Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIII, Number 9, 3 March 1894 — HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua—kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei. [ARTICLE]

HE KAAO HOONAUE PUUWAI NO PUAKAOHELO KE Kaikamahine Alii. KA Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai. NANA I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI KA Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupua—kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALUA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII. E hookuu aku kakou i ka waa e hele ana no Haena, a e huli ae kaua a nana i ka mea nana keia ahui hala he keiki kanaka maikai ka mea nana i hana keia hana, oiai ka waa a me ka punohu e nee mai la iwaho ae o Puupaa, ilaila ike aku la o Lauhinahina i kona kupunawahine ia Maniniholo, a kahea aku la, e kupuna e heaha kela mea e nee mai la i ka moana? He waa alii, wahi a ke kupunawahine i pane mai ai. No hea ia alii, wahi a kana moopuna. No Hawaii; no kahi e puka mai ai o ka la. He mau kane a he mau wahine paha, wahi a ka ninau a ka moopuna. Elua no, he kane a he wahine, oia hoi kaikunane a me kona kaikuahine. E kii au i wahine na'u, wahi a ua keiki la. Aole paha e loaa ia oe, no ka mea he kupua no ka mea e hele pu la me laua, aole e loaa ia oe. E hoao paha kaua, a i loaa ole no hoi paha, pau ae la no, wahi a ka moopuna. Ua pono, wahi a ke kupunawahine i olelo mai ai. O ka hana iho la no ia i mau lei elua, i lei maile a me ona lei hinahina, me ia mau mea oia i hana ai, ma kona ano kupua me ka pule; a pau ka hana ana ua hikii ia iho la ua mau lei nei i ke au o ka hala a paa a kiloi ia aku la i ke kai, a na ka mana kupua i lawe koke aku a halawai ai me laua la. O ka mea lalau a paa i kela ahui hala i ka lima, ua pili koke ke aloha wela iaia, aole e hiki ke hemo; aka nae, ua haule ia mana i ka mana o Punahoa, ke kupua mai ka la hiki mai. E waiho kakou ia laua nei me ka laua hana poho wale me ka hana poho wale me ka hoka, a aia ka waa o na lii aukai ke olali la i ka ilikai, ua hala o Kee i hope, a ua hala o Hanakapiei, a aia i na pali, ua uhi mai la ka po a ke nee malie la ka waa, aole me ka mama. O ia hele o laua nei a malamalama, ua hala na pali i hope, aia laua nei mawaho ae o Polihale, kahi o ka limu make ole ke lei oe a maloo, a ke hoopulu oe i ka wai, o ke ola hou ae la no ia e like me kona ano mua, a ma ia wahi ua hawanawana iho la o Punahoa i ka moopuna kane, e pae ka waa iuka nei, he kamaaina ko uka nei, e pae he mau kupuna no olua aia iuka nei.

E na hoa heluhelu, he like no keia hana ana a Punahoa e like me ka hana ana i Kualoa, ka hele e no e kamailio mua i kamaaina mamua ae o ka hoea ana mai o na malihini. O na kamaaina, ua makaukau i na mea e pono ai o ke kino. Ia laua nei i hookokoke aku ai iuka o kahaone, ua loaa koke mai la kahi waa o laua nei i ka lima o na kanaka, ua hapai ia ae la iluna a lawe loa ia aku la a hiki i kauhale me na mea a pau e pili ana i ka waa o laua nei. O na kupuna o laua nei, he kane a he wahine, a o ko laua inoa, he hookahi no ano, o ka inoa no o ke kane oia no ko ka wahine, o Kahelu ke kane a o ka Kahelu no ka wahine, a ma ka noho ana o keia mau mea ilaila, ua kapaia no ka inoa o ia wahi a hiki i keia wa, a o Hawaii ko laua one hanau. I ka hiki ana o na lii i kauhale, ua kapu ko aliiwahine, ua paa i ka pulama e like no me ka pulama ana a kona kaikunane kahu hanai. Ua ai na lii aukai a maona, a ua hoohala ia ka manawa me ka maikai o na ola kino, a o ka hele ia a hala elua malama ka noho ana ilaila, a o keia mau hana houlolohi e hana ia nei, aole ia na ka mea okoa, aka na Punahoa no ia, me ka manao e hoopau ana la ka moopuna i ka manao hele i Kuaihelani, aole ka e pau ua paa ka manao e like me ke kanawai ana i kau ai iwaena o kona kaikuaana a me ka laua mau hanai, ina paha na ke kaikuaana ke kanawai, ina la ua mananalo, aole hoi e hihi na ianei ponoi no keia kanawai i hana, a oia ka mea i ko ole ai ko Punahoa makemake e hoolauwili nei i na moopuna, aole nae e hiki ua paa ia kanawai. He hula no ka mea maa mau i na lii o ke au kahiko, a hiki no i keia wa e malamaia mai nei e kahi poe olohe hula.

E huli ae kakou e nana i kahi makaula, oiai lakou i Keawaula, e noho hoi na lii e hoonuu i na kohi kelekele a ka puukolu.

Ia Honokaapeape e noho ana i Keawaula a hala na la eha, aole he loaa o ka waa nona e holo ai i Kauai, hoomaka aku la ia e hele no Makua, a i kona hoea ana, ua kipa oia ma kauhale kamaaina e hoolohelohe ai i ka poe holo i Kauai. O ka hele ia a hala na la eha, aole no he wahi mea a mahui lohe iki o ia nei no ka poe holo i Kauai, hoomanawanui hou keia a hala elua, aono la o ia nei o ka noho ana, aole no he waa holo i Kauai, haalele keia ia Makua, a i ka hiku o ka la no Keaau a me Ohikilolo, elua la malaila, aole no he loaa o ka waa, a i ke kolu o ka la haalele ia laila no Makaha, elua la aole no he loaa iki, a i ka eha o na la, haalele keia ia Makaha no Kamaile, aole he mea a loaa, ua kanalua no kona manao no ka loaa ole o kona waa e holo ai, a o ka hele ia a ka elima o ka la, aole no he loaa iki, haalele keia ia Kamaile no Waianae, aole no he loaa o ka waa, ua pau ka manaolana o ka makaula no keia nele ana i ka waa. Ea, e hai aku ka mea kakau i ke kumu o ka nele ana o ka makaula i ka waa, oia hoi ua paa i ka mana o ke kupunawahine o na lii opio, ua olioli loa o Punahoa no ka nele o ka makaula i ka waa ole, aka, o na akua o ka makaula, aia no laua ma ka hooikaika ana e lanakila ko laua kahu maluna o ka mana o Punahoa, e waiho kakou e kaua ana no ka pono o na kahuna, a e hoomau aku kakou imua. Pau na pule elua o ka noho ana i Waianae, haalele keia ia laila, hiki keia ma Puuloa, a malaila oia i noho ai a hala hookahi pule, aole no he loaa iki o ka waa e holo ai i Kauai, a e waiho kakou iaia e noho kali ana me ka imi ana i mea e loaa ai kona waa e hiki ai i Kauai. E huli ae kakou i na mea nona keia moolelo e noho ana i Kauai i ke kula o Mana, a e lualai ana i ka nani a me ka maikai o ia aina kaulana. He nui na mea e hialaai ai ke alii opio, he nui no hoi na kaikamahine alii o Kauai e luakaha pu ana me ka ui o Hilo Hanakahi i lupea ia e ka ua Kanilehua. Aole i pau.