia, o na Hawaii a pau ina Iapana i keia mua aku, e noho lakou malalo o ka hoomalu ia ana a na kanawai o Iapana, a e hookolokolo ia e na aha kanawai o Iapana, aole hoi e like me mamua ua ko kakou mau kanikela iho no lakou e hookolokolo. I panai no keia hana, ua hookuu akea ia mai la na kanaka Hawaii e hele laula ma Iapana, aole hoi e like me na hookaiki i papa ia i na haole o na lahui e ae. O keia haan a Iapana, he hoopau ana ia i kekahi inau kukakuka ana i hoomaki ia i ko Mr. mark P. Robinson wa e noho Kuhina ana no ko na aina e.
Ua hoea pupuahulu mai nei ko Hawaii Kuhina ma Iapana, oia o R. W. Irwin, ma ka Poakahi aku nei maluna o ke “Gaelic” me ka mahui mua ole ia. Ua puapuai main a lohe e hele nei, ua paa ka manao o Iapana e hoohune mai i ke koi e haawi ia ka pono koho balota i na kanaka o Iapana ma Hawaii nei, e like me na kanaka e ae e loaa nei ka mana koho ia lakou. A mamuli o ko Iapana manao wale iho no, ua kukala ae la oia e ae ana i na kana o Hawaii ma Iapana e hele ma o a maanei o ka aina a aole e hookaiki ia e like me ka maa. A ke koi mai nei i kela koi me ka hooweliweli ina aole e ae ia aku, alaila, e hoopaipai mai ana oia ia Hawaii ma ka unuhi aku paha i na paahana Iapana a hoopau i ke kuikahi, a ma kea no e ae paha. Ke noonoo nei ko kakou aupuni i keia noi a malia o kaukai aku a i ka Manawa e hana ia ai ke Kumukanawai hou.
Na Mahalo ia Hawaii mai waho mai.
Ma ka eke leta hope mai nei, ua loaa mai kekahi mau hoohoihoi hou loa ana i na hoaloha o ke Aupuni Kuikawa main a kakamaka mai ma Amerika H@ipuia. O kekahi o na malihini i holo makaikai mai i Hawaii nei a i hoi aku oia o Prof. Sharp o Piladelapia, penei kana mau huaolelo o kana leta i kakau mai ai:
“O ka poe a pau a’u i kamailio pu ai ma keia kulanakauhale o Piladelapia he makemake nae wale no i ka hoohuiaina, a i ko’u hoi ana mai, ua lehulehu na hoaloha i hookekena mai ia’u e hele e kamakamailio pu me kalivalana. Ua piha inaina loa ia lakou i ka Mana Hooko, a e hoopau ana i ka lakou mau loelo me na huaolelo no ko Kalivalana wahi kupono e hele ai – I wahi wela loa mamua ae o Puna ma Hawaii, a e hoohalike ana me Halemaumau.
“Ua piha au i ka lohe ma na wahi a pau he mahalo wale no i ka Peresidena Dole mau pane a pau i ka Kalivalana.
“Aka o Piladelapia keia, a e hoomanao oe ua kapaia he kulanakauhale ulu pakeu, a oia no ko William Penn manaolana, o kona panalaau ma Deleware, e ulu ae a lilo I kulanakauhale nani a uliuli, a ma ka olelo hoi a kekahi poe lealea o Nu Ioka, ma keia mea ua oi loa aku ia manua o na manaolana hihiu o William Penn.
“Ae, o Piladelapia, ke uliuli nei no ia e like me ia, he ikaika nae ma ka hoohuiaina, a ma keia kau koho Peresidena aku, ke manao nei au ina he mea kekahi mahope o Kalivalana, alaila e hopu ia ana a hoopaa ia iloko oka hale manu, waiho ia ma kahi huikeike hapaumi ma ke ano i mea hoikeike.”
Eia hoi na olelo oloko o ka palapala a kekahi makamaka ma ke kulanakauhale o Bosetona:
“Ina e hookuu ia ana o Amerika Huipauia e koho balota i keia ia, e hoike mai no auanei ia he elua i ka hookahi ka oi o ka poe ma ka hoohuiaina.”
Aia kekahi keouimana ma Sekotia nona na maka e haka pono nei i ka lawelawe ia na ao na hana ma Hawaii nei nana na huaolelo i kahakaha iho ma ke leta, penei:
“Ke hauoli nei au ka ike ana ke lawelawe nei ku Aupuni Kuikawa o Hawaii i na hana o ka aina me ka naauao loa a maikai, me ka nana ole ia o na hoinoino puhikole a ka nupepa Buletina o Honolulu. Ke manao nei au, ua aneane e pau loa o Mr T H Davies ika pauma ia a koe ka huahua. O kana olelo ke hoowahawaha la nei no ka haikaika i ke Aupuni Hawaii e na Aupuni nui he lapuwale wale no o ka lili pilikino. Ma Enelani a me Sekotia nei, aohe mea e ae e lohe ia nei, o ka mahalo wale no i ke Aupuni Kuikawa o Hawaii.”
Huai na Kipe la I ke Akea.
Ua puka ae imua o ka aha apana o Honolulu nei kekahi mau hana kipe kalaiaina ekaeka haalele loa i ke au o ka moiwahine i pau, ma o ka hoopii koi aie a John F. Colburn kue ia W. C. Achi, no ka huina ale ma ka nota he $180 me ka ukupanee mai Dekemba 22, 1892 mai. Ke olelo nei o Colburn, ua aie o W. C. Achi iaia i keia huina dala a me ka waiho p@ mai i ka nota aie. Ke niele nei hoi o Achi imua o ka aha, i ka 1892, ua hele aku o Colburn e hoopa iaia me ka hooia aku e uku iaia i $400 no kana mau hooikaika ana a pau e hoohuli mai ia Kaluna e koho ma ka aoao e hoopau ai i ka aha kuhina o Wilcox. Ua hooko o Achi i kona aoao o ka aelike a ua holopono; ua hookohu ia o Colburn i kuhina, a ela nae, aole i uku iki mai o Colburn i ka $400 a hiki i keia la, a he aie ko ka mea hoopii iaia e noho nei he $400 aole i hookaa ia. O ka Colburn paie, aole ia i hooia aku e hana pela no ka $400 e olelo ia nei, ua hooia aku oia ia Achi e hana no ka mea e hooholo ia ai ka bila lotair, no ka mea he kuleana ko Achi iloko o ia bila, a oia kona uku no kona luhi. “Hauhili ka makau a ka lawaia la.”