Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 9, 3 Malaki 1894 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

f Aole o makou makemake e la»re i ke koikoi oualmln no na manao i hoopukaia malalo o keia iH>o e ko makou uoe mea kakau.l He Pane i ke Akea. / Koena mai keia pule mai.] Mr. Lunaiiooponopono; Aloha Aka, o ko'u makemake a me ko'u iini wale no o ka ike aku i kahi moku o kaua e holo palanehe ana iloko o na ale kupikipikiko, malalo o ka hookele ana a ke kapena akamai, i komo aku hoi kakou ma ke awa lai. E like me na aumokukaua o Amerika ma ke awa o Kou au i hoike mai ai ma kau olelo pane hupo, auhea lee dala ka lako e hiki ai o ia hana nui, oiai, aole lie dala i kupu ae ma ka lepo ou e Hawaii, e like me na aupuni a pau e lawelawe mai nei i keia hana nui. He dala wale no ko kakou mai waho mai, ina e paui ia inai ana ka puka e komo mai ai e na aumokukaua nui o na uina e, o ka uku lele hea ke inanu he u aku ia Kaimiloa. Auhea na kou? ona wahi haumana wale no anei o Keoneula? Nana aku oe i kekukalakauaa Peresidena Abcrnhama Linekona, e hoomakaukau ia i hapalua iniliona mau koa e hooliio aku i $500,000,000, pehea kou manao nu keia mau hua helu e kau «e la muluna. Aole anei i lawa ia oe ka noonoo he puka liu la no ke (liila o ka waihona o kaua i ka eke a Hakai. No ka ninau, e hia na dala i huikala ia ai, manao au ua kupono loa kela inoa ou.

E. K. Naniu Opiopio huolewa ia, no ka uaea aole io paha oe i lianau i ka makahiki 1884 a me ka 1880, oia hoi nn makahiki hope loa o ka ahaolelo i lawelawe i;i ;ii malaio o ke kumukanawai o lea ISB-1. K hiki al la hoi ia oe ke ike i ko mau moolelo, ko laua nmu buke kanawai, me na b;la haawina, ke dala o na itamu i hoolilo ia, aole nae i ike ia ka hana, a me na mea kupanaha e ao e hookaulana ia ai ka noonoo o ka poe ike. Nau no ia e huli aku, aole loa au e hoike aku no kou molowa ano, oiai ke komo loa aku nei kakou i ke au malamalama e pau ai ka pu-a ana a ke kupunawahine i ka a-i iloko o ka waha 0 kana moopuna, ka mama like ana hoi i ka awa i ke kanoa hookahl, e a-i kela me keiu nona iho. Pela hoi oe e ke kanaka e ku ana iloko o ka muumuu o kou kupunawahine, e huli oe nou iho, o naha loa ae ke pani o Namolokam i. E oluolu hou mai ia'u e ke keouimana maikai, i na aole I pau kou j>ohihihi no keia mau hoakaaka anu, e nana aku ma ka olelo pane a ka Moiwahiue o ka la 18 o Dekemaba 1893, ka mea hoi 1 puka mai mahopo iho o ko'u kukulu manao ana. He olelo mihi no ka hewa ana i hana ai. He palaina puna i maemae ai oia mai ke kumuhana a'u e kamaillo loihi nei, me ka manao maoii no e punl wale aku ana ka Peresidena Dole, pela i ili ihoai keia olelo kaulana i waena o na haole. O ka pohaku e kaa mau ana, aole loa e ulu ka limu maluna ona, ke lana nei ko'u manao e haalele ia oe maanel a nau no hoi ia e au ae i keia moana kai loa, ua hooi loa aku oe i kou hupo i mua o ka mea kupono, wahi au i oleio iho ai, aole loa e hiki ia kaua ke kali maluna o ka lotari e me ka opiuma, no ka mea aole i Hhi launa aku ko kaua wahi ike ilaila, aka ua hoakaaka ae no nae oe i ka waiwai oia mea, nolaila, i waena o ka poe naauao, o ke kanaka e kamaillo ana i ka mea ana i ike ole ai. Ela mai maanei ka hupo, aia [oa aku oe ma-o, ua pololei loa no hoi kela inoa au i kapa iho ai, Waawaaikinaaupo, e hooiii aku maluna ou. Pela iho la au e papa leo me j kuu mau wahi makamaka e pee mai nei iloko o ka pililakeke o ko laua kupanakane, oia hoi ke Aloha La- j hui, o hea nei? Me loklmo Niulii, j ma ka nupepa ka Oiaio o lanuari 5 a me Feberuari 2 1894, aole au i manao o ka panai ana aku i na olelo pilikino e like me lakou nei e hailuku mai nei, he hana kupono ole ia na'u e hooplha wale ai i kuu milimlli, Ke Kilohana Pookela o ka

Lahui Hawaii, ka nupepa hoi nana i kilo e na hana e hana ia aku ana a hoike c ae Imua o ka lehulehu o kona poe heluhelu. Oiai kahi aupuni o kakou maka poho o ka iioia o ko kakou mau Moi, a hiki wale i ke kokua ana mai o na Lani e liio ola i wahaolelo oiaio no kakou. Nau wale iho no ia mau olelo ana e helelei nei mawaho o kuu wahi aahu, aole ioa au e hiiahila, no ka mea aole i ku i ka naauao ia mau oleio. Me ka manao maoli no e pio ana ka ipukukui o Lahainaluna, i na o ka Ahahui Hoohuiaina kai haiiuku ia, owau no ke paie ine ke kanalua ole i ke pookela o ka ahahui aloha aina o Kohala nei, he alo a he alo, he maka a he maka, no ka mea, eia au ke ku nei maluna o ke kahua oni paa a ka moiwahine Lili uokalani i hookahua ai, ke kahua hoi a'u e manao nei he home no na opioo Hawaii e ulu mai nei ma ka lepo o'u i hanau ia ai. Nana aku kakou ike kauoha naauao a ua lokim nei i ko lakou elele e hoouna ai, e mau loa ka welo ana o kuu hae, ke mau keKumukanawai, aoie anei oe i ike? Ona kanawai a me hapa kanawai e kue ana i ke Kumukanawai, aole e hoano okoa la ka hae Hawaii. O ke aha iho la ka mana i keia ahahui hoomakeaka, e liana ai pela? Mr. lokim, i na hoi ua welo ae ka hae Amei-ika ma kou mau kapakai i keia mau la koke Iho nei, mamuli o na hana loloiahili aka Moiwahine, ka makee ī ka hauohano oi ae a mo ke I aloha i ko io ponoi.

O wai auanei J>ai hewa, uku kumukanawai anei? Aubea o Liliuokalani i Keia la? Ua kipakuia 110 ka hana kanawai ole, o ka ]>auku anei o ke kamukanawai e olelo ana aolo oia e hookolokolo ia ma kekahi aha o keia Aupuni, kona kumu i hana ai pela? Mr. lokim, ua pono kona kipaku ia ana, mamuli o kona kuhihewa palena ole, ina ua hoopailua oia i ke kumukanawaī o ka ISB7, o ke aha iho la ke kahua o na kanawai oki poo, ina o kona manao malalo oia kirmu e hiki ai iaia ke lawe i ka waiwal o kona mau Makaainana. Aole anei ke makaleho nei oia i ka waiwai o kona mau makaainana. A manaull o ia kumu i manao ai oia e hoopau i keīa kumukanawai a hoaia hou ae kela i kumukanawai popopo a'u i hoiko mua aku ai, i kumu e ko al kona iini hao wale e like me kona kaikunane i ke elala a Aki pake, a haawi ia ka olelo hooholo no ka pono o ka mea i hoopilikia ia īnahope mai o kona make ana no ka minamina i kona waiwai. E uku ka moi ia dala me he mea la ua aie oia, pela anei oukou e manao noi e ka ahahui aloha aina o Kohala nei e 1110 kakou i poe ilihune a hume hou kakou ika malo e like me ke kii o ka nai aupuni e ku nei ma ka halekula ma Ainakea? Aole anoi eia kakou i ke au malamalama e pau ai ka hele ana mai o ko kakou mau moi maluna o ko kakou mau kua. Ina eia na Kamehameha ke nana mai nel i keia mau hana, aole anei e kulu ana ko lakou mau waimaka no ka hapala ia ana o ko iakou noho kalaunu i keia kiko eleele a lakou i waiho iho ai me ka maemae. Aole anei he wa keia no ka hilahila ika hana a keia lahui alii? E hookahe iho hoi paha ka hilahila.

O ka nina keia 1 hanau ia ai ka Nai Aupuni. He mea oialo ia, ina ua pii ae keia lalani alii ma ia kulana, he mea pono aaei ia kakou ka au'a ana ae i ko kakou mau waimaka? E lnokahe iho hoi paha, a e lohe ia ka leo kupinai o ke kumakena e wawalo ana ma kou mau kapakai nani, e wawalo ana hoi ma na puu me na niauna, e iho ana ma na awawa a me ua kualono ou e Hawaii makee alif. Ma keia wahi e haalele ana wau ia oukou me ke kanalua ole, olai aole hookahi o kakou halau i ao ia ai. Aole ioa e emi keia makapeni mamuli o na olelo piiikino a me na hoomakaukau ano ,ole, aka, malalo o na kalaiaina naauao, ina ua ao ia oukou 1 kekahi mau nanehai o ka buke kalaiaina, kahi e ao mai anaia kakou i na kanawai no ka huli ana hoolilo ana a me ka panai ana i ka waiwai. Ma keia wahi e huli iki ae hoi au me kuu mau kini e noho mai lu mai ka ia hikina aka la komo, e hoopoluluhi ia ana hpi e na olelo a ka poe anee alii, aole loa keia he hana mikanele, aka, he hana hanawai, a maluna o ke kanawai e hiki ai ia kakou ke hoomoe i ke kahua o keia hana,'maiuna okekanawai aole : ioaa ia'u na keiki a na mikaneie e kipi ana (na haole) aka he kanaka Hawaii, a me keia nei e maopopo ai: O ka hookahuli kumukanāwai o ka 1887, ua apono ke kamukawai o Kamehauaeha V i kukala la ma ka la 20 o Augake 18G4. Ua ae ia na poe apaue akoakoa malaila me ka hoolako ole ina mea kaua, e kuka no ko lakou mau pono a noi aliu i ka moi, a i ka ahaoielo paha e wohe ae i na pilikia, pela no na haole i

hana ai a noi aku i ka moi, ua pili-

kia makou i ke kumukauawai, ua hooko ka moi e wehe ae la piiik** u ua wehe io ia no me ka nanowale ole o kekahi ola, me ke kulu ole hoi 0 kekahi kulu koko. He makahiki mahope mai hoala ae fa kekahi kanaka Hawaii ma ia kulana hookahi me ka paa ana i na mea kaua, ka mea hoi ake kumukanawai o ka 1887 I papa ioa ai, oia ke kipi no ka mea ua kue ia hana ana ike kanawai. He mau makahiki mai nei hoi mahope, hoala ae la ka Moiwahine ia mea hook.ihiki no aole no hoi he kipi. Ina aole hoi ia he kipi aole no hoi he kipi na haoie o ke kipaku ana iaia, oiai he panai ia hana i ka hana a ka Moiwahine i na la uaamua iho, owai auanei hoi i hiki e pane I keia uinau. Ina no paha i manao keia poe e paa nei i ke aupuni i keia wa,e kaiii, oiai ka moi Kalakaua i make ma na aina e, owai iwaena o na kanaka ikaika o Hawaii nei e hiki e kinai i' ko lakou iini. Ua ike no iakou he kue kanawai ia, ua hooko iakou i ke kauoha a ke kumukanawai a hoonolio aku ia ia Liiiuokalani ma ia kuiana me ka lana o ka manao e hooko ana ia hoi | oia i kana mea i hoohiki ai, eia ka 1 e lawe ae ana oia i paepae malalo ae o kona mau kapuai wawae. Aole o na haole waie no kai hookulhe ia ko lakou manao no keia mea, aka, 0 na Hawaii uoonoo no kekahi, ina kat£ou e huli ae a nana aku i hope, 1 ka wa i koho ia ai keia laiani alii e ioaa aku no auanei ia kakou, o na haole ke koo ikaika loa i ili iho ai keia pono ia lakou ma ka la 12 o Feberuari 1874, a hiki wale i ka ia i klpaku ia ai, oial hoi kakou e kue nna mo ka ikaika launa ole a hiki wale i ke ko ana o ko lakou makemake. Oia no hoi ka ka moi Kalakaua i olelo iho ai. "Aole au I moi ia oukou na kanaka Ilawaii, aka, ina haole." Heaha iho la hoi ke kumu o ko kakou makawelawela loa ana aku i na haole, ke kipaku no hoi lakou ika lakou moi? Aole ioa au i launa me kekahi o lakou, aka ke koho nei au, mamuli no ia o ka minamina ame ka makee i kalahui o ko lakou mau makua i pahola iho ai maluna ou e Hawaii opio, a ike ia ae ai i waena o na aupuni nui o ka honua nei, oia hoi ka'u e puana ae nei i keia moto. E olino ka malamalama, K ikea ka oiaio. S. K. Haina jr. Kohala, Hawaii, Feb. 12, 1894.