Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 15, 14 ʻApelila 1894 — Halawai Hui Eleele. [ARTICLE]

Halawai Hui Eleele.

Ua malama ae kekahi poe Hawaii i koku* ia e kekahi poe haole kamaaina ma ke kuea o ka Pa'lii ma ke ahiahi Poakahi iho nei, Apei'ila 9. Oial ua kala nui mai ka nupepa ,{ Ka Leo" aua hooia pu mai no hoi oJ. K. Kaulia he halawai makaainana kela na ka liui Eleele, nolaila, aole paha he inoa kupono hou ae o kapa ia aku ai no ia halawai. Oka mea a na kahu hipa e kahea ai he Hui Eleele, ua paa aku la ia aole he mana nana e hoololi, nolaila, aole makou e hoahewa ia ke hui pualu aku me "Ka Leo" i ke kapa ana he Hui Eleele kela. Aole nae i maopopo o ke aha la ka "Eleele," o ka o ka 111 paha, o ka lole paha, a i ole oka naau paha. Aole nae he nana ma ka inoa, oiai, "aole he inoa komo ole o ka ai" wahi a kahiko. Ua hoomaopopo ia he aneane 2,000 kanaka i akoako.i a he hapalua o lakou he poe kakoo no ke Aupuni Kuikawa, a oka hapanui aku lie poe lapana, Pake a me kekahi poe pono koho b:ilota ole e ae. He uuku loa na kanaka maoli i akoakoa re, oiai ua hoomakaukau aku o J. KKaulla ma kana olelo kt\uoha ma na pepa liilii, "E pau ana na Hawaii i ka hou ia i ka ihe a ki ia me na pu panapana e Emekona iua," a pela na olelo olalau a nui wale aku. O na poe i hiki ae ua nolio me ka maluhia a hoi me ka maalahi, aole i kuia ine kekuhi mau poino i alapahi ia mai al lakou, aole no hoi he p»e i kalua ia iloko o na imu. O keia na poe i hoohanohano ia ma ka awai haiolelo o ka Hui Hae Eleele: C. \V. Akipoka, J. L. Kaulukou, J. F. Bowler, L. J. Lt:voy, Jno. Phillip3, F. H. Reclward, Autone Rosa, C. B. Wilson, T. A. Lloycl, J. K. Kahookano, E(l Norrio a me kekahi poe kii kalaiaina e iie. Iwaena o na kakini poe ae la maluaa, he ekolu no o lakou he koko Hawaii ko lakou, a o ka nui ae he poe olulo 110 Kahiki mai. Pehoa la 1 manao ia ai e ola na iwi o Hawaii, 0 na haole manukina keia e- hiipoi aku ai. He minamina ko makou 1 ka okomo ia ana o na Hawaii oiaio ekolu me keia poe holehole iwi, oiai aole he pala e loaa mai ana mai keia poe haole pae hewa. Pono no i "Ka Leo" i kukala mai ai he llul Eleele, oiai ua kohu heana lo no na mamo a Waawuanaaupoiki ma. O J. L. Kaulukoa ka luuahoomalu, nana no i koho iho a ua miki mua ae no oia o kamailio, a penei kekahi o kana mau manao: "Ua kahea ia aku nei oukou e hele mai e kuka pu kakou no ko kakou mau pono pilikino a pela aku. Ona poe ia lakou ka mana i keia wa, ke hoao nei lakou e onou mai ia oukou e hoohiki ī loaa ka mana koho i na elele i ka aha hana kumukanawai. E pono kukou e hana me ka malie a me ka maluhia i waia ole ai ka kakou mau hana. Eia ke hoao nei ke aupuni e kukulu i aupuni Ripubalika kuokoa no kakou, aia no me lakou ka hapanui o na elele, a he kaulike anei keia? Ina kakou e noho mumule a kue ole aku i keia mau hana pakaha, alaila e koho ia mai ana ua hoapono kakou. He 14 ae nei malama o ko kakou noho kali hoomanawanui ana, aole i makemake o Kaulukou e kaili mai i ka ninau a kakou i waiho aku nei ma ka lima o Amei'ika e noonoo.

I ko Kaulukou kuu ana iho, oili mai ana oJ. K. Kahookano, a oia wale no ka mea koko Hawaii piha i haiolelo mai ia po.

"Ke koi mai nei ke aupuni i na Hawaii e hoohiki a e koho i na elele i ka aha kumukanawai e noho ana i keia mau mahina ae. He mau hana hookamaemae wale no nae keia, o ka lakou pahu hopu oia no

ka hoohuiaina. Ke hana nei ke aupuni i keia mea i poinoka kakou hana imua o \Vasinetona i keia wa. Ua kamaaina kakou i ka hookae a hoowahawaha nui ia o na poe ili eleele ma Amerika, a aoie o'u makemake e kau mai ke aiina oia hana hoohaahaa maluna o'u a me ko'u ohana. E hana no nae oukou e like me ko oukou manao. He mea kupono i na poe kupaa, na poe puni oihana ole ame na poe make pololi ole a pau e noho hooiuanawanui a hiki i ka pahu hopu o ko- kakou manaolana. No'u iho aole au e hoohiki ana, aia ne nae ia me ko oukou lunaikehala, nana e aiakai i ko oukou noonoo."

Ua kamaiiio mai o C. W. Akipoka, "ke ahi o Canada a me ka weli ona waoakua." <«Ua kamaaina au i na hana hooponopono aupuni ma Amerika, o nā kumukanawai i hooholo ia e ka ahaolelo, ua waiho ia na na mokuaina pakahi a pau e apono mai mamua o ka hooholo loa ia ana, aola nae pela ka manao o keia aupuni. He okou na manao o na keonimana nana e hookele mai nei ke aupuni, eia nae he poe hoaloha lakou no'u a he poe naauao piha no hoi. He 19 o lakou e hoopupu mai nei, a ua makemake ia oukou e kohoaku i ke koena i makemake ia he 18. " Aole pela ka mea i maa ina Atneīika, aka, ina oia ke ano o ke kulana o na Amerika maanei, e hoopakele mai ke Akua ia'u mai keia ano Amerika mai. No ka poina paha o kuu makamaka ka Loio Kuhina, nolaila oia i hookomo ole ai i kanawai e hoopai karaima ai i na poo noho mumule, a oiai aole he kanawai o ia ano, e noho malie ana au aole e hoohlki. Aole paha he hewa oka nolio malie. Laki kakou i ke komo ole ana o keia pauku ma ke kanawai kauoha Aha Elele.

» { 0 kekahi mea ano nui oka hoohiki, oia no ke kaili ana ae o makou i ko makou plli i ko makou aupuni, oiai, he mau malihini no makou i na wa a pau (oia hoi he hoomeumea Hawaii maanei, a he puuwai Canada oiaio i na wa a pau). Kue ia ka Moiwahine no kona hoao ana e kukala i kumukanawai hou. He keu ke kupanaha. Ina he hewa ekaeka no ka Moiwahine ia wa, a pehea i lilo koke ae nei ia ano hana i lei alii nani o ka mahalo ia i keia wa? Oiai nae paha, na lakou nei keia, ahe pono ia. No'u iho, aole au e hoohiki ana, oiai, aia no ī keia wa ka hapanui o ka Aha Kumukanawai me o'u makamaka ma kela kapa o ke alanui (Hale Mana Hooko)." 0 ka Akipoka wale no kahi haiolelo ano ponopono a hoihoi ke hoolohe aku, o ka hapanui ae hookahi wai o ka like; mai kuwili a kuawiii a hiki loa i Mahaulepu puniu wai ole o Hokai. 1 ka pau ana o ka Akipoka haiolelo, hoomaka mai ana na Pake a

me na lapana o ke anaina e onioni, oiai aole lakou i lohe he mau olelo hooholo kekahi e haawiia aku ana ia lakou ka mana koho.

O Akoni Rosa kekahi niea i haiolelo ma ke aao aole i haku pouoia, no ka mea, oka pika wai ka i pau i ka inu ia, aohe nae waiwal e kuekaa ana i ka kona poe raua. Ua heluhelu aku oia i ka olelo hooholo 1 hakuia e Akipoka e papa ana 1 na kanaka mai hoohiki, no ka mea, ua loaa 110 ka hapanui i ke Aupuni i keia wa, a e noi aku ana e hoouna ia ka olelo hooholo i ke Aupuni o Amerlkā uia o ke Kuhina Noho o Amerika la. Ma ka manao o kekahi poe loio aole e ae ana ke Kuhina e lawe aku i ka olelo hooholo, oiai, aole keia he liana piii aupuni akea. Mahope iho hookuu ia na hana, kani ka ohe o ka Bana Lahui HaWaii, a hoi neie n t Pake me na lapana e "kunama" hele ana i ke ala loa. Ma kekahi la iho nei o keia pule, ua kukala akea mai o Kuhina Willls aole i loaa aku iaia ka olelo hooholo a ka Hui Eleele; aka e hoouna ana no oia i Wasinetona i ka mooielo i puka ma na nupepa.