Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 11, 17 March 1894 — HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua-kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei. [ARTICLE]

HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI. KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua–kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII. E waiho kakou ia laua e noho ana me na manao hoapaapa o Punahoa, a e huli ae kakou e nana ia Puakaunaoa e noho ana i Hilo i ko lakou home aloha. I kona lohe ana aia no o Puakoolau me kana hanai i Niihau kahi i noho ai iloko o keia mau makahiki elua, he mea e kona ukiuki a me kona inaina nui. Ua hoomakaukau koke ae la ia i mau kaulua no ka holo ana i Niihau e kipaku ai ia laua e hele loa e like me na mea i oleloia ma na helu mamua. I ka lohe ana o kana hanai i keia mau hoomakaukau o na waa, ua ninau mai la oia: He mau waa aha keia e liuliu nei, wahi a Puakanakamaikai.

Pane mai la ke kahu hanai, he mau waa e holo ana i Niihau e kipaku ia Puakoolau ma e noho mai la ilaila. Ea, wahi a ka hanai; aole no hoi i pau ka inaina e papa. Aole e pau kuu huhu iaia a me kana hanai, wahi a ke kahu hanai me na maka hulili o ka mea i piha me ka inaina nui. Ua makaukau na waa i kela wa, a ma ia po iho e haalele ai na waa ia Hilo no Niihau. O ka hele ia a pae i Lahaina, mai laila mai a pae loa i Puuloa, a malaila kahi i noho ai a hala ka pule holookoa, o ke kumu o ko lakou noho ana, no ka nui loa o ka makanl, a nolaila, loihi loa ke kali ana o ka waa ilaila. Maanei e na hoa, o keia ino nui e nee mai nei i ka moana, aole ia na ka mea okoa ae, aka, na ka mana no ia o Punahoa, no kona makemaole e ike kona makemake ole e ike kana mau alii i na hana ino e hiki aku ana imua o laua, nolaila, ua hoopii ia ka inaina o Punahoa no Puakaunaoa, no kona holo ana mai e kipaku ia Puakoolau me kana hanai. Ua noho kali no o Puakaunaoa ma Puuloa me kona mau hoahele na hoewaa, a me ka poe makemake e ike ia Niihau a me ka ike pu ana hoi i na lii opio e kipaku ia ana. O ka hele ia a hala ka manawa o ka noho ana e kali no ka malie ae, he ole nae ka malie ae, a no ka loihi loa o ka noho kali ana, ulu mai la ke aloha o Puakaunaoa i kana hanai ia Puakanakamaikai, nolaila hooholo iho la oia iloko ona e hoi hope kana huakai, no ka malie ole o ka ino a me ke aloha i kana hanai, oiai oia e noho ana i ko laua home aloha

i noho ai. Ui ae la ia i kona mau hoahele, no ka hele imua a me ka hoi hou i hope. Puana like mai la na hoahele, aia wale no ia i kou manao, no ka hele imua a me ka hoi hou ihope, no ka mea nau ka huakai, he poe eepakeke makou. Aole pela, wahi a Puakaunaoa i olelo aku ai, aia no ia oukou kekahi o lilo auanei au i mea ino ia oukou. Ina pela e kali hou kakou i hookahi pule hou, a ia noho ana o lakou a hala ka pule hookahi, aole no he hoi mai o ka malie; no ka mea o ka manao o Punahoa e hoohoka ia lakou. A hala ia pule o ke kali ana, o ka hoomakaukau iho la no ia o ka hoi i hope, a makaukau na waa no ka hoi ana, eia ka mea apa ia lakou, o ka hapa nui o lakou, aia no iuka o Honouliuli i ka huki ulua me na kaikamahine maka palupalu, aole wale i Honouliuli wale, aia i Hoaeae, aia i Waikele e huki ai i ka ulua o keia poe e lalama nei, o ka poe mea huli lau ole o hope, aia lakou ke hoomakaukau pu la i na waa me Puakaunaoa ke alii nona ka waa, hoouna ia aku nei ka elele e kii aku ia lakou, o ka poe makemake no hoi e hoi i Hawaii, o lakou kai hoi mai i kai o Puuloa, a o kahi poe ua hoi me ke aloha i na wahine a lakou, a o kahi poe ua noho no, ua noho a ua kamaaina ia Ewa. O ka inoa o kekahi keiki alii i noho i Waikele no ke aloha i ka wahine, oia o Hualele, a oia ka mea i haku ia i ke mele hoaeae, aia hoi kahi i noho ai mauka ae o Waipahu a oia iho keia: Aloha au o kahi wai o Waiahualele I lele maopu aku hoi au iaia O ka poe i hoi i kai, ke pau lakou i ka hoi i Hawaii, a o ka poe i koe aku iuka o Ewa, o Hualele me kona wahi kahu, a o Pohakupili alua laua ilaila, a i Hoaeae hoi, alua laua ilaila, o Kaulu he keikialii no ia, no Puna Pualaa oia, ma ka inoa o keia alii i kapaia ai kela wahi Kauluhuaikahapapa, pela no i kapaia ai kela wahi, o Kaulu i Hoaeae, a o kona wahi kahu, oia o Auiole, a o keia poe eha kai noho ia Ewa nei, a pau no i ka make ia Ewa, a e luakaha ana i ka nani o Ewa nona ke kalo kaulana, a nona keia wahi kanaenae: Aole oe e pakele aku Ua ai i ke ka-i koi o Ewa Nana e hoowali ko kino Ai iho oe mikomiko Ko'u ka puu ke ai aku. I ka poe au moana e hoi ia no Hawaii, ua pau ka ino, ua malie ka makani, e holo ana na waa mawaho ae o Kalihi, no Hawaii ka pahu hopu.

E waiho kakou ia lakou e hoi ane a e huli ae kakou e nana i hope i ka mea nona keia moolelo.

Ia lakou e noho ana no i Niihau, he hula ka hana, he kilu ua hana, a ke pii paumi ae la ka nani o ka ui o Hawaii, aole he ui e ae nana e pai ae kela nani oi kelakela, he nui na keikialii o Niihau o manao ana o lei i na lehua o Mokaulelo, aole nae e hiki, aole oe i lihi launa iki aku ma na palena waho o ko iala nani oi kelakela. O kekahi keikialii kaulana e noho ana ia manawa o Lehuanui, o keia keiki ka oi ma ke kilu, ka heenalu a me na hana lealea e ae a pau, a oia no hoi ka mea i piha loa ia me ke kuko ino, i ko iaia nani wale no piha keia keikialii i ke aloha. Aole i lihi īke aku i ka nani o Punahoa, eha e no loko i ke aloha, me ka manao oia wale no kai eha, eia ka ua eha like no na keikialii a pau, a hoomanao ae la ka mea kakau i keia wahi hooheno a na lii:

Miki ke kai a ka ua Kipuupuu Hele hookano i ka nahele o Ulu Halawai ae la me Kauapaliloa O na kuka ana ia me ke anu Ua paa na manao me ke Kipuupuu He puahi oe wahi a ka olelo Ua ikea aku no ka oni o Kama Iloko ia o'u e nu ai––a–– Mai eha iho a––a––

Ua eha loko i ka eha liuia ole i kau a mea o ko iala nani lua ole. Nolaila, e hoomanawanni ikU|o ena makamaka holuhelu o, keTa nanea a oili hou aku kahi kuhhiia loa aku i koe o ka kakou milimili I keia pule aku, ke loaa ole na kuia ma kona alahele au moana, oiai e haalele iho ana na mllimili nei a kakou i na kapakai o Niihau a e a!<>' aku ana i na inea he nui o ka moana ma ke alahele e hiki aku ai I Kuaihelani,