Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 48, 2 December 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Holo aku la kekahi moku oua ma ka aoao akau 0 Oahu, a holo aku hoi uo Vanekouwa ma ka hema, a ku i Kauai, a ike oia ia Kaimualii ia wa he kamalii wale no. Hoike oia malaila i ke ahi kaolele a mahalo nui loa na kanaka me ka makau 110 nae. A mai laila aku oia no ka aoao komohana»akau o Amerika. Ma keia huakai mua a Vanekouwa, aole laua i halawai me Kamehameha; aoie no hoi me Kahekili a me Kalanikupulu. Ma Lahaina o Kahekili, a ma Koolau o Kalanikupule. He elua mau mea a Vanekouwa i loaa mai ma keia ku ana, he mau loie ula elua. A ua mahalo nui ia keia umu loie e ko Hawaii nei. Ua kapaia kekahi lole 0 Kekupuoki; a o Kekualapu kekahi, no ka ula 0 ka lole kela kapa ana ia mau inoa. Olelo 0 Vanekouwa ma ia ku ana mai ona, ua emi ioa na kanaka a me na alii, aole nui e like me ka wa i liiki mai ai 0 Kapena Kul:e. KA PEPEHI IA ANA O KEKAHI MAU HAOLE O KEKAHI MOKU O VANEKOUWA, MA WAIMEA, OAHU. O Chatham, oia ka lua o ku moku o Vanekouwa i hoio aku ai ma ka akau o Oahu, i kona liolo ana nku, ike aku la na kanaka i ka holo ae o keia mea nui ma ka moaha, a he mea kupanaha loa ia īa lakou, a makahehi loa lakou i ka ike ana. Kahea ao ia na kanaka kekahi i kekahi, ««Ka pukoa nui e nee ae nei—e!" 11010 110 ka moku makai, lieie no kanaka mauka, e hooho hele ai, *«Ka; mea nui—e! Ka pukoa nui —e" a pela wale aku.

A make Io& iho la ua mau haole j ia; o LuUnela Hergeat a me Me- j Oooeh, he ao hoku. i Nana mai la kela poe o iuna o ka moku a ike mai la ua make kekahi poe o lakou, alaila hoololi pono mni la i ka moku 1 uka o Waimea, a ki mai !a na pu o ka moku i uka o ka aina." Hooho ae la na kanaka, ««Heaha la hoi keia mea e oeoe ae nei maluna o kakou?" I mai la kekahi, ««Kai no hoi he one « ia, he mea make; o ka a mai hoi paha ia ia, a pau loa ka aina. Pakele paha kakou i ka make e ana iho nei o keia mau akua; ina paha la o ko laua nei noho mai la ia i uka nei, pau loa kakou i ka make.' 1 Hoomau mai H no ka moku i ke ki ana i ka pu a j>o ia la, a nalowaie aku ia. lIOEA llOl' MAI O VANEKOUWA. j Ika malauia o Feberuari, la 14, j 1793, hiki hou mai o Vanekouwa i j Hawaii nei, mai ka aoao komohana j akau mai 0 Amerika, a ku ma Ka-1 waihae. v Noi ikaika aku la kanaku iaia i 1 pu, a i pauda ma ke kuai. Hoole aku o Vanekouwa aole e kuai ia mau mea ia lakou. Ua nui ka-ma-kemake o na kauaka o Hawaii nei ia mau mea ia mau la, oiai he manawa kaua no ia, a e na'i ana uo o Kamehameha i ke aupuni ia wa, 1 Oahu a me Kauai koe. | A maiiaila aku, ku o Vanekouwa ma Kealakokua, ika la 22 ae oia malama no a hui oia me Kamehameha. J īa wa, ua haawi makaua aku la oia ia Kamehameha he elna mau pipi, he pipi kane a me ka pipi wa-1 hiue. No Moneterei inai keia mau j pipi a Vanekoowa i lawe mai ai, he I aiua ia aia ma Ameiika. Ua mahalo uui ia keia mau holoholona e ko Hawaii nei 110 ke ano e aua kapaia ka iuoa, he puaa pipi. Oia mau pipi na kumu hoolaha o na bipi e holo hihiu nei i nela manawa ma Waimea a me Mauuakea, a me na kuahiwi eae a pau o Hawan. A hana lokomaikai no hoi o Kamehameha ia Vaiiekouwo, pilikia iho la o Vanekouwa ika wai ole a lawe mai oia i kona mau pahu wai iuka, aua kena ae la 0 Kamehameha i na kanaka e auamo hele i na pahu, a e hoopiha i ka wai. A ua lawe ia na pahu wai e na kanaka nia kela wahi kefa wahi, a

hoopiha ia i ka wai ono, a 'hoKioi ia aku i ka moku, a makaua aku la hoi o Vanekouwa i na kanaka lie mau wahi iniha hao pakahi. Ao aku o Vanekouwa ia Kamehameha e hoopau i ke kaua ana, a e noho lauua pu me na alii o Maui, Oahu a mo Kauai,; aka aole no i ae maopopo aku o Kamehameha Haawi mal 0 Vanekouwa ia Kamehameha he mau paa-lole maikai; a haawi aku 110 hoi o Kamohameha i anhu (ahuula) hulu manu no ke alii o Beritania. Ma ka la 8 ae o Maraki, haaleio 0 Vanekouwa ia a i ka la 12 oia malama no, ku oia ma Lahaiua a hui oia uie Kahekili. Ua elemakule oia. A'o aku o Vunekouwa iaia e hooki i ke kaua ana me Kamehameha, a e launa pu me ia ka mea pono; aka, ua makehewa ia oleloa'oana, no ka mea, ua hoole mai 0 Kahekili. Ua makemake no oia e kaua me Kamehameha no kona luku wale ana i na kanaka o Maui ma ke kaua pani wai o lao, a mai make kana keiki. A i hoi hou no hoi o Maui iaia a no kana keiki. Aka, aole no oae i paa ia manao ana, i ka wa i kii mai ai o Kamehameha e eaua iaia I ka malama mai o Sepatemaba oia makahiki no, 1 ike ia mamua ae nei. A ma ka 10, haalele o Vanekouwa ia Lahaina a holo aku no Oahu, a ku ma Waikiki i ka la 20 ae; a halawai oia me Kalanikupule* ke alii o Oahu ia manawa. Ninau o Vanekouwa iaia no ka poe nana i pepehi ka Lutanela a me ka mea a'o hoku o kekahi moku ona ma Waimea ma ka akau o Waiiua. A kena ae la ke alii e kii ia ua poe nei a lawe mal imua ona. A i ka hoea ana mai, he nui no lakou. Alaila, keo% ae la ke alii e hailuku ia iakou a pau ioa i ko pōhaku. A ua hana U keia mea imua o na maka o Vanekouwa, a pau loa iakou I ka make mainoino. A mahope ihoo kela, holoaku la o Vanekouwa mal Oahu aku a ku ma Kauai, a mai iiaila aku no ka anao komohana.akaa o Amerika. KO VAXBKOUWA niKI EKOLU A>*A MAI. I ka ia 9 o lanuarl, 1794, i hikl hou mai ai oia i Hawail nei, mai ka aaao komohaoa mai o Amerika, a hoea mai la iwaho pouo o HUo. Aole nae I komo iioko, no ka mea, e pa ana ko laila m&kani kamaalna (Kauhaa he Uluaonul)» hemakani pono oie ia ke ku ka moku. £ noho ana o Kamehameha ma Hilo ia manawa. Hoio aku la o Kamehameha, a ee aku la iiuna o

A pela no ka nee ana o ka moku a hiki i Walmea; aia ia wahi ma ka akau o Waialua, Koolau, o ka la 7 ia o īa malama no. Aole nae i kuii ka heleuma, kalewa w r ale 110 ka moku. Hoomakaukau ae la lakou e holo i uka i wai no lakou, a me na mea eha kekahi, na pahi loloa a me na pu; a hookuu iho la i ka waapa peiupelu o lakou i ke kai. A Inio mai la lakou a pae i uka o ka aina, a paapu mai la na kanaka; hoao iho la lakou i ka wai ma ka nuku o ka muliwai, a no ka awaawa ua hookoni hele aku Ia lakou peia e ake ana e loaa aku kahi e ono ai ka wai. i Ho-au liele aku la lakou pela Ina I pahu, a pela no ko iakou heie ana a hala loa i uka o ka muiiwai; ukuhi iho la iakou a piha na pahu i ka wai; ho-au ae la kekahi poe haole ma ka muliwai i na pahu wai o lakou, a haele ae la hoi kekahi poe o lakou mauKa o kapa o ka muliwai. I ua mau haole la i hiki ae ai ma kahi paapu o ua kanaka, alaiia manao iho la lakou e pepehi i ua mau haoie nei; hiiikau ae ia na kanaka i ka pohaku, aole nae i pa mai ia wa. Aia hoi kekahi kanaka, o Kap* ieaiku kona inoa, nana i nou mai i ka pohaku a pa ma ka auwae o kekahi haole, a hina ia ilaio A ike na kanaka o kela kapa i ka hina ana o ka haole, naholo mai la iakou ma keia kapa e pepehi i na haole I koe. A hoao na haole e holo, aka puni ae la i na kauaka he nui loa; pakele hookahi, a hoto aku ia a loaa na haole e hoau ana I na pahu wai, a haaleio iho la i na pahu a hoio aku ia ma kela kapa 0 ka muUwai, a hiki i ka waapa pelupeiu o iakou, a panee aku U i kai. Aee ae la lakou a pau iluna, a hoomamao iki aku la, a ki nui mai ia i na pu a iakou; aole hoe aka, lana maUe mai la no makal aku, I na kanaka hoi 0 pepehi ana i na haole, uwe ae 1« laua no ka eha. I ae la kekahi kanaka, ««E! ke uwe ae nel la! He kanaka no k& pjba, kai no he akua, i ke alohiiohi hoi o na maka." I mai ia hoi kekahi, <»E! e aka. heie oukou e pepehi mai nel i na akua; o Lonoikaoualli ma nala.ua Imake o Lono i Hawaii, koo m&l o LouoikaoaalH. O Peleku nui Ikalka ma na la, he akua. n

| ka nioku, a halawmi laua me ka hau- ' oii nui. Holo pu aku ia laua ma ka I moku ma Pana aku, a ma Kao, a ku | ka moku ma Kealakekua i ka ia 12 ae oia maiama no. Haawi hou o Vanekouwa ia Kamehameha i mau bipi hou a l mau hipa no hoi, na mahaio nui oia la mau mea i haawi ia mai mo ka makemake nui t no ka mea, ua manao no oia he mau mea ia e waiwai ai kona aina. Aole 1 /wi*.