Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 28, 15 July 1893 — Ka Ninau Auhau Aupuni. [ARTICLE]

Ka Ninau Auhau Aupuni.

E Mr. Lunahwmatu; Me ka mahaio: O ka uinau i waihoia mai imua o na hoa Hawaii o ka Papa Loio i akoakoa ai ma ke Keena Loio o Mr. J. K. Kaulia ma ka auina ia Poaono, lune 24, mamuli o kekahi paiapala kono mai iaia mai a i kela ame keia hoa Loio, oia ka mea e piii ana i ka Auhau Aupuni a ke kanawai i koi ai e ukuia e kela ame keia kanaka kupono i ka hookaa auhau iloko o keia Aupuni, ma na wa i hoakakaia ai e ua kanawai la.

Me he la, o ka makemake nui o ke kumuhana i waihoia mai ai ma ia wa na ua poai la o na Loio Hawaii e noonoo a hoike manawalea ae i ko lakou inau manao kanawai maiuna o ua ninau ia, ua ulu ia noloko mai o ka loii anao ke kulana Aupuni noua ke Kanawai Auhau i hooholoia ina ka M. H. 1892, a he kulana Aupuni elike me ia e ku nei i keia wa, ke kulana Aupuni i hoohewahewaia e kekahi poe hookaa auhau o loko nei o ka Alna. O ka poe i liooliewahewa oie i ke Aupuni e ku nei i keia wa, aoie e puai mai auu mai waena mai o iakou na hoohuoi ana no mi hana? lakou e hana ai no ka pouo ame ka pomaikai o ua Aupuni la, elike me ia e hoomahu'iia nei ma keia kumuhana. Nolaila o ka ninau maopopo loa e ulu mai aua ma ka aoao o na poe i manalo ole na makemako no ke Ati}-uni o ku uei, oia keia: Aole auei t> ko makou hookaa ana i ke Aupuni e ku nei i keia wa i na auhau elike me ka ke Kanawai i koi mai ai, oiai hoi makou i apono ole i keia Aupuui, he hoike ana ia i ko makou apono a kakoo ana i keia Aupuni?

Mnmua o ko'u paue ana i haina no keia uinau, he mea pouo mua ia'u, e 3[r. Luuahoomalu, k( i . kamailio ma keiu wahi no ka Keiiawai Auhau e ku nei i keia w;\ ka mana nui malunn <; ua poe "iloōka.i Auhau oloko o keia Aupuni,

O ke Kanuwai Auhau e ku nei i keia la, oia ke Kunuwai i hooholoia e ke Kau Ahaolelo o ka M. 11. 1892, a ua hoikeia ua kanawai 'la ma ka Mokuua G1 ona Kanawai oia makahiki. Aia ma ka Pauku 78 o ua Kanawai la, ua hoike ia na Kanuwai Aupuni i hoopauia, oia hoi: Ka Mokuna 43 o na Kanawai o 1882 <i << 32 << << << 1880 << << 37 << << << 1886 << <i 17 << << << 1887 <• 30 " " 188S " << 43 u << << ISBB a << 4S " • " " 1888 « " 50 <4 " " ISSS << << 72 " " 1888 a pela pu me na kunawai a me na hapa kanawai i kue i keia Kanawai 0 1892. Ua hoikeia ma ka pauku 58 o ke ia kanawai na mauawa e hookuaia ai na auhau pilikino (personal taxes) ame na auhau waiwai (real and personal taxes.) O na auhau pilikino, e hookaaia ana ia mai ka la 1 aku o lulai a ka la ō, mai ka la 0 aku a hoea i ka la 1 o Augate. Ua hoololiia nae keia kanawai e pili ana no ka hookaa ana i na auhau pilikino eke kanawai kuikawa o keia aupuni e ku nei i keia wa. Kanawai Helu 27. Ma ka hookua ana inaloko o ka mahele i hoikeia mamua i ho keia ae la, aole e kau ia na uku pa-kene-ta. Aia hoi uiu ka hookaa ana ma ka mahele manawa elua i hoakakaia ae la, e kau ia ana na pa-keneta (pauku 59 ame C4.) Ua hoakakaia no ma keia kanawai ua manawa e hookaa ai i na auhau mawahoaeo na auhau pilikiuo. Aoie pohihihi o ke kauawai ma ia mea.

E hoomaopopoia, ke koi maopopo mai nei keia kanawai i ke kanaka hookaa auhau iloko o keia aupuni e hookaa oia i kona mau auhau pilikino a waiwai—ma na wa maopopo i hoikeia mai, a o ke kanaka hookaa auhau e kue ana i keia koi ana a ke kauawai, ma o kona hoole ana aole e hookaa i kona auhau ma na manawa u me ke ano i kauohaia e ua kanawai la, aole oui e inanaualo ana mai na kauoha hoopai i hoikeia e ua kanawni ia, ina e kauia mai ana maluna ona, me ka nana ole ia 0 ke kumu kue pili kulana aupuni i kukulu ai oia i kona manao nuha a hoole hookaa auhau. O ka hana ana a me ka haua ole ana i ka inea a ke kanawai i kauoha, i koi ai, a i papa mai ai i ke kanaka he hewa ia no ua kanaka la. Mamuli o keia manao maopopo o ke kaoawai, e hiki ole ai ia'u ke hoopuka aku i ko f u manao ma ka aoao e kue ana i ka ke kanawai I koi mai ai a i kauoha mai ai i ke kanaka hookaa auhau e hana. Eia kekahi e hoomaaaoia ai: O ke kanawai auhau e ku nei i keia manawa, ao!e ia na ke aupuni e ku nei i keia wa i kau a i apono, aka, na ke kulan i anpunl Monakia (AUi) no ia. Aole au i ikea i hoomaopopo ua kau iho keia mana aupuui e ku nei 1 keia wa he kauawai hookaa auhau i okoa ae i ko keia kanawai o 1892 i

hoikeia ae nei. Koe wale no kela hooloLi a'a i kuhikuhi aenei mamua. Nolaila, o kekahi maheie manao maopopo e hiki ai ke hoakaka ia ae, oia keia: Aole i uiu mai ke kue hookaa auhau (ke ole au e kuhihewa oia ke kaona o kumuhaua i waihoia mai ai) no ka mana a mana ole oke kanawai auhau eku nei i keia wa e hoohanaia mai maiuua o na poe hookaa auhau o loko nei o ka aina, aka, ua oiii mai keia hoohuoi ana maluna o ka manao hopohopo e like me keia: Aole anei oka hookaa ana oke kanaka kue i keia aupuni o ku nei i keia wa i kona auhau, oia kona apono ana iua aupuni ia? Nolaiia, ua hiki mai la au i kahi e pono ai e pane ia ka ninau i hoike mua ia ae nei, aka, mamua o ko'u awiwi ana e pane aku, he mea pono ke nana mua ia ke kahua a me ka mana o ke aupuni e ku nei i keia wa.

Aole hiki ke hooleia oke aupuni e ku nei, he aupuni ia i kapaia he Provisional Governmeut, oia hol, he Aupuni Manawa, (Temporary Government.) O ke ano oka huaoielo Provisional, wahi aStewart Rapalje me Robert L. Lawrence ma ka laua Law Dictionary, ISB3, no Temporary, oia hoi, no ka manawa. Ua lokahi like loa ko l)r. Webster manao me keia. E nana ma kana Unabridged Dictionary, no ka huaolelo Provisionai. Aole paha i poina o Mr. Lunahoomalu a me na hoa hanohano o keia papa loio i akoakoa mai nei i na hoakaka noeau a Thomas M. Cooley ma ka mea e pili ana ika ninau Hooliui Aina Hawaii, no ke ano o ia mea he Aupuui rrovisional, e kapaia nei he Aupum Kuikawa, oia keia: '<0 ka Aupuni Kuikawa, ua mauaoia he aupuni de facto no ka manawa wale uo, he aupuni hoi i kukuluia mainuli o kekahi hana uui a uiia paha, i kukuiuia no ka malama ana i ka maluhia, no ka hoomau ana ina launa aua o ua kauaka e lawelawe haua ana me na aupuni o na alna e, a hiki mai i ke au a me ka manawa e kukulu ai i aupuni paa. <( Pakui no ka Hawaii Holomua, Poaono, lune 24, 1893 a ,T He mea kaualua ole, ua mahalo uui ia namanao hoakaka kanawai o keia kana naauao 0 Amerika Huipuia. Ua hilinai nui hoi na poe o loko nei o ka aiua 1 apouo ole ko lakou mau manao i keia aupuni kuikawa e ku nei, i ka manao hoakaka oua kanaka nei nialalo oke kumnmanao. "Na Alakai Koikoi uo ka Hoohui aua ia Hawaii" kahi a'u i iawe mai ai i ka hoakaka i hoike ia ae ia no ke Aupuni Provisional. 3lamuli oka Thomas M. Cooley hoakaka i hoike ia ae la: He aupuui de faeto ke Aupuni Kuikawa, oia hoi he Aupuni Manawa i kukuluia, l no ka malania ana i ka maluhia, 2 no ku hoomau ana i na iauna aua o na kanaka e lawelawe haua ana me na aupuni o na aina e.

O ke aupuni e ku nei i keia wa, oia ke aupuni nana e malama nei ka ynaluhia ame ka palekana o ke kino, ka waiwai ame ke ola o ke kanaka e noho ana iloko uei o ka aina, ina he kupa oia a kupa ole paha. o keia Kulana malama maluhia ua komo pu ia iloko o ke kahua i ku ai ke Aupuni Kuikawa, walii a Thomas M. Cooley. Mamuli 0 ka ili ana o keia hana malauia maluhia maluna o ke Aupuni Kuikawa, elike la hoi me ka ili aua oia kuleana maluna o ke Aupuui Monakia (Alii) oiaie ku "de facto' J ana ia, ua koi maopopo mai ia ka Pauku 14 o ke Kumukauawai o (18S7) e pouo i kela kanaka ame keia kanaka oloko nei o ka aina e haawi i na kokua ana i ke aupuni—ina paha ma ka uktf dala a hana kino paha— 1 mea e kakooia ai ka oihana malama maluhia ma ko ke aupuni aoao maluna ona. Nolaila, o ka hoole aua o ke kanaka hookaa auhau, aole e haawi i keia kokua i ke aupuni, oia kona kue maopopo ana i ke kahua nui i kukuluia ai ke aupuni, a he kumu alakai ia e komo aku ai ka lahuikanakaiiokoo kekulana "Anakia,*' (haunaele no ka nele i ke Kanawai) ka wa e noho alii mal ai na hana hao wale, pakaha, ame ua ino e ae he uui maluna o ka aiua me ke akeakea ole ia, oiai aohe mana nui nana e hoomalu. Nolaila, mamuli o ka hahai pili pono aua ī ka manao hoakaka i hiliual nuiia o Thomas M. Cooley, no kekahi o na hana i ku ai ke Aupuni Kuikawa, a pela pu hoi me ke koi ana mai o ke Kumukanawai o (1887) ua maopopo lea ia'u ke kaiiua ame ka mana o ke aupuni e ku nei. Ke aupuni keia i loaa ka mana hana maoli malalo o na kauoha i aponoia e ia aupuui, a o ke aupuui oia ano, oia ke aupuni mana. He mea ole na hookei inoa aupuni e ae. Ma ke kau koho balota Peresidena ma Amerika Huipuia ma ka M. H. 1872, i koho ia ai o Samuel J. Tildeu o ka aoao Demokarata ame Rutherford B. Ha>*es o ka aoao Repubalika, ua ikeia keia mau inoa elua i hoopiliia aku i ko laua mau inoa e na poe koho balota o kela ame keia aoao. O Samuel J. Tilclen, ua

kapaia e kona poe he Peresidena a o Rutherford B. Hayes hoi ua kapaia oia he Peresidena "de Faeto." O ka mua he Peresidena by Right oia (ma ka Pololei) aoka iua he Aetuai President ia. O Haves nae kai noho Peresidena maoli mai ka ia 4 o Maraki, 1877 a pau i ka 1881, oiai e moe malie ana o Samuel J. Tilden me kona kuiana Peresidena *«de Jure. Ma na kauoha kanawai malalo o Hayes I hookoia ai na kauawai oiai ua makahiki eha (4) o kona kau i noho ai. Pehea aole auei i like ia me keia? oiai e ku ana keia aupuni no ka manawa waie no, wahi a Thomas M, CooIey?

E Mr. Lunahoomalu, heaha hoi ka hewa ke oleio ae au maanei: O ke aupuni eku uei i keia wa, he Aupuni «*de Faeto" ia, ao ke aupuni hoi a kekahi poe hookaa auhau e hoopaa nei, he aupuni *«de Jure" iaj aka, eiike ae ia me kela niau kulana Peresidena o Amerika Huipuia i hoikeia ae la, aia na oniu ana ake kanawai ma ka aoao oke Aupuni <«de facto" eku uei. Oka ninau e koi ana, aolo anei o ka hookaa ana o ke kanaka kue i keia Aupuui <«de (aeio" eku nei he apono ana ia i ua Aupuui la? Eia ka pane maikai no keia ninau manawalea: Oka hookaa ana ika auhau he papa ona aku ia i ka lima kakauha o ke Aupuni e ku uei aolo e kikoo mai i ke kanaka e uhauia e na maawe kaula hoopai i hoakakaia ma ua kanawai la. Eia hou keia ninau; Pehea la ke kanaka apouo ole i keia Aupuni e hana ai i niea.e hikl oleai kenanaia iuūi he npono a he kakoo ana ia ona i keia Aupuni? Ma keia ninau, ua kupono keia haina ke paneia oka loio i loaa kona uku hoopaa maikai mai ka mea mai nana i hoomahui mai he hoohuoi aua o keia ano. JOSEPII M, POEPOK, lioa o ka Papa Loio Hawail. Honolulu, lune 1893.