Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 51, 23 Kekemapa 1893 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

No ka Makahiki         $2 00

No Eono Mahina        1 00

Kuike ka Rula

HOOPUKALA E LA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

H. M. WHITNEY, Luna Nui.

J. U. KAWAINUI,  Luna Hooponopono

@ Honolulu, Oahu, Lakou a pau.

 

POAONO,  -- DEKEMABA 23, 1893.

 

KA HAIOLELO

--A--

 

JOHN W. KALUA, Esq.

 

No ka Hoomanao ana i ka mea nana i hookumuke

KULA KAMEHAMEHA.

 

Dekemaba 19, 1893.

 

 

            E na Lede a me na Keonimana o a me na pulapula o kuu lahui aloha, Aloha oukou.

            Ua akoakoa mai nei kakou i keia la malalo o ka lokomaikai o na lani, a ma keia kahua kamahao a nani, me he Ierusalema la ke kulanakauhale hoano o ke Akua i kukulu ia maluna o kekahi aina kiekie a ma kahi he 37 mile mai ke Kaiwaenahonua mai, a he 24 mile mai Ioredane mai.  Pela no hoi auanei kela kahua ame keia mau hale nani i kukuluia maluna o keia ili aina kiekie a ke Akua i hoano e ai i ola honua no ka hana hoonaauao a me ke ola o kela lahui i hoike ia iloko o ka lokomaikai ku io o ka Mea Kiekie ke Alii Bernice Pauahi Bishop, i moe aku la me ka manaolana poho ole.

            O ka mua o kau'u mau mea e kahoahoa ae ai ano, oia no ko ke alii kulana a me kona ano haipule iloko o ke ao nei.

            Mailoko mai o ka lalani o na Kamehameha oia i hele mai ai, a penei e maopopo ai, e hoomoakaka iki aku au ia kakou.  "O Keopuolani (w) ko Kamehameha I. wahine, a mailoko mai oia lalani o Kalakua, Peleuli, Kanekapolei; na Kanekapolei mai o Pauli, Kaoleioku (k), o Kaoleioku (k) noho ia Luahine (w) na laua mai o Konia (w) me Pauahi (w); o Konia (w) noho ia Paki (k) hanau ke alii ka Mea Kiekie Bernice Pauahi Bishop i aloha ia."

            Ma kona ano he alii no Maui, ma ka aoao o kona makuakane, oia o Paki, he alii oia i maopopo ma ke kuauhau a penei; "O Kekaulike ko Maui alii a hiki i ka A. D. 1736, o Kekuiapoiwa kana wahine, na laua mai o Kamehamehanui (k) o Kamehamehanui (k) noho ia Kukamano (w) hanau mai o Kalanihelemaiiluna (k) a i kona noho ana ia Kawao (w) hanau o Paki (k) a o Paki (k) noho ia Konia (w) hanau o Bernice Pauahi Bishop," nolaila, ma kona ano he alii kiekie no Maui, ke haaheo nei au maluna o keia kahua, ma ko'u ako he keiki no Maui, a o Maui no ka oi, aole owau wale, aka, o na kini o Maui e hooho mai la ma kela huli o na ale Kualoloa o ko kakou mau kai aloha.  He mea pono e kuni ia a paa iloko o ka puuwai o keia lahui a pau keia mau hana aloha, a me ka moolelo piha o na hana maikai a keia pua a Kamehameha, e like me ka olelo, "E hahai ana no kana mau hana maikai mahope ona."

            He mea pono i kela lahui e leha aku na maka i hope a nana aku mai kela mau mea kamahao o keia ia i na hana nani a na Kamehameha i hana ai a i pa'i ia a paa loa ma ka lae no keia mau mokupuni.

            O Kamehameha I. ka mea nana i na-i na moku mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, hui na moku, a i keia la, ke ai nei kakou, ke lealea nei me ka eha ole o ka ili, oiai ua pau ka luhi i kela poe i moe aku la.  O! he mea pono e kanaenae ae me ka hoomanao aloha i keia mau lalani pokole.

                        "Makua lani no,

                        Kamehameha e;

                        Na kaua i pale,

                        Me ka ihe."

            A hui na moku, alaila, pii ae o Kamehameha II. ma ke kaiaunu, o kana i hana ai.  "Hookipa mai ia oia i ka pono iluna o keia aina, a na ia pono i kukala ae, he lahui malamalama o Hawaii, a he lahui ka@ hoi, ke laha nei, ua ulu, ua kawowo, a ke hoonani nei ia pono i ke kino, a ke kahiko nei i ka uhane i ka mea i ai @ i ka pono."  Hookiekie ae ia ka pono i ka lahui o ka hewa ka mea nana e hoohaahaa.

            A noho ka pono iluna o ka aina, alaila, pii ae la o Kamehameha III. maluna o ka noho alii, o kana hana aloha i hana ai i keia lahui, kona kukulu ana i kumukanawai, i kahua e ku ai kona aupuni, a kapaia ke aupuni palapala, a ua kahakaha ia ae maluna o ke kalaunu, "E mau ke ea o ka Aina i Pono," alaila, oili mai ia ka lima akau aloha o Kaleiopapa me ka puolo o ka pomaikai e haawi i ka aina i kona mau makaainana e hookuleana, a i keia la na kakou iho ko kakou neie no ka malama ole i keia makana nui a ia mamo a Kamehameha, haawi ka akau haawi no hoi ka hema, i ke kuai, i ka moraki, a o ka neie no ia.

            O keia haawi aina a Kamehameha III. oia kekahi hua mua loa o ka oihana hoonaauao karistiano i hoolaha ia ma keia Paemoku, a i ike nui ia e ehaha ana iloko o ka lepo o Hawaii, a o kakou no na hoike o is mea.

            A haawi ia ka aina, aliala, kukulu iho i home, oia kekahi hana naauao a ke kanaka e hana ai mahope iho o ka loaa ana o kona aina.  Oia ka wehe mua loa ia ana o na Home Hawaii.  Ke makemake nei au, e haalele aku outkou i kela noho haahaa ana me na hale pepepe o na puka, a me na hooponopono kapulu ana o ke kulana haahaa, e ai ana maluna o na moena, e hakaka ana no ilio, a e uwe ana na popoki.

            O Kamehameha 1V. ka mea nana i kukulu iho i keia hoomanao aloha i hale e hoopau ia ai na ehaeha o kona lahui i loaa i na nawaliwali kino oia hoi, ka Halemai Moiwahine a he mea pono ia kakou ke hoomikai mau aku i ka lani o na lani no keia hana a ko kakou mau alii.

            Alaila, o Kamehameha V. nana i hoololi i ke Kumukanawai o 1832, a hoolaha mai Kumukanawai a kona mana ponoi i hana ai ma ka A.D. 1864, a nana i hookuonoono ae i ke aupuni me kekahi mau hale nani e ku nei a hiki i keia la.

            O Lunalilo I. ka mea i hana ae nei i kekahi hale home hoi no keia lahui i ka wa e emi mai ai ka ikaika o ke kino, pau ka manaolana, no ka mea, aohe kama, aohe wahi mea nana e malama mai, ka wa ia a ka leo i oili mai ai me he heku kakahiaka ia me kona nani, e pupuai mai ana me he wai mapunapuna aia a ke aloha, alaila, ku pololei ae, e ka palupalu a hoi i ka Home Lunalilo, malaila oe a ma ka umauma o kona lokomaikai, ilaila oe e omo ai i ka waiu o kona oloha.  Me he leo la o ka mea mana mai ke kea mai e hea ana.  "E hele mai oukou a pau i o'u nei e ka poe luhi a me ka poe kaumaha, na'u oukou e hoomaha aku."

            I keia la, ke hoomanao nei kakou no ka Mea Kiekie i hala no kana mau hana maikai i ke ao nei, a o keia paha kekahi o na haawina pookela loa a na mamo a Kamehameha i waiho iho ai i Kia, i Hae a i Hoku e alohiolohi ana mawaena o na home Hawaii, no ke alakai ana a me ka mohai ana i keia hanauna hou i ka @ o ka naauao, ka noho kuonono, ke kuokoa a me ka holomua mai keia la a ma keia muli aku.  A ua ike no kakou i kahi ao iki mai ke kai mai (@) me he manamanalima la o ka mea hoopakele i pii ae a lilo i ao hakumakuma o ka ua a hiolo mai la maluna o keia aina me ka lahui na pomaikai pili uhane a me na pomikai pilikino, oia ka waiwai, ke ola a me ka noho hanohano ana o ka lahui malamlama, alaila, sila iho la i keia aina me ka inoa Kamehameha, a hawwi aku iloko o na lima o ka naauao a mailaila aku iloko o ka lima o ke Akua Manaloa.

            He mea pono i keia lahui, a iloko hoi o keia anaina hanohano e hoomanao pu ia ka inoa o Hon. C. R. Bishop no kana mau makaua aloha i ka oihana hoonaauao iloko o ka aina hookama a ke Akua i alakai ai iaia iloko o ka pomaikai.

            Owau kekahi me ia ma na ahaolelo mai ka A. D. 1880 mai, a eia no me a'u na hoomanao ana no kana mau hana.  Ma na mea pili i ka oihana hoonaauao, oia ka mua loa iloko oia hale ma ia kumuhana.  He nui no hoi kaua mau kokua manawaiea me ke aloha i na Kula a me ka Papa Hoonaauao, a o kekahi o kana mau makana oi kelakela oia ka'u i ike ai ma na nupepa. i konal haawi ana i keia aina waiwai nui o 90,000 eka a oi ma Molokai no na "Kula Kameha meha."  O! He nuhou kamahao loa keia i law ia mai me na elele mama o ka hauoli, oiai mamua o ka inao wale waha ia kakou a pau "Ke Kula Kamehameha," aka ano, "Na Kula Kamehameha."

            Ua makana hou           mai oia mawaho ae o ka aina i huina o $20,000 no ke kukulu ana i halekula no na kaikamahine, nolaila, ke ike nei kakou aole wale keia no ka hoonaauao ana i na keikikane wale no (ka makuakane o ke kanaka) aka i na kaikamahine pu no a kakou (ka makuahine o ka wahine.)  Nolaila, he manao kuhohonu loa keia i hookahua la, a hookumu ia a paa e na mea hanohano, no ke kukulu ana i lahui kanaka hou no Hawaii, e hoomaka ana mailoko mai o keia mau kula keikikane a kaikamahine o Na Kamehameha.  No laila, ke koi nei au i keia anaina a me ka lahui i mailani nui ia e na Kamehameha e haawi nui aku kakkou i na hoomaikai a pau no ka Mea Hanohano, a na ke Akua e malama mai iaia a hiki i ka hopena.

            Mailoko mai o na makana aloha a me na hana lokomaikai a kakou e ike nei, ke ninau ae nei au ma na kaiaulu o Hawaii, ma na home Hawaii, ma na Rula Hawaii, i na Luakini Hawaii, a i na makua Hawaii, i na opio Hawaii, i na malihini i kipa mai e luakaha i ka malumalu o Hawaii, i na mauna kilohana o Hawaii a me kona mau awawa lipolipo.  Heaha ia ka manao e haawi wale ana i keia mau waiwai nui, na dala nui e mauna ana maluna o keia mau puu-aa, a kuanea i na la i aui aku ia o Kaiwiula nei, kahi a na keiki a kakou e hoo@iha nei  i ko lakou mau home, alaila, e hooho mai ana kela mau halelaau i kukuluia ma keia kahua keia mau halepohaku a me na pohaku imua o ko kakou alo, na wehi e luhiehu mai ia a puni na paia, a na wahi a pau a puni ka aina, o ka lani a me ka lani o na lani, e pane mai ana lakkou me ka leo hookahi, "No ka hoonaauao ana i ka makuakane a me ka makuahine o Hawaii i mauna ia'i ia mau waiwai.  I ka hana ana i kino hou, i ikaika hou, i ola hou iloko o Hawaii."

            O oukou e na keiki ka iwi a me ka io, ke koko, ke olona o ka lahui ma keia hope aku, he mau makua oukou o keia wa, he kakahiaka no ko oukou oia ana, ke kau hoi o keia kino.

            Nolaila, he wa hoiliili keia, na puka mai ka la o ka naauao maluna o oukou, mai kali oukou mawaena o ke lalhele o ka paakiki a me ka pupu ma na haawina hoonaauao.  I na keiki, hookahi pilikia nui a'u i ike mawaena o na kanaka Hawaii, oia ka molowa, ka palaualelo, ka ohauha a me ka nawaliwali o ka manao.  He mau hewa noi keia e alakai ana i keia lahui i ka hopena poino.

            Me ka ehaeha au e olelo aku nei ia oukou i keia mau olelo, aka, aneane hiki ole ia'a ke pale ae, he mea pono ia'u ke hoike aku i na mea oiaio, ina he mea ia e hoopakeleia ai ka hanauna hou me keia mai ahulau.

            E paio aku me ka ikaika, a kui aku a hina ka hupo, alaila, e keehi me ko oakoa mau wawae a pepe ka molowa a me ka palaualelo na hale hana kamana o ke diabolo.

            E hana me ko oukou mau lima a e hoiliili i na loaa, mai hoolilo ia mau loaa no na hana hoopomaikai ole i ka noonoo a me ke kino.  Ke hoomakaulii nei oukou ma ke kukulu ana i baneko no oukou ponoi maloko o keia kula, oia kekehi o na hana oi kelakela i hanaia ma keia kula, e like me ke ka ona o ka makana i haawiia maluna o keia kahua.

            Ia oukou e imi nei i ka naauao, e imi pu oukou i ka ike i ke Akua oiaio ia Iehova.  Oia ka me e pono ai oukou, e hooikaika oukou i mau home i nohoia e ka hana, he mea ole ka  naauao, ke ole e hoohanaia, a ma keia hope aku hoi, e lilo oukou i poe paahana o ka naauao a oia ke oukou mea e noho kuonoono ai, a e hoohanohano ia ana na inoa o na Kamehameha ma e oukoku ia ka lakou mau keiki hookama, oiai o ka home karistiano o ke kanaka hana, oia iho ia no ka ipuka a me ke keena hookipa o ka lani iloko o ke ao nei.  A e hoomanao hoi oukou a me na makua i akoakoa mai nei, ua loaa ia kakou keia pomaikai mamuli o ko ke Akua alakai aloha ana mai a Kamehameha I. mai a hiki i keia la kamahao, a ma keia hope aku ko  ke Akua alakai ana, a na kona mana no i hana mai i keia mau mea kamahao a ko kakou mau maka e ike nei.

            E na makua, ke koi aku nei au ia oukou a ina mea a pau i akoakoa mai i keia la e lilo kakou a pau i poe kokua i ke kula, i na kumu, a e lilo hoi kakou i mau koo no na keiki a kakou, a e hoouna mai i keia kula.

            Aole kakou e hoi ana i hope i kela au o Waawaaiki-naaupo i ka helu kauna, na hipuu la-i, aka, e hele ana kakkou imua ma ka naauao karistiano a me ka noho kiekie ana o na lahui holomua o ka honua.  Ua hana o ka "wahine hele la o Kaiona, alualu wai liula, o ke Kaha pua ohai" Barnice Pauahi Bishop i kana kauoha no kona aloha i keia lahui Hawaii, a ke koi nei i keia mau hana kamahao.  E lilo kakou i nupepa e hoolaha aku i keia huhou maikai i na hanauna e pii mai ana ma keia hope aku.

            I kuu hoopau ana i keia mau olelo paipai ke pule nei au i ka Mea Mana Loa, e hoopakele ia o Hawaii mai na pilikia mai, e pau ke kulanalana, e holopono ka naauao a puni ka aina, a na ke Akua e malama ia Hawaii.

 

Huli ia n@ Lako Kaua

 

            Mawaena o na hora 11 a me 12 aumoe o ka Poaono i hala, Dekemaba 16, ua huli ia ka hale noho o Mr. John F. Colburn ma Kulaokahua e ka Hope Ilamuku Brown, na kapena makai Anaru a me Paka a me elima mau makai, malalo o ka mana o kekahi palapala huli i hoohiki ia ma o ka hoohuoi ia ana he mau la mamua aku, aia ke hoahu ia nei kekahi mau lako kaua ma kona hale.  I ka huli ia ana aku, ua loaa aku la he 3 mau pu kaupoohiwi, hookahi o lakou ua hoike ia i ke aupuni.  Ua lawe ia mai ua mau pu ia a eia ke paa ia nei e ka Hamuku.  Ua manao ia, ua oi aku ka nui o na pu mamua o keia heluna, aka o kela wale ae la no n@e na mea i loaa.

            Ua hoohuoi mau ka Hamuku i na poe koikoi o ka aoao anee alii, eia ke hoahu nei lakou i na mea kaua no ka manao e hoomakaukau no ka hoihoi ia ae o ka moiwahine.

 

Hele Hoonanea na Kapena

Mokukaua.

 

            Ua pii pu aku na Kapena mokukaua a elua o Barker a me Nelson i ka pali o Nuuanu i ka Poakahi, hora 9 kakahiaka.  O ka wahine a ke Kuhina Willis kekahi i hele pu a me ka wahine kanemake a Hon. A. P. Kaaka.  Ma ia hele ana o laua, ua maopopo ke kuhihewa o kanaka e manao ana e hoolele ia mai ana na puali koa iuka nei.  Ua hoi hou mai laua i ka hora 1. a i ka uwapo kau i ka waapa a ninau aku la o Kapena Barker, heaha keia puulu kanaka nui ma ka uwapo e akoakoa nei.

            "E kali ana lakou i ka hoomaka ana e hakaka," wahi a ke Pailata Shepherd.

            "Kahaha, pomaikai ko maua hoi ana mai nei, mai nele maua i ka ike ole" wahi a Kapena Barker me ka akaaka mai.

"Ae," wahi a Kapena Nelson, "aka, i ko'u manao e loihi loa ana ko lakou kakali ana."

 

HE KAAO HOONAUE PUUWAI

NO

PUAKAOHELO

KE

KAIKAMAHINE ALII

KA

Ui Oi Kelakela o ka Nani a me ka Maikai.

NANA

I HEHI-KU NA KAPU O KUAIHELANI A ME NUUMEALANI

KA

Ui i Hiolo ai ke Kapu a me ka Mana o ke Kiowai kupu - kahi e hiolo ai ka nani a me ka maikai o na mea kino kanaka o ka Honua nei.

 

KE KIOWAI KAPU A ME KA MANA KUPUA E KIAI IA ANA E NA HONU ALII HE UMIKUMAMALOA; UA LILO IA MANA I MEA OLE I KA NANI A ME KA UI O HAWAII.

 

            Ua pehia e ka ua kanilehua, a o ka hele ia a piha na molama he umi ono hou ae la ke alii i ka hee pali o ka lae o Keokea.  He mea ole, ua loaa mai la ka hee pali, a ia hoi ana mai o ka mea nana i kii, ua nui loa ka hee kau pali.

            I hoi mai ka hana, ua moa ka ulu pulehu, a o ka makikoe mai la no ia a pau ka alualu, kaka a wali, unuhi mai oe i ka ikoi o ka ulu a  hahao aku ka hee pali iloko a loihi ka waiho ana iloko o ka ulu, ua moa, a o ka ai iho la no ia, e nahu pu ai me ka ulu.  O ka hele ia a piha na malama he umikumamakahi, a i ka la mua o ka umikumamalua, i ka po i o Kaloapau, a i ka malama i o Hinaieleele, ua ka ua koko, kui ka hekili, olapo ka uwila, nei ke olai, a kahe ka wai.  I hanau ae ka hana he keikikane, a ua lilo ka hoomaemae ana o ke alii opio i na alii a me na kupuna.  O ka hele @a a piha na la kapu heiau he umi, mokapiko, kani ka pahu.

            E na makamaka heluhelu o keia moolelo, he mea maa mau na na makua a me na kkupuna ka hanai i na keiki.

            O na keiki mua o keia ohana ua hoohiki paa laua, ina e hanau hou mai ko laua makuahine i na keiki hope, aole laua e ae ana na hai e hanai i ko laua mau pokii, na laua ponaoi no e hanai.  Nolaila, ke ike ae la kakou i ka manao o keia mau alii, ua kokua ia keia manao o laua e Alenoho, ke kilo, ua lohe na alii a pau i keia manao, oia ka moolelo o keia kaao, he ui keia mau keiki, ua like me ka ula o ke ahi ka ula o ko laua mau ili.  O ka hele ia a pau ka hoomaemae ana o ke keiki, ua kapa ia ka inoa o ke alii opio o Puakanakamaikai, lilo ka hanai ana ia Puakaunaoa, keiki hiapo.  Ua hanai ia keia keiki e kona kaikuaana, aia ka hale alii o keia poe i noho ai i Mokuola, aia i kai ae o Waiakea, he moku aia iloko o ke kai, he kapu kela wahi i ka wa e noho ana keia mau alii, a o ke kanaka e hele ana ma ka ae one he make wale no a o ka waa e holo ana a kokoke ma Mokuola, he make wale no.  O kahi i pana ai keia wahi o Mokuola, he pohaku aia iloko o ke kai, he pohaku ulaula, a mailaila mai i loaa mai ai kela inoa ma kela mokupuni.  O Mokuola oia a hiki i keia wa.

            Ua hanai ia o Puakankamaikai e kona kaikuaana me he kanaka makua la.  Ia koko no hapai hou o Kapoho, a o ka hele ia a piha na malama eha, ono hou ae la ke alii i ka anae o Waiakea a me Waiakaea, Puna, aia i kai o Kula, he mea ole na loaa keia mau ono a ke alii.  Ua la walu ia kekahi anae, a ua ai waha ia kekahi.  Ua lawa ka ono o ke alii a me na hoaai.  O ka hele ia a piha na malama eono, ono hou ke alii i ka opule moe one o Kalapana, a me na aholehole momona o Waiakolea, he loa keia wahi mai Hilo aku a hiki i Puna, aka hoi, o ka ono a ke alii he mea ole ia ioa, e ola ana no ka opule, e hau ana no iloko o ka limu pakaiea, a o ka aholehole e oni ana no, ua owiliia i ka limukala o ka loko, aole i ani ae ka la oioio ana o Punanaio, ke kukini ola mau la, oia hiki ana mai no o ka i-a a o ka nahi ia iho la no ia.

            O ka hele in a piha a malama ewalu, ono hou ae ia ke alii i ke kum o kai o Puhi, a me ka o@a@@ o kai o Papai, o keia wahi kahi i uhau ia ai ke poo o Kamehameha i ka hoe e ka poe lawaia a puka ai ke kanawai he Mamalahoa, he mea ole ka loa oia wahi i ka ono o ke alii, a ua loaa mai ia keia mau ono, ua ai a lawa, a koe na na hoaai.  O ka heie ia a piha na malama he umikumamalua, he la hoopoluluhi keia, o Hoaka oia ka la i hanau ai ka mea nono keia hooheno, ka ui kaili puuwai, ke o mai nei na lapa uwila o ka lani, he ua koko ke nihi ae ia mauka o Mokaulele, ke hoonakulu mai la ka leo o ka hekili pamalo, pouli ka aina i ka ua awa, a e hoike mai ana he alii nui a hoea mai.  Ma ka auina la o ka la mua o ka la umikumamakolu, oia ka la i puka mai ai ka mea nona keia moolelo kaulana o ka wa kahiko.  Ua hoike mai ka lani i ka paulehia, ua maikai ke ola o ka makuahine i ka wa i hanau ae ai o keia keiki.  I hanau ae ka hana he kaikamahine, na lilo koke no ka hoomaemae ana i na alii, kani ka pahu, holo ke kao, o ka hele ia a pau na la kapu heiau a hala na la he umi mokapiko, kapaia ka inoa o Puakaohelo, lilo ka hanai o keia kaikamahine ia Puakoolau, e like me ka mea i hoike ia maluna, na laua no e hanai i ko laua mau pokii.

            Ia manawa a lakou e noho nei, ua lawe na kahu hanai o keia mau alii hope i ke kapu alii kiekie, a o na mua hoi, ua lawe laua i ke kapu haahaa loa ma ko laua lilo ana i mau kahu hanai.  Ua hoihoi loa ia na alii opio i kai o Mokuola, ilaila ka hale alii.

            O ia noho aku o lakou nei a nui na hanai a laua nei, o Puakanakamaikai, he ui, ua like kona ili me ka hua o ka alani ka melemel, he pali ke kua, mahina ke alo i kau a mea o ka maikai, ua lilo ka malamalama o Kolau hale @ o ka Ula i mea ole i ka ili o keia keiki, he mea nui ka nani o keia mau keiki ia Hilo a puni. 

            Pela no hoi ka mea nona keia moolelo o Puakaohel@ ka nani oi kelakela o Kauai, ua like ka ula o kona ili me ka ni@ pala ula wena, he nani ma ke kua he nani ma ke alo, o ea ula o kona ili, oia no ke kukui o ko laua hale i ka po a me ke ao, e pio mau ana ke anuenue iluna o na hale o ia mau alii nei i ka po a me ke ao, a e ua mau ana ka ua koko, a he hoa@lona hoi ia o na ili kiekie o ka aina.

            Ua ike ae la kakou i ka ui o keia mau alii, o ko laua nani, oia ke kukui o ka hale e noho ai i ka po a me ke ao, he kuhihewa ka mea e hele ana ma ke one o Waiolama ke huli ae ke alo i kai o Mokuola e nana ai, ua manao eia ua pau na hale o na keikialii i ke ahi, i kau a mea o ka ula wena maoli mai o luna o kaupo@u, he puiwa ka mea akahi a ike i kela mea hou.

            O ka poe o Hilo iho, ua kamaaina lakou i keia mea, a ina no Puna mai ke kanaka, aole e nele ana ke kuhihewa.

            Oia iho la na hooheno ana ma keia wahi.  O ka hana mau no a na kahu hanai, o ka pii i ka mahiai i na wanaao a pau a he loihi hoi kahi e pii ai, aia iuka o Kaumana, aia i na puu o Halai o uka aku, aka, o ia loa he mea ole wale no ia ia laua nei, no ka mea, o ka laua hana ike ia o ka mahiai.

            E hoomau aku kakou ia laua e pii mau ana i ka mahiai i na wanaao a pau me ka manao ole ae he hana ko hope o kauhale.

            E huli ae kakou e nana i na lii opio e hiamoe ana.  I laua @e hiamoe ana, ua ike mua no o Puakanakamaikai, ua hana na kahu hanai o laua luka i ka mahiai, mamua aku o ka pii ana ae o ko laua nui a me ka nani oi kelakela i palua ia i ka nani o na mea a pau, ua komo no ka hoohihi iloko o laua no kekahi a me kekahi o laua.  He mea oiaio kela e ka mea heluhelu, oiai na opua e ke kiai ole ia ana.  Nawai hoi ka ole, o ka wai olu ka hoi ia o ke kanaka, o ka puni kauoha a na lii, ua pono.

            Ua lia mau na lii opio ia laua iho, aole nae laua i ai i ka hua i papaia, o ka lia wale no i kela wa a me kela wa, aole no he kii mai o kahi i kekahi, pela no laua a elua, aka ua hele nae ka puuwai a haale i ke pili.

            Hoomanao ae la ka mea e kakau nei i keia wahi hooheno, a oia keia:

                        No ka po mahina ke aloha,

                        I ka halialia ana mai,

                        Kuhi au o ka hau kolonahe,

                        Halihali aala o ka uka,

                        Mauka aku au me iala,

                        Me ke onaona pua iala,

                        Me ke onaona pua kamila,

                        I noho a nohea i ke anu,

                        Wai huihui o kanahele,

                        O iaia ka'u e lia nei,

                        I ka po lailai anoano,

                        Homai, homai ke aloha,

                        I hoa no ka wa inea,

                        O ke aha ka hana a kaopua,

                        E ano mai la i ka lai,

                        Me he mea ala e hea mai ana,

                        E hoi maua e pili.

            O ka hele ia a piha loa ia ko laua mau puuwai i ka pana mau i ka ua o ke kou mau.  I kekahi wanaao, aia ae nei o Puakanakamaikai a nana ae ia aole kona kahuhanai, manao ae la ia ua hele no paha na kahuhanai o maua a elua, e kii paha mau i kai ala pa @.  M@ mai la wau o @ mai @ i @ kahu hanai o @ @ @ i ke ahi, a ha@ @ @ @@hiamoe.  O Pua@, aia no ia ke hiame  @, aole @ @, ua @ loa ia e ka hiamoe nui.

            Me ka eleu nui o Puakanakamaikai i ala ae ai a kau@ aku la ke alahele ma kahi o kona kaikuahine e luakaha pu ana me Niolopua i ka moeuhane, me ka ike ole ae ei ae o  kunane ke naue mai nei e kaaua pu i ka hana a ka puuwai e koku ana i ka iwi@ilo.

            Ia ulai nana aku o Puakanakamaikai me ka naau i piha ia me ka haalulu, no ka mea, ua manao ia, ina paha wau e hoala ana ia kuahine e huhu mai ana paha oia ia'u, a neenee aku la ia a ma ke poo o kona kaikuahine a honi iho la i ke ala o kona kaikuahine e mapu ae nei imua o kona alo, puili ae la ia i kona mau lima a honi iho la i ke kapa o kona kaikuahine oiai e hiamoe ana ua pulou i ke kapa, a o ka ia nei hana wale no ia o ka hamo mawaho o ke kapa me ka hoala ole ae, ua eha loa ia o Puakanakamaikai i ke aloha i kona kaikuahine me ka launa ole, i ke ala wale no eha loko o ke kanaka.

            Hoomanao ae la ka mea kakau i keia hooheno o na lii:

 

Noenoe lehua kanaka o ke kaunaoa,

Polenaiena ha iluna o ke kukui

E uiki kahi ana oia wale no i newa,

Ae ka maka oia hoi kekahi

Ua mapu nae ka hanu i ke kupukupu

Iho i ke kula honi mai kai o Ewa

U ke kupa o Puuloa, heaha nei --- e

He --- aloha ---e---he aloha moe lawalu na ka houpo

I ke ala wale no hihina au ---a---

 

Na mea Hou o Hamakua

 

He nui loa ka la ma Hamakua nei, a ua pau loa na mea kanu i ka maloo e like me ke ko, kulina, uala, kalo a me kekahi mau mea kanu e ae.  Nele loa i ka wai, a ma kahi o ekolu mile iloko o ka ululaau kahi o ka wai e kii ia nei ma ke kaa a ma na lio kekahi poe.  Ua hoomaka keia la mailoko mai o Iune a hiki iloko o Novemaba nei, aohe wahi haule ua iki mai, ke hele la a uwe o Kanepuniu i ka wela o ka la.

NO NA ALANUI.

            He nui loa ka mahalo ia o na alanui maanei, aole pela i ka wa o ke aupuni moi, he inoino, o kahi wale ai malaila wale iho la no.  Aka, i ka wa i lilo aenei i ke Aupuni Kuikawa, akahi no a hana ia e like me neia, ke hele oe mai ka pali o Waipio a hiki i kela palena ma o, he nani wale no kela.  Pela mai ke awa pae o Honokaa a hiki i na apana aina hookuonoono iuka loa, a aohe wahi hoohalahala a ka maka; he poe Pukiki ka poe nana e malama a e hana hoi ma ka $20 o ka mahina, ma kahi o ka ekolu mile a oi a emi mai paha ka loihi o ka ka mea hookahi e hana ai.

NO NA HANAU MAANEI.

            Ma Honokaa-kai, ua hanau mai o Kaaihue (w) me Mokuau (k) he keiki-kane; ma ia wahi no, na Kaetini (w) me Waipa k, he keikikane; ma Wha, na Kamala w, me Lonohiwa k, he kaikamahine; ma ia wahi no, na Annie Lono w, me Keeaumoku k, he kaikamahine; ma kuilei, na Kapuloa w, me J. Keliipuleole, he keikeikane; ma kekahi apana o na aina hookuonoono, na Mary Annie w, me Manuela, he keikikane.  Eia lakou a pua ke ola nei, hookahi i make, hookahi hoi makuahine i make a ke ola nei ke keiki.

            Ma Weha-uka, Novemaba -- make o Kaheana w; ma ia wahi no , Novemaba 21, make o Lono.

Kou oiaio,

S. B. K. Palau.

Honokaa, Haw. Nov. 25, 1893.

 

            Ua law mai ka mokuahi Pele, i na eke 4,080, mai ka mahiko mai o Makaweli ma Kauai, i ka Poaono i hala, a oia no na k@paa mua o ke oo ko hou i wili ia mai nei o ua mahiko momona nui wale ia.

 

            Ua pau i ka haalele mai i ke kakahiaka Poakahi nei, he 3 mau Lutanelamakai a me 22 mau kaiko ku-huina mahope o ko lakou hoole ana mai, aole e kokua i ke Aupuni Kuikawa i ka wa e kauoha ia aku ai e hooko i na kauoha a ke aupuni ma na ano a pau.  Eia na Lutaneia ekolu, o Kealakai, Kaiana a me David Nahoolewa, a o na makai hoi, o J. W. Leialoha, D. H. Keliiaa, S. W. Haluapo, S. Mokuahi, I. B. Paakai, M. Kalilikane, J. Puakalehua, E. Moanaliha, C. K. Pa, J. Kahemalani, H. Kaulukoku, W. Kauahi, S. Kahoino, J. Keawehawaii, D. Damien, D. Kahaleaahu, G. Baker, J. Palau, J. Paia, J. E. Kekipi, S. K. Kahiapo, J. Pomaikai.

            I ka wa e nakula ai oloko o ka opu me ka eha, a hele moku ka lepo, alaila, e hoao i ka CHAMBERLAIN'S COLIC, CHOLERA a me D@ ROE REMEDY laau lapaau @ e oi ak@ ana kou mahoio ke ike oe i kona  hope @.  He oluolu, palekana a puhili ole.  He oluolu, palekana a puhili ole, He  23 a me 50 keneta a o ka omole, a e kuai ia no me na halekuai lapaa'u a pau.  BENSON SMITH & Co., @ Agena ma ko Hawaii Pae Aina. @

 

            "O ka oi ma ke ao holookoa."  Oia ka W. D. WOODRING o BORDLY KENETUKE, e hookaulana nei no ka Chamberlain's Cough Remedy (Laau Kunu).  Ke kamailio nei oia ma kona ike ponoi iho i ka inu ana, oiai o kona a me ko kona ohana oia ana mai nei no ia mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ke anu, a ua hooholo oia o keia laau lapaau ka oi ma ka honua nei.   E kuai ia no ma na Halekuai Laau Lapaau a pau.  O BENSON, SMITH & CO. na Agena ma ko Hawaii Pae Aina.

 

Hoolaha Loio.

 

NELLIE M. LOWREY, NOTARI no ka LEHULEHU

--- A ME ---

LUNA HOO@IO PALAPAL A ME NA

PALAPAL HOOHIKI.

            Keena Hana me W. R. Kakela, LOIO, ma ka oao makai o ka Hale Leta, Honolulu.

 

J. S. SMITHIES (KAMILA,) NOTALI no ka LEHULEHU

--- A ME ---

Agena Haawi Palpala Mare

Mahukona, Kohala, Hawaii.

 

W. R. KAKELA, Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.     2370

 

ANTONE ROSA, (AKONI)     Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  LUNA HOOIAIO PALAPALA. 

Keena Hana ma Aianu Kaahumanu.    @370.

 

ALLEN & ROBINSON, NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU. 

E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e @ kulu @.  E kipa mai a e ike kumaka.      2396 q

 

E. G. HITCHCOCK, (AIKUE HIKIKOKI.)  Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.

E OHIIA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI                         Hilo, Hawaii.               2370

 

WILDER & CO., (WAILA MA.                      

Mea Kuai Papa a me na Loko kukulu hale o na ano a pau, a me na mea @ a pau e pokno ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me P@                    2396 q

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA,    Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie @ ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana: Hale Pohaku @ ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa.  2370

 

J. HOPP & CO., Na Poe Hana ma na Lako      Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.

Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumukuai @.                  Honolulu.        2396q

J. T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI.)    hALEKUAI O UA lOLE nANI pANIO!

LAKOHAO.    Na Lako Hana Mahiko, A PELA AKU HE HUI WALE.

Alanui Moiwahine, - - Honolulu.                     2396-q

 

SING WO CO.             HELU 43                     :                       :           ALANUI NUUANU

            Aia ma keia Halekuai, e loaa ai na lole maikai o na lede a me na keonimana, a pela no ko na kamalii a me ko na wahine mau mea hoohiehie.

            Ke kono aka nei makou ia oukou e kipa kilohi i ka nani o Aipo.

SING WO CO.                                     2456-3ms.

 

KO BIHOPA MA,        BANAKO MALAMA DALA

ELAWE NO MAKOU I KA DALA HOOMOE ma ka hoaei ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malaio o keia mau kumu:

            Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haeri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihola paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku panee e uku is i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kaua mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e lawe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ka dala me @ lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole la mamua o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekkolu, a me ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.

            O na puu dala hoomoe mai maluna, e@ haneri dala, e lawe ia no mamuli oo @ ana.

            E hamama ana ka Banako ma na ia a pau o ka hebedoma koe na la Sabati a me na la Kulaia.

BIHOPA MA.  Honolulu, Ian              2396--q