Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 26, 1 July 1893 — Na kumu Kupono e Hoohui ai me Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Na kumu Kupono e Hoohui ai me Amerika Huipuia.

Mit. Luxahoopoxopoxo: Aloha oe: Eae mai ia r u e waiho ae i ko'u mau manao e pili ana no ka ninau nui o keia manawa, u ka Hoohui aina," ka mea nana e hoonaluea nei i ka lahui, malia o lilo i huaale hoonaha e pau ai ke poluea o na poe anee alii. A malaio iho ona kumu a'u i noonoo ai e wehewehe ai au i ko'u mau manao. 1. Na Amerika i hoonaauao i keia lahui. 2. Aoie i koiohe ke Anpuni o Ameiika ia Hawaii nei. 3. O Amerika ko kakou hoaloha nui a makamaka maikai. 4. Ua uuku o Hawaii iwaena o na lahui e, 5. E pono ia Hawaii e imi i wahi e palekana ai. Malalo o keia mau kumu e hoao ana a'u e wehewehe e like me ko'u hiki. E kamaiiio ana a'u no keia kumu mua, oia hoi: 1. Na Amerika i hoonaauao i keia lahui. I ka la 30 o Malaki 1820, hiki mua mai ka moku Brig Thaddeus kapena Manuela, mai Bosetona mai a ma ka la 15 o Aperila kuu iho la ka heleuma raa Kaiiua Hawaii, maluna ona na misiona mua, mai ka papa Amerlka A. B. C. F. M. mai, o Kev. A?a Thurston, liev. Hiram Biugham, Daniel Chambrlain, Samu'i Kuggles, Samu'l Whitney, Tiiomes, Holmes, Elisba Loomis, a me eha mau Hawaii, oia o Honolii, Hopu, Kanui a me George Humehume lie keiki a Kauinualii ke alii o Kauai.

O keia mau poe n'u i helu ae ia, o lakou na lama ku i lawe iii uiai a ku iho la iwaeua o Hawaiī nei, a ma Kailua Hawaii, ma ke one o Kaiakekua e a hopipi ana iwaena o ka aakl paa a ka pouli. Ma Hawaii a maniuli hoi o ka liooholo ana u ka aiia kusa a na alii, oiai o Liholiho ka moi nui o Hawaii nei, a oia no hoi o Kalani Nui Kua Liiioliho i ke kapu hc inoa, mailaila ae i Honoiulu, a noho iho Ui o Hairama Binamu Aperila 18, o Wini ua holo i Kauai, i luiai. Ia manawa e liele kohana ana na kane a me na wahine, a e uhi aaki ami ka pouli mai Hawaii a Kauai, a o ka lahui e hoomana ana i na puali o ka lani, a o ka honua nei a me na wai (eaho nae ia i ka poe o keia au naauao e hoi liou nei i hope.) O ka Eaihala a me ka naauao ka lakou i lawo mua mai ai, aole ke dala ame ke gula; a o ka lakou hana nui o ke kuhikuhi i ke Akaa oia oiaio hookahi aia 1 ka lani, a he kahikolu, oia o lehova ka makua, o lesu Krito ke keiki a me ka Uhane Hemolele, a o ka naauao hoi; a o ka hoike kula mua ma Honoiuiu i Sepatemaba 1820.

0 ka luakini mua i kukulu ia ma Honolulu 1821. Oka mare Karitiano mua ma Honolulu no, o Hopu ame Kelia, 1822. Ia makahiki no hoomaka la fee pai palapala ma Houolulu, a i Aukake 11, puhi ia i ke ahi 102 akua kii ma ke kauoha a ke alii wahine kiekie Kanimmanu, keia ka hohola ana ae o iui eheu o ka malamaiama. 1 ka malama o Aperila la 27, ua pae mai ka lua o na misionari, o L. Andrews, J. S. Green, Peter I. Gulika, E. W. Clark, G. P. Judd, S. Sheperd. Ua hoomahuahua la ae na paahana, ua ao nui na alii i ka palapala a me na makaalnana; a ua lilo ka olelo Hawaii i olelo kakau, ma kahi ona helu hipuu-puu-la-i, ua pane la me na helu ma na huahelu. Ua ike na alii ame na kanaka i ke Akua oiaio a pauleie aku la, ua haalele i ko lakou mau mea akua i hoomana mua ai. Ua mau ko ka papa Amerika hoouna ana mai i na misionari, a hiki wale i ka manawa i loli ai na mea a pau. 1. Loli mai ka m\aupo a ka naauao. 2. Loii mai ka hoomana kli, i> hoomana ia lehova. 3. Loli mai i ke olohelohe a ka aahu lole, a pela aku— I ka malama o Sepatemaha 1831. Wehe ia ke Kula nui o Lahainaluna ka mea i kaulana ae "ka Ipukukui pio ole i ke Kauaula," a ma Lahainaluna no pai ia na nupepa "Lama Hawaii," a me "Kumu Hawaii."

E hoomau ana i ka hoonaauao ana a hiki i ka 1866. Hoolilo na kanaka Haw&ii i mau kahunapule a i mau kahu ekalesia. O ka ka na misionari i iawe mai ai, no ke aiakai ana i keia lahai e hoomana ia lehova ke Akua oiaio; a o ka naauao hoi—Aole loa e hiki i kekahi ke hooie i keia. 2. Aoie i kolohe ke Aupuni oAmenka ia Hawaii nei. Aole e ioaa iloko o ko kakou papa kuhikuhi kekahi hana ino a Amerika ia Hawaii nei. Aole! Aole! Aole loa! Mailoko inai o ka papa kuhikuhi makahiki a Samueia Ma* heiona Kamakau. Feberuari 25 1843, lawe ia ke ea o keia Pae Aina

e haku Keoki Pauleke, a Uuw •» bae Pelekane ma ka p«pa o Hono--Iq|q. 3fal*ki 26 1846, ka mai ** moku Farani Vlrginie Adimarala HameUua ma Honololo, hoihoi miu i na dala he 21,000.00, a kapeoa La Peiaia i lawe lima uoiai i 1539. Ika makahiki 1849, ke kolohe ana o ka manowa Farani i ka papu ma Honolulu, na Adimarala Teremarina. Wawahi ia ka papn, kakia ia na pn me na pauku hao, a hoopiha ia na umeke laau a na aln me ka nonouka. Me ke ku i ke Ino o nei mau hana aloha ole, a na kanaka oia mau aupuni malamalamn. lioko o keia niau manawa i hoopilikia wale ia mai ai o keia wahi aupuni uuku a nawaliwali, o na poe I kokua im\ moi Kamehameha. O na misionari ame na haole manao pono, oia no o Wiliama Likeke, P. Judd, ua hoio pu me na aiii i Beritania a ua ioaa mai ke kuokoa o keia aupuni. 3. O Amerika ko kakou makamaka nui a maikai. Heaha ka Amerika hana kolohe ia Hawaii nei i ka wa naaupo loa o keia iahui? A heaha hoi ka na misionari, i kuni aku ai i kekahi hapa o ka lahui me na inoa hoino eleele ioa maluna o Amenka a me na misionari a me ka lakou mau keiki?

I ke au o na Kamehameha. ua ku mau na misionari no na aoao o na alii i ka manawa maluhia a ma na manawa popilikia, a ua maliu ia ka lakou ao ana, a nolaila ua # maiuhia ke aupuni, a ua keha ia ae na huaolelo makamae. <<Ua mau ke Ea o ka Aina i ka pono." Pela no i ke nu o na makahiki o ka noho moi ana o Kalakaua I. a hiki iho nei i ke au o ka Moiwahine Liliuokalani 1., ua ku mau na keiki a na raisionari a me na haole pono ma ka aoao o na mol, e kuhikuhi ana i ka mea pono e hana ai, i mau ka maluhia, he ole ka maliu ia mai. Haalele ia ke ao ana a ka poe pono, a hoolohe ia ka na poe aea; a heaha ka hope. Ua Icabota ke aupuni moi ma Hawaii nei. <{ Ua hala ka nani mai ka lahui Hawaii aku." Ua ma-hae ia ke aupuui Hawaii, a o ka apana okoa, oia ke aupuni o Hawail nei i keia wa: E like me ka mahae ana o ke aupuni o llehopoama ke keiki a Solomona, i oa | ohana he umi o ka Isaraela, haalele mai lakou i ke alii a koe elua wale no ohana o ka luda me ka Beniamina. Pela no kakou i keia wa, ua mahae ke aupuni Hawaii a ke ku uei ke Aupuni Kuikawa.

Ua huli pu ke aupuni moi a me kona ma'i j>ono. O ka naha o ka ipu he paa i ka humuhumu, o keia naha aole e paa. >\loha no ka pono u Kamehamehii i na-i »i; a Kamehameha hoi i puana ae ai. {< E nai wale no oukou i kuu pono a aole e a pau," eia ka e pau ana. He pau ka hoi ika hookuli. Iloko o na hoopiiikia ia mai a'u i helu ae la na Amerika i kokua mai ia kakou, a ua lilo o Hawaii nei i momi makamae, ua hiipoi ia ua malama maikai ia, ua lilo no hoi i paku, a i pale pilikia a i puuliouun, a o na mislonari a ine na haole makee ia Hawaii nei, ua mau ko lakou kokua ana i keia pono ou e Hawaii. 4. Ua uuku o Hawaii iwaena o na iahui e. 0 ko kakou helu lahui hope loa iho nei i ka 1890 penei no ia. (1) Na kane kanaka Hawaii maoli, he J8,8G4. (2) Na wahine kanaka Hawaii maoli, he 16,072. (3) Na hapahaoie a pau, he 6,186. Hnina 40,622.

O keia huiua ua apo ia ae ia e na lahui e, e noho pu nei me kakou i keia manawa, nolaila ua uuku o Hawaii. (a) Ua uuku ka lahui Hawaii maoll. (e) Ua uuku ka aina ina kanaka Hawaii maoli. (i) Ua ole loa na alii. E like me ka ewi uua o ka lahui Hawaii, pela no ka uuku iki o na aina ia kakou, na kakou no i kiola aku mai ko kakou mau liina aku, ma na uhaai noonoo ole, a ma ia mea ua pau aku na aina i na haole, a ke uoho mana nel maluna o Hawaii nei, he mau ona waiwai nui. A o na alii hanau o ka aina, ua ole loa, ehia ia e noho kawalawala ana, aole i ka poho lima. O Honolulu iho kena o ke one alii auhea, —? E nana ae mai Hawaii a Kauai auhea na alii? A oiai, ua uuku o Hawaii ma na ano a pau. Heaha ka kakou hana pono e hana ai? 5. E ponoia Hawaii e imi i wahi e palekana ai. Ihea kakou e kau ai na maka, ke puana nei au i Amurika.--1 ka aina i hoopilikia ole mai ia Hawaii nei mai mua mai. Ka aina nana i hoonaauao mai ia kakou.

He hana oaauao a he alohu aiua oiaio a aloha lahui hoi ka liui ana e kokua i ke Aupuoi Kuikawa, e kokua e loaa ia kakou ka hoohui ia me Amerika Huipuia. E waiho i oa iili pili kino, a me na hoioo haaliaa loa o ke ano kanaka i ao ole ia, e like 4a me ka nupepa Holomua e hoopuka mau nei i na huaolelo hailiili ma kona mau koiamu e hoolilo ana i na inoa o kekahipoe e like me ka piha ino o ka naau o kona iunahooponopooo, e kapa ana ia Bihopa Opakahelu, na laisupa a pela aku, a peia aka—Ke ao nei keia nupepa i kona poe heluhelu a me ka hanauna hou i na hoaolelo hailiiii. E puka mai anei ka waiono a me ka wai awaawa mailoko mai o ka punawai hookahi? Pela nae ka mea e ike ia nei ma ka napepa Holomua: lioko o keia wa kupilikii a hune o ka alna, o ka hana pono e imi i kahi e malu ai—l keia manawa ke ala mai nei na Hawaii maoli mai ka uuku iki, a ke uiu ae nei a paiahalaha mai Hawaii a Kauai, ma ka aoao hoohui ia Hawaii nei me Ame* rika, a heaha ka ka Holomua ia iakou. Ke kapa nei ia lakou he poe kipi a kumakaia, he mau poe hipa eieele a pela aku—o na Kona elua Hawaii, Kona Akau me Kona

Hema. Kahi <> ke ano'lii—ta knkulū ae lakou i mau hai Oo iakou o boohui ai ma Amerifea, a ua mamua o elaa hanen nu la!a Hawaii o lakoa. Pehea keia. Iloko o keia nianawa, a ku nupt m Holomua e hoino a hailuli nei malana o na i>oe hole nuw ina ka aoao hoohui, ke ku okoa mai n® l w* Kona elua hp huakai nui e ake aiia e hoohni ine Amerika Huipuia. U Kona kela i keha ia ma ke mele— "O Kona kai opua 1 »ta iai r Opua hinauo ua malie, Hlolo na wainao o ke kehau, O kua la kolii i ke kai, Ke na-u la kamalii, Ke ko-hi lai kekukunao ka la, Pumehana wale ia aina, Aloha wale kekinio Hoolulu, Aole no hoi he lua ia oe e ka moe, Ua p«no-no-o kuu puni o— Ke-a-10-ha lawe-a." E na Kona, hele ia imua—lmua, imua aku —I Amerika Huipuia. I ka la 21 o Malaki 1893, kukulu ia ka hui hoohui aina ma Honolulu. Kokoke ekoiu malama i hala ae ke hiki aku i lane 21, aia ka ehiku tausani na lala. , . , . Ma keia mau kumu a u i iielu ae nei, ua noonoo au a noouoo a hooloho iho, no ka maluhia o Hawaii, ka pomaikai, kona onipaa, ua koho au ma ka aoao hoohui. Elia Helekunihi. Haiku, Maui, lune 7, 1893.