Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 47, 25 November 1893 — Pau ka oe hana, Pio ka oe Ahi. [ARTICLE]

Pau ka oe hana, Pio ka oe Ahi.

[Hoomauia:] E kamailio ana au no kahi pokii hanau hou ka Lei Momi, a me kona mau wahi lunahooponopono kamalii. Oka hopuna kupono iho la no ia o kamalii a kahi a loaa kahi hana, o ka wahakole mai la no ia, a me ka olelo ino kupono ole i ka poe maikai oka aina, i hele ka naauao a kiekie loa. Heaha la ka pili o ka leta a ka Lunakanawai Kiekie ia Lei Momi; a i ole ia, heaha la kahi olelo ino i kona mau lunahooponopono, i hiki ai la hoi ke hoopuka i na olelo lapuwale i ka Lunakanawai Kiekie. 0 ka hai oiaio ka o Lunakanawai Kiakie i kona manao. i kona hoa aloha maikai ma Amerika, oia iho la ka ka mea e i oa a j na wa hi kanialii o ka Lei Momi a i ole ia Lei Keleawe. Ena wahi keiki o ta Lei Momi, ke hoohalike nei au ia olua eliko me na ilio liilii hanau hou, e hopu hewa ana ka waha i ka waiu o ka makuahine i o a ia nei e holokake ai ka waha e ake ana o ka paa aku o ka waiu o ka makuahine, oiai e makapaa ana no ka maka. E aho no nae na ilio liilii ia olua, oiai aole i kaakaa ka maka, aole no hoi ho lunaikehala elike 1110 ko olua. Ma ka noho mahe ka lanakila, a ma ke kalaimanao maikai ka naauao, aka; aole pela ka puulu kamalii o na anee'lii a pau, oiai ua lelepan oukou a pau mamuli o Lilinokalani a o Baala ko oukou akna, oiai oia ko akua o Ilui Naua. Ena wahi keiki lalau, 0 oui wale no olua, a mo laua kamaiii no hoi o ka Holomna 1 ka pono ona keiki a na misionan, aole e pau, 110 ka mea ua kukulu ia maluua o ka pohaku a ka poehana hale i haalele ai, a ua lilo i pohakukuinu no ke kihi, a oua pohaku la o lesu 110.

Ka wanami hopo loa a Davi,da Malo no Hawaii nei, a me kauoha aua i kona ohana i'kahi o kanu ia aio kona kino lepo. Oiai e akoakoa ana niakou ma ka halo noho o kekahi hoa aloha mahoj)e iho o ka pau ana o ka pule babati kakahiaka, ua hoopuka ae oia i keia niau huaolelo. Aiaahookahe kaho koko ka aina o kakou, alaila, manalo ka aina, a i na aole pela> alaila, e lilo ana ka aina i ka haole. Aia ka makou ninau, pehea i maopopo ai keia mau mea ia oe? Eia kana pane, oia ko'u ike a me ke kulana o ke au o ka ama e hele nei. £na hoaaloha oka aoao anee alii, o keia kamailio ana a Davida Malo ia makou, he iwakalua makahiki a oi i hala. aka, ua kamailio mua aku 110 oia i kona mua hoa aloha a pau mamua aku o kona kamaliio ana ia makou.

I Olelo o Davi(l oiai keia aina plahalahaa makou e ike nei, e liiki mai aua na haola me ka OHnialau, a e olepe ia ae ima ka lem a o ahu wale ana na iwi i ka la, nolaila, ke manao nei au ina e makeana au, aLv ila iluna o Paupan ko'u kino kupapau e kau īa ai. Ma koia iuea e ike pono oe e ka Laliui Hawaii, o fceia ke kaula hope iloko o ka moolelo ou e IlaAraii, a ua hooko ia na mea a pau ana iwanana ai t ma kona īke kilokiio i ao ai a ai 1010, ma kona ike kakaolelo, a me kona ike kakau moolelo no ke kuauhau o na'lii a me ka poe koikoi iioko ou e HaMaiL Aole okona mau ike wale no ma ka moolelo Hawaii ke kuiuu nana i al&k&i i kona nooaoo naauao e hoike i sa meamli i ka lilo aua o Hawaii iuahaole, aka, ua hui pa mo

kona ano Kari«tiano oiaio, a o ke kanaka Hawaii moa loa i pilia ka haina o na makahiki i ke 6«) a ou i hoouna ia mai i Misionaai no Hawaii* a ma ka hmpa ana o keia maa ike elaa. ua hiki mai ka hooko ia ana o ka manaira a keia poe kaula Keopulupulo, Kapihe» Kawainul a me Pavida Malo. Alaila puana like ae ka aoao hoohniaina i keia mau huaolelo.

Pau ka oe hana, pio ka oe ahi. Olelo o Keopuiupulu I.—No ke kai ka hoi la aina. Kapihe I—E hui ana na aina, 2. —E hiolo ana na kapu akua, 3. — E iho mai ana ko ka Lani, 4. — E pii aku ana ko ka honua, ka Davida Malo, 1. —E huai īa ae ana na iwi i ka la e ka oopalau a ka haole ? 2.—E hoihoi ana au i ko'u kino kupapau īluaa o Paupau, 3.—-Aia a hookahe koko ka aina, alaila manalo. 4. —Elilo ana ka aina i na haole,ka Kawainui hoi, I.—E hoohuiaina ana o Hawaii me Amanka, 2. —A i ole ia ma ka hoomalu Aupuni, 3.—A i ole ia ma ke ano Teritori ? 4.~-Aole manaolana iki e hoihoi ia ae ana 0 Liliuokalani ma kona noho 1 Moi. A iaa ua lokahi ka manao o keia poe kaula i wanana ,ai no loko ae ou e Hawaii. heaha ka ninau i koe nana e hooiaio mai ka lakou? Eia ka ke kaula mai Ameiika niai nana ī kuni iho ike sila a me ka wepa maluna iho o keia mau wanana. 0 Rev. Dr. D. Balwin, he nui na wanana ana i wanana ae ai ma ka awai a ma na halehalawai, me keia mau huaolelo maopopo. Aole e hala he kanalima makahiki ma keia hope aku, e pau ana ka Lahui Hawaii, ma ka makahiki 1850 ko'u lohe mua ana i keia wanana, alaila e hoolawe mai oukou ia makahiki no loko mai o keia makahiki 1593, alaila, e koe iho ana he 43 makahiki, a o ka pau io no ia o ka Lahui Hawaii, a lilo ka nohoalii i na haole, alaila heaha ka mea i koe a ka aoao anee alii e kali aku ai. Kikeke aku na kanaka mawaho o ka halelana i ka wa e lana ana na auwae ī ke kai a Kahinalii, e wehemai kapuka, no ka mea ua pono ka olelo, wehe kunihi mai o Noa i ke pani puka o ka halelana, a pane malie mai. E na makamaka, ua hala ka manawa, a ua pani ia ka puka no oukou, a puka aku o Noa ma mailoko aku oka Halelana, alaila, puka aku keia mau huaolelo ma kona waha. E noīio alii no o lapeta ma na halelewa a pau o Sema, a o Kanaana no kana kauwa, e hoomaikai ia o lehova ke Akua o Sema, a o Kanaaua no kana kauwa, e poino no o Kanaana, he kauwa ia na na kauwa a kona mau hoahanau. Alaila, pau ka oe hana, pio ka oe ahi. Heaha hou aku ka mea i koe a ka pohai anee alii e kali ai? Ua hiki mai ke Kanikela Mila, aole i lohe ia kona leo e olelo ana, a ka la 1 o Noveuiaba e hoihoi ia ae ana o Liliuokalani ma kona noho Moi. A malia paha e kali ana a hiki mai ke Komisina Willis, alaila, hooko ia ko oukou manao.

| Ke pane nei keia maka peni, o ka mea a ke Akua i manao ai e hana, aole loa e hiki i ka manao o ke kanaka ke hoololi ae.^ Ke hapai memeue nei na nupepa anee alii a pau, e haliu like aku ka kakou mau leo pule i na Mana Lani, alaila, e hooko ia mai no ko kakou mau makemake a pau. ī mana no ka pule i ka la o ke ola, a ina e make, heaha ka mana o ka pule, wahi a kahiko? Pehea e hooko mai ai ke Akua i ka oukou pule, he ino ka naau, he kuamuamu ka waha? Aole o lehova iloko o ka makani huhu, aole iloko o ka hekili leo nui, aka, aia o lehova iloko oke aheahe malie. NolaUa, i ka poe a pau e hilinai kuhihewa nei, e ao kanaka ae ka noonoo, a e hnli mai no ke ala pono a makon e kakoo nei, oia ka imi ana i ke alanui e maluhia ai ka aina, a e kuapapanni ai ke kuonoono o ka aina, ma ka pono a me ka waiwai.

Ka wanana a Isaia ko kaula no Babulona Noi, a e like ai hoi me ka wanana a ke kaula o Hawaii nei ma na helo mua, e pili ana i ka Babuiona o HawaU i haule hia akn nei mi ka la 14 o lanuarl.

E noho ekemafee 00, ae heie aku hoi, a I loko o ka pouii/ e ke kaikamahine o ko Kaledea. No ka mea, aole oe e kapa hoo ia he haku wahine o na aupuni, Laia 17:5. E na makamaka o ka Lahul Hawali, i loaa ka noonoo a me ka naanao ku* pono, a e aiaka! nei I ka Lahui ma ke kuhihewa, ame ka ponll haaleie ioa, e kauo akn ai I kahi koena mailnilu i koe o ko kakou Lahul no kona hopena. Ke m&kemake nei au e hoakaaka aku a e hoikeike aku i ka mooieio o keU knlanākan-

lnleo JBtbaJoat, taal koaa kokoio i* aoi, a S kooa inolehia azia f e iike me ka waois9 a kaala lauia, ler«mia a tom Dani£la f a peb ako.

Ca hooknma ia kooa kahoa ni t kabi o ka Babela 7 m&iaaa pon > o ka o Kopemie, he avr:iw;i ooi a momona, a e kahe owe iQ3 kela moliwai kaolaea o £up<-> rate iwaooakooo o ke ko&oakaa* baie t be kaoaooo mile ke aoapuui o konap* hoinahalike, 50 aoaoa ke kiekie o kooa mao paia pa, he 12 aoana me 3 kapoai ka maooaooa o ka pa, eha kooa maa aoao, a be «ō pani paka keleawe ma kela aoao keia aoao, a be alaoo! poioiei mal kela a me keia poka, noiaiia, oa l;Io ke kolanakaohale oioko i oiao hainahalike, a na hoopihaia me oa hale a me oa mala pua. Aka īho la ka haiealii o Xebokaoeka mawaena kooo e hoopaoi ia aoa e oa mile eooo ke aoapaoi, maloko o keia pa oa maiapaa lewalewa ma kekahi paa kiekie i kokoia ia he 400 k&poai ; aua kaa ia maiooa o oa pao, kekahi pao maiona o kekahi, a oa haoa ia na anon amaiaa noke kaou ana i oa paa.

A ua hoopiipii ia ka wai mai sa. maliwai ae me na pauma i hana ia maloko ooa paa aia. Alaila ka ae la o Xebakaneka me kona hanohano nui, a hoiohoio ae la malana o ua kulanaknahale la a ka haoohaoo nui wale i ike ole ia kona ioa i keia wa, maluna o kona halealii, i iho la, aole anei keia o Babulooa nui, ka mea a'u i kukulu ai i haie no ko'u aupuni, me ka lkaika o ko'u mana, aoa ka hanohano o ko'u nani! Daoiela 4:29-30. Eu ianakila ka poe kalepa, a malaila ka akoakoa aoa o na waiwai • na aioa a pau, Isaia 43:14. £zekieia 17:14. Nolaila ua kapa aku na kaula iaia, Daoiela 4:20, ka mea nani o ka hoaua a pau, leremia 51:41. Ka mea e hanohane ai, a e kaena ai o Kaledea, Isaia 13:19, ka haku wahine o na aupuni. Isaia 47:0 a he puloku, palapala ka mea olioli, Isaia 47:17. Aike au oko Nebukaoeka nohoalii ana, ua hookiokie loa ia o Babulona a ua kaulana ia no ka naauao, no ka nana lioku.

A nc ke akamai ma kela hana keia hana, a malaila ka hele nui ana o ka poe kalepa, ma ka muliwai o Euperate, mawaena o Asia, Arabia, Aigupita, oiai e ku ana keia kulanakahale hanohano īloko o na makahiki he kanaha o ka nohoalii ana o Nehukaneka a me Berehaza kana keiki me ko laua hanohano alil nui, a e loaa auanei ia kakou keia ninau. Pehea i paa ai kona hanohano, kona mana, kona nnni, a kapa hou ole ia oia ka haku wahine o na aupuni, e like me ka Isaia e wanana nei? Eha mau mea maopopo ma ko T u noonoo ana. 1. —Ua lilo na alii a me mi makaainana i ka noho lealea. 2 Ua lelepau na alii a ine na makaainana i ka hoomanakii. 3.—Ua puni loa na alii a mo na kanaka i ka haaheo a me ka lioo* kiekie. 4.—He hoopal maoli mai no ua ke Akua.* E hoak'aka liilii au ma keia mau mahele eha. 1. —O ka puni lealea ona alii a me na kanaka. E hoomanao kakou, oiai e ahaaina ana o Berehaza he aiii me na kanaka, e inu ana, e lealea ana, aia hoi ia po no, ua komo aku la o Turo me na koa, a pepehi iho la i ke alii, Daniela 5:131. E nana ia Solomona ame Komora, oiai e lealea ana, e pii ana na kane maiuna o na wahine, e pii ana na kane I na kane, na wahine i na wahine, hiki mai la ka olelo a ke Akua ia Lota, e holo oe i ka mauna i pakele kou ola, oia hoi, ua hoopauia kela mau kulanakauhale e ke ahi, a luku loaia.

2.—Ua lelepau na alii a rae na kanaka i ka hoomana i na kii. Hooinana aku iakou i na akua kii īa Bele, Niregala, Merodaka, Sukota, Benota, a me na akua e ae, kanawai ekahi. Aele ou akua eae imua o ko'u alo. Elua. Mai hana oe ike kil i kalai ia nou, aole ma ka like aaa o kekahī mea i ka Lani iiuna, a me ko ka honua ilalo, a maloko oka honua. Mai kulou oe ilalo ia lakou, aole hoi e hoomaoa ia lakou; no ka mea owau no o lehova o kou Akua, he Akua lii, e hoopai ana i ka na makua haia i na keiki, a hiki aku i ke kuakahi a me ko kualua o ka poe e Inalna mal ia'u, Pukaana 20:15.

3.—Ua punl loa na alli a me na kanaka i ka haaheo a me ka hookieike. Oiai e holoholo ana o Nebukaneka maluna o kona hale alii nani me ka naau haaheo, me ka hooikeike, iho la ia, aole anei o Babulona nui kela, ka mea a T u i kukulu ai i hale no ke aapuni, ame ka ikaika o ko'u mana, a me ka hanohano o ko'u nani. Pane mai la o I)tniela ke kaula, e kipaka lakou ia oe mai nakanaka aku, a o kou wahl e noho ai aia no ia me na holoholona o ke kula, a e a-i iho oe i ka weuweu e like me na pipi kauo, a e hoopulu ia no hoi oe i ka hau o ka Lani, a hala na manawa ehiku maluna ou, a e Ike oe e aiii ana ka mea keiki maluna oke aupupni kanaka, a e haawi aku no oia ia mea i kan* mea e makemake ai. E Nehukaneneka, eke aiii e, ua oleio ia ia oe, ua maalo ae ke aupuni mal ou aku, Baniela 4:25-31.

4,—He hoopai maoli mai no mai ke Akaa mai, aa piha ka Baibala i ka waoana a na kaola e pili ana i ko lehova hoopal ana I na Lahui kaoaka kahiko o ke ao nei, e like me Babolooa, leniaalema, Damaseko a me Asoria. No ka mea, oa oleio mai ia, aa hana ao I keia,! ka ikaika o ko'a llma iho. A i koa akamai hoi, no ka mea aa maaieaaa, na'a no i hooneenee i na moknna o na aina, a oa hao akn aa i ko lakoa waiwai. A elike hoime ke kannka koa, oa hoohaahaa aa i ka poe e noho ana me he paoana aia 1 ioaa a! i kao iima ka waiwai o na Lahai kanaka, a e Uke me ka hoOiih anaonahaa mana i haaieie ia, pela no aa i hoo> Aiiii aiiko naaina a paa. Aohe

m«a opoi i ka eh&a, aole mea i hamama ka waha a ioio* nolaiia, e heoana mai ai ka Hako, ka Hakn o na Kaoa. Ika wiwi malooa o kona poe paipai: A maiaEo iho o kooa oani e pahi ai oia i kona mea a-a, e iike me ka aa aoa i ke ahi, Isaia 11:13-14,1-3. Ma keia waoana a lsala \ hoike ia ae U ko ke Akua hoopai ana i ko aapaoi o Aomn*. A ke manao nei aa, aa lawa na hoakaka ana e pLLi ana ia Bibaiocw, ka haka wahioe hoi ona anponi, a e bve ana ao a hoakaka ī na mea piii ia Hawaii nei, ka haka wahine hoi o ka moana ka mea a ka aoao anee aiii e olelo pinepine nei, oka haalehia ana oka Moiwahine Liiiaokaiani mai ka oohoaiii mai ou • Hawaii, nani keiki mhionaii. E na Hawaii oioio, e nana pono iho 1 k&'a maa heakaka no Eahaiooa Nui, a e maop«>po aaanei ia oakou. i pau.