Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 13, 31 Malaki 1894 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kate Motoyama |
| This work is dedicated to: | sister pat yamamura |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.
BUKE XXXIII. HELU 13. HONOLULU, POAONO, MARAKI 31, 1894. NA HELU A PAU, 2487
Hoolaha Loio.
--
J. S. SMITHIES (KAMILA,)
NOTALI no ka LEHULEHU
--A HE--
Agena Haawi Palapala Mare
Mahukona, Kohala, Hawaii. 2378-1y
--
W. R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
--
ATONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Heena Hana ma Alanu Kaahumanu.
2370--
--
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU
E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu h@l@. E kipa mai a e ike kumaka.
2396-o
--
E. G. HITCHCOCK,
(AIKUE HIKIKOKI.)
Loio a Kokua ma na mea a pau
e pili ana ma ke Kanawai.
E OHIIA NO NA BILA AIE MA KE AWIWI
Hilo, Hawaii. 2370
--
WILDER & CO., (WAILA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako ku-
kulu hale o na ano a pau, a me
na mea e ae a pau e pono ai o
ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.
2396-o
--
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
--
J. T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, - - Honolulu.
2396-q
--
Ua Nalowale.
UA NALOWALE aku kekahi lio eleele huelo loihi mai ka hale noho aku o Dr. Hyde's ma ke alanui Bertania, i ka la 2 o Augaate nei. Ina o ka mea a mau mea paha e hoihoi ae ana ma ka lima o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e loaa no iaia ka uku makana.
2654-tf WALTER C. WEEDON.
--
HOOLAHA
I ka Poe Hele i ke Hiowai o Waiake-
akua, Manoa.
O NA POE a pau e makemake ana e hele i ke Kiowai o Waiakeakua ma Manoa, ke hoolalaia aku nei e pono e loaa mua ia lakou ka ae ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho nei, a o na mea a pua e komo hewa ana ma ia wahi me ka ae ole ia e hoopiiia no ma ke Kanawai.
JAMES H BOYD
Ma ke Keena Aina, Hale Aha Hookolokolo.
Honolulu, Iune 17 1893. 2447-tf
--
Hoolaha Lunanooponopono Wai-
wai.
O KA mea nona ka inoa malalo ino, na hoonoho ia mai oia i Lunahooponopono Waiwai no ka Waiwai o HANA HAELO KAPALI w, no Moanalua, Oahu i make aku nei, mamuli o ka olelo hooholo o ka Hon Cooper, Lunakanawai Kaapuni o ka Aha Kaapuni Apana 1 i hopuka ia ma ka la 19 o Ianuari, 1894. Nolaila, ke kauoha aku nei oia i na mea a pau, in a he aie ko ka mea i make i kekahi e hoike mai i ka lakou bila aie me na hooia oiaio no ia ale iloko o na mahina eono mai keia ia aku, in a hoike ole mai, e lilo ia mau aie i mea ole. Ina ua aie kekahi i ka mea i make, e hookaa koke mai ke ole e hoopii ia.
D. KAPALI,
Lunahooponopono Waiwai.
Honolulu, Mar. 10, 1894. 2484-4
--
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a @na waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.
He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo @ ka mea nana i hoomoe mai i de dala me @a lawe pu mai i ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia ma@ @una o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala ma i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumu paa mua.
O na puu dal ahaomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike @@ ana.
E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ka hebedoma koe na la Sabati a me ua la Kula@a.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian 2396-q
--
Ke Kii o ke Awa o Rio
de Janeiro.
--
O ke kii maluna ae, oia no ke kii o ke awa kumoku nui akea a me ke kulanakauhale poo aupuni o ka Ripublika o Berazila, ma America Hema. Eia keia awa ke hamama la i ka moana Atelanika, oia hoi ma ka aoao hema o ke kii ke nana aku imua o kou alo.
Iloke o kela wa aku nei e kaua ana ke aupuni malalo o Peresidena Peikoko me kekahi mau adimarala Berazila mamua i hao i kekahi mau mokukaua ponoi mau ke aupuni aku, no laua na inoa Mello a me Da Gama a me ka poe i puni a hahai aku mahope o ka laua alakai ana me ka manao e lauakila, ua lilo i mea kau nui ia aku e ko na aina mawaho aku nei na mea hou e hoea mai ana mai laila mai.
Ua hoouna aku hoi na aupuni i noho makamaka pu me Berazila i na moku manuwa e malama a e kiai i na ola a me na waiwai o ko lakou mau makaainana iho ma Berazila. Aka o America Huuipuia nae paha ka mana i oi aku ka heluna e na manuwa i hoouna ia ilaila mamua o kekahi mau aupuni e ae.
He mau malama loihi aenei ka hooulu ia ana o keia kaua kipi e kela mau adimarala aupuni Berzila no ke kumu, ko laua makemake e hoihoi hou ia Berazila malalo o ke aupuni alii. Ua lilo no kekahi mau papu ikaika o ke awa o Rio de Janeiro o ke aupuni Ripubalika i ka aoao kipi ma ka hakaka ana me na moku manuwa kipi. A mai anehe no la pana e ko ka iini o keia poe kipi, in a i ike ia mai lakou e na aupuni kuwaho ma ke ano he aoao hakaka, aka no ka ike ole ia mai, ua poho maoli ka manaolana.
E hoomanao ia, ma ka la 12 aku nei o Maraki, ua hoouna aku o Adimarala Da Gama he palapala ia Peresidena Peikoko, e haawi pio aku ana i kona aumoku kaua a e hoopau i ka hakaka malalo o na kumu, e hoopakele ia oia a me ka poe a pau i komo i ke kipi mai na hoopai ana aku a pau. Mahope o ka hala ana aku o ka palapala haawi pio malalo o kekahi mau kumu, ua imi aku oia i malumalu nona maluna o ka manuwa Pukiki Mindello e ku ana maloko o ke awa, a ua apo ia mai la ia. I ka hiki ana iluna o ka manuwa, ua hoololi hou ae oia i ke ano o kana mau kumu e haawi pio ai, oia keia e ae ia oia a me kona mau aliikoa e haalele i ka aina, a e hoopakele ia na ola o na koa. O ka lua o na adimarala kipi o Mello a me elua mau manuwa malalo on a, aia i ka hema, aka aohe nae he lohe hou ia nona.
Ua hoole o Peresidena Peikoko i na kumu haawi pio a adimarala Da Gama i hoouna aku ai, oiai o kona makemake e haawi pio aku na kipi me na kumu ole. Nolaila ma ia la no i loaa aku ai ka haawi pio a na kipi a i hoole ia aku, ua hoopuka ae ka Peresidena o Berazila he kukala aupuni e i ana ma ke awakea ponoi o ka la apopo, Maraki 13, e ki pu aku ana oia maluna o na mokukaua kipi ame ka papu kipi o Veillegaignon a me mokupuni Cobras, e kau leo pu ana i na kamaaina e hooneenee aku ia lakou mai ke kulanakauhale aku a ma kahi e loaa ole aku ai i na poka a ka enemi. Ua manao ia e kipi mai an ano na manuwa kipi i na kipu poka aku a ke aupuni, a e poino ana ke kulanakauhale. Aka, aole nae i manao ia e loihi ana ke kipu ana, no ka mea, ua loaa i ke aupuni he kanaono mau pukuniahi nunui a keu, a ua kau maluna o na wahi lehulehu i kukulu ia ai no keia mau mea make. Ua piha na puali koa aupuni i ka olioli i ka ike iho i ka pu@pui o ka lakou ma mea kaua, a ua makaukau e kaua a make no ke aupuni i ku o Berazila.
Hora 12 awakea ponoi o ka la 13 o Maraki, ua wehe mua mai la na papu o ke aupuni ma ka nuku o ke awa o Rio de Janerio i ke kipu maluna o ka papu kipi Villegaignon. I ka wa pokole, ua kipi ae la na pualikoa aupuni ma na papu Armecao a me Graggata i ka enemi, eia nae aohe pane mai o na pu a na kipi.
KA PERESIDENA PIXOTO O BERAZILA.
Ua hoomau ia ke kipoka ana ahiki i ka hora 3, alaila hoopau ia. Alaila o na batari pukuniahi keia i kukulu ia ma Castello, San Bento, Saude, Curvello a me na batari pukuniahi e ae a pau o ke kulanakauhale, ua alu like ae la ke kipu ana ia Papu Villegaignon a me na mea hana a na kipi ma mokupuni Cobras a me na wahi e ae. O na pualikoa ma nEceadas, ua huki iho lakou ilalo i ka have halemai a ua uu ae la iluna i ka have kipi.
Ma ka hora 4 ahiahi, ua ike ia aku la ke aumoku kaua hou o ke aupuni e hookomo mai ana i alakai ia e ka moku kaua lawe topido Aurora a me na moku e ae Nietheroy, America, Itaipa, Bahia, Tiradentes, Parahyba a me elua mokuahi a me elima mau moku topido.
I ka ike ia ana aku o ke aumoku kaua aupuni, ua huki hoke ia ae la ka have hoailona o na moku kaua o na poe kipi e ku ana ma Rio, a haalele ia iho la na moku kaua me ka awiwi nui.
Ma ka hora 5:45 ua komo pono loa mai la na aumoku kaua aupuni iloko o ke awa, me ka haawi ia ana aku o na leo huro he nui mai na papu aku a me ka poe makaikai e noho ana ma na kapa kahakai.
Ua haalele iho o Da Gama i kona mokukaua a kau aku-la iluna o ka mokukaua Farni i ka hora 3 o ia la. Ua holo aku la kekahi poe aliimoku iluna o na moku manuwa, a me na koa iluna o kekahi mau moku manuwa Pukiki, Farani a me Pelekane, i pakele ai lakou mai ka lilo pio ana.
Ua lawe aku ka mokukaua Farani ia Da Gama a kau iluna o ka mokukaua Pukiki.
Ua noi mai ke aupuni o Berazila e haawi ia aku o Da Gama iloko o ka lakou lima, ua hoole aku la ke alimoku kiekie o na mokukaua Pukiki i keia noi e haawi ia aku kekahi o na poe kipi i kau i kau iluna o ko lakou mau mokukaua.
Nui ka huhu o ke aupuni o Berzila no keia hoole ia ana aku o keia noi, a ua telegarapa koke ia aku keia mea i ke aupuni o Potugala.
Ua hoop poi ia he 90 mau aliimoku manuwa o ka aoao kipi maluna o kekahi mokuahi Pukiki lawe ohua. Ua hoao keia moku e lawe i keia poe, aka ua paa ia mai la kona holo malu ana aku mamuli o ke kipoka ia ana mai e ka papa o Sana Cruz, a hopou pio ia iho la keia poe kipi.
Aia o adimarala Melo ke huluulu la i kona mau koa ma kahi he 65 mile mai Rio aku, a ho nui ka poe e komo la iloko o keia pualikaua, me elua mau moku manuwa nunui a me na moku topido. AOle i manao o Mele ua lauakila ka aoao aupuni i keia manawa, mauli o ka haawi pio ana o Da Gama, a he lana kona manao e lanakila ana oia maluna o Peikoko.
O ka mea maopopo, ua pau maoli iho la i ke pio na kipi o Berazila a ua lanakila o Peresidena Pei oko maluna o ka enemi.
Ua kohoia mai nei o Peradenete MOraesa i Peresidena no Berazila e kekahi huina balota nui hewahewa. O Moraesa, he kanaka waiwai loa oia a o kana hana he kanu kope. He ripubalika olaio oia mamua o ka hookahuli aupuni ma Berazila, a he Peresidena oia i keia wa no ka Ahaolelo Senate. Aia i ka la 15 o Novemaba e lawe ai oia i kona kulana he Peresidena no ka Ripubalia o Berazila.
--
Ka Hulihoi ana mai o na Misionari
Hawaii mai na Aina Pegana mai
no ke One Hanan nei.
--
I ka Lunahooponopono o ka Nupepa KUOKOA a me ka Hawaii Paeaina i Huiia--Aloha nui oe.
Ke hoouna aku nei au i keia moolelo ia oe no ka nupepa, ke oluolu ia mai. E kala mai i na hemahema ke kakau ana.
Owau no W N LONO}
Morning Star, March 22, 1894}
KA HULI HOI ANA I KA HOME.
Ma ka halawai o ka Ahahui Misionari o ka Misiona Kilibati ma Tabiteuea i ka malama o Dekemaba, 1893. Ua hoakoakoaia mai e ka moku Hokuao, na misionari Hawaii e noho kauliilii ana ma na mokupuni, o na paeaina Kilibati, a me na kumu Kilibati, na elele ekalesia, na laia mau, a me na hoa kuka, he 29 ka huina. Ma keia akoakoa ana, ua hooholoia ka hoomaha ana o kekahi mau makua misionari ma Hawaii, oia na Rev R. Maka, D. Kanoho, a me W U Lono. A i ka hookuu ana o keia akoakoa ana, a ke hoi aku nei na hoa no ko lakou mau home. He mea pono hoi ke hoike pokole aku no ke keia mau mokupuni.
Tabiteuea--Ma keia mokupuni i noho ai o W. B. Kapu, G. Leleo, a me H. B Nalimu mamua, aole nae lakou maanei i keia manawa. Eia nae ma koonei ilina ke moe nei he kaikamahine Hawaii oia ka wahine a W. B. Kapu. Eia maanei i keia manawa o S. P. Kaala, a me Z. S. K. Paaluhi, na wahine a me na keiki. He maikai ko lakou mau oia kino, a he eleu ma ka hana. KE nee maikai nei na hana a ka Haku imua me ka malie. He lehulehu na haumana Kula Sabati, a he nani na mele. Ke komo nei maanei ka Pope, a ke hapuku nei na lima o ka palaualelo i ko hai luhi. Kohu ole.
Ma ke ahiahi, haalele makou i keia mokupuni, e waiho ana i keia mau hoa maanei, a me lakou pu no ko makou aloha nui, a me na hoomanao mau ana i ka Haku no lakou.
Ma Nonouti makou i ke kakahiaka Poakolu, Dek. 20. M akeia mokupuni i noho ai o G. Leleo a me T. Kaehuaea mamua, aole nae laua maanei i keia manawa ua halae. Ka home keia o eha mau kumu Kilibati a makou e waiho nei maanei me ko lakou mau ohana, he maikai lakou mau oia kinoi, a he eleu no hoi ma ka lakou mau hana, a ke nee nei no imua me ka maikai, a eia no hoi ka pope ianei, a e like no me kana hana ma Tabiteuea pela no maanei. He maunu aapo ia no nae kaiala e ka makaaha, oia no, he puolo kii, he mau owili paka, he mau kapuai lole kalakoa, a he mau wahi hapaha Kili no hoi. Pela ko'u lohe.
Ma keia ahiahi, haalele makou ia Nonouti, ma ke kakahiaka Poaha ae, no Abemama, holomua na hana a ka Haku ma keia mokupuni mamua aku nei, aka, i kela manawa, ua emi hope. Eia no maanei o Mose Nakanoaro, he kumu Kilibati, a pehea ia i keia wa? I ka nana aku he pumehana wale no aohe anu aohe hoi he wela. He keiki opiopio ke alii, a he luahine me ke kookoo niau ke kuhina nui.
He lokahi koonei poe na ka noho ana kahiko, aole makemake i na kumuao ma ka aoao o ka pono. Nolaila, ua haalele aku makou ia wahi i ke kakahiaka Poalima, Dek. 22, no Maiana ka pohaku hekau ia ahiahi. Maanei ko W. N. Lono wahi i noho loihi ai, a ke hoomaha nei na Hawaii. He maikai no hoi na hana a ka Haku iwaena o ka poe i launa mai. Ma keia home a'u i aloha nui ai e wiaho ana makou ia D. P. Mahihila a me kana wahine me akahi kumu Kilibati me kana wahine no hoi. Me lakou ko makou mau hoomanao pau ole o ka Haku pu me lakou, a e uhai ia ka lakou lawelawe ana i @@ @@@@ a @@ Haku me ka holomua. Ma ka Poakahi, Dek 25, haalele makou i keia wahi me na ani peahi o ke aloha Karisimaka, a mau aku la makou no Tarawa ae ia kakahiaka. Ko Rev. J. Teraoi home keia, he kahunapule Kiribati ole, a hookahi kumu Kilibati hou a makou e hoonoho hou nei maanei. Ma keia mokupuni i noho ai o Rev. J. H. Mahoe a me G. Haina a me kekahi mau hoa misionari e ae no hoi i keia manawa. He nui na makahiki i hala ae nei, he lehulehu no hoi ka poe i lulu i na hua o ka malamalama ma keia kihapai, aka, aole nae i ike la aku na hua ohaha e hauoli ai na paahana. Mai poina e na haipule no ko Tarawa mau uhane. Me na lulu lima aloha me ia mau hoa hana, a haaiele uku la makou i keia wahi i ke kakahiaka Poakolu, Dek. 27, no Abaian, ia ahiahi ka neleuma, a o ko D. Kuai home keia.
Maanei i hai mua ia aku ai ka euanelio o Kristo i ko Kilibati nei, maanei i hana nui ai o Rev Hiram Binamu, a me kekahi poe misionari Hawaii a Amerika no hoi, aole nae lakou maanei i keia manawa, aka, eia ke moe nei maanei kekahi mau hoa lawehana iloko o koonei ilina i ka moe kau moe hooilo e kali ana i ke kani o ka pu a me ka leo o ko lakou Haku i ka la hope. Ke nee mua noi na hana a ka Haku maanei, he ikaika a me ka eleu keia mau ui hou, he lehulehu na haumana Kula Sabati a hele kula la no hoi. A pau ko makou luana ana ma keia wahi, lulu lima pu ke aloha me na hoa, a o ka makou mau hoomanao no laua, na ka Haku no e kokua ia laua ma ka laua hana.
Poaha, Dek. 28 keia, ke hiu nei e ka heleuma, no Marakei ka ihu o ka moku i keia ahiahi. Ma keia mokupuni ko D. Kanoho home i lawelawe loihi ai i ka hana, a hiki wale i ka moe ana aku la o kona kokoolua ma ko onei ilina, a ke hoi hookahi nei ke kane (D Kanoho) e ike hou aku i ko laua home hanau la Molokai nui a Hina. He kaua maanei i ka la 22 o Dek. iho. Mamua o ko makou hiki ana ae nei i Abaian, e noho mai ana ilaila ka poe i pio o kela kaua ma Marakei, ua make kekahi poe, a he nui no hoi ka poe e waiho manuheu ana. He malie no ka hana maanei me ka poe i launa mai. Hookahi kumu Kiribati a makou e waiho nei maanei, a e holomua na hana o ka pono ma o ko ka Haku kokua ana mai.
Aole i pau.
--
"O ka oi ma ke ao holookoa." Oia ka W.D. WOODRING o BORDLY KENETUKE, e hookaulana nei no ka Chamberlain's Cough Remedy (Laau Kunu). Ke kamailio nei oia ma kona ike ponoi iho i ka inu ana, oiai o kona a me ko kona ohana ola ana mai nei no ia mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ke anu, a ua hooholo oia o keia laau lapaau ka oi ma ka honua nei. E kuai ia no ma na Halekuai Laau Lapaau a pau. O BENSON, SMITH & CO., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina. tf
MA KE KAUOHA.
--
KANAWAI 66.
HE KANAWAI E PILI ANA I KA POAE ANA
MAI O NA KANAKA O NA AINA E MA
KO HAWAII PAE AINA.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka
Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko
Hawaii Paeaina.
Pauku 1. Aole no e ku i ke kanawai ka pae ana mai ma ko Hawaii Pae Aina o na kanaka o na aina e o na ano i hoakakaia mahope iho nei, oia hoi keia: Na lola, na kanaka pupule, na ilihune, na kuewa inoi, na lawehala, ka poe mahuka mai ka lima mai o ke kanawai, ka poae i loohia i na mai ino a e pilikia ai paha ma ke ano he mai lele, ka poe pee malu maluna o na moku, na aeahaukae a me ka poe a pau i akaka ole ka mea i loaa mai ai ke ola, a o ia mea e akaka ni ke ola ana ua hiki no ke hoikeia ma ka loaa maoli ana ma ka waihona na dala aole e emi malalo o kanalima dala ma ke dala maoli, a i oleia he palapala aelike oiaio maoli no ka hana me kekahi kanaka kupono i hilinaiia e noho ana ma ko Hawaii Pae Aina.
Pauku 2. O ke kapena a alii moku e ae paha nana i lawe mai maloko o ko Hawaii pae Aina a hoopae, a i oleia hoao e hoopue, a i oleia ae aku e hoopaeia kekahi kanaka o na aina e i kuleana ole ma ke kanawai e komo maloko o ko Hawaii Pae Aina, e manaoia ua hana i ka hewa mikamina, a in a e hoahewaia no ia mea e hoopaiia ma ka uku hoopai aole e oi aku mamua o elima haneri dala aole hoi e emi malalo o hookahi haneri dala no kela a me keia kanaka o na aina e o ia ano i kuleana ole e komo maloko o ko Hawaii Pae Aina, i laweia mai a hoopaeia, a i oleia, i hoanoia a i aeia paha e hoopaeia, a ua hiki e hoopaahaoia no kekahi manawa aole e oi aku mamua o hookahi makahiki; a o kekahi moku o ia ano aole e loaa iaia ka palapala ae @o@o mai kekahi, @w@ aku o ko Hawaii Pae Aina a hiki i ka manawa e kaa ai ia hoopui.
Pauku 3. I ka manawa e ku ae ai kekahi moku mai na aina e mai ma kekahi awa o ko Hawaii Pae Aina me na ohua maluna, na ke kapena no o ia moku e hoike aku i ka inoa, ka lahui, kahi i noho hope ai, kahi e hele aku ai, ka hana a me ka manao o ka hele ana mai i ko Hawaii Pae Aina o kela a me keia ohua o ia ano mamaua iho o ko lakou hooleleia ana i ka aina, i ka Luna Dute Nui a i oleia i kona hope, a i oleia i ka Luna Dute o ke awa kahi o ia moku i ku aku ai, a nana no e nana ma ia wa i ua mau ohua nei a pau loa he poe no na aina e mai, maluna o kamoku a i oleia ma kekahi wahi i hoakakaia ma ka aina. Aka o ia laweia ana o ia mau ohua mai ka moku aku no ia nana ana aole ia e manaoia he hoopae ana. E loaa i na luna nana ka mana e olelo aku i na olelo hoohiki a e lawe a noonoo i na olelo o na hoike o pili ana i ke kuleana o ia poe ohua o na aina e mai e pae ma ko Hawaii Pae Aina, e kakauia ia mau mea a pau ma ka moolelo. O na mea i hooholoia e na luna nana e pili ana i ke kuleana o kekahi kanaka o na aina e mai e pae mai e paa no ia; eia nae ua hiki no i ka Luna Dute nui e hoololi ae i ka mea i hooholoia e kona hope a me na Luna Dute, in a ua hoopii hou ia aku imua on a mai ka lakou hooholo ana. He hana na ke kapena, na alii moku, a me na akena o ia moku, e hana i mea kupono e pale aku ai i ka pae ana o kekahi kanaka o na aina e ma kekahi wahi a manawa paha mawaho ae o kahi i kuhikuhiia e na luna nana, a o kekahi kapena, alii moku a akena paha o kekahi moku o ia ano anana i hoopae me ka manao e hana pela a i oleia mamuli o ka hemahema, a ae paha i kekahi kanaka o na aina e mai e pae ma kekahi wahi a ma ka manawa okoa ae mai ka mea i kuhikuhiia e na luna nana, a he poe e ae mai ka poe i aeia e pue e na luna nana, e manaoia ua hana oia i ka hewa mikamina a ua hiki e kau ia maluna on a na hoopai i hoakakaia maluna ae nei. Aole e loaa i kekahi moku o ia ano ka palapala ae holo mai kekahi awa aku o ko Hawaii Pae Aina aia a hookaa mu aia ia hoopai.
Pauku 4. O na kanaka a pau o na aina e i hele mai ma ke ano kue i ke kanawai ma ko Hawaii Pae Aina, e hoouna koke ia aku no mai ka aina aku in a ua hiki e hana ia pela maluna o ka moku nana lakou i lawe mai. O ka lilo o ka malama ana ia lakou oiai maanei, a pela pu no me ka lilo o ka lawe ana aku o ia poe o na aina e mai keia aina aku e kau ia no ia maluna o ka on a a mau on a paha nona ka moku i hele mai ai ia poe o na aina e mai; a in a e hoole kekahi kapena, akena, mea i hoounaia mai ai ka moku, a i oleia, ka on a paha, aole e lawe hou maluna o kona moku i ua poe nei o na aina e mai, a i oleia, ua hoohemahema i ka paa ana ia lakou maluna o ka moku, a i oleia, ua hoole a hoohemahema paha i ka halihali ana ia lakou mai ka aina aku, a i oleia, hoole i ka hookaa ana i na lilo o ka malama ana ia lakou maanei, e manao ia ua kapena la, akena, mea i hoounaia mai ai o ka moku a on a paha ua hana i ka hewa mikamina a ua hiki e kau ia maluna on a na hoopai i hoakakaia maluna ae nei no kela a me keia hana hewa ana, a aole e loaa i ua moku la he palapala ae e holo mai kekahi awa o ko Hawaii Pae Aina a hookaa ia ua hoopai la.
Pauku 5. O kekahi kanaka o na aina e i komo iloko o ko Hawaii Pae Aina ma ke ano kue i ke kanawai ua hiki no e hoihoi hou ia, e like me ka mea i kuhikuhiia ma ke kanawai i kela a me keia manawa iloko o hookahi makahiki ma ia hope iho malalo o na lilo o ka mea a mau mea paha, ka moku a hui i hoohuiia paha nana i lawe mai ia kanaka o na aina e iloko o ko Hawaii Pae Aina; a in a aole e hiki e hanaia pela, alaila, malalo o na lilo o ke Aupuni; a o kekahi kanaka o na aina e i lilo he mea na ka lehulehu e malama ai iloko o hookahi makahiki mahope iho o kona hiki ana ma ko Hawaii Pae Aina, mamuli o na kumu i loaa mamua iho o kona hiki ana mai, e manaoia ua hele mai oia ma ke ano kue i ke kanawai, a ua hiki e hoihoi ia e like me ia i hoakaka mua ia ae nei. A o kekahi kanaka o na aina e i komo iloko o ko Hawaii Pae Aina ma ke ano kue i ke kanawai e hoopaaia no oia e ka Ilamuku, a i oleia, e kona hope, a i oleia, e kekahi Makai Nui a makai paha a loaa he manawa kupono e hoihoi ai mai ka aina nei aku.
Pauku 6. Ma keia ua haawi ia i na Lunakanawai Kaapuni a me na Lunakanawai Apana ka mana piha like ma na hihia mikamina a pau e ulu ae ana malalo o na hoakaka ana o keia Kanawai; a ua haawiia i ka Luna Dute Nui, kona hope a me na Luna Dute a pau ka mana piha ma na mea e pili ana i ke kuleana o kekahi kanaka o na aina e mai e pae mai, a i oleia, no ka ninau no kekahi kanaka o na aina e i pae mai ua hana paha oia pela ma ke ano kue i ke kanawai, malalo no nae hoi, ma na mea e pili ana i ka hope a me na Luna Dute, o ka nana hou ia ana e ka Luna Dute Nui in a na hoopii loa ia aku imua on a.
Pauku 7. E mana keia Kanawai mai kona hoolahaia ana.
Aponoia i keia la 1 o Maraki, M. H. 1894.
(Kakauinoaia) SANFORD B. DOLE,
Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.
(Kakauinoaia) J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
2487-1t
--
KANAWAI 67.
HE KANAWAI E HOOKAAWALE AI I HUINA
DALA HOU AE NO KELA A ME KEIA
LILO O KA BURO OIHANA LETA MA
KA OIHANA WAIWAI.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ku
Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko
Hawaii Paeaina:
Pauku 1. Ma keia ke hookaawaleia nei mailoko ae o ka Waihona o ka Lehulehu na Dala he Ekolu Tausani me Kanaha-kumamaono me 69-100 ($3,046.69) mawaho ae o na huina dala i hookaawale ia mamua aku nei no kela me keia lilo o ka Buro Leta, no na pooleta i hoopuka houia.
Pauku 2. E mana keia Kanawai mai kona la e hoolalhaia ai.
Aponoia i keia la 1 o Maraka. M. H. 1894.
(Kakauinoaia) SANFORD B. DOLE.
Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina
(Kakauinoaia) J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
2487-1t
--
KANAWAI 68.
HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KA PAUKU
1 O KE KANAWAI I KAPAIA "HE KA-
NAWAI E KOKUA HOU AI I KE KUKULU
ME KA HANA IA ANA O NA ALAHAO MA
KA MOKUPUNI O OAHU," I APONOIA
MA KA LA 15 O SEPATEMABA, 1890, A
E HOOPAU LOA ANA I KE KANAWAI 58
O NA KANAWAI O KE AUPUNI KUIKAWA.
E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka
Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko
Hawaii Paeaina:
PAUKU 1. Ma keia ua hoololiia ka Pauku 1 o ke Kanawai e Kokua Hou ai i ke Kukula me ka Hana ia ana o na Alahao ma ka Mokupuni o Oahu," i aponoia ma ka la 15 o Sepatemaba, 1890, i heluheluia ai ua Pauku la peneia iho:
"Pauku 1. O ka manawa i haawiia no ka hana ana i na Alahao mahu ma ka Mokupuni o Oahu, e like me ia i hoakakaia ma ka Pauku 2, Mokuna 62 o na Kanawai o 1888, ma keia ua hooloihi ia aku a hiki i Sepatemaba 2, 1898, a o ka manawa no ka pono kaokoa i haaiia maloko o ia Kanawai a hiki i Sepatemaba 11, 1838. Eia nae e pili wale no ia hooloihi ana o ka manawa o ka pono kaokoa i na wahi wale no o ke alahao o ka hui i oleloia e hana ai ma na Apana o Waianae, Waialua, Koolauloa a me Koolaupoko, a i oleloia ma kekahi paha o ia mau Apana i oleloia."
PAUKU 2. O ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e hoololi ai ka Pauku 1 o ke Kanawai i kapaia "He Kanawai e kokua hou ai i ke kukulu me ka hana ia ana o na Alaahao ma ka Mokupuni o Oahu," i aponoia ma ka la 15 o Sepatemaba, 1890, oia hoi ke Kanawai 58 o na Kanawai o ke Aupuni Kuikawa, i aponoia ma ka la 2 o Novemaba, 1893, ma keia ua hoopau loaia.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai mai kona hoolahaia ana aku.
Aponoia i keia la 8 o Maraki, M. H. 1894.
(Kakauinoaia) SANFORD B. DOLE,
Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina
(Kakauinoaia) J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
2487-1t