Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 52, 30 December 1893 — Page 4
| This text was transcribed by: | Paka Westin |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA NUPEPA KUOKOA
-----------KE----------
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
_________
No ka Makahiki..........................................................................................................$2.00
No Eono Mahina..........................................................................................................1.00
Kuike ka Rula.
_________
PUKA{
ANA.{ 1 2 3 4 5 6
Pule Pule Pule Pule Pule Pule
_______________________________________________________________________
Iniha... $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2 Iniha... 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha... 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha... 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha... 2.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6 Iniha... 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
_______________________________________________________________________
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
___________
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
H. M. WHITNEY, Luna Nui.
J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.
No Honolulu, Oahu, lakou a pau.
POAONO,---------DEKEMABA 30, 1893.
Ko Chas. R. Bishop Manao e Pii ana no ke Kulana o Hawaii nei.
__________
Ua hoopuka ae ka nupepa Bulletin o Kapalakiko i na manaao malao iho:
Ke noho ne o Chas. R. Bishop ma ka hotele Occidental o keia kulanakauhale, a ua moho oia ma Hawaii no na makahiki lehuelhu loa a oia hoi ke poo o ka hale banako kahiko loa ma ke kulanakauhale o Honolulu. I Hawaii no oia i ka mahina o Aperila o keia makahiki i ka wa a ke Komisina Blount i hele aku nei e nieneile no na mea malaia, aka, aole oia(Bishop) malaila, aka , aole oia (Bishop) malaila i ka wa o ka hookahuli aupuni iahanaia ai i ka mahina o Ianuari i hala. he home nani a maikai kko Bishop ma Honolulu, a oia kekahi o na kanaka palahalaha o ka inoa a me na oihana kiekie iloko o na waiwai e ku nei.
I kona wa i ninauia aku ai no kona manao e pili ana no ke kulana o na mokupuni, ua kamailio ma la o Bishop i kona manao imua o ka mea imi mea hou o ka nupepa Bulleltin penei: "He mea paakiki loa ia'u ka hoike ana aku ia oe no na mea aole i ike maopopo ia i keia wa," wahi ana. "aole no hoi he mea ano nui ke kamailio ae heaha aku ana la ka hopena o na mea e hanaia aku ana no na mokupuni.
E hoi hou ana auei ka Moiwahine ma ke kalaunu eia nae, he mea paakiki loa ka hoi hou ae o ke aupuni alii ke ole e malamaia aku oia e ke aupuni o Amerika Huipuia nei. A e lilo no paha auanei i mea ole ina no malalo o ka malama ana a ke aupuni o Amerika nei. A ina e like me na mea i haiia mai ia'u ke manao nei au ua ikaika maoli ka manao o na kanaka ma Honolulu i ke kue loa ana i kela manao ie hoihoi ho ae i ka Moiwahine. Aka, ina aaole oia i hana i kela hana o ka hookahuli i ke kumukanawai a m ekona kipaku ana i ka Aha Kuhina a a kanaka i hilinai nu ai, ina eia no oia ke noho hoomalu nei i keia manawa."
"Pehea la , heaha la ke aupuni kupono a maikai no na mokupuni o Hawaii?" wahi a ka mea kakau nupepa.
"Ma ka nana aku i keia manawa o ka hana kupono e puka aku ai mailoko ak o na piikia o ka hoohui wale no me Amerika a e lilo hoi i Territory. O ka pilikia no na limahana oia wale no ka mea nana e kaohi nei i kaa holomua o ka hoohuiaina. Aka, he lehulehu wale na pilikia e halawai mai ana malalo o na ano aupuni a pau e ku ana ma Hawaii, aoia wale no ka ninau e noonoo ai, heaha la ka hana kupono e hana ai i pau ai ia mau pilikia. O ka mea wale no i makemake nui ia o ke kupaa a me ka poe kupono nana e hoomalu a hoiaio mai. O ko makou makemake a me ka iini nui aole ma ka hana a kekahi poe e aku aka, o ka hiki mai o ka hopena maikai a me na lawelawe kupono ana. No keia kumu, ua hiki no i ke aupuni ke ku me ka malama ole mai a ke aupuni o Amerika."
Ua oi aku ka nui o n manao a me na poe i hui ma Honolulu e kue ikaika loa ana i ka hoihoi hou ae ia Liliuokalani a e pakeal loa aku hoi ke kue ikaika i ke apupini alii. O na poe wale no i hui e kokua i ke aupuni i keia wa, a e hoi hou ae i ka Moiwahine he poe kanaka Enelani kakaikahi wale no a me kekahi wahi poe uuku kue ia Amerika nei. O ko lakou manao e kue no peia a hiki i ka wa e piha pono ai na makahiki o Kaiulani, alaila, ina he mea hiki ke lawe ia mai a noonoo no kona pono. aka, o ka hapanui o na poe ili keokeo, aohe i maopopo loa keia ninau hoohui.
"O ka manao hoohui aina, he kanalua ole ko'u he oi aku ka ikaika a me ka holomua i keia wa mamua o ka mahina o Ianuari. Iwaena o na poe kanaka ponoi o ka aiana, oia hoi na kanaka Hawaii, aie no he manao iwaena o kekahi o lakou ka manao aloha i ka Moiwahine me ke kuhihewa a hookohukohu wale iho no. Aka he haawina maa mau ia iwaena o lakou ka hoolohe wale aku no i ka hana a ka poe kaukaaualii e like me keia. He lehulehu wale na kanaka Hawaii kahiko i kue loa i ka hoohuiaina."
"Aia ma n mokupuni like ole he nui no na poe i koho ma kela a me keia aoao iwaena o na kanaka Hawaii e like me ke ano o ke aupuni a lakou i makemake ai."
O ke ano o keia pie kanaka, he palahe wale, puniwale, hele wale iho no me ka lealea. Aohe wah inoonoo iki iloko o lakou no ka manawa e hiki mai ana, hookahi no a lakou mea nui o ia manawa iho no a lakou e noho ana a pau ae la no, o ka pau no ia.
He poe hiki wale no ke hoohuli ia ma kela a me keia aoao no kekahi wahi mea ano ole, he luli wale a kupaa ole. Aka, iwaena o na kanaka Hawaii kakaikahi i loaa ke kuonoono a he mau on aiana hoi, ua oi aku ko lakou hauoli a me ko lakou makemake i keia aaupuni mamua o ka wa ekaeka hana pono ole a kapulu hoi o ke au e noho ana o ka Moiwahine i hoopauia."
E like me ka aloha, a me ka mana a me ke ku ana o na kanaka na lakou i kukulu i ke aupuni Kuikawa, aohe a kakou ninau no ia poe ma na ano a pau. O lakou a pau he poe lakou maluna o kekahi waiwai nui i noho ona ia e lakou ponoi a he mau keena oihana nui ko lakou a he nui hoi ka waiwai e loaa ana ia lakou. He mea kanalua ole hoi ke olelo ae, o ka hookahuli aupuni o Ianuari, mamuli no ia o ke ala like ana mai o ka poe kuonoono a waiwai o ka aina me ka lokahi like, a oia hoi ka kekahi poe e olelo nei i ka maikai ole oia maau hana.
"O ke kumu maoli n o hiki mai ai o keia mau piliki aia wale no ia maluna ponoi iho o ka Moiwahine wale no."
Ap;e ;pa e jama oa lelajo jama poa amp a e jppjio jpo le p;e e jama oa pela. Aka, o kona hoowahawaha ana i ka Aha Kuhina i makemake a i mahalo nui ia e ka ppoe kuonoono o ka aina a me ke kuahaua e hoolaha i Kumukanawai hou me ka manao e hoohaiki i ka pono o ka poe ili kekokeo, ,oia no ka wa i hiki mai ai i k hopena o kana hana. aole he poe hohe wale na alakai o ke Aupuni Kuikawa a makau wale o ka wa koke no ia o lakou i paa ai i na mea a pau ma no poho o ko lakou mau lima.
ua kokua ia ke Aupuni Kuikawa e ka poe waiwai a pau o ka aina a i hoololo ia lakou i hookahi. Aole loa e ae ana ke aupuni Kuikawa a e oolohe mai ina o kauoha ak ana ke aupuni o Amerika.
Ina e hoihoi hou ia ae ka Moiwahine me ka malama ole aku o na koa Amerika o o na mokukaua paha, he hana koa loa ia a he ninau kanalua loa iaia. aole loa hoi he mau kumu e noonoo ai ua loli ae ka manao o na makaainanana no ke kue aku mai ka mahina mai o Ianuari. A ina he mau mea kekahi oia ano, alaila o ka noonoo ana no ke kue aku i na mea kahiko mamuli wale no ia o ka loloiahili a me ka pau wale o ka manawa.
O kekahi o na kanaka waiwai o keia kulanakauhale a i ike nui ia, a nona na m okuahi nunui e holoholo ne mawaena o onei a me Hawaii, aole noona makemake i ke Aupuni Kuikawa a he makemake oia e hoi hou ae ka Moiwahine, ua olelo ae oia, "ua ike no oia i ka poe nana i kukulu i ke Aupuni Kuikawa," wahi a ka me akakau nupepa.
E loaa ana no ia oe he ike hou ma kela mea a m ko lakou kulana e ku nei ma Hawaii, i ka wa aa'u e hai aku ai ia oe i kekahi mau kanaka e like me J.B. Stetson, L.L. Baker a me kekahi poe kuonoono e ae o ke kulanakauhale o Kapalakiko nei, ua ike ia lakou he poe kokua, makemake a mahalo i ke kAupuni Kuikawa. Aole poe e ae nana e kinai nei i ka hooholo mua ana i ko lakou mau pomaikai a me ka waiwai, o kapoe wale no e manao noi e loaa na pomaikai no laakou ponoi iho a oia ke kumu nui o ko lakou hooikaika i hoihoi ae i ka Moiwahine.
____________
NA LETA
_____
[Aole o makou makemake e lae i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuk la malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.]
____
Moi Nanea.
____
MR. LUNAHOOPONOPONO;
Aloha oe:
O ke kulanakauhale o Babulona, ua hoopuni ia e ka papohaku 60 mile ke anapuni, 300 kapuai ke kiekie, 75 kapuai ka manoanoa. Aia hoi maloko o keia pa, e kahe ana ka muliwai nui o Euperate a puka ma kekahi aoao a komo loa aku la i ke kaikuono o Peresia. mai ka wai aku no hoi o keia muliwai i hoouliuli ia ai na mea kanou o ke kulanakauhale e hauoli ai ka maano o ka moi me na makaainana a pau meia.
Maluna n ohoi o keia pa i kanu ai ka Moiwahine Seiramis i kana malapua me na kumulaau nui a oia hoi kekahi o ka hiku o na hana kupnaha o ke ao nei. I ka wa i kilohi aie ai ua Moi nei ma o a maanei o ka pa aole hemahema i koe, kani iho la kana aka, no k mea, aole mea hiki ke wawah i keia pa a pii ma ipaha maluna. Ua noho nanea oia me ka noonoo ole ae i ka poe mawaho o ka pa. E kuu lala ana hoi i kona mau iini palena ole. Aia hoi ka Emepera Cyrus o Peresia mawaho o ka pa kahi i noke ai i ka elieli i mau auwai liilii e hookahe ia ai ka wai o ka muliwai nui.
I ka pau ana o keia mau hoomakaukau ana, ua kali ka Emepera i ka manawa kupono. I ka hiki ana mai oia manawa, ua wehe ai la oia i na poowai o kana mau auwai a kahe aku la ka wai o ka muliwai nui ma keia mau auwai a lilo hoi kona ala mua i aina maloo. ma keia ala ka Emepera i komo aku ai me kona poe luhi, loaa aku l k Moi e nanea ana me kona mau makaainana kona maau kiai i pauhia i ka hiamoe maloko o k malumalu o keia pa.
ua hopu pio i lakou a ua wawahi ia ka pa. O ke aupuni hoi o Hawaii, u ahoopuni ia e ka p i kapa ia ke kumukanawai e noho poo ia ana e ko kakou mau Moi. Ua hoao mau ka Moi lalkaua e hookiekie ae i keia a hiki i k aoi ana ae mamua o k@@ Kamehmeha V. kani ae la kana aka me ka manao maoli no aole mea nana e hooni ae ka wai ua lana malie. aia hoi ka muliwai nui ka Aha Kuhina, o kela haole hanai hipa o Lanai me na lunamakaainana hoopilimeai, e kahe ana malalo o ka malumalu o keia pa a puka loa aku la i ka hale ai o hoomaunaaunaMai keia muliwai hoi i hoohoihoi ia aku ai ka manao o ko kakou Moi mamua o ke ko ana o kona mau iini palena ole. I ka ike ana o ko kakou Moi ua palekana oia mai keia pa ae mamuli o kalilo kaokkoa maoli ana o na mana a pau, ua noho nana oia me kona Ahaa Kuhina me ka noonoo ole ae i ka poe mawaho, e iu helelei ana i ko kakou ma pono, a-i hoonuu, inu a ohi pu me ka poe hookahekahe wai. i lako unae hoi e nanea ana i na kohi lelekele o ka puukolo. Aia hoi kekahi poe mawaho kahi i elieli ai i mau auwai e hookahe i ka wai o keia muliwai ma ke ala okoa. Oa hoi na hana o Iune 30, 1887: wawahi ia ka pa ma ka la 7 o Iulai, a maloo hoi ka Aha Kupoe hookahekahe wai. Ia lakou nae hoi e nanea ana i na kohi kekekele o ka puukolo. Aia hoi kekahi poe mawaho kahi i elieli ai i mau auwai e hookahe i ka wai o keia muliwai ma ke ala okoa. Oia hoi na hana o Une 30, 1887: wawhai ia ka pa ma ka la 7 o Iulai, a maloo hoi ka Aha Kuhina o hoomaunauna. Oili pulelo na moho o ka aoao hoomaemae ma ke kau koho o Sepatemaba 12, 1887. Pili pu i kumupali na wahi koena iho i ke kau o Novemaba 3, 1887. Pelekua hou ka Moi, noho nanea no ko kakou komo pu na aku ma o ko kakkou mau waha olelo i ka mana hooko. E like me ka kakaou i ike ai i ke kanawai i hooholo ia ma Decemaba 28, 1887, no ka hooponopono ana i ka oihana makia kuloko o ke aupuni. Oia hoi kekah i o na kanawai a ka Non. H.K. kauna mano i hue pau ae ai no ka hoopuka ole ia o ka palapala hopu ma ka inoa o W.R. Kakela.
Ua hoao ka Moiwahine Liliuokalani i kanu kana malapua maluna o keia pa, oia hoi ka loteri a me ka opiuma, a i kona ike ana aole e ulu ana---. Ua manao maoli no ia e wawaahu i keia pa e ku nei a hoala hou i ka pa i aplulu a popopo, haale i kumu ehooko ia ai kona mau iini e like me kona kaikuanane. Ua hookuu mai la oia i na nahesa akamai loa e komo mai iloko o kana aupuni e hoike aku he kumukanawai ino keia. He elau pu, eia ka maikai a pela wale aku. ke ku ae la noia o ka hapanui, hopu i ka peni-kakau; iho la e kahea ia kumukanawai hou, me ka maopopo ole ia lakou o ke kumukanawai e ku nei i keia la a me ke kumuaknawai e hoolaha hou ia mai ana. He mea hewa anei ko kakou komo pu na aku iloko o ka mana hooko? Ka mana hoi nana i uhauha i ko kakou ma pono mamuli o ka hooko aa a ka mea hookaahi. Ua uwe aku kakou i na makahiki i hala e hoopau ia ka 'aha Kuhina o Kipikona no ka hoolilo hewa wale i ke dala. aole i nana mai ka Moi i ko kakou mau leo. I Moi no ia i n makaainana, i aupuni n ohoi ia ia kakou. ke haohao nui ne au i ko''u ma makamaka Hawaii oiai lakou e kaailio an i ka mea a lakou i kaniuhu ole ai mamua.
Oiai ka aina malalo o ka kakou ma lawelawe ana, ua hoolilo wale ia ke dala no ka huli iwi, no ka aialo o ka Moi, no kahi manuwa Samoa. na Komisina i na aina e, hukala wale ana i na Kuhina no ka hoolilo wale ana i ko kakou dala, na haawina hoomau i na io ponoi ahe nui wae aku. Aole loa au i lohe iki i kekahi Hawaii iponoi e kaniuhu ana no i maau mea, he hookahi wai o ka like ia. Aka, i keia mau la, mea ae ke dalai na koa, n makai a p ela wale aku. ke hooko nei na haole i ka he kalaiaina, e hoolilo ia ke dala ma na mea e hoohu mai ana i ka pomaikai o ka lehulehu. E hoolilo aku i na koa i mea nana i kinai i ke ahi i kona wa e a ae ai, e hoolilo i na makai i mau ka maluhia. Heaha la ka waiwai o $.50 keneta ke hoolilo ia i na iwi mamua o $40 i na makai no ka wa hana hookahi? Na oukou ia e pane ae.
S.K. HAINA.
Kohala, Hawaii, Dec. 11, '93.
__________
Hoike Kula ma Kapaa, Kauai.
______
Ua malama ia maloko o ka halekula aupuni ma Kapaa ka hoike kula hapalua makahiki. Ua hiki ae ka luna nui o ka hui Makee Sugar Co, oia o Mr. Blaisdell, Mrs. Blaisdell, Lucy Aukai a me Rev. J.M. Kealoha. eia na kumu--H.Z. Austin, Mrs. Austin kokua mua, Miss Emilu K. Kealoha kokua elua.
Ma ka nana ana i na hana a na kumu ua holomua mua loaa, a u ao nui ia na haumana a pau ma na lala nui o ka ike, Piliolelo, Helunaau, Palapalaa Aina, Kakaulima a me ke ao ana i leo okoa pakahi iloko o ka mamala olelo.
Ma ka Arimatika ma ka mahele 2 o na haumana a ke kumu nui, ua lilo ka helu 1 ia Miss Lillie Kealoha. He nui ke akamai o ke kumu ma ke ano o ka haumana, a ma ka papa 1 o ke kokua kumu mua ua hauoli nui au no ka nui o ka naanao o keia kumu ma ke ao ana i na leo okoa ilojo o na mamala olelo a me na hopunaolelo he nui ka naauao. Ma ko'u manao ana, mai ka hookumu ana o keia kula a hiki i keia mau kumu akahi no au a ike i ke ao nui ia o n kekik i ka olelo Beritania a no'u iho he nui ko'u aloha a me ka mahalo i ka hana a na kumu.
O ka rumi hope a makou i komo aku ai oi no k rumi o ke kokua kumu elua, oai o Miss Emily Kealoha, he 50 haumana. Ua hoomaka i kana poe hauana, ka poe he 3 mahina i hal ae nei, he nui loa ka mahalo o Wm Blaisdell a me makou a pau no k hikiwawe loa o keia poe liilii i k apo ana i kei olelo paakiki. A he nui no hoi ka minamina o na kumu i ko laua hope kumu a laua i hilinai nui ai, a he mea nui ka loaa ana o na kumukula e like me keia kumu.
ua noho kumukula o Miss Emilu Kealoha no keia kula no 5 makahiki, a na lohe ia ua nonoi ia mai oia e kakahi keonimana maikai e komo iloko o ke apo gula o ka mare, ka mea a Paulo i olelo ai. "He mea mahaloia ka mare no na mea a pau." He nui ka minamina o na makua no ka haalele mai o Miss Emily Kealoha i ka noho makuahine ana no ka lakou mau keiki. Ina e komo io ana oia iloko o ke apo gula o ka mare, alaila, ke kalokalo ae nei makou e loaa nui mai ia oe na pomaikai maloko o kou noho mare ana. Ua noho oe me ka malauna pono i ka hana a ua loaa no hoi ka uku o kau hana ana, a ua nui kou malama ana i kou makua a me kou mau pokii, a pela ke Akua e koua mai ai ia oe ma keia mua aku, a na ke Akua no e haawi hou mai i hana nau ma kahi o kou haku kane e noho ai. Me ke aloha nui.
MEA KAKAU.
_______________
He Moolelo Hawaii
____
O ka ai kapu a me ka ai ana ma kahi malu, he mau kanawai kapu loa ia. Aka, mahope ike aku la lakou i na haole e ai noa ana aole i make, alaila noonoo iho la lakou ua ai pinepine no na wahine, aole nae i make, aka no ka makau i ka make mai i na kahuna a i na alii paha, hiki ole ke ai noa e like me ka na haole i ao mai ai. Aka, ina no paha he ao ana na na haole haipule, ma ua pau io no ke kuhihewa o na alii, a loaa ka o iaio ia wa. Eia nae ka lakou hana ana i mea e ai noa ai na alii a me na kanaka. Hoopae mai ia lakou i n waiwai rama ma keia pae aina, a mu iho la na alii i ka rama.
A i ka wa i ona aia na alii i ka rama, ai huikau ino la lakou me na alii kane, a ike iho ia lakou aole he pilikia i loaa mai ma ia ai noa ana a me kekahi mau mea kapu e ae. A maopopo ia lakou, he mea pono ka ai noa a me ka noa ana o na kapu a pau.
A pau ka makau, wikiwiki iho ia na alii wahine e ai noa, a e hoohuli i na alii a me n kanaka malaila, no ka mea, he mea luhi ia lakkou a he mea o kaumaha ai hoi ke ai apu.
A noa ka ai kapu, alaila, manao ae na alii a me na kanaka he lapuwale na ai kapu akua a pau, a ua haalele no lakou.
Penei ka moolelo no ka ai noa ana: I ka la i make ai o Kamehameha I, a i ke ahiahi ana iho o ua la aia, ai iho la na wahine alii i ka niu, a ai pu hoi kekahi poe alii kane me na alllwahine, a ua kakpa ia hoi keia ai noa ana, he kumakena, aole hoi i laha nui ka ai noa ia ia.
A pau ke kumakena ana o na alii ma Kailua, hoouna mai la o Kaahumanu a me Kaleimoku i na elele e kii mai ia Lioliho e hoi aku i Kailua.
Oiai hoi o Liholiho ua hoi ma Kohala mai, a e noho ana ma Kawaihae, mamuli o kona hookaawale ia an no ka haumia o ka aina, a aia pu hoi malaila o Kekuokalanoi kona kaikaina, ka Keliimaikai keiki, i kapaia o Keliimalokuloku, ko Kamehameha I, kaikaina.
I ka hiki an mai o na elele a hai aku la i Liolio e hoi, ma ke kauoha a Kaahumanu a me Kaleimoku. Hoole aku la o Liholiho, ma ka aua a Kekuokanai, no ka mea, ua maopopo n iaia, ina e hoi aku ana ke alii, o k ainoa no ia, a ua menemene nui oia o kae auaei ke alll ke ai noa. Pela iho ia i aua ai o Kekuokalani.
A hoi aku l na elele a hai aku la Kaahumanu, a lohe oia a me na alii, a ua kaumaha loa kko haahumanu manao. Alaila, hoouna hou mai ia laua ia Eka. A hui oia me Liiholiho olelo aku la ia. I i mai nei ou kahu olelo aku ia ia. I i mai ne ou kahu e hoi oe, a ua ae aku la oiaa.
Ia wa, ua hele aku la oia e halawai me kekuokalani, a hoakaka aku la no ka hoi. A koi aku la ia ia Kekuokalani e hoi laua. Imai la kela, e noho n kaua, he i-a no o kai, he ai no o uka. A i kii hou mai ou kahu ia oe ea, he alo no he alo, makau wale ka make ana ma ka nahelehele.
Hoole aku la o Liholiho, aole au e noho. Hele aku la oia a ee ia ka waa a hoi aku la i kailua.
ia la no iapae aku ai i hana ia ai na mea a pau e pili ana i kakukala ana a Kaaahumanu i ke aupuni ia Liholiho, e like me na mea i hoikie ia amua ae nei.
A pau ke kukala ana a Kaahumanu, nana ae la o Keopuolani kona makuahine iaia, a i ko Liholiho alawa ana aku, kuhikui ae la o Keopuolani i kona waha, e ai noa. A ua ike na kanaka i ko Keopouolani hana an pela, hoino loa lakou iaia. A ma ia ahiahi no, ai noa iho la o Kauikeouli, na Keopuolani i hoai noa.
A i kekahi la ae, hoolana aku ia na alii a me ke alii nui ma Kawaihae, a haipule iho la na alii a me na kanaka malaila, a ai kaou hou iho la ka poe i ai noa, a me ke alii nui no. Hoho haipule nae me ka ona rama a m e ka lealea pu no malaila.
I amanawa, oia hoi ka 1819, ku mai la i kawaihae he moku manuwa Farani uuku, oia o PUranic, kapena Freeinet, a balepkenia ia o Kaleimoku a me Poki e ke kahunapule Pope o ua moku la.
A pau ia noho ana ma Kawaihae, hoi aku ia o Liholiho a me na alii i i Kona, a malama iho la oia i ke kapu heiau o kona akua Kukailimoku ma Honokohau.
A noa ae la, noouna mai ia o Kaahumanu i kekahi elele i ke alii, a ua hui mai ia oia me ke alii, i mai la ke alii. Heaha kau oloio i hele mai nei? I aku la keia, i hoouna ia mai nei au e kou kahu e pale lani kou akua ke hiki i Kailua.
Alaila, kulou iho ia ke alii a liuliuliu iki, a olelo aku la i ke kanaka. O hoi, ahoi aku au. A hoi aku ia ka elele, alaila, hoouna aku la ke alii i kekahi elele e kii i aama, a i ka lkoaa ana mai, o ka inu iho la no ia. A holoholo iho ia o liholiho mauna o ka waaoa i na la elua ma ka moana o Kona, me ka ona mau i ka rama. Eia hoi ke hoomakaukau ia nei ia mau ia na me ai a pau no ka ai noa ana, na Keopuolani a me laahumanu keia mau mea.
A ua ia iho la no ke alii, a ke hoopuninini mai la i ka moana. A i ke ahiahi o ka la elua, pohu loa iho la ka makani, a moluiea iho ia ka waapa i kahi hookahi, a ua kii ia aku la e na kahu Hoapili ma ma na waa kaulua a loaa oia, a hoe ia aku la i Kailua. Hoolalelale aku ia o Haopili wahine i ka ilio, a ai iho ia oia me na kahu wahine ona, a inu r ama pu, a puhi pu i ka ipu paka hookahi.
A ike mai ia na kanaka, ua ai a inu pu ke alii me na makuahine ona, oia o Kepouolani a me Kaahumanu, a me na kahu o Hoapili w ahine ma, alaila, o ka hoomaka no ia o ka ai noe.
ia po no, ai i kaloko o ka ilio, a hoomaka ka noa o na mea kapu e ae. A komo iho la ke alii i ka hale lauhala, ono ae iaano i ka mea e ono ai, lalau ae la no loaa, aoe mea lako ole ia la. Ua lako na mea kapu i ka hooakaukau ia.
Hoolale ae la ia i mau wahi hale e noho ai. A ike pono iho la na kanaka ua noa ke kapu o ke alii a me ka ai noa.
lawe ia aku ia ka puna makuaaina e haawi i na makaainana wahine a me na kane, i kuikahi ae ka ai noa o ke aupuni.
A i ka malama o Okatoba, ua hoouna aku o Lihoiho i kakahi kanaka ma Kauai e hai aku ia Kaimualii e ai noa na alii a pau, a me na makaainana. A ua ae mai o Kaimualii ia manao o ke alii nui. A ua ai noa o kauai, Oahu a me maui, aole nae i ae oluolu kekahi poe alii ka ai noa ana, ua kue no lakou, a ua kaua ka poe ai kapu i ka poe ai noa.
KE KAUA AI NOA MA KUAMOO ME KEKUOKAANAI M.H. 1819.
A lohe o Kekuokalani kekahi alii, ke keiki a ko Kamehameha I,kaikaina, ua ai noa ke alii nui, huhu loa iho la keia alii ia kaahumanu a me kona mau hoahanau a pau i ka hoai noa ana o lakou i ke alll a me ka ai noa ana o ke kapu alii o lkaoul No ia mea i huhu loa ai keia alii, a he makemake ai kapu no kona.
Hookaawale iho la oia ia noho ma Kaawaloa o ka makau i ka ai noa. Mahuka aku la kekahi poe kahuna a me kekahi poe kaa kana mai a Liholiho aku, a noho me Kekuokalani. Hooikaika aku ialakou iaia e hoopaakiki a ka ai kapu. Penie lakou i elelo ai iaia:
Aole hala a na alii aia mamua, i nele ae lakou i kaaina ole e like me keia hala. A haawi ae la lakou i ka aina ho keiaalii.
Pela io no ka olelo a ko onei poe kahiko. O ka huipule ka mea i u i ka moku, aka, o na alii ai-a he ilihune.
No ia olelo a ka poe kahuna, ua hoopaakiki loa ia ka manao o keia alii ma ka ai kakpu, a ua manao oia e luku i ka poe ai noa.
A pioo ae la ka aina ia mau la, nui no na makaainana a me na alii manao mahope o Kekuokalani, a he uuku na makaainana a me na alii i holo mahope o Liholiho ke alii nui ia wa.
No ia mea, hoouna ia ka wahine a ko kekuokalanai makuakane, o Piia ka laoa, e noi aku e hoi mai o Kekuokalani ma Kailua e ai noa ai, aka, aole oia i hoi ma i kailua.
Nolaila, hoomahui iho la na makaainana ma o Kekuokalani la. A hoala kipi iho la kekahi kanaka no Hamakua, o Kainupau ka inoa o ua kanaka la, he kanaka kuaaina oia, a he kanaka hoi ma ko Kekuokalani aoao.
A lohe na 'lii ma Kona i keiakipi ana, hoounaia kekahi kanaka mai o Liholiho aku, o Kaianpauakai, e nana i ua kaua ia, a halawai lakou i Mahiki me ua kaua makaainana la.
a pepehi ia iho la o Kainapauakai e Kainapau ke kanaka kuaaina a make loa, a me elua pu ma kanaka o ke alii i make i ua kaua makaainana la.
A lohe ia ka mako ana o na kanaka o ke alii, alaila, ahaolelo iho la na alii, ahooholo iho lalkaou e hoouna kau i puali kaua i panai ia mai ai no kanaka i make ai.
I mai ia o Kaleiokamoku, "Aole pono e kaua au malaila, no ka mea, eia no ke kumu o ke kaua ma Kaawaloa, o Kekuokalani. Nolaila, he mea pono m kawaloa e kau aku ai. No ka mea, o ke kaua ma hamakua he lau ia no ka laau, a o ke kumu ka'u e kii mua, a ina e hina ke kumu, mae wale no ka lau."
Ae mao ;a a 'lii a m ena kanaka i kana olelo, alailaa, hoouna ia o Hoapili a me Naihe e kii mu ia Kekuokalani ma, ma ke ano kii makamaka aku, i akaka ai ka hoi mai, aole e kaua, a i hoi ole ma ie kaua no.
A i ka ee ana o Holilikane a me naike ma ka waa, ee pu ae ia o Keopuolani mekona hoouna ole ia e holo. Holo aku la lakou a pae ma Kaawaloa ia ahiahai, a halawai lakou me Kekuokalani.
I aku ia o Hoapii ia Kekiokalani. "E! i kii ma i nei au ia oe. nana mai nei a a, o oe o ke keiki a ko'u kaikuahine, kii ma nei au ia oe e hoi kana i Kailua me ko keiki, no ka mea, ke kaua mai nei na makaaianana, a ua hooili mai ka lakou kana ana maluna ou. A i ku mai ka lakou olelo i kou noho kawale ma kahi e; nolaila, e hoi kaua i Kailu, a noho pu me ko keiki ea, aole e kau mai keia hewa maluna ou. Ke hui pu oe me ko keiki a olelo pu oe me ia, aia no ia oe kou ai noa a me ka ai noa ole."
I mai la o Kekuokalani, "Ae, he @oi aku ko'u, alia nae, aia au a hui pu me Manono ka;u wahine, a olelo pu maua, alailo, hoi aku. Aole nae au e ai oa ana."
A pau ke kuka olelo ana, alaila, hoiaku la o Kekuokalanai, a hoike aku ia i na mea apaua iua o Manono, a u hoi mai la o Hoapili a me Keopuolani ma ka hale o Naihe ma.
A lohe hoi o Manono ia na olelo a me ko Kekuiokalanai ae ana e hoi, alaila, olelo aku la oia ia Kekuokalani, aole e hoi. Ae mai ia o Kekuokalanai. alaila, puka aku la o Maneno a hookookono aku ia i na kanaka e hoomakaukau i na waa kaua.
A lala mai ia kekahi luna o Kekuolani i kona poe kanaka e hoomakaukau i ko lakou ma au waa kaua.
A kala mai la kekahi luna o Kekuokalani i kona poe kanaka e hooakaaukau i ko lakou ma u au waa iho no ko lakou holo ana ma Kailua e ai noa ai.
Pela ke kala ana a ka luna ie po. amanao iho la hoi o Hoapili ma, ua ai ia mai ka lakou noi, eia ka he hoopunipuni keia mau hana.
Ia po no, hele aku la na kanaka e koi ia Kekuokalani e pepehi ia Hoapili a me Keopuolani, aka, he aloha oia la Keopuolani kona kaikuahine a me Hoapili ke kaikunane o kona makuahine, a hoole o Kekuokalani a pakele laua.
I ke kakahiaka nui ana ae, hele aku la o Kekuokalani mai kona hale mai kona kanaka ukali, me ka pu ma ko laua mau lima a me ka polulu a me ka ioiho kukui a me na kamaa, a ku lalani mai ia na kanaka a puni o Hoapili ma.
A maopopo io la, ua makaukau mu alkaaou e kaua kipi i ke aupuni.
Hele mai ia o Kekuokalani a noho iho la ma ke alo o Hoauili a me Keopuolani, alaikla, olelo oma la o Hoapili ia Kekuokalanai, "O ka hele keia o kakou?"
Ae mai ia kela, "Ae."
I hou mai la o Hoapili, "Maluna kakou o ka waa e holo ai." I mai la kela, "E ae mai oe la;u , ma uka au me na wahi kanaka o'u, ma pau nui i kapoloki, i hele aku hoi makou a hkahi e ho'a wahi imu puelhu ai, a loaa hoi ona wahi o i ola." I hou mai ia o Hoapili, "mai manao nui aku oe ia kanaka, o oe no a kau ae maluna o ka waa, holo ae kakou, na ia kanaka no ia e hele ae mauka, o oe no ka'u i kii mai nei."
I mai la kela, "Aole au e holo ma kai, ma uka no makou."
"Alaila pane mai la o Keopuolani, "E! wehe hoi i ka piko la e ka hoahanau."
O ka pau ana ae la ia o ka lakou kamailio ana, a maopopo iho la ia ia Hoapili ma o ke kaua wale no koe.
O ke kuu o kko Kekuokalanai ae oie i ke noi a Hoapili ma, ua ao ia aku oia e na kahuna ona e ae hooeamea aku no e hoi i Kaiua; aole nae e hoi pu ma kai. A ina e ae mai o Hoapii ma, mauka no o Kekuokalani e hele aku ai me ka ike ole ia mai o ka manao kipi, alaila e luku ia ana na alii o Kailua me ua omao phaku, e like me ka umi kipi ana ia Hakau.
IANUARI 20, 1820; KAUA AIOA MA KUAMOO.
A pau keia mau kukai olelo ana, heke aj ka i Kekuokalani mauka me na puali kanaka ona, a ee aku la no hoi o Hoapili ma ma ka waa. Ma ke kaulua o Keopuolani a ma ke kaukahi o Hoapili. Alailla, kauoha mai ia o Naihe ia Hoapili. :E holo oe a Keauhou, kali iho oe i ke keiki a kaua a hiki aku."
A lohe o Keopuolani i keia kauoha a Naike, o ko Keopuolani haalele iho la no ia a kona waa, a kau aku la ma ko Hoapili waa. Aole i makemake o Keopuolani e noho o Hoapili ma Keauhou. A holo aku la no ia a pae ma Kailua.
[Aole i pau.]
________________________
I ka wa e nakulu ai oloko o ka opu me ka aeha, a hele moku ka lepo, alaila, e hoao i ka CHAMBERLAIN'S COLIC, CHOLERA a me DIAIROEA REMEDY laau lapaau a e oi aaku ana kou mahalo ke ike oe i kona hope na. He oluolu, palekana a puhili ole. He oluolu, palekana a puhili ole, He 25 a me 50 keneta o ka omole, a e kuai ia no ma na halekuai lapaau a pau. BENSON SMITH & CO., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina. tf.
_________
O ka oi ma ke ao holookoa."
Oia ka W.D. WOODRING o BORDLY KENETUKE, hookaulana nei no ka Chamberain's Cough Remedy (Laau Kunu.) Ke kamailio ne ioia ma kona ike ponoi iho i kaa luu ana, oiai o kona a me ko kona ohana oia ana mai nei no ia mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ka anu, a ua hooholo oia o keia laau lapaau ka oi ma ka honua nei. E kuai ia no ma na Halekuai Laau Lapaau a pau. O BENSON, SMIDH & CO., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina. tf.
Ua Nalowale.
UA NALOWALE aku kekahi lio eleele hueio loihi mai ka hale noho aku o Dr. Hyde.s ma ke alanui Beritania, i ka la 2 o Augae nei. Ina o ka mea a mau mea paha e hoihoi ae ana ma ka lima o ka mea nona ka oinoa mala@@ iho nei, e loaa no iaia ka uku makana.
2434-tf WALTER C. WEEDON
Hoolaha Hui.
E NOHO ana ka halawai makahiki o ka HUI KUAI AINA O WAINIHA ma ka Poaalima, Ianuari 12, 1894, hora 9 a.m. ma Paukike. Nolaila ke kanoha ia aku nei na laila a pau o ka Hui e akoakoa mai ma ia la, oiai he mau hanaa anao nui ke hana ia ana ma ia la.
Ma ke kanoha.
S.P. KALEIKINI, Kakauolelo.
Wainiha, kauai, Dec. 1, 1893. 2472-3
Halawai Makahiki.
E NOHO ana ka halawai makahiki o ka PAUWELA STORE COMPANY, ma ko lakou hale kuai ke hiki aku i ka Poaha elua o Ianuair, 1894, hora 10 a.m. Ke poloai ia aku nei na laia a pau ae akoakoa ae ma ia la.
PETER N. KAHOKUOLUNA.
Kakauolelo.
Pauwela, Nov 30, 1893. 2472-3