Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 13, 31 March 1894 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

f Aole o makou makemake e lawe 1 ke koikoi onahala no na manao i hoopukala malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.l

XE KULA.NA AUPUNI.

E ke Kuokoaj Alolm oe:— Ke manao nei au e ae mai ana no oe me ka maalahi la'u i kekahi wahi kaawale o kou mau kolamu, e hoakaka a"ku i ko'u mau manao no na mea e pili ana i keia kukulu manao maluua ae; nona ke poo "Ke Kulana Aupuni." Makahiki a oi ka lahui i noho ai malalo o ke kulaua hooponopono aupuni ano Kuikawa," aka, ano, ua kokoke mai ka mauawa e loaa ai ia kakou ke ano kulana hooponopono aupuni paa. Ma ka la 15 iho la o Maraki, M.H. 1804 i aponoia ai kekahi kanawai e kono, e kahea a e haawi aua ī ka mana ī kela a me keia kauaka 1 makemake e loaa ona Aupuni oni paa, e koho ai i kana mea i maken u ke ai e hele aku iloko 0 ka Hale Kau Kanawai e hana i Kumukanawai no ka noho ana o ka lahui kanaka; a no ia kumu ua kono ia mai au e ko'u noonoo e hoakaka no na mea e pili ana i keia ninau i keia manawa. Ma kuu hoomaopopo ana o ka poe 1 kapa ia lakou iho he mau "Alakal no llawaii," ke hoao a keao maoli aku nei lakou ika lahui Hawaii maoli, aole make komo pu iloko o ka hana o ke koho ana ina "Elele ilana Kumukanawai;" ma ko'u noouoo maikai ana, aole ia he mau alakai ku i ka pono a me ka pololei. I na makahiki mua aku nei, oiai, ka Moiwahine Liliuokalani e noho una maluna o ka nohoalii, ua ike a hoomaopopo au o kekahi o ua poe la i kapa ia lakou iho he mau alakai no Hawaii, ua hoike ae lakou he oi aku ka pono e loaa ia kakou ke ano noho aupuni Ripubalika ana; aka, i keia wa; ka wa hoi ekokoke loa aku nei kakou e komo aku iloko oia ano hooponepono aupuni, kekuemi hope | nei lakou a alakai hewa hou aku i ka lahui. O ka ninau mua a'u e hoakaka ai ma keia kukulu manao, oia no keia, [ tI E hoihoi hou ia ana anei o Liliuokaīāni maluna oka nohoalii, aole paha?" Me he mea la maluna o ka haina 0 keia ninau i kau nui ai, ke komo maoli mai ona kanaka Hawaii, e koho i na "Elele Hana Kumukanawai," a me ka ole. | Malia paha, manauli o ko'u hoa- | kaka maoli ana aku 1 ko'u manaoio |ma keia ninau, e kapa ia mai ana au e kuu lahui he kumakaia ike alii, he kipi i ka aina a me na ano olelo ino a pau; ko ae nei au e lawe 1 kela mau ehaeha u pau maluna o kuu poo; a e hoakaka aku hoi i ko'u inau manao maoli.

! Ke kau nui nei ka manao o ka j lahui Hawaii, me ka manao, na ke I aupuni o Amerika Huipuia e hoihoi *hou i ka Moiwahine maluna 0 ka nohoalii; ua nana nui no wau ma na baUe kanawai o Amerika Huipuia, a ei loa aku ma na inea e. hoakaka ana i ke kanawai lāalaha mawaena o na aupuni a pau o ke ao nei, a o ka hopena i ioaa i ko'u noonoo, oia keia, aohe e ko ia moeuhane palaualelo iloko o na puuwai o kuu iahui aloha. E nana i ka buke 1 a James Kent mai ka aoao 1 a hiki aku i ka aoao 200. O James Kent oia kekahi o na kanaka kakau kanawai kaulana o Amerika Huipuia. Ina no e hoao na loio Hawaii e ae e nana pono i kana mau hoakaka ana, me ka hookaawale ana i na manao huhu iloko o lakou Iho, alaila aole au e kanalua ana e hiki aku ana no ka lakou mau olelo hooholo hope J

loa i ka hopena e liko me ka'u e olelo nei I keia wa. Pela no ina e nana hou ia ana ma na hoakaka kanawai ana a ka Haku William Pohakueleele (Blackstone) kekahi o na lunakanawai a kakau kanawai kaulana o Pelekane; alaila, e hiki aku ana no ma ia kuiana hookahi, oia hoi keia: He hana kue i na kauawai lahui ke hoihoi hou o Amerika Huipuia i ka Moiwahine ma ka nohoalii.

Ina e haalele kakou i ka nana ana ma na mea e pili ana i ke kanawai 0 na lahui, a e huli aku kakou mamuli o na hana iloko o ka Ahaoleio Makaainana a me ka Aha Senate o Amerika Huipuia, imeaeloaaai kekahi mau kahoaka e loaa ai kekahimau kahoaka e maopopo ai ia kakou e hoomana ana lakou i ka Peresidena Cleveland e hoihoi hou 1 ka Moiwahine maluna o ka noho alii; alaila, ke olelo nei au, mamuli 0 ko'u nana ana i ka moolelo oia mau hale kau kanawai kiekie, aole mau mea iki e hiki ai ia'u ke manaoio e hooholo ana ka lahul o Amerika Huipuia e hoihoi hou i ka Moiwahine maluna o ka nohoalii. Ma ka olelo hooholo i hooholoia iloko o ka Hale o na Lunamakaai. nana, nolie wahi hoakaka iki no ia mea. ' Ma ka hoike hoi i waihoia ae e ke Komite o na Aina E iloko o ka Aha Senate; ke ike nei au i keia mea, he ehiku mailoko ae o eiwa lala o ia Komite, ua hoike ae lakou 1 ko lakou mau manao, e kokua ana i ka hoohui ia Hawaii me Amerika Huipuia; a o na mea elua i koe iho aohe no a laua hoike e hoakaka ana e kokua ana laua I ka manao holhoi hou i ka Moiwahine; he mea pono hoi e hoomanaoia he elima a eono paha o kela komite o ko na aina e ilokoo ka Aha Senate he poe Demokarata. Nolaila, ke olelo nei au i keia liora a'u e kakau nei i k'eia kukulu manao.

E like Liie ka maopopo loa, e hiki mai ana ka la i ke kakahiaka o ka la apopo, pela no ke akaka loa, aohe e hoihoi hou ia ana ka Moiwahahine maluna o ka nohoalii; a e iike pu no hoi ia me ka like ana o elua a me elua ia eha. Nolaila, ina ua akaka, aoh® e hoihoi liou ia ana ka Moiwahine maluna oka nohoalii, heaha ka hana pono a ka lahui Hawaii e hana ai i keia wa? E haaiele wale aku anei kakou i ka hana o ke koho ana i na elele hana kumukanawai i na kanaka ona aina e? Aole. E hoolilo auei kukou ia kakou iho i poe me he mea Ia aohe o kakou noonoo no ka kakou mau mamo ma keia liope aku? Aoleloapela. He mea poao i na Hawaii a pau e komo pu iloko o keia hana o ke koho ana •i na elele hana kumukanawai, a aole no e nele ka loaa o kekahi mau elele ma ka aoao ona kanaka Hawaii. Mulia paha, aole no e loaa ana ia kakou ka hapanui o na elele, aka, ke manaopaa nei au, ina e Loaa īa kakou he hapa uuku ona elele, a hoakaka pono ia hoi na mam o kupono oka lahui Hawaii iloko o ka Ahaelele Haua Kumukanawai, a oiai hoi, o kekahi hapa ona poe o ka Aha Kuka i keia wa, a e komo pu aku ana hoi iloko . o ka Aha Hana Kumukanawai, he poe i hanauia ma Hawail nei, a he poealoha no i ka lahui llawali, alaila ua l akaka loa e loaa ana no kekahi mau pono la kakou mamulioia hana ana. Ma ka la 2 o Mei e hiki mai ana, e koho ana kaleou i na Elele Hana Kumukanawai, a oiai ma ke kanawai, o ka hoohiki mua e hooko i na mea i olelo ia ma ke kanawai ke anuu iuuit e loaa ai ia kakou ka mana koho; he mea pono ina Hawaii a pau e hana koke ia'mea, a mai puni i na alakai hewa a ka poe kakaikahi i manao i ko lakou mau pono ponoi wale no. I ka M. H. 1887, ua hoao no kekahi poe e ao ī na kanaka Hawaii, aole ma ke hoohiki malalo o ke kumukanawai o 1887, aka ua akaka i □a mea a pau he mau ao lalt>u ana ia, a pela he okahi no keia. Ke olelo nei au, o keia ka mua loa, a mahope o ke ku ana o ke aupuni Ripubalika o Hawali, ina e hoolohe mai na kanaka i na ao pololei ana, e loaa hou ana no ia lakou na pono a oi loa aku mamua o ke au aupuni moi. E hiki mai ana hoi he wa ona Hawaii ponoi e hoonaauao maikai ia aku aua ma keia hope aku, e loaa ai he mau uku maikai no ko lakou naauao. Nolaila, o ko'u kono hope i kuu lahui, e komo pu kakou i keia hana o ke koho ana i na elele hana kumukanawai; oia ke ala o ka poioieia me ka pooaaikai. Owau no me ka haahaa, William C. Achi. Honolulu, Mar. 21, 1894.