Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 47, 25 November 1893 — Page 1
This text was transcribed by: | Malialani Cabaniss |
This work is dedicated to: | Na Hookama a Pauahi |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXII. HELU 47. HONOLULU, POAONO, NOVEMABA 25, 1893. NA HELU A PAU, 2469.
Hoolaha Loio.
NELLIE M. LOWREY,
NOTARI no ka LEHULEHU
A ME
LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA
PALAPALA HOOHIKI.
Keena Hana me W.R. Kakela, LOIO, ma ka oao makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2370
J.S. SMITHIES (KAMILA,)
NOTALI no ka LEHULEHU
A ME
Agena Haawi Palapala Mare
Mahukona, Kohala, Hawaii. 2378-1y
W.R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
ANTONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Keena Hana ma Alanui Kaahumanu.
2370
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale. E kipa mai a e ike kumaka.
2396-@
WILDER & CO., WAILA MA.
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.
2396-q
E.G. HITCHCOCK,
(AIKUE HIKIKOKI.)
Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.
E OHIIA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI
Hilo, Hawaii. 2370
JAMES M. MONSARRAT,
MAUNAKEA.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
J. HOPP & CO.,
Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!
Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.
Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi.
Honolulu. 2396-q
J.T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, Honoluul
2396-q
SING WO CO.
HELU 43 ALANUI NUUANU
Aia ma keia Halekuai, e loaa ai na lole maikai o na lede a me na keonimana, a pela no ko na kamalii a me ko na wahine mau mea hoohiehie.
Ke kono aku nei makou ia oukou e kipa kilohi i ka nani o Aipo.
SING WO CO.
2456-3ms.
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
E lawe no makou i na dala hoomoe ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahine, a
ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.
He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa o kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka moe hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ko kumupaa mua
O na puu dala hoomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike ana.
E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ka hebedoma koe na la Sabati a me na la Kulaia.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian. @@@@-q
KA EUEU WIWO OLE O
NU IOKA
A I OLE, O KA
Makai Kiu Hale Niwela.
MOKUNA XXII.
Ia wa ua hoomakaukau koke ka luka koronelo me kana buke a me kana peni no ke kakau ana i na olelo a ke kanaka i kamailio mai ai.
Kamailio mai oia ia Hale e nee aku a kokoke ma kona aoao, a i ko Hale noho ana iho ma kahi a Badawela i makemake ai iaia e noho, ua kamailio mai la oia:
"E Hale, na'u no i powa malu i ke ola o Mrs. Balauwina, a o kela kanaka opio e paa mai la iloko o ka halepaahao, aole loa oia i hewa."
I ka pau ana o keia mau olelo a Badawela, ua olelo hou mai la oia:
"E haalele mai oukou ia'u, a o Hale Niwela wale no ke noho mai me a'u, oiai o na mea a'u e makemake nei e hoakaka aia wale no ia mawaena ona a me a'u, aohe kuleana o ka lehulehu ia mau mea. O kela wale ae la no ko ka lehulehu kuleana."
Me ke hookaulua ole iho, ua haalele mai la na keonimana ia Hale maloko o ke keena laua wale no.
" Ke hoomaikai aku nei au ia oe e Badawela. Heaha kou makemake i powa ai i kela luahine, ia Mrs. Balauwina?"
"O ke dala," wahi a Badawela.
"Aole anei oe i aihue i kahi mau dala mahope iho o ko pepehi malu ana ia Mrs. Balauwina?"
"He makemake io no au e lawe malu i kekahi huina dala ia wa, aka e hai aku ana nae au ia oe he moolelo kupanaha.'
"Hahai ia mai, eia au ke hoolohe pono loa aku nei."
"Iloko o umikumalima makahiki i hala ae nei, oiai au hele mai ana mai Kaleponi mai, aia nae maluna o ka moku hookahi a'u i holo mai ai he lede me elua wahi kaikamahine ui launa ole mai. He wahine ano keeo loa ua wahine la, a ua pinepine kona hoopaapaa ana me kekahi poe kane e ae o luna o ua moku la, a no ia mea ua lawe mau au ma ko'u aoao na pale ana i ka lede mai na olelo hoina a kekahi poe e ae. Ma ia mea ua lilo koke au i hoaloha nona, a mai ia wa mai no ua mare ia maua. Aole i loihi ko maua noho pu ana, no ka mea, aole i hala he mau la loihi ua loohia iho la ua wahine la a'u i ka mai fiva a make koke iho la no; nolaila ua haalele ia iho la au he kane wahine make me elua mau kaikamahine kolea liilii ui.
"Ahi! ke ike nei au he mau mahoe laua ea?" wahi a ka makai kiu.
"He mau kaikamahine laua, aka aole nae laua he mau mahoe, eia nae he like loa ko laua mau helehelena."
Mahope iki iho o kona hoomaha ana, ua hoomaka hou mai la oia e kamailio:
"Mamua nae o ka make ana o ua wahine la a'u, ua hoike mai la oia ia'u he mau kaikamahine waiwai kana, a he mau dala nui ka laua ma kekahi wahi."
"O kau wahine, oia anei ke kaikamahine ponoi a Mrs. Balauwina?" wahi a ka makiu kiu.
"Aole oia he kaikamahine ponoi loa na Mrs. Balauwina, aka he kaikamahine oia na kona hoahanau."
Hoomaopopo iho la o Hale ua ano kuhihewa ka loio, oiai ma kana hoike ana mai iaia he kaikamahine ponoi ka Mrs. Badawela.
"Ua haawi koke aku anei oe ia Mrs. Balauwina i na moopuna ana mahope iho o kou pae ma mai i Nu Ioka nei?"
"Aole au i haawi koke aku, aka ua kakali au a hala na makahiki he elima. Ua ake nui au e aloha laua ia'u mamua o kuu hana ia mea. I ka piha ana o na makahiki elima, ua haawi aku la au i kekahi o na kaikamahine iaia, me kuu olelo aku iaia ua make kekahi o laua. Ua lawe ka luahine i ua kaikamahine la a hoonaauao me he la nana ponoi. Aka, iloko no nae o ia manawa aia no au e hooikaika mau ana e hoohuli mai i kona manao e hana e like me ko'u makemake. I kekahi la nae, ua loaa pono iho la au ia Mrs. Balauwina e hookonokono ana i ke kaikamahine e hana i kekahi mau hana ino a'u i makemake ai iaia e hana. Nolaila, iloko o kona huhu nui ua kipaku ia ke kaikamahine. He hookahi o kela mau kaikamahine ua hoolilo ia e a'u i mea hana e like me ko'u makemake, aka o ke kaikaina nae aole loa ona makemake ia'u mai kinohi loa mai. No ia mea, i ka piha ana o kona mau makahiki i ka umikumamalima ua kipaku ia oia e a'u."
"Owai na inoa o ua mau kaikamahine la?"
"O ka mua, ua kapala oia o Aleka, a o ke kaikaina hoi, o Mele Anedesona."
"Alaila, o kela inoa o Balauwina, he inoa kapa wale ia no ea?"
"Ae, aka, e hookuu mai oe ia'u e kamailio aku a pau, oiai, ke ano pouli mai nei kuu mau maka, a aohe o'u makemake e make e mamua o ka pau loa ana o ko'u mau hewa i ke kala ia."
"Aia nae mamuli o kekahi ulia laki, ua loaa ia Mrs. Balauwina kela kaikamahine o Mele iaia ma ke alanui, he hookahi paha makahiki i hala mai keia wa, a ua hoihoi ia eia ma kona hale noho, a noho pu me ia, a ua pulama hoi ua luahine la i ua moopuna la, me he la, nana no i hanai mai ka wa omowaiu mai o kela lede opio."
"Aka, aole nae ua luahine la i hoike iki aku i kona pili ia Mele. Eia nae, ua lawe ae la ua luahine la a hoohiki ia Melema ke ano oia kona hooilina.
"Aole loa no o Mele i ike iki oia ka hooilina, a i ole, he pili paha ia ia Mrs. Balauwina?"
"Aole i ike o Mele ua loaa ia'u kela ike mamuli o o'u noii akahele loa ana. O ko'u manao e pepehi a make ka luahine, a pela pu hoi me ke kaikamahine ia Mele, a mamuli hoi o ka like loa o ke kaikuaana Aleka me Mele, ua hooholo iho la au e hoomaikeike ae iaia mahope iho o ka make ana o ka luahine a me Mele ma ke ano o Mele no ua Aleka la, alaila ili mai hoi ka waiwai o ka luahine i ke kaikamahine maliu mai ia'u. Nolaila, ina aole oe i keakea ia'u i kela po, ina la ua make kahiko o Mele ia'u a huna kele loa ia kona kino e a'u. Alaila, o ka hololea no la ia o ka'u mea i kau nui loa ai."
"Aole anei o Mele hana iki i na hana karaima?"
"Aole loa, he maemae oia e like me kekahi anela. He hookahi wale no manawa ana i hoao ai e aihue, a i hana nae oia malalo o ka'u hooweliweli ino loa ana. Aia hoi, i kela wa ana i hoao ai e aihue i kekahi mau opeope mailoko mai o na hale kuai, aka, ke ole nae au e kuhihewa, o oe no ka mea ona i loaa ai, a hoihoi hou ia ai na mea ana i hoao ai e aihue."
"Aole anei oia pu me oe iloko o ka hale paina--ma ka po o ka la--o-18--?"
"Aole oia, aka o Aleka ia."
"Ahe! ke ike pono nei au. Aia ihea o Mele i keia wa?"
"Aole au i ike hou iaia mai kela po mai au i hoao ai e hopu ia'u malalo o kela pou ipukukui ma ke alanui e hoea aku ai i ka muliwai."
"Auhea hoi o Aleka?"
"Aole no au i ike iki iaia mai kela po mai au i hopu ai a hoopuehu liilii ai ia makou ma kela po ma kahi hoohee dala apuka o makou."
I kela manawa ua maopopo lea loa mai la ia Hale Niwela na mea a pau. He oiaio, mai kela la mai a Hale i kaili hou mai ai i na opeope mai ia Mele mai, ua hoomaka kona naau e aloha i kela wahine opio. Nolaila, i keia wa a kona lunaikehala i hoomaopopo iho ai, aole loa i paumaele o Mele me na kikohu o ke karaima, ua ho-a hou ia ke aloha iloko o kona naau. Hoomaopopo pu iho la hoi ia o Aleka ka ka mea lawelawe pu me keia Badawela, aole hoi o kana mea i aloha ai, aka, no ka like loa o ko laua nanaina, ua hookuhihewa mau ia kona naau i na wa i hala ae. Ua hono hou aku la ia e ninau hou aku ia Badawela i kekahi mau mea hou aku i koe ana i makemake ai, aka, ua haalele e mai la nae oia i ko keia ola ana, a hoi aku la ka uhane o ka mea i make ma kela ao i maopopo ole ia kakou.
(Aole i pau.)
NAPOLIONA MA LODI
KA HOOILI KAUA MA KE ALAHAKA MA LODI, AUSETURIA.
Ka Lanakila Ana Ka Hoolaha Wiwo ole hoi o na Wiwo ole
Iloko o kela manawa ana e kali nei, eia no oia ke imi a ke hoolala nei i ka papakuhikuhi e hiki ai iaia a me kona puali ke hele a ae aku ma kela aoao o ke alahaka. Ua loaa iaia he hoolala a ua paa kona manao me ka nana ole ae i kekahi mau kumu keakea e ae.
I kumu e hookoia ai keia manao ona he mea pono e waiho malie ia ke alahaka pela, o hikilele auanei ka poe Auseturia o ko lakou hoomaka mai no ia e wawahi a o ke poho no ia o ka manaolana. He mea oiaio no nae, mamuli o ka ike ana o ka poe Auseturia he mea hiki ole ia Napoliona ke ae aku ma kela aoao o ke alahaka, a no ko lakou ake e waiho malie pela i ua alahaka nei i alahele no lakou e emi hope ai me ka palekana, oia wale no ka lakou kumu i wawahi ole ai i ua wahi alahaka nei. A o kekahi kumu hoi o ko lakou hoao ole ana e wawahi, oia no ko Napoliona hele maoli ana a kuhikuhi ponoi aku la i kona mau koa pukaa e ki pololei i na pukuniahi ma ke alahaka aole ma kekahi wahi e ae, a na ka poe Auseturia no ia e hele ae malaila, a o ko lakou halawai no ia me ka make nui. Maluna aku o kela alahaka i manao ai o Napliona e maki aku i kona pualikoa holookoa a loaa ka lanakila.
Ma keia hoolala alakai a Napoliona, ua oleloia, ua nui ke kue a na keneta o ka aoao repubalika o Farani, aka. ua pane aku o Napoliona me ke kuoo, penei: "E a-e a e hele aku kakou ma kela aoao i poho ai, me ka nana ole ae i na poino ma ko kakou aoao. Aole he mea pono e kamailioia ma keia hope aku na keia wahi mana uuku o ka muliwai Adda i kaupale mai i ka hele lanakila ana o ka poe wiwo ole, ka poe hoi na lakou i hehiku iho i ka muliwai Po."
Aka, aole no he mea hiki ke hoohalike ae iwaena o na mea i hanaia mamua aku o keia manawa a kakou e kamailio nei i hanaia ma na palena o ka muliwai Po i like me keia kulana ma ke taona o Lodi. Halawai o Alekanedero ka Nui me ke kuia. E hooili kaua ana oia me ka poe Perusia, a iaiai komo aku ai iloko o ia mokuaina a hala mai o Hellespont, ua ala a akeakea ia mai la oia, a o na olelo i like ae ia me keia maluna ae, oia kana i hoopuka ai imua o kona poe koa me na olelo waipahe, aka, o Napoliona, ua kauoha maoli aku oia i kona mau kenela a me na koa e hanaia kena makemake e like me ia ana i hoolala ai.
Ua hiki aku ka mahelekoa malalo o Masena i Lodi i ka manawa kupono, a kauoha aku la la kou e hoomaha no ka la, a hoomakaukau a hoolala iho la o Napoliona i kana mau papakuhikuhi a pau no kekahi la ae o ka hooili kaua no ka hooko ana hoi i kana mea i hooholo mua ai--Maluna aku o kela alahaka e maki ai oia i kona puali a lanakila.
Ua hoouna aku oia he mau kiu e ninaninau i ke ano a me ke kulana o na alahele like ole o ke taona, a lohe iho la oia aia he wahi e hiki ai ke hele au ia e ka lio a me ke kanaka a pae ma kekahi aoao o ka muliwai he mahi he mau mile ka mamao mai ke taona aku, nolaila, hoouna aku la o Napliona ia Kenela Bumona o ka pualikaualio me hookahi kolamu kaualio a me na pukuniahi, e hoao e aua pae ma kela aoao a me ke ki pukuniahi pu ana aku i na koa Auseturia iwaena o ko lakou kulana pale hope. Ua manao oia e kakoo aku i keia hoonee kaua ana me ke ki pinapinai ana aku i na pukuniahi maluna o ke alahaka ma ke poo o ka aoao Auseturia, aka, mahope iho o kona noonoo hou ana, ua hoololi ae la oia i kona manao mua a kauoha aku la i kona puali holookoa e ku laina papa a e nee aku imua no ke kaua.
He iki wale no ka Napoliona wahi hoolala. O ka mua, aia ka puali pukaa o ka poe Auseturia ua hoonohonoho lalani ia ma kae o ka muliwai, a me he mea la ua hoonohoia lakou malaila no ka hana, a eia ke ki mai nei lakou iwaena ponoi o ko Napoliona mau koa a me ko lakou kulana i hookahua ai, i kumu e hiki ole ai iaia a me kona mau koa ke maki aku a hiki i ke alahaka, a ma ko Napoliona aoao, kauoha iho la oia i kona puali pukaa e hoopololei i ka lakou ki ana ma kela poo no hoi o ke alahaka, a aia ma na poo a elua e iho makawalu nei na poka a koe o waenakonu, a ua hana o Napoliona i keia i kumu e hiki ole ai i ka poe Auseturia ke hoonoho mai i na koa pukaa a me ki pololei mamua pono mai o ke alahaka ma ko lakou aoao a ki mai hoi i ka poe e hele aku ana.
Aole i pau.
He Moolelo Hawaii
A ao ae la, ike iho la na haole ua aihue ia ka waapa, a ua make pu paha me ke kiai, alaila, holo nui aku la lakou iuka me ka lako i na mea kaua, a ua huli lakou me ka ninau ana i na kanaka, aole he wahi hiona no ka loaa, a ua hana ino wale aku la lakou i na kanaka ma ke ki ana i ka pu, a ua nui ka poe i make wale ia lakou, me ka maopopo pono ole o ka hewa. A ua hopu ia kekahi mau kanaka elua, a lawe ia i ka moku e hoopaa ai, Honuaula kekahi, a no Olowalu kekahi.
A ua kaua mai ko Honuaula poe i na haole. A ma ia kaua ana, ua make wale hoi kekahi kanaka no Wailuku mai, i hele i Honuaula i ka piepiele i-a, a ki ia e na haole i ka pu, a make iho la oia, o Keoho kona inoa.
Ua manao ia, na kekahi o na kanaka i hoopaa ia ai ma ka moku i hai i ka mea nana i aihue i ka waapa, oia ke kanaka o Olowalu, no ka mea, o lakou pu kai holo mai me Kaapuiki ma, aole nae oia i holo pu ia po e aihue ai.
A pau ke kaua ana, ua holo mai la ua moku la a ku ma Olowalu i ke ahiahi.
Ma ke kakahiaka ae, kau mai la o Kalola i ke kanawai, e papa ana aole auwaa e holo i ka moku a pau na la ekolu, o ka mea e kue ana i ua kanawai nei, o ka uku hoopai e puhi ia o ia i ke ahi, ua kapaia ua kanawai la o ka mauu mae.
Ua kapu io iho la no ia mau ia a pau ekolu. A i ka eha o ka la, noa ae la ke kanawai, alaila, holo aku la na auwaa he nui loa i ka moku me na mea kuai. No Lahaina mai kekahi, no Lanai a me Kaanapali mai kekahi, a piha pu o lalo o ka moku i na auwaa he mau kaau ka nui, me ko lakou moeuhane mua ole eia ka make no lakou ke hoomakaukau ia nei e na haole o ka moku.
I na auwaa e akoakoa ana a puni ka moku, e nana aku ana hoi i ke kuai, holo mai la kekahi kanaka o O@@kakane ka inoa, a pii aku la oi a iluna o ka moku, a ku iho la ma ka palekai me kana mau mea kuai, a ua ki ia mai la oia i ka pu e ka haole a make loa iho la, alaila ua ki ia ihe la na pu o ua moku la i na kanaka o luna o na auwaa, a pau loa iho la na kanaka i ka make, a ua nalo aku la ko lakou mau kino a pau loa iloko o ka opu o ka moana, a he kakaikahi loa ka poe i pae aku iuka me na ola mahunehune.
Ma ka Olohana hoike, oiai oia kekahi ma ua moku la, ua ike maopopo loa oia he nui loa ka poe i make. A mahope iho o keia, holo au la ua moku la, alaila, holo aku la na auwaa he nui ma ke kahua o ka poino i hana hilahila ole ia me ka puuwai eleele a aloha ole, a e ula pu mai ana ke kai i ke koko o na kanaka.
I hoolou maoli ia kekahi poe kino make me ka makau i loaa ai, a i kekahi la ae, pae aku la na kino make he lehulehu wale iuka, a ahu mokaki iho la i kahakai, hu ae la ka lolo, oia ka lolo pahu.
He wahi hana ekaeka loa no keia i hana ia ma Hawaii nei e kekahi lahui naauao, i like loa no me ka Kapena Kuke, me ka hookolokolo mua ole ana i ka hewa, e poina ole ai ma ko Hawaii nei moolelo. A o keia hoi ka hopena a ka mea hookahi i hana hewa ai, o ka lilo ana o na ola makamae o ka poe hewa ole i luahi no ka hewa a ka mea hookahi i hana ai me kona olioli kuhihewa i kona pomaikai i ka la i loaa ai iaia ka waiwai aihue.
Aka, aia no i ka la nui hookolokolo e halawai ana ke Kapena Mitcalf o ua Elenola la me ka poe i make iaia, na ka lunakanawai kiekie loa e hoomaopopo mai i ka pono a me ka hewa oia hana.
Holo aku la ua moku la ma Hawaii a halawai pu oia me kahi moku kiakahi uuku.
Malaila ka hele ana o Olohana mauka, a hiki oia i o Kamehameha la, a hookipa ia oia me ka makemake nui o Kamehemeha iaia no ke keokeo o ka ili, oia o John Young. A i kona makemake ana e hoi i ka moku, aole e hiki, ua ana loa ia e Kamehameha.
E ia kekahi kumu o ko Kamehameha paa ana ia Olohana, no ka mea, ma ia la no ua pio kahi moku kiakahi ia Kameeiamoku, a ua ike hoi o Olohana ia mau mea i hana ia me ka ike ole mai o ke kapena o ka Elenola.
Manao o Kamehameha o hai aku o Olohana i kela mea i hana ia a poina hoi. A ua malama loa o Kamehameha iaia me ka lokomaikai.
Ka pepehi ana o Kameeiamoku i na haole o ka moku kiakahi Okaka koe o Isaac Davis.
O ko Kameeiamoku hoomaau ke kumu i hoopio ai oia i keia wahi moku penei:
I ke ku ana mai o kekahi moku haole he mau la i hala ae, ua holo aku oia ma ka waa, a pii aku la iluna o ka moku, iaia e nanea ana i ka nana, hahau ia mai la kona kua e kekahi haole i ke kaula, a make loa ia oia i ka eha.
Hoi awiwi aku la oia iluna o kona waa, no ka mea, ua ike oia aole e hiki iaia ke pepehi aku i ka haole nana i hanaino mai iaia, oiai he nui loa na haole, a he hookahi wale no la a me kona mau hoe waa ekolu. Alaila hoohiki iho la oia, o ka moku haole mua loa a'u e ike hou aku ana, e make ana oia ia'u. A ike aku la lakou i ka pea o ua moku nei e pii ana iluna, a holo aku la.
I iho la oia, ina e hala hou ia oe keia la malaila e ku ai, e make no oukou ia'u e kena poe haole ino.
Iaia ma Kaupulehu, Kohala, ua ike aku la oia i ua wahi moku kiakahi nei, alaila, hoomanao ae la oia no kana olelo, a e kii e pepehi.
Ia wa, ua kena ae la oia i kona mau kanaka e kii e pepehi i ka moku haole. A hapai ia ae la na waa, a holo io aku la o Keeaumoku me na auwaa kaua, a pili i ka moku.
E ia na inoa o kekahi poe i holo aku me Keeaumoku, Mauki, Kuaiwa, Kuahiku, Manohili, Naluhi, Ahuole a me Pee, a he mau poe e ae kekahi he nui wale. A he mau hoahanau no ke alii, o Kalaukoa, Maunukoa, Kanuha a me Kekaokalani, na lakou no i pepehi i na haole.
He elima haole, a o ke alii moku aono. He eha mau haole i make loa a me ke alii moku pu, a pakele mahunehune ae la ke ola o kekahi haole mai ko lakou mau lima ae, oia o (Isaac Davis) Aikake. A lawe pu ia iuka, a lilo ia Kamehameha, a ua lilo o Olohana a me Aikake i mau haole punahele na Kamehameha. A no laua mai ka inoa oia makua Kiaaina o na Hono-a-piilani, ka Mea Mahaloia Nahaolelua.
Ua malama pu ia no hoi ka moku e Kamehameha, a ua papa ia na kanaka aole e kii e wawahi i kekahi wahi o ka moku a lawe wale i kekahi mea a hiki i ka wa e kii ia mai ai e na haole.
KO KAMEHAMEHA HOI ANA I HAWAII.
I ka M.H. 1812, hoi aku o Kamehameha i Hawaii: he 9 ka nui o kona mau makahiki i noho ai ma Oahu.
Maluna o na moku haole ko lakou hoi ana; he 3 moku i hoihoi ai ia ia a me kona aialo a pau. O Uinihepa, Laholoa a me Keoua na inoa o ua mau moku la, a ma na moku liilii e ae, a ma na auwaa kekahi poe.
Holo aku o Kamehameha a ku i Lahaina; a mailaila aku a ku i Kawaihae; a mailaila aku a ku i Kealakekua.
Ua kapa ia ka inoa oia huakai aumoana ana i hoi ai, o Kaniaukani.
Alaila, holo hou o Kamehameha i Molokai mai Kealakekua mai, a mai Molokai mai, ku hou i Lahaina. A noho iki ia mau la e ai i ka waiwai a Keeaumoku, no ka puu ana i auhau ai i ko Maui poe.
A hala ia mau la, alaila, oi loa aku oia i Hawaii, a ku ma Kealakekua, a mailaila mai a Kahaluu, Kona Akau.
E nana aku ma kela kope mua i kahi i koe, e pili ana i ka mahi ana ia Kuahewa.
A ma keia aoaoa ae kahi i koe aku ma kela kope mua.
Ko Vanekouva ku ana mai.
I ka la 3 o Maraki, 1792, hiki mai la Vanekouva i Hawaii nei a ku ma Kealakekua. He 14 mau makahiki ia mahope mai o ko Lono Kapena Kuke. Aole nae i kuu ka heleuma, ua kalewa wale no. Holo aku kekahi poe i ka moku, a ua ninau mai la o Vanekouwa ia Kalaniopuu, a ua hai aku la kekahi poe iaia, ua make oia, o Kamehameha ke alii nui i keia wa.
He elua mau moku o Vanekouva i holo mai ai, o Discovery a me Chatham, mai Beritania mai laua. A mailaila aku no Oahu, a ma ka la 5 o Maraki, ku laua ma Waikiki, a mahae iho la ko laua mau alahele.
Aole i pau.
Ua O-o Hewa ke Komite o Kapaa
MR. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:--
Ua ike iho au i ka pane a ka mea i kau aku he mau inoa like ole maluna ona, oia hoi, he anela, he kiai, a pela aku ma ka helu 156 o ka la 24 o Okatoba i hala. Ua hoike ae oia i kona manao ma ke akea e pili ana i kona mau hoa paahana, oia hoi, i ka palaualelo a hana ole, a himoe wale no, aole paipai, he ai wale iho no ka i ke dala a ka hui kokua kahu. Ea, koi no ua pau kou manao enemi i kou mau pokii ma ka hana, eia no ka ke moe lolii nei no iloko o ka huluhulu. He hana maikai ole ia au e ke kahunapule i hana ai, e hoike ana no oe i kou haipule ole i ke akea. Oiai, o ka Paulo i olelo ai, "Mai hoomau i kou inaina a napoo ka la," eia nae aole oe i hooko ia olelo. Ua manao au ua pau no la ia manao ou, eia no ka ke lapuu nei iloko o kou mau eheu: Aole paha ou hoomanao i ka olelo hooholo a ka aha ma Anehola, i ke kau o Aperila i hala, oia hoi keia: E hele na kahu ekalesia e hoeueu i kou ekalesia, ua make loa na hana. No ke aha la? Eia, no ko hana ole. Ina oe e hana, ina aole e make na hana. Eia nae, ia hai oe e kani ai, lolii no oe iloko o ka huluhulu.
Eia hoi kekahi, e hoole ana oe i na dala lulu mahinahou o Waimea no ke kula o Malumalu. I mea nou e ike pono iho ai i ka mea oiaio, oia kela. Waima, $3.10; Hanapepe $2.85; Koloa, $3.85; Lihue, $38.05; Kapaa, $16.60; Anahola, $1; Hanalei, $10.
Nolaila, e o'u mau kini makamamaka e noho mai la i ka la hiki ma haehae a ka welona a ka la i Lehua. E hoopoina iho ko oukou noonoo ana no na mea i hoike ia e ka makamaka me ka oiaio ole a me ka manao diabolo. Eia mai ka oiaio.
Kou mea kakau, J.S. KALALEA.