Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 15, 14 ʻApelila 1894 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA.

Kuai o ka Pono Hoaaina ma ka makemake o ka Halekuai ma Alanui Alii e pili ana i ka Hale Keaka Pake.

            Ma ka Poalua, Mei 8, 1894, hora 12 awakea ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea, ka Pono Hoaaina ma ka makemake o ka hale i nohoia ai ma ke ano halekuau ma Alanui Alii ma ka aoao ma Waikiki iho o ka Hale Keaka Pake, Honolulu, Oahu.

            Manawa: Ka pono hoaaina e noho ai mai kela a i koia malama a hiki i ka wa a ke Kuhina Kalaiaina, a i ole ia, a ka hoaaina paha e makemake ai e hoopu ma ka haawi e ana aku i ka hoolaha i 30 la mamua ae.

            Kumukuai Kiekie: He $10 no ka malama me ka hookaa mua ia i kela a me keia malama.

J A KING, Kuhina Kalaiaina Krena Kalaisins, Apr. 6, 1794. 2489-3

 

Kuai o ka Pono hoaaina ma ka makemake o ka Hale Keaka Pake

 

            Ma ka Poalua, Mei 8. 1894, hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea, ka Pono Hooaina ma ka makemake o ka Hale Keaka Pake e ku nei ma Alanui Alii, Honolulu, Oahu.

            Manawa: Ka pono hoaaina e noho ai mai kela a i koia malama a hiki i ka wa a ke Kuhina Kalaiaina, a i ole ia, a ka hoaaina paha e makemake ai e hoopu ma ka haawi e ana aku i ka hoolaha i 30 la mamua ae.

            Kumukuai Kiekie: He $100 no ka malama me ka hookaa mua ia i kela a me keia malama.

J A KING, Kuhina Kalaiaina Krena Kalaisins, Apr. 6, 1894. 2489-3

 

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

            No ka Makahiki          $2.00

            No Eono Mahina         $1.00

            Kuike ka Rula

            Puka Ana        1 Pule 2 Pule 3 Pule 4 Pule 5 Pule 6 Pule

            Iniha                $1.50   $2.00   $2.50   $3.00   $3.50   $4.00

            2Iniha              $2.00   $2.75   $3.50   $4.00   $4.50   $5.00

            3Iniha              $2.50   $3.50   $4.50   $5.00   $5.50   $6.00

            4Iniha              $3.00   $4.00   $5.00   $6.00   $6.75   $7.50

            5Iniha              $3.50   $4.75   $6.00   $7.00   $8.00   $9.00

            6Iniha              $4.00   $5.50   $7.00   $8.00   $9.00   $10.00

           

            O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a in a aole, aohe hokomo ia.

           

HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETTE CO. H.M. WHITNEY, Luna Nui. J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono. No Honolulu, Oahu, Lakou a pau. Poaono,               Apelila 14, 1894

            HE MEA maopopo, ua mahae na poe aloha aina i keia wa a he kahoaka ia no ka nawaliwali a ano hauea mai. He ikaika ka lokahi, a he helelei wale ka nahaha. Ua kapa ia mai na loio Hawaii Antone Rosa, John Lota Kaulukou a me J K Kahookano he poe no ka "Hui (Puuwai Have) Eleele" e kela mau kaeaea o na waoakua, John E Bush, a me J K Kaulia. Hu ka aka o ka hailuku aku no i na huaaelo i waena o ko lakou poai, he mea keia i kamaaina ole mamua ma na aina naauao, aka nae hoi, he poe keia i oi pakela loa ei o ka naauao ma na ninau pohihihi a pau, mai ka lewa nuu a hiki akū i ka polo o Milu. Ua kue mai o J K Kaulia ia C Q Akipoka me ka hoonaikola mai, o ka halawai makaainana o ka po Poakahi iho nei he imu ia no na kanaka Hawaii. Auwe na poe e hailuku makapo ana ia lakou iho, e ao o upepe na ihu i ko lakou hookui makapo ia lakou iho no, lele aku la no kekahi ilio have iluna o kekahi ilio have, a e pau ana lakou i ka weluwelu.

 

No Ka mea e Pili ana i ke Kumukanawai Hou

            Ke makemake nei makou e maopopo pono i ko makou makamaka a pau keia kumuhana no ke kumukanawai e haku ia aku ana e ka ahaelele e koi ia aku nei oukou e kokua mai ma ke koho ana. No laila, ke hoike aku nei makou no ka mea i makemake ia no ka poe koho balota, penei:

            1-Ke kono ia nei na poe koho balota a pau, e komo pu mai i ka haku ana i ke kumukanawai hou, ma o ka hoopaa ana i ko lakou mau inoa a ma ke koho ana i na elele e hele ai i ka ahaelele nana e hana.

            2-Aole mea e ae ia e koho aia wale no a hoopaa ia ka inoa ma ka papa inoa o ka poe kupono i ke koho balota. Oia no ke kanawai e noho mana nei maluna o ka aina ma na kau koho balota mai 1887 mai a hiki i 1892. Aole no he mea e koho balota ia wa aia wale no a paa ka inoa a hoohiki e kupaa mamuli o ke aupuni.

            3-Pela e ike ai oe oia maoli no ke kanawai o ka aina no na makahiki eoni i hala, a i ka wa e kukala ia aku ai ke kumukanawai hou, e kono ia ana oe e hoopaa i kou inoa a e kuupaa mahope o ke aupuni hou e like no me ke ano mamua.

            4-Ua pio ka noho aupuni ana o Liliuokalani, a aole loa oia e hoihoi hou ia ana ma ka nohoalii. Aole loa e hoao ana ke Aupuni o Amerika Huipuia e moiwahine hou ola. O keia ka olaio.

            5-Ua make ke aupuni alii, a aole loa e kukulu hou ia ana ma Hawaii. Makeia hope aku, na ka lahui e koho i ko lakou mea nana e hoomalu, in a paha ia he Hawaii maoli a i ole he haole paha, aia wale no ia maluna o kahi o ka nui o na balota a oukou e koho ai.

            6-No ia mea, ke kono ia nei na kupa a pau-ina ia he Hawaii a he haole paha i hanau ka aina e-e komo pu mai e lawelawe i kekukulu ana i aupuni hou, oia hoi i aupuni o ka lahui a no ka lahui.

            7- O ke kumukanawai hou, malia paha o waiho ia aku no ke koho balota ana i ka lahui. Aka e hoomanao oukou o ka poe wale no i hoopaa i ko lakou mau inoa ke ae ia e koho no ka apono a me ka hoole ana.

            8-Nolaila, in a e hoole ana oukou aole e hoopaa i ko oukou mau inoa ma ka papa inoa o ka poe kupono i ke koho balota ana no na elele e haku ai i kumukanawai hou, mai noho oukou a hoahewa in a oukou e hoole ia ana aole e koho no ka apono a no ka hoole. Aole mea e ae e ahewa ia, aka o oukou iho no, in a e hoole ia mahope aku kela po maikai ia oukou.

            9-No keia mau kumu, ke ulono aku nei makou i na Hawaii oiaio a pau e ae mai i ka poai e hoopaa i ko oukou mau inoa ma ka papa o ka poe kupono i ke koho balota, a ma ia hana ana e loaa ai ia oukou ka pomaikai e apono a hoole i ke kumukanawai hou.

            10-E hoomanao o ka pono koho balota, he makana hoomomoa ia kela, a e haawi wale ia no malalo o kekahi mau kulana i kela a me keia makaainana-i na Hawaii maoli a me haole pu-i hoolawa pono i kekeahi mau mea i makemake ia. Pela no ma na kumukanawai a pau, a pela no hoi i keia wa, a pela aku ana no malalo o ke kumuknawai hou.

            Nolailai makou e paipau ikaika nei i ko makou mau makamaka a pau e hoohalike ae me ka makemake o ke kanawai, e hoopaa i kou inoa a e loaa auanei ia oukou iho kela pono o ke koho balota ana ma na wa a pau.

            No ia mea, e eu e na Hawaii a e hoopaa i ko oukou mau inoa ma ke ano he poe kupono i ke koho. Aole oukou e poho ana ma ia hana ana, aka he loaa ana o na mea a pau. Mai makau i na hooweliweli ia mai e kekahi poe, aka e hana e like me ke kanaka lanakila a kuokoa.

 

E Hoolohe i ke Ao.

            Ina aole e hele na kanaka Hawaii e hoopaa i ko lakou mau inoa, e like me na haole e hele nei e hoohiki i loaa ka mana koho balota elele hana kumukanawai a i kuleana pu ai i na hana o ka aina, a ma ia hana ana e hoonele ia ai na kanaka Hawaii i ka pono kivila ole, alaila, nowai ia hewa? Oiao hookahi wale no aupuni e noho mana nei maluna o ka aina, oia ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina, ka mana hookahi nana e malama nei i na ola a me na waiwai o ka lahui a me na kupa o na aina kuwaho e luakaha pu nei ma Hawaii, e lawelawe nei i na hana o ka lehulehu me ka holopono a me ka noiau, nolaila, oia wale no ka kakou a pau e hoolohe aku ai, aole o ka na poe e ae e alakai hewa ai i na Hawaii puni wale a hoohemahema i ka hoohana ana i ko lakou pono koho balota, kela pono nui a oukou i makee ai i ka wa noonoo maikai, aka i ka wa noonoo ulua hewa a na poe alakai hewa e huki nei ia oukou e make wale auanei ia pono mai ka poe aku e puni ana, a e like auanei oukou me na mea kolo uhane ola ole; a i ole ia e komo auanei oukou malalo o ka pauku i helu papa ia he hupo, pupule a me ka poe hana karaima. Nolaila, in a he makee oukou i kela pono kahiko i hoomaa ia ai ia oukou e na au i hala, a e hoomau ia aku nei no ia oukou i keia wa e ke aupuni e noho mana nei, alaila, ano ka wa no oukou e hoopaa ai i ko oukou mau inoa ma ka papa o ka poe kupono i ke koho balota o ko oukoy mau apana iho.

            O keia mau alakai a ka poe mawaho loa nei o kulakula o na kaulawaha o ke aupuni e papa nei ia oukou aole e hele e hoopaa i ko oukou mau inoa no ke koho balota, ua like ia ke hoolohe oukou me ko na kanaka Hawaii haalele ana i kona pono hanau maluna o kona aina hanau iho.

            Nolaila, ke makemake nei ke Kuokoa e lohe ia kana oleloao i ke akea, ma keia hana hoopaa inoa koho balota, e ao a e koi ana i ka lahui Hawaii e komo pu iloko o ka hookuleana ana i ke aupuni a me ke kumukanawa e hoolala ia aku ana no Hawaii nei.

            Aole wahi e ao a ka lahui Hawaii e holo akū ai, a e hoouna aku ai i na keakea, no ka mea, aole e hiki ia oukou ke koi i ka malama aua mai a kekahi mau aupuni e aku, no ka mea aole oukou he mau kupa no ia mau aupuni, e like me na haole aea e alakai hewa nei ia oukou, ka huna mai a oukou aku i ko lakou mau noho ana kupa papalua.

            He alanui anei kekahi no ka na kanaka Hawaii palapala keakea e hoopoo aku ai i kekahi aupuni e noho makama nei me ke Aupuni Koikawa o ko Hawaii Pae Aina me ka hele ole maloko aku o ke Keena o ko na aina e o ke Aupuni Kuikawa?

 

Aole e Ola na Iwi ia Lakou

            Ke hakilo aku nei ke Kuokoa i ka hailiili kalaiaina, ke kuamuamu pilikino a me ke kue aku kue mai hoahanau o na nupepa anee alii ka Holomua ia Ka Leo, Rosa, Kaulukou a me Kahookano ia Bush, Na wahi, Kaulia a me Kaunamano, ka poe no e haanou mai nei he mau alakai lakou no ka lahui Hawaii. O lakou no ia mawaena o lakou iho e mokuahana mai nei a e hukihuki nei ma ke ano hookelakela hookeulana ia lakou iho owai la o lakou ka poe hoolohe ia e na kanaka.

            I ke makou leha ana aku i hope e nana i ke kahakaha ia ana o ko lakou mau moolelo kalai aupuni i ka wa o na au alii, ke hoomanao nei makou aohe no he kawao o lakou a aohe no he waiwai. No ka mea, o Bush, Rosa, Kaulukou ame Nawahi, ua noho kuhina wale no lakou mamua, aka aohe nae he wahi mea a lilelile iki iho i ko lakou mau wa. A pehea kakou e manao aku ai e ola ko kakou mau iwi i keia poe, in a ua kahakaha ia ke kualaneo o ka lakou mau hana ma ka moolelo o Hawaii nei? Kapae ialakou ma kulakula loa.

            O Rosa ka Loio Kuhina, a o Kaulukou ka Ilamuku i ka 1887 a hookahuliia ai ke kumukanawai o 1864. O Nawahi, Kaunamano a me Bush iloko o ka 1893 me ko lakou puali hupo e hoowalewale a e hookekena ai ia Liliu e onou mai i kumukanawai a puni io ke alii, palahulio ana ke aupuni.

            Nolaila, o keia poe hoohaunaele aupuni anei ko kakou mau alakai e pomaikai ai ka lahui Hawaii? Aole, no ka mea, he mau pio keia i kukai ole ia, a ke kau nei ia maewaewa o ko hopu pio ia ana maluna o lakou pakahi a pau.

           

Halawai Hui Eleele

            Ua malama ae kekahi poe Hawaii i kokua ia e kekahi poe haole kamaiaina ma ke kuea o ka Palii ma ke ahiahi Poakahi iho nei, Aperila 9. Oiai ua kala nui mai ka nupepa "Ka Leo" a ua hooia pu mai no hoi o J. K. Kaulia he halawai makaainana kela na ka Hui Eleele, no laila, aole paha he inoa kupono hou ae o kapa ia aku ai no ia halawai. O ka mea a na kahu hipa e kahea ai he Hui Eleele, ua paa aku la ia aole he mana nana e hoololi, no laila, aole makou e hoahewa ia ke hui pualu aku me "Ka Leo" i ke kapa ana he Hui Eleele kela. Aole nae i maopopo o ke aha la ka "Eleele," o ka o ka lii pahu, o ka lole paha, a i ole o ka naau paha. Aole nae he nana ma ka inoa, oiao, "aole he inoa komo ole o ka ai" wahi a kahiko.

            Ua hoomaopopo ia he aneanea 2,000 kanaka i akoakoa a he hapalua o lakou he poe kakoo no ke Aupuni Kuikawa, a o ka hapanui aku he poe Iapana, Pake a me kekahi poe pono ko balota ole e ae. He uuku loa na kanaka maoli i akoakoa ae, oiao ua hoomakaukau aku o J. K. Kaulia ma kana olelo kauoha ma na pepa liilii, "Epau ana na hawaii i ka hou ia i ka ihe a ki ia me na pu panapana o Emekona ma," a pela na olelo olalau a nui wale aku. O na poe i hiki  ae ua noho ma ka maluhia a hoi me ka maalahi, aole i kuia me kekahi mau poino i alapahi ia mai ai lakou aole no hoi he poe i kalua ia iloko o na imu.

            O keia na poe i hoohanohano ia maka awai haiolelo o ka Hui Have Eleele: C. W. Akipoka, J.L. Kaulukou, J.F. Bowler, L. J. Levey, Jno. Philips, F.H. Redward, Autone Rosa, C.B. Wison, T.A. Llooyd, J.K. Kahookano, Ed Norrie a me kekahi poe kii kalaiaina e ae.

            Iwane o na kakini poe ae la maluna, he ekolu no o lakou he koko Hawaii ko lakou, a o ka nui ae he poe olulo no Kahiki mai. Pehea la i manao ia ai e ola na iwi o Hawaii, o na haole manukina keia e hiipoi aku ai. He minamina ko makou i ka okomo ia ana o na Hawaii oiaio ekolu me keia poe holehole iwi, oiao aole he paia e loaa mai ana mai keia poe haole pae hewa. Pono no i "Ka Leo" i kukala mai ai he Hui Eleele, oiao ua kohu heana io no na mamo a Waawaanaaupolo ma.

            O J. L. Kaulukou ka lunahoomalu, nana no i koho iho a ua miki mua ae no oia e kamailio, a penei kekahi o kana mau manao: "Ua kahea ia aku nei oukou e hele mai e kuka pu kakou no ko kakou mau pono pilikino a pela aku. O na poe ia lakou ka mana i keia wa, ke hoao nei lakou e onou mai ia oukou e hoohiki i loaa ka mana koho i na elele i ka aha hana kumukanawai. Epono kakou e hana me ka malie a me ka maluhia i waia ole ai ka kakou mau hana. Eia ke hoao nei ke aupuni e kukulu i aupuni Ripubalika kuokoa no kakou, aia no me lakou ka hapanui o na elele, a he kaulike anei keia? Ina kakou e noho mumule a kue ole aku i keia mau hana pakaha, alaila e koho ia mai ana ua hoapono kakou. He 14 ae nei malama o ko kakou noho kali hoomanawanui ana, aole i makemake o Kaulukou e kaili mai i ka ninau a kakou i waiho aku nei ma ka lima o Amerika e noonoo.

            I ko Kaulukou kuu ana iho, oili mai ana o J. K. Kahookano, a oia wale no ka mea koko Hawaii piha i haiolelo mai ia po.

            "Ke koi mai nei ke aupuni i na Hawaii e hoohiki a e koho i na elele i ka aha kumukanawai e noho ana i keia mau mahona ae. He mau hana hookamaemae wale no nae keia, o ka lakou pahu hopu oia no ka hoohuiaina. Ke hana nei ke aupuni i keia mea i poino ka kakou hana imua o Wasinetona i keia wa. Ua kamaaina kakou i ka hookae a hoowahawaha nui ia o na poe ili elele ma Amerika, a aole ou makemake e kau mai ke alina oia hana hoohaahaa maluna ou a me kou ohana. E hana no nae oukou e like me ko oukou manao. He mea kupono i na poe kupaa, na poe puni oihana ole a me na poe make pololi ole a pau e noho hoomanawanui a hiki i ka pahu hopu o ko kakou manaolana. No ʻ u iho aole au e hoohiki ana, aia no nae ia me ko oukou lunaikehala, nana e alakai i ko oukou noonoo."

            Ua kamailio mai o C. W.  Akipoka, "ke ahi o Canada a me ka weli o waoakua." "Ua kamaaina au i na hana hooponopono aupuni ma Amerika, o na kumukanawai i hooholo ia e ka ahaolelo, ua waiho ia na na mokuaina pakahi a pau e apono mai mamua o ka hooholo loa ia ana, aole nae pela ka manao o keia aupuni. He okoa na manao o na keonimana nana e hookele mai nei ke aupuni, eia nae he poe hoaloha lakou no ʻ u a he poe naauao piha no hoi. He 19 o lakou e hoopupu mai nei, a ua makemake ia oukou e koho aku i ke koena i makemake ia he 18."

            Aole pela ka mea i maa ma Amerika, aka, in a oia ke ano o ke kulana o na Amerika maanei, e hoopakele mai ke Akua ia ʻ u mai keia ano Amerika mai. No ka poina paha o kuu makamaka ka Loio Kuhina, nolaila oia i hookomo ole ai i kanawai e hoopai karaima ai i na poe noho mumule, a oiai aole he kanawai o ia ano, e noho malie ana au aole e hoohiki. Aole paha he hewa o ka noho malie. Laki kakou i ke komo ole ana o keia pauku ma ke kanawai kauoha Aha Elele.

            "O kekahi mea ano nui o ka hoohiki, oia no ke kaili ana ae o makou i ko makou pili i ko makou aupuni, oiai, he mau malihini no makou i na wa a pau (oia hoi he hoomeamea Hawaii maanei, a he puuwai Canada oiaio i na wa a pau). Kue ia ka Moiwahine no kona hoao ana e kukala i kumukanawai hou. He keu ke kupanaha. Ina he hewa ekaeka no ka Moiwahine ia wa, a pehea i lilo koke ae nei ia ano hana i lei alii nani o ka mahalo ia i keia wa? Oiai nae paha, na lakou nei keia, a he pono ia. No ʻ u iho, aole au e hoohiki ana, oiai, aia no i keia wa ka hapanui o ka Aha Kumukanawai me o ʻ u makamaka ma kela kapa o ke alanui (Hale Mana Hooko)."

            O ka Akipoka wale no kahi haiolelo ano ponopono a hoihoi ke hoolohe aku, o ka hapanui ae hookahi wai o ka like; mai kuwili a kuawili a hiki lia i Mahaulepu puniu wai ola o Hokai.

            I ka pau ana o ka Akipoka haiolelo, hoomaka mai ana na Pake a me na Iapana o ke anaina e onioni, oiai aole lakou i lohe he mau olelo hooholo kekahi e haawi ia aku ana ia lakou ka mana koho.

            O Akoni Rosa kekahi mea ia haiolelo ma ke ano aole i haku pouola no ka mea, o ka pika wai ka i pau i ka inu ia, aohe nae waiwai e kuekaa ana i ka kona poe mua. Ua heluhelu aku oia i ka olelo hooholo hakuia e Akipoka e papa ana i na kanaka mai hoohiki, no ka mea, ua loaa no ka hapanui i ke Aupuni i keia wa, a e noi aku ana e hoouna ia ka olelo hooholo i ke Aupuni o Amerika ma o ke Kuhina Noho o Amerika la. Ma ka manao o kekahi poe Ioio aole e ae ana ke Kuhina e lawe aku i ka olelo hooholo, oiai, aole keia he hana pili aupuni akea. Mahope iho hookuu ia na hana, kani ka ohe o ka Bana Lahui Hawaii, a hoi nele na pake me na iapana e "kunama" hele ana i ke ala loa.

            Ma kekahi la iho nei o keia pule, ua kukala akea mai o Kuhina Willis aole i loaa aku iaia ka olelo hooholo a ka Hui Eleele; aka e hoouna ana no oia i Wasinetona i ka moolelo i puka ma na nupepa.

 

Huaipau o Alekanedero i Kana Misiona I Wasinetona

            Ua haawi ae o Prof. W. D. Alekanekero he haiolelo waiwai nui a naauao no hoi ma ke keena o ka Hui Amerika ma ke ahiahi Poalima, Aperila 6. He loihi kana haiolelo, aka, he waiwai ko kela a me keia laina o kana olelo, aole hoi e like me ka kuawili ma ka hoi aku a hoi aku no.

            "Ua haanui loa ia ka makou hana ma Wasinetona. E na hoaloha, aole o ka makou mea i kamailio ai ma o, aka, o ka oukou mea i hana ai me ke kuio, oia ka mea i loaa ai ia kakou ka palekana. I ka wa a ke ao holookoa i kilohi mai ai ia kakou, a ike mai i ko oukou kupaa hoomanawanui, ka hanohano a me ke oolea o ke kulana o ke aupuni malalo o na hoao kupilikii lehulehu, i ko ke ao ike ana i keia iloko o na hookui a me na kue a na enemi mawahi mai a mai loko ae, he oia mau ko kakou maluhia, hooholo pono ia na kanawai, mau ke kulana waiwai o ke aupuni, a maluna ae o na mea a pau, i ko lakou hoomaopopo ana mai i ke koa wiwoole o oukou, na kane me na wahine iloko o na hora o kela Pule Eleele o Dekemaba aku nei, i ko lakou heluhelu ana i kela mau pane akahai, hiki ole nae ke pane ia i hoopukaio e ko kakou Hooko, ua pau ko lakoa kanalua a kuihe aole kakou he wahi heluna poholima wale no o na poe puni oihana a pakaha wale paha, aka, he poe aloha aina puuwai hopo ole i hoaahuia me ka waihooluu like me na Amerika na lakou i hookumu i ka Repubalika o Amerika Huipuia. O ko lakou hewa nae o ka haanui loa mai no kakou. E like me ka Dana ( Lunahooponoo ka nupepa La O Nu Ioka) i olelo mai ai ia ʻ u, "e ku like kakou me ka nee a pili."

            "O ke aupuni Moi i haulehia aku la he punana awahia loa ia no na Hawaii ponoi, pela ka hoomaopopo o na Hawaii aloha aina i hoonaauao ia. No ka pomaikai o na kupa. Hawaii kela hookahuli aupuni i hana ia ai, a he manaolana ko ʻ u iloko o keia wa e nee malie nei, e pono e haawi ia na noonoo malie akahele no na Hawaii. Aole o kakou makemake e kiola ia lakou ma ka paia, oiai o lakou ka lahui kumu o ka aina.

            O kekahi lahui kanaka i loaa na kanaka e like me na Kauhane           -ke kalaiaina onipaa a me ka makai wiwoole-me lakou na hoomanao pumehana o na poe a pau e iini ana e kau ma ke kahua kiekie ae. E pili ana no ka hoi hou o ke aupuni Moi, ua lokahi na poe kalaiaina noeau he mea ia i noonoo ole ia. O ka hunakele loa ia ana o na mea pili aupuni mawaena o Hawaii a me Amerika, he mea ia i ike mua ole ia ma na moolelo o ke ao nei, aka, ua ano hoaleule ia ae ka manao o ka lahui o Amerika mamuli o ka puka ana ma ka nupepa Herald o Nu Ioka ka mea a ka Peresidena i manao ai e hooko. O ka hoao ana o Amerika e noho hoomalu ia Hawali a e lawe kaokoa aku ia Puuloa i pau ai, he mea lapuwale loa ia a kekahi aupuni i manao ai e hana maluna o kekahi aupuni kuokoa. No eono mahina i kela me keia la ua kamailio ka nupepa la e pili ana no Hawaii, a he pololei mau na wehewehe a me na laimanao ana.

            Ua hui pu mai me na nupepa pili hoomana o Amerika ma ke kokua ana i ke kumuhana hoohui aina, a he mea kamahao ka lokahi o keia mau nupepa ma ia manao. Ua ano puni no ka lahui Amerika i ka Chas. Nordhoff mau painuu no ka aoao aloha aina, aka, i keia wa ua maopopo lea kona kulana, a ua lilo oia i mea ole imua o lakou.

            O kekai hoee o na manao hoa pono ole o ka lahui Amerika i na hana apakee ako lakou Kuhina nui Gresham, aole he mea like me ia mamua. Ua pii ka ena o ka lahui a ua ulupuni lakou i ka inaina iaia, a ua hoomaopopo ia aku ka aeto Amerika e alala mai ana no ka nui o ka inaina. Ua iliki mai o Dana i kana leo mele kue i ka Aha Kuhina ma ke poo "Na hana o ke au awahia," a ua kupinai mai na nupepa e ae e kokua i ke kahua o Dana. O ka ninau wale waha i na kanaka ma Amerika "he aa anei ko oukou poe?" "E koa anei o Dole?" a pela wale aku. Ua hooia iaaku keia poe ninau, a kanahai iki mai ko lakou pioloke.

            "Ma kekahi anaina, ua kukala ae o Generala Lickels, aole kakou e ae iki e hoolilo ia kela mau pae aina i puana i hoopihapuha ia me na Lahui Asia. Aka, aole he kilo e ola nei e hiki ke puana mai i ka hopena o na hana a ka Aha Senate ; aka, o ka ninau o hawaii nei, ua like me ka hoohui ia ana o Texas i mokuaina no Amerika. Ua kue mua ia, a ua oni hookahi keia moku no eiwa makahiki malalo o ka have Hoku Kahia hiki i ka wa o ka Ahaolelo o Amerika i hiki ai ke kue ole mai i ke komo ana aku o Texas ma ka huina he mokuaina, a lilo oia he hoku hou iloko o kela poai hoku o ke aupuni Repubalika o Amerika.

            Ua nui ka mahalo ia o keia haiolelo piha naauao a Alekanedero.

 

Kohu ole ka Wahahee mau.

            Hilahila ole no hoi na poe eepa i ka hoopunipuni mau i ka lahui. Mai ka hulihia ana o ke aupuni moi a hiki mai i keia la, ke mau nei no na nupepa aloha aina i ka hoopunipuni i ka lahui, a mea hoi ae ka Moiwahine. Ua hoea mai nei o Adimarala Walker, a ua lilo kana huakai i holo mai nei i mea imi epa hou na keia poe nupepa wahahee. Ke olelo mai nei, ua loaa ia Adimarala Walker ka mana piha e noonoo i ka ninau o Hawaii nei. A eia ke pualu mai nei na welo piha wahahee i ka haanui "i keia pule ae e hoi hou ai o Liliuokalani, oia ka Adimarala Walker i hoouna ia mai nei." Minamina makou i ka ae ia o keia poe naae haukae e hokae auwana hele wale ihop no e pahola i na nuhou hoopunipuni o keia ano i mea e ulukau mau ai ka lahui. O ka hana no hoi ia e noke nei i ka hoopunipuni, aohe aha ana o ka pala. Mai pioloke a ka lahui, oiai, aole i noonoo ka Aha Senate i kela olelo hoike a Senator Morgan. a-Aohe pala i koe a Kalivilana aia ka hana i ke Senate.

            E peku kupaka auanei paha ka hiu o Kaahupahau i ka pahuhae o ka Aeto ke hoopunaoa aku ma kona home ma Puuloa.

 

E Maliu Mai i ke Ao

            Ma ke ahiahi poaha o kela pule aku nei, Aperia 5, i haawi ae ai ka Bana Lahui Hawaii he aha mele hoonanea ma ka hotele hawaii. He maikai na leo mele o na ohe a pela pu no hoi me na himeni. Ua piha ka pa o ka Hotele i na makaikai, o na Hawaii no nae ka hapa nui. He poe malihini mai kekahi o luna o ka mokuahi Monowai i ku mai ai mai Auseteralia mai ia po. Mahalo na malihini i na leo mele i puhi ia.

            Elua nae mau mea hoihoi ole a na malihini e lawe ai a noonoo, a pela pu no hoi me ka hapanui o na kamaaina e ku aku ana e hoolohe i ka bana.

            1. Aole he mea maikai a mahaloia ka ike aku i ua elemakule a me na luahine Hawaii e kaa mai ana iluna o ka manienie me he la aia iluna o kahi moe. He kohu ole loa hoi na opio e kaa pu mai ana me lakou. He mau hana ku keia i ka hilahila a he hoohaukae hoi i ka inoa o ka lahui. Aole no he kupono ka moe iluna o ka mauu i ka po, he mea hoopoo mai kunu kela a me kekahi mau mai e ae e lumai nei i ka lahui.

            Aole loa he kulana keonimana a lede paha ko ka mea e kaa ana iluna o ka mauu e like me kela poe e okuu ana mamua iho o kahi hookani bana.

            O kekahi mea ino loa o ka hookuu o na makua i na keiki liilii malalo iho o 14 makahiki e hele hookahi i ka hoolohe bana i ka po.

            He okoa hoi ka nani o na leo mele, he okoa hoi ke kulikuli i ka hana a na keiki eae, nolaila, ua ano lumai ia ka hanohano o ka leo o ka bana. He mea pono i na makua e aua i na keiki oo ole aole e hele wale e like me kela ma ka po. Ina e hele pu me na makua, a oia ka pono, aole hookuu wale e hana ke keiki e like me kona makemake.

            Aole e hoahewa ia na makai ke hilihili me ka laau i na wawae o na keiki auwana o keia ano, i na aole e hiki i na makua ke ao pono i na keiki. Ina e hookuu ia na keiki i ko lakou mau la opio e hana e like me ko lakou makemake, e ulu ae ana lakou me ka manao haakei, a malia lilo lakou i poe haihai kanawai ma keia hope aku.

 

            He hapalua hora mamua iho o ka hoomaka ana o ka aha himeni a na keiki o ke Kula o Kamehameha i ka Poaono iho nei, Aperile 7, ua haule iho la he elua mau ipukukui nui e kau ana maluna pono o kahi noho o ka papa himeni o ka luakini o Kawaiahao, a hanini aku ka aila ma o a ianei me ka lalapa pu ana o ka ula o ke ahi no kekahi mau minute. E ike no ka nui eleu o na haumana pio koke ai ke ahi. Ua poino no nae ka ogana nui o ka luakini, a e luihi ana paha na la e hoomaemae hou ia ai o ka ogana. I ka wa i lohe nui ia ai ua ala o Kawaiahao e ke ahi, ua kakani koke na nalo meli hoopunana lepo me ke mele ana i na olelo awahia, "ua pono no ke pau ia heana o na powa." He mau olelo keia i hookumula iloko o na puuwai o na poe haahaa loa, aole ia o ka manao o na poe maikai, Aole nae i keakea ke ahi i ka holopono o na himeni a na keiki, a ua puha hauoli no ke anaina i na leo mele hoonanea a na haumana.

           

            Ma ke ku ana mai o ka mokuhai Mariposa i ke kakahiaka Poaha nei, mai Kapalakiko pololei mai, ua loaa mai ia makou na mea hou ano nui malalo iho:

            KIKO KA AETO IA PUULOA

            O ka malihini kuiwi i ku mai maluna o ka Mariposa o ka Poaha nei, oia no o Hope Adimarala Jno. G. Walker, ka alihikaua  o ka moana Pakipika holookoa i hoounaia mai nei ma kahi o Adinarala Irwin e huli hoi aku ana. Ua haalele aku ka Adirmarala ia Kalepono i ka la 5. Ua koho ponoi maoli ia oia e Herbert, ke Kuhina Aumokukaua o Amerika. O Adimarala Kirkland i manaoia ai e hounaia mai ia nei ua hoouna ia aku i Berazila. Ua wae ia o Adimarala Walker no Hawaii nei mai waena mai o na adimarala lehulehu o Amerika, a ua hilinai puha ka Peresidena a me ka Aha Kubina i kona makaukau e hakilo i na pono o Amerika ma Hawaii nei, oiai, he wa kupilikii loa aku keia mamuli o na hoonioni malu a Enelani a makaleho malu mai nei i ka Paridaiso o ka Pakipika. Akahi no a oaka pono na maka o Kalivilana i keia hana pahele a Enelani, nolaila, "iluna no ka ua wehe e ka pulu." Aia iloko o Adimarala Walker ka puuwai kuemi hope ole, a he liona oia i na wa a pau no ka pomaikai o kona aina. Oka manao o ka peresidena Kalivilana a me kona Aha Kuhina ma ke Kuikahi Panalike me Hawaii nei o ka M. H. 1887, ua haawi lilo loa ia e Hawaii nei Amerika o Puuloa. O ka huaolelo "grant" maloko o ke kuikahi, ke olelo nei o Amerika he haawi lilo loa ia no ka wa pau ole. O ka Hawaii nei hoi e paakiki aku nei o kela "grant," he haawi wale no no ka manawa, a pau no ke kuikahi pau kela mana o Amerika ia Puuloa, a hoi hou no e pili me Hawaii. Aka, he okoa ka Kalivilana wehewehe kanawai e pili ana no ke kuikahi, a o kana wehewehe aole he kakani waha wale iho no, aka, e kakoo ia mai ana e na pukumoujio na na. mokukaua Amerika, e like me ka Iapana e hooweliweli mai nei ia Hawaii nei e pahola ia aku i kona lahui ka mana koho balota. Koi nae ua hoea kino mai nei ka Agena a Kalivilana ola o Adimarala Walker, e nana aku kakou in a e hooko io ia ana neia mau lohe, a e nana aku i ka welo mai o ka have Amerika ma ka nuku o Puuloa.

            O ka manao o kekahi poe kalaiaina no keia hana a Kalivalana me he mea la o ka hoomaka io ana mai ia o Amerika e hoohui aku ia kakou me Amerika. Olelo kekahi poe e noho hoomalu wale mai ana no, a o ke awa hoahu nanaha ia Puuloa wale no ka Amerika kuke. Aole paha pela ka oiaio maoli. He hamau loa ka Adimarala i na mea e pili ana i kana misiona i hele pupuahulu mai nei i ko kakou mau kaiaulu.

            O kekahi lono no ka Adimarala Walker huakai, ua hoouna ia mai nei oia e kuka me Liliuokalani, a e haawi mai i $20,000 i panai no ka hoopau loa ana i ka lalani Mua o Hawaii nei, a e hui kuka aku hoi me Peresidena Dole no ka hoohui ana aku ia Hawaii me ke aupuni o Amerika.

 

PALEKANA KE KUIKAHI PANAILIKE

            O kela mea hou hoopuiwaiwa i hoea mai ai i Hawaii nei ma kekahi mau hebedoma i hala, ua hoopaa ia ke Kuikahi Panailike mawaena o Hawaii a me Amerika Huipuia maloko o kekahi pauku o ke Kanewai hooponopono Dute a ka kale Lunamakaainana lahui ma Wasinetona i hooholo ai. Aka i ka hiki ana aku nei o ua kanawai la i ka Ahaolelo Senate lahui, ua kiola ia mai la ua pauku la e pili ana i ka koopau i ke kuikahi panailike, a ua hoopaa ia e mau aku ka noho mana ana e like me mamua. O ke kumu nana i awiwi i ka hoole ia o ka pauku e hoopau ana i ke kuikahi panailike me Hawaii, oia ka lohe ia ana o ko Peresidena Dole manao ma Amerika na kokoke e pau ka manawa o ke kuikahi panailike, a ua hiki wale no ke haawi ia aku ka hoolaha hoopau i ua kuikahi la a e hoi hou mai ai ke awa o Puuloa i ke aupuni Hawaii, mahope o ka pau ana o ka makahiki hookahi mai ka wa aku e hoolaha ia aku ai ka hoopau e Hawaii.

 

NO KA BILA DALA KEOKEO

            O kela bila dala keokeo a Lunamakaainana bland o Misouri, ua kue o Peresidena Kalivilana a ua hoolei (veto) oia ia bila aole e lilo i kanawai. Ma ka la 4 iho nei o Aperila, ua noonoo hou ka Hale o na Lunamakaainana i ua bila lana ka manao o na poe kokua i ua bila la e hooholo loa aku maluna o ka veto a ka Peresidena in a nae e oia ia lakou ka elua halakolu o ka hale, oia hoi he 138. Ma uahi la, ua uluaoa na hoa o ka haleaui piha ulupuni na poe a pau i ka ue in a. Ua hoao o Reed e kamailio, aka, ua kauoha aku o Crisp, ka Lunahoomalu e noho oia i lalo, oiai e kahoa ana ke kakauolelo i na inoa no ke koho ana. Ua hoao o Reed me kona ike a pau e kamailio, aka, ua lawe ka Lunahoomalu i kona mana, kapa aku na hoa repubalika he kipi, a pela wale aku. Ma ke koho ana, he 144 poe i kakoo i ka veto a Peresidena Kalivilana, a he 114 wale no poe kue, nolaila, ua haule lakou no ka loaa ole ana o 137 poe kue i ka Peresidena.

           

KE KAUA MA BERAZILA

            Ua hiki ae na lono i Nu Ioka ma ka la 23 o Maraki, mai Montevideo ae e olelo ana, penei: Ua koho ia e Adimarala Melo o ka aoao kipi i Poo no ke Aupuni Kuikawa o Berazila. Ua pani aku oia ma kahi o ka Peresidena mua Lorena o ke Aupuni Kuikawa, ka mea i lawelawe hana ano nui ole a ko no ka pono o ke aupuni, koe wale no kona hoouna ana aku i na palapala i na aupuni lehulehu e noi ana e ike ia mai oia ma ke ano he aupuni no ka poe kipi. O ka aha kuhina a Lorena i koho ai, ua pau mai i ka haalele, a ua pani ia mai la ko lakou mau wahi e na elele mai na kahua pakahi mai o ka poe kipi.

 

ENELANI KA PUUKALAIIALA

            Aia no na Pelekane ke noho mana la ma ke AUpuni Ripubalika o Nicaragua, kahi a na Amerika e eli mai nei i alawai e hoohui ai i na moana Atelanika me Pakipika. O ke kapena o ka mokukaua Pelekane Cleopatra ka mea mana nui ma ke aupuni i keia wa. Ua hoea aku i ke awa ka mokukaua nui Blake, kekahi o na moku iakaika loa o na aumoku o Beretania. Ua mahalo na Amerika i ka hoea ana aku o na moku Pelekane ilaila, oiai, in a e kaulua iki ka laua linakai, me nei ua neoneo ia wahi i ka lukuia e na kamaaina, he poe hapa Mekiko. Nolaila, he puukalahala laua no na Amerika a me na poe Europa e ae oia wahi. Aka, in a o ko Enelani kuke o ka hookuono pono iho ma ia wahi, e poo ana ka ena o ka Aeto, a e upoi ana kona mau eheu ma ka huelo o ka Liona, a owai la o laua ke alali ana o ka waha Aka, o na manao o keia ano, he mamao loa mai ko laua puuwai ae, oiai aia no iloko o na Amerika ke lana la ke koko o ko lakou mau kupuna i hookahe ia ke koko ma na kahua kaua weliweli o Enelani i na au kahiko,