Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 41, 14 October 1893 — Page 1
This text was transcribed by: | Jasmine Santos |
This work is dedicated to: | To My Daughter: Aryanna 'Alohilani Aguiar |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXII. HELU 41. HONOLULU, POAONO, OKATOBA 14, 1893. NA HELU A PAU, 2463
Koolaha Loio.
W. R. Kakela, @@io a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
Nellie M. Lowrey,
NOTARI no ka LEHULEHU
A HE
LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA PALAPALA HOOKIKI.
@@e@a Hana me W. P. Kakela, LOIO, ma ka@@@ak@ o ka Hale Le@a, Honolulu. 2370
J. S. SMITHIES (KA MILA,) @OTALI no ka LEHULEHU A H@
Agena Haawi Palapala Mare
Mahukona, Kohala. Hawaii. 2378-1
ANTONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kokua @@a ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Keena Hana ma Alanu Kaahumanu.
2370.
@. T. WATERHOUSE,
(WALAKAH@@KI.)
@al@@@@@ o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO,
Na Lako Hana Mahiko,
@ PELA A@@ HE NUI WALE.
@@nui Moiwahine, - - Honoluulu.
2396-q
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU
E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Ho-@@@@@u, make ku@ukuai makepono loa, no ka @@@aikai o ka lehulehu e makemakeana e ku @@@ hale. E kipa @@@ a e ike kumak@
2396-q
WILDER & CO., (WAILA MA.
@@@ Kuai Papa a me na Lako ku@@lu hale o na ano a pau, a me @@ mea @ @e a pau e pono ai o @@ hale.
@@@ o Manui Moiwahine @e Papa.
@@@@-q
E. @. HITCHCOCK,
@AIKUE @IKIKOKI.)
Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.
@ @H@A NO NA BILA @@E ME KA AWIWI
Hilo, Hawaii. 2870
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
@@@@ @ no na Palapala Kuai, Palapala @@@@@@@, a me na Palapala Pili Kana@@@ @@ @@ @@ @@@@@ Hawaii. Da@@ no ka @@@ @ @@@@ @@ @@ Waiwai Pa@.@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
J. HOPP & CO.,
Na Poe Hana ma na Lako
@@@@ Moe, Na Uluna Pulu, Ete
Noho no ka H@@limoi@m@ an@@@@
@@@@ @@@@ me ke ku@@@@@@ @@@ @@@@@@
KAUKA LEONE KENG TON.
(L. AKINA.)
E@KEA@ANKI NA ANO LAH@@ A PAU E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki; i lo@@ i na ma'i o kela a me kela ano, e na@e mai i ko'u keena hana a na'u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i ma@@na o oukou e na makamaka, he hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau: ma'i iloko a ka opu, hu'i ke kiuo, aki iloko o ka iwi eha o ke @@ ma'i wahi@e, a pela aku. Mai ho@lolohe aku e na hoa, a he hiki ia'u ke l@p@@n i ka ma i hookaawai@ ohana. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa: he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au o pulama mai @ @@ kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me hikiwa@e loa, he @@kamaka a he hoaloha maikai @@kou @ na @lawaii oiaio.
DR. L. AKINA,
@elu @0, Hul@a o na Ala@ui Kamika. @ @@@ Holele Honolulu. @@@@
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoale ana ma ko makou BANAKO Malama Dala m@lelo o kela mau kumu:
@@@ e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Hane@i, o uku no makou i ka uku@@@@e ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, @ai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho la ke dala hoomoe i ekolu mahina, a @@@@@@@hola paha ke dala a hala na malama @@@@@ wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uk@ pane@ @ helu ia maluna o na dala ha@@@ no na ia elua paha o ka mahina.
@oie uku panee e aku la i na dala e lawe la ana maloko o ekolu mahina mai ka wa@@@ o ka @@@@@ la ana mai.
He @@ la mamua @@ o ka unuhi ana aku o ke@@hi kanaka i kana man dala, @ hoike @ mai i @@ BANAKO, a e luwe pu ia mai k@ buke dala i ka wa e kikoo ai.
Aole dala @ uk@ ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea @ana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.
I Ka la mua o Sepatemaba o keia a me kela makahiki @ hooponopono is ai na helu o na @@@ a pau, a o na @ku pane@ i uku @ie ia ma @@na o na p@@ dala a pa@ e waiho ana me ke kikoo ole ia o helu ia ma ke aoao o ka mea @@moe dala wai i hale @@ malama ekolu, @ @@ ia wa aku e hui ia me ke kum p@@ @@@
O @@ p@@ dala heomoe mai ma@@@@, elima @@@@@@@@ @we ia no mamu@@@ o @@@@@@ ana.
E hamama ana k@ Banako ma na la a pau o @@ @@@@@ ko@ na la @abeti a me na la Ku@@@@.
Honolulu, Inc. BIHOPA MA.
KA EUEU WIWO OLE O
NU IOKA
A POLE, O KA
Makai Kiu Hale
Niwela.
MOKUNA XVIII.
MA IA kakahiaka ae, ua kelepona aku la ua R@lia la i ke keena poo @ ka Oihana Makai e ho@na mai ma kona wahi i ka makai kiu o@ loa o ka makaukau ma ka hookolo ana i na weheu pohihihi. Ia wa koke no, ua pane ia mai la o@a, e hoea aku ana ke keoniamana oi loa a ke aupuni i ike ai ma ka hora elua oia auina la. Ua kauoha koke ia ae la o Hale Niwela maloko no hoi o ke kelepona mai ke poo mai o ka oihana, e hele aku ma kahi noho o ua Ra@a. Ma ia a@ina la, ua hpe@ aku la ua kiu la, a ua hookipa ia aku la ia e ke kauwa ma ke ke@n@ kakau o ka On a hale.
Hoea aku la oia imua o ka mea hale. he kanaka a@@ nanaina maikai o Ralia; a ua hookipa mai ia i ke kanaka malihini me ka oluolu.
He oiaio, ua hao ua Hale la iaia iho a paihi, aka, ua, hoanoe iki no nae iaia mai kona ano maoli ae.
I kela wa, ua wehewehe aku la ua on a mea hale @a i ke ano o na mea i hana ia. A i ka lohe ana o ka makai kiu, ua ku ae @a ia, a hele aku la e nana i kahi o ka pahu hao, a he mau minute loihi kona ku nana ana m@ i@ wahi. E noii ana kona mau maka i na mea a pau.
Ia wa, ua huli ae la ia a nonoi @ku la i ka oluolu o ka mea hale e kahea ia aku kana wahine.
I ka hoea ana mai o ka wahine, ua hoakaka mai la oia mai ka mua a ka hope; a i ka pau ana, ua pane m@@ la ia:
"He meaino maoli no hoi ka hoomaopopo ana iho eia oe ke noho nei iloko o kekahi hale i noho pu ia e kekahi poe aihue."
"Ae, he mea oiaio kela, aka, e hai aku nae au ia oe, aole loa i hana ia kela aihue e kekahi o k@ @lua poe kauwa," wahi a ka makai kiu.
"He hiki ole ia'u ke manao aku na kekahi poe e aku i hana kela hewa, oiai, aole i maopopo i kela poe ko'u ano. Nolaila, ke manao paa nei au na kekahi poe i kamaaina i ko'u ano i hana kela hewa."
"Ma ke ano o kau i hoakaka mai nei ia'u, ua waiho hou oe i kela pahu hao nui, mahope iho o kou ki ana a paa, a ho-o i ke ki iloko o ka eke o kou aahu, nolaila, mahea auanei e lo@a ai i kekahi o kau mau kauwa kela ki, olai aia no ia oe ke@a ki a hiki wale i ko hoi hou ana mai i kahi o ka pahu, akahi no oe a ike aku e waiho mai ana no ua ki la ma ka waha o ka pahu?"
"Ina pela, nawai anei i hana?"
"Oia ka mea e huli aku ai."
"Pehea hoi oe e o@e@o nei aole na kekahi o na kauwa i hana?"
"Ina na kekahi kauwa ao@e loa ia e waiho i ke ki ma ka waha o ka puka ki o kela holowaa; a aole no hoi he mea launa pu me na kauwa me oe iloko o ke keena hulahula e manao ia aku ai, ua lawe malu mai kekahi o lakou i ke ki mai kou mau aahu mai, au hoi e @ahu ana."
"Alaila, nawai @a ka i hana kela mea?" "aole anei au malihin au e hoomanao nei, ua apo mai paha kona lima i k@@ kino, a i ole ua kuikui lima pu paha me oe mamua ae o ka hoomaka ana o ka hual-hula?"
Noonoo loihi iho la ua lede la, a i kona e-a ana ae, ua pane mai la oia: "He wahine wale no."
"Owai ia wahine@"
"He mea hiki ole ia'u ke hoke aku i kona inoa, no ka mea, aia ola maluna ae o ka manao wale ana aku no kekahi mea oia ano." Wahi a ka lede me ke ano hoomakuekue nui ana iho o kona mau kuemaka."
"E ka lede maikai. he makemake an@@ oe e lo@@ ko mau mea gu@@?"
"O ko'u makemake ia."
"@@@ pela, he mea maikai e hoike mai oe i ka inoa o kela lede."
"Aole loa e hiki ia'u ke manao aku i kekahi o ko'u mau hoaloha maikai e like me ia ke kuhi ia aku he aihue."
"Ina he hoaloha oiaio ia nou, a@aila, aole ia e aihue iki ana i ke-kahi mea mai oe aku."
Pane koke mai la ke kane. "Aole he mea ino no kakou wale nei no ke kuka ae no ia mea, heah a auane hoi ka mea e hewa ai o ka hoopuka wa@e ae no i knoa inoa."
" O Mrs. Awe@a kona inoa, a he hoaloha maikai loa o@a no'u," wahi a ua wahine @a."
"Ae, o Mrs. Awera kona inoa. E ninau aku ana au ia oe i kekahi me."
I ko manawa e kahiko ana i kou mau aahu ma@oko o kou keena, aole anei i kono @ku ua Mrs. Awera la iloko o laila no kekahi mau minute pokole a oili hou mai no?"
Ia wa, ua haikea koke ae la na papalina o ua wahine la a pane mai la oia:
"Peha @a oe i ike ai @ kela mea?"
Minoaka iho la ka makai kiu, a pane aku la:
"Heaha kana i kamailio aku ai i kela manawa?"
"He makemake au e hai mai oe i ka'u ninau. Pehea la oe i maopopo ai ia oe kela mea?" wahi a ua wahine ia.
"Ina he oiaio ka'u i olelo aku nei ia oe ua komo io no o Mrs. Awera iloko o kou keena i kou wa e komo lole ana, alila, e hoike mai oe ma @a ae ana, a i ole e hoo@e mai oe," wahi a ka makai kiu.
"Ke hoomanao io nei no au, ua komo io ae o Mrs. Awera iloko o kuu keena, aka, o ka mea kupanah@ loa nae, aole loa a@ i hoike iki i kela mea i kekahi kanaka ola @hane; a pehea @a oe i ike ai, oia ka'u e hao-hao loa nei."
"Eia wale no ko'@ makemake, e hoouna oe ia'u me ko@ hoaloha, i ike maka ai au iaia."
Ua ae aku @a ka lede, a ia wa ua hoike moakaka aku la ia i ka makai kiu no ke ano o ke kulana o ua lede la. He lede waiwai nui ua Mrs. Awera la, a he wahine kanemake @ae. Ua Hoe@ @awi oia ma keia ku-lanakauhale iloko o na mahina elua i hala ae, a na hoolimalima ae hoi i kekahi on a h@lo maikai loa. He ma@@ini oia i na a pau, aka, mamuli @ae o kona kulana kuonoonoo, ua hoolauna koke ia oia me na @@@ wai-wai a pau. O Mrs. Ralia @@e ka mea i punihei nui loa i ua wahine kanemake opio la. Ua nui hoi kona kaulana no ka u-i a me ka maikai.
Aia hoi ma kekahi @a ae, ua hoike mai la o Mr. Ralia, e malama ia ana kekahi anaina hoolauna ma kahi o Mrs. Awera i ka makai kiu. "Mai-kai kela, alaila, e hoolauna aku oe ia'u me ia. A e hoanoe au ia'u iho ma ke ano he keonimana waiwai, a he hoaloha kahiko hoi nou," wahi a ka maka kiu. Pehea auanei e pono ai, oiai he ano makemake ole loa kuu wahine a manao wa@e ia aku kela Mrs. Awera he mea aihue?" wahi a Ralia.
"Aole no e hiki ana i ko wahine ke ike mai, o ka makai kiu keia e hele pu ana me ia i kahi o ua hoa loha la on a, ana hoi e kuhihewa nui loa nei." He hiki no ka ia oe ke hana pela?" "Ae." "Ea! ke manao loa nei au, aole io no na kela lede i aihue na mea gula o kuu wahine, aka i me nae hoi e pau a@ o ko'u kuhihewa e hooko ana au elike me kau e nonoi mai nei."
Aole i pau.
Ua poholo iloko o ke kai i ka la Sabati aku nei, ma kai o kuapa o ka pa o Kakaako, o George Maka@o, ka hookele kaa lawe mea ai o ka Hale-kuai Lako mea Ai o H. May o keia kulanakauhale. Ua hele oia me ka manao e auau, a ua wehe i kona mau aahu pilikino. Eia nae ua puhi e ia aku la kona paple, a no-laila ua lele aku oia iloko o ke kai e kil i ka pipale. I@ia i au ai a loa@ ka papale, huli mai l@ e hoi, eia nae ua piholo iho la la a nalowale, aole i lo@a iki. Ua manao ia ua @n@@ oi@ i ka umii i kela wa, @ oi@ ke kumu o kona make, o ka naiowale loa ana hoi o ke kino make ka mea haohao
He Moolelo Hawaii
MOKUNA XI.
O ke kauwa a ko Oahu poe, ua oleloia ua huikau i ka wa i make ai o Kahahana ke alii ka Mo@, a l@l@ ke aupuni ia Kahekili, ko Maui a@@@ i k@ 1782, a lilo hou is Kamehameha I. I ka 1791, i ko Hawaii alii, a hiki i ka wa i hiolo ai na kapu akua i ke aupuni ainoa.
O ke aupuni ainoa ka mea nana i hookuu na kauwa, a peehuna lako@ i ko lakou hilahila, a hiki ole ke holoa ia ku lakou koko paumaele, a he alii nae na mamo i ke ao i k@ke ia ia mau la, ua hui aku a hui mai ke koko o na lii a me na kauwa, pela @a mea i oleloia no Oahu.
Na Kapu o na Lii a me ke akua. I ka wa kahiko, henui na kapu o ke alii, ala ma n@ lima o na lii ka nui o ke kapu, a ua maheleia ke kapu ma ke kulana o ke lii, pela no ka pili pono ana o ke kapu o kela a me meia alii. Aole ma ka inoa moi aku @i ka moku ka ino kapu alii keikie, aole no hoi e @awe wale i ke kapu alii ke lilo oia i Mo@aimoku, ke ole e lo@a he kumu nana e haawi i ua kapu kiekie nei.
O Kaaaamaluihi ke kumu kahiko o ke kapu kiekie puhi ka@ako, a ma @a kanawai o ke kai hehee a me ka iuwalumai. O kualonoehu ka mea nana i k@ i ua kapu nei; ao@e e lawe lawe wale ae kekahi alii kapu a alii niau pio a alii naha, he kapu no ke loaa, a he anoho no ke kapu e loaa, a he anoho no ke kapu e loaa.
I ko Kualii, Kunuiakea, Kuikealaikauaokalani, iaia loaa mai ke kapu moe, ke kapu puhi kanaka, ke kai hehee a me ka @uwalumai, i ka wa e hap@ ana o Kualii iloko o ka opu o Mahuluanuiokalani, aia a loaa ke kulan kiekie i kela a me keia alii, he mau pio, he pio, he naha, he wohi, he kuh@ulua, he alii papa a me ke ano o kela a me keia alii, alaila, ua maopopo na kanawai alii a me na kapu e pili ana. A o ke alii @iaupio a me ke alii pio, a me ke alii na@a, ua like pu ke kapu ni-au pio me ke kapu naha, a o ke ka-pu pio ua pakela ae ia maluna a laua a o ke kapu wohi a l@e kuhaulua, aia ma@alo-o ko laua mau kapuai.
O ke kanawai o na kapu o ka ohana lii @@aupio, me ke kapu pio a me ke kapu naha, he kapu puahiahi ia ke ae i ko lakou nei kapu
He kapu ka hale aole e p@iia e ke kanaka, a alii malalo mai o ko la-kou k@pu, aole e kau ke aka i ka hale, a o ka hele pu pana o kekahi o@@, @ alii kuhau@ua p@ha, a alii papa paha. Aole @o e pakele kaka-@ alii no kona alii ana ke ae kona aka @@lu @a o ke alii @i@u pio, a alii pio, a alii naha, ua pau na lii a ua pau na ka@aka i ka @ake ke pili i ka moena, i ke kapa, i ka u@u@@, a ia mea aku ia mea aku.
Nolaila, ma@uli o ka nui hewa-hewa loa o ko lakou mau kapu, ua pono ole ia lakou ke hele i ke ao; a@a a po, alaila, oia iho la ko @akou @anawa kupono e hele mai ai a huip@ me na li@ a me na makaaina-na, a hookupu ka ai, ka p@aa, @a WaiWai o kela a me keia ano. O ke-kahi poe alii kapu, ua huna no la-kou i k@ lakou @a@ kapu, ke hele ma na Wahi ike ole ia o ke kuaaina, a hele @a ke ano makaainana; i han @a lii kapu pela, o pau na makaainana i ka make i na kapu, a me na kanawai laa no ka make.
O k@ hapa nui o na makaainana o na ku@aama, aole i ike i na li@ kapu; a i ko lakou hele ana ilaila, na hoo-unauna ia e na makaainana i ka lawaia, ka mahiai, a pela aku: a ua kapa ia i@a inoa kuaai@a.
Ua nui loa ke kapu o na lii, a e like no me ke k@lana kiekie loa o na lii, pela no ke kapu ana i ka ino kiekie he akua.
O ke kapu Akua.
O ke kapu oi loa aku ia o ka ika-ika loa m@mua o ke kapu a li, aka, ua like me ke kapu niaupio a me ke kapu pio, aole e hoali i ke A@@@ ke@a mau kapu, ke pili i na kauawai laa o keia mau alii. Aole e a@a@a @e i ke akua, aia a ike na ilamuku a me ka poe @wiku@woo, ua laa i na mea kapu, o ka hopu no ia a paa i ke kaula, a haawi i ka il@muku puhi a o ka pau no ia i ke puhi ia i ke ahi me ka hoali ole @@ i ke akua, a i ole hopu@a a lumai ia iloko o ka wai a me ke kai, me ka a@a@a ole ae i ke akua.
A in a he kanaka make i na kapu akua, a i hoole ua poe alii nei aole e make, a ua ola i@o la, o lakou ka poe hiki e wene i na kapu akua, a o lakou ka poe i kapa@a ai he ola ma ka ho@ua nei.
A in a he kapu heiau, o na lii wa-hine o ke@a kapu niau pio a me pio ke komo, a ai i ka maia, niu puaa, a pela aku, koe na li@ e ae.
Aole he kaikamahine hookahi a Kamehameha I. e komo ilaila, he elua wa@e no mau aliiwahine pio i ikeia iloko o kona au, @@a o Kalani0k@uiokikilu a me Nalanipiopio.
Na moku hiki moa mai ma Ha-waii nei, a me kekahi mau mea ano nui ma ia wa mai.
Na ka moolelo a ka poe kahiko, i ke au ia Kahoukapu, ua ili kekahi moku ma keia pa@aina ia wa, a ike ia kekahi ma kai lilo loa aku, aole i ku mai. No ka ike ole o ko Hawaii nei i ka palapala, nolaila, aole i paa pno na mea kahiku; ua @@@ kape-kep@ke no ma ka naau o kekahi poe, aole nae i paa pono. O ka 16 hana-@@@ o Kehoukapu mai a Kapawa mai; nolaila, ua manao wale kekahi poe noonoo pono, o@a ka wa mawa-ena o ka M. H. 1530 a me 1600. A ma ia wa no hoi o P@ao hiki mai i Hawaii nei ma Kohala.
A mahope io, i @@ M. H. 1555, ua manao ia ua loaa keia pae aina ia Kapena Ju@n de G@ytan; mai Sepa@ia @ei oia ma kona alahele e holo ana i Mo@@@@@'s, a ua hapaia keia pae aina e ia ma ka ino Paui-olo, o Los Majois, Penei i maopopo ai.
I ka 1741, a@eane he 1@6 mau makahiki ma ia hope mai, pio iho la kekahi moku Manila o Galeona ka inoa ia Kapena Anesona o ka mokukaua Beritania; oiai, he wa kaua no ia mawaena o Sepania a me Beritania. A no@aila, loaa iho la ma kona palapala anamoana he aina i like na lalita i manao ia me ko Hawaii nei, a i kapaia, Los Lajos, e Kapena Juan de Caytan.
A mahope iho, i ka M.H. 1620 paha, i ke a@o Keliiokaloa ke keiki a Umi, hiki mai la he moku hou, o Kaua@@loha ka inoa i ka kanaka kapa ana aku. O Kukanaloa ka ha-ole nona ua moku la, a me kona kaikuahine pu no ma ua moku la. A i ko lakou holo ana mai, i@@ iho la ua moku la ma Pale i Keei, Kona Hema, a nahaha loa iho la@. Au aku la laua a pae i uka, a ua make paha ka nui o lakou; aole i maopopo.
I ko laua pae ana i uka, ike aku la laua i ko naholo mai o na kanaka he lehulehu wale i o laua @a.
Nui loa iho la ko laua makau, no ko laua manao ana e pepehi ia ana paha laua, a no ke ano e hoi kekahi o ko onei kanaka ma ka nana aku. E kulo@ loa I@o la laua ilalo, a kapu ia ia wahi o Kulou a hiki i keia @a.
A ike na kanaka ia laua, koi aku la me ke kuhi ana e hoi e uka; a i@i laua he poe lokomaikai, a pau ko laua makau, a hoi lako i kauhale, a hoopiha maikai loa ia. A hoao @@a e ai i na mea i haawi ia mai, ke kalo, ka poe, ka maia, a nui aku; a ua mahalo nui laua ma ia hope iho i ke kaukemio o ka poi kalo, ka @ikomiko o ka poi uala, k@ mokae-kae o ka poi ulu, a pela aku.
A ua hooi loa ia ae ko laua ma-halo no ka oluolu o kanaka o keia lahui. A mahope iho, ua noho wa-hine aku o Kukana@ua a ua lilo ia i kupuna no kekahi poe alii, a me na makaainana no hoi.
Ko Kapena Kuke hiki mua ana
@ ka malama o Ianuari, M. @. 1778 @@oea mai ia o Kapena Kuke i N@@@au; a ma ka la 14 oia malama no, i ka po, ku ko@a moku ma Waimea i Kauai.
O Kaneo@eo a me Keawe na lii o Kauai ia wa, o Kahekili ke alii o Maui a me Oahu, o Kalaniopuu ke alii o Hawii.
I ke ao ana ae oia po a Kapena Kuke i ku mai ai, ike aku la na kanaka i keia mea kamahao, a ka-nana loa lakou me ka uwa ana, a kupinai ae la ko lakou leo i ka lewa; oi@@, o ka mua ia o ko lakou ike ana.
I ae la kekahi i kekahi, "Heaha la hoi kela mea nui manamana?" I mai la hoi k@hi poe, "he u@ulaau paha ia na Kumokuhaili i hoonee ae nei i kai." A nui loa ae la ke pioloke ana o na kanaka.
@aila, keua ae ia ke alii i na ka-naka e holo ma na waa, e nana pono i ke ano onua me kamahao @a.
Holo aku la lakou a pili ma ka moku, ike aku la lakou i ka hao e pili ana ma ka moku, olioli iho la i@kou i ka nui o ka hao; no ka mea, ua ike lakou mamua i ka hao, @ai na laua pae mai, a he @@k@ nae ia, a he nui aku kela.
A pi@ aku la lakou iluna o ka moku, a ike aku la @ ka poe o luna, ua keokeo ka @ae, ua alohilohi ua @aka, ua a@ualu ka ili, a ua kihikihi ke poo, a he namu ka olelo; a ua hoo-kahaha loa ia lakou i ka ike ana i keia ano e o na kanaka o ka moku. Ua manao lakou i ka @ole, o ka ili no ia o ka haole, no ka p@@pu loa o ke kino, a i ka papale hoi, he hou kahi no ia me ke poo. A manaoio no lakou, he poe ili alualu, a he poo kihikihi ko ka moku poe. Alaila, manao iho la lakou, he wahine wale no kanaka, no ka like o ke poo mo ko ka wahine ia wa.
A ike iho la no hoi lakou ua nui loa ka hao maluna, makaheli iho la lakou; aole no nae lakou i hoopa aku a lawe i kekahi mea o ka moku, aole no hoi i kue mai ko ka moku poe ia lakou.
A hoi aku @a lakou a hai aku la i na lii i na mea a lokou i ike ai, a me ka nui o ka hao. A lohe ae @a kekahi koa o ke alii, Kapupuu ka inoa, i ae la ia. "Ina pela, e kii aku au @ hao i kela mau waiwai, no ka mea, o ko'u aina no la o ka hao wale aku, (Mai @@@@ mai ka ino o k@ hao (@@@) I loa ai ma ka olelo Hawaii, a ae mai la na lii. Alaila holo aku la ua koa nei a pii i ka moku, a hao io aku la oia i ka hao o ka moku me ke kan@lua ole; a papa ma la ko ka moku poe, aole on a hoolohe aku, a ki ia mai ia oia i ka pu, a make iho la. Auhee aku la ka auwaa i uka, a hai aku ia, @ua make o Kapupuu i ka waiki."
Ma ia pa ana iho, ki mai la ka pu o ka moku, apuehu ae la ke ahi ilu-na, manao iho la lakou he poe akua wale no na kanaka o ka moku, a kapa aku la lakou i ke ahi i helelei iho o Lonomakua ia, k@ia o Kapena Kuk@ o Lono. Manao iho la na ka-naka e kii ekaua no ka make ana o Kapupuu, i mai la o Kamakahe@ei kekahi alii wahine, ko K@imualii makuahine aole kakou e k@ua aku, ko ka mea, o ko kakou akua no ka hoi ia; e hool@@lu aku ka pono, i oluolu mai ke akua.
Alaila, haawi aku @a o Kamakahe-lei i kana kaikamahine pon@i i wa-hine na Kapena Kuke, o Lelem@ hoalani ua kaikahina la oia ko Kai-mualii mua, a moe iho la no hoi na haole e ae me na wahine he nui o Kauai ma ka haawi ana aku i ke kino no ka hao, kakaki, a pela aku.
He Leta Mai Butaritari Mai.
Rev. O.P. Emekona, luna ka-kau leta o ka Papa Hawaii, aloha oe. Ke ku nei ka manu-wa Beritania i keia la a'u e kakau nei ia oe ma Butaritari nei. me kuu manao e kau ana keia wahi leta maluna on a ma ke ala o Sidney. Nolaila, eia mai ka nuhou o keia mau la ke panee ia aku nei.
Ua kaapuni iho nei o Wal-kup, me kona wahi mokuahi "H. Binam@" i ka paeaina ho-lookoa o Gilibati. ua kipa aku oia ma na mokupuni a pau mai ka akau a ka hema. me ke koe ole o kekahi mokupuni i na malama i hala ae nei a hoo-hiki hou ianei. ma ka mahina iho nei o Mei. ola maikai ka moku a holopono na hana.
Iune 25. ku ka Hoku Ao ma Butaritari, a e ku ana no o H. Binamu ma ke awa nei. o ko-na hoi ana mai no ia mai ke kaapuni mai i ka mokupuni o Makin mai. O ke alii An Te-mate Tebureimoa kekahi me kona ohana, a me na kanaka lehulehu i kokua @@ ma keia huakai euanelio. O Rev Nua a me Rev Kanoa, ko laua ohana ma keia huakai pu. Ua hai aku no au ia oe i ka nawali-wali o ka'u wahine. oia ke ku-mu o ko'u hele pu oleana.
Iune 27. Haalele mai ka Ho-kuao ia Butaritari no Kusaie a me Kalolaina. Ruk. a hiki hou @anei ma Okatoba paha.
Iune 28, haalele mai o H. Binamu ia Butaritari no Bana-ba. Nawaro a me Kusaie. a hoi hou i ka paeaina Gilibati nei.
E hoihoi mai ana o Walkup i kana mau kumu i hoonoho ai ma ka mokupuni o Nawaro no ke kumu, aole makemake o na mana Geremania e noho poo nei ma Jaluit. Paeaina Ma kala. e ao ia kela poe e noho ana i ka pouli, ma na mea o ka malamalama karistiano, make-make lakou i ka pouli o kana-ka. Mai kekahi kumu Gilibati i noho malaila, oia keia, ao aku nei na kumu penei: he la kapu ka la Sabati, o ko ke Akua la ia, e waiho i na hana kino a pau loa. Eia hoi ka ke kanikela e noho la malaila:
"Ina malama oukou i ka la Sabati, pono no: aka, in a hele oukou i ka lawaia i ai na ou-kou, ua pono no" Ao aku nei na kumu, "e, e haalele oukou i ka hula, a me na hana lealea a pau. Eia hoi ka ka mana au-puni, in a oukou e haalele i ka hula, maikai no: aka, in ou-kou e makemake i ka hula, po-no no ke hula," a pela aku.
Eia kekahi, ua kau kanawai ia ua kahunapule, e kaupalena ana i na kihapai hana o kela a me keia kumu, penei:
Aole ia ae ia ke kumu o ke-kahi wahi e hele aku ma ke-kahi wahi e haiolelo ai. Aia wale no ma kahi ana i noho ai malaila wale no oia e lawela-we ai i kana hana.
Ua hoopaaia kekahi kumu Gilibati i ka halepaahao An Tabnia kona inoa no ka hele ana aku e haiolelo ma kekahi kulanakauhale e aku, no na pule elua ka paa ana. kaulana o Geremania i ke aupuni naau-ao, aka, o kona hooponopono aupuni ma kona mau panalaau he hoopouli maopopo loa.
Iualai 20, ku mai ka manuwa Beritania maanei, me kona mau luna nui no ka hoopono-pono aupuni Beritania. O kela kiaaina e noho nei ma Biti, oia maluna o keia moku, ua pau loa keia paeaina aia malalo o kana hoomalu ana, he kanaka haahaa oia me ke akahai, olu-olu, a he makemake i ka pono a he puuwai i piha me ke alo-ha i na kanaka Gilibati, he makemake i ka kakou mau hana hoo@aauao karistiano a me ke alakai maikai i @a uha-ne o kanaka i ke ola ma o Kristo la, a he makemake oia e holomua ka naauao ma na kula a pau o ka paeaina Kili-bati, a eia iho kekahi o kana mau hooponopono ana: @ Ua papa loa ia ke kii ana o na ka-@aka i ka waiwai o na haole ma ke ano aie. O lilo auanei ka aina o oukou i ka haole, aole ko oukou he aina maoli e like me Hawaii, aka, he wahi kualapa one wale no, a i ko oukou aie ana a nui. e pololi auanei oukou, a e make hoi na keiki a oukou, ua lilo ka niu ko oukou ia e ola ai. 2 Aole kuai hou aku i ka aina me na haole, ua papa loa ia na kana-ka. 3 E hoounaia na keiki a pau iloko o na kula misionari o kakou maanei, a e hoopaiia ka makua hoouna ole i ke kula i kana keiki. 4 Ua hoopau loa ia ka lealea hula a me na lealea no a pau, ka pepa pili waiwai a me nahana ino a pau, a o ke alii hoopaakiki ma-laila, e lawe ia aku oia i Fiji. 5 E hoopau loa ia ke kukulu ana i na hale rama a me na hale inu bia ma ka paeaina Gilibati ke hiki aku i ka la mua o Ianuari, 1894. 6 O na hana karaima a pa e hana ia ana e kekahi kanaka a haole paha, e lawe ia ma Fiji, a he he hookahi kaukaualii no Ta-rawa e lawe ia ana i Fiji o Tel-kamaiti kona inoa. 7 Aole haole kalepa e kuai aku i ka pu, a me ke giana pauda i na kanaka. He nui wale na olelo waiwai mai kona waha mai Piha hauoli ko'u naau no keia hooponopono aupuni mailuna mai. O na hooponopono au-puni keia mai ka Moiwahine Victoria mai ka Haku o ka lani i kana mau kauwa maanei.
R. MAKA.
Ahu Kup@nah@ i na Luna Aupuni Maui
Wailuku, Sept. 30 -- Ua pau i keia la ka hope inakai nui o Maui. Aole i lohe ia ke pani ma kona wahi.
Waawaa na lae o ka poe hana bia o Wailuku nei. Na ka on a i hailuku i ka Poakahi, a na ke kanawai i lapaau aku i ka Poalua ae ma ka pa $20.
Kahe awai ke si@a, a oia mau no ka pulu i ka ua o ka bosi oka oihana hoomalu.
He aha hulahula ka ka aoao anee alii ma Puunene i ka po P@aha aku nei. Nui ne olelo pahenehene i haukawewe ia ma ia po no kela lono palau-alelo e koho balota ana ka la-hui no ke aupuni i makemake ia ai. Ua lilo i mea hoolana no na luna aupuni hoopalai-maka, pau ka makau a ua ka-mailio akea e wahakole ai ma na alanui. Ua lilo ke kamai-lio akea hoonaikola i ke aupuni Kuikawa ana a na luna aupuni maanei, i mea e alaka hewa ai i ka noonoo o ka poe lolo palupalu. [Ina pela ka oiaio, alaila ke koi nei mako@ i ke aup@@i e hoopau awiwi i keia mau luna aupuni kipikipi. E wiki! L. H.]
I ka Poaono aku nei, ua kahiko mai na moku pea J. C. Pfluger a me Paul Isenberg i ko laua mau kia me na have waihooluu like ole mai ke kea ihu a hue@o i hope, no ka hanohano o J. F. h@@kfeld i hoi mai ai ma ka Australia o ka Poaono nei no. Kuhihewa iho la nae na anee alii no ka hohoi @o ia ae o ke alii ia mau hoowehiwehi; no ke @ ka olioli a lewalewa na @lela