Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 18, 6 May 1893 — Page 1
This text was transcribed by: | Brianna Villiarimo |
This work is dedicated to: | LCC |
Ki Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXII. HELU 18. HONOLULU, POAONO, MEI 6, 1893. NA HELU A PAU, 2440
Hoolaha @o@o.
W. @. KAKELA
@@@@@@ Kokua ma @@ K@na@ai. @@ LUNA HOO@@@@ PALAPALA.
@ELLIE M. LOWREY,
@OTARI no ka LEHULEHU
@@@ @@@@@ PALAPALA A ME KA PALAPALA HOO@@@
@@@ H@@@ @@ W. @. Kakela, @@@@ @@@@ @@@@@ ka Hale L@@@@. H@@@@@@@
J. S. SMITHIES (KAMILA)
NOTALI no ka LEHULEHU
Agena Haawi Palapala Mare @@@@@@ Kohala. Hawaii. @@@@@ @@@@@@@
ANTONE ROSA,
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@ ma @@ Kona@@@@ L@@A HOO@@@@ PALAPALA. @@@@ @@@@@@@ K@@@@@@@
E. G. HITCHCOCK,
@@@@@@ @@@@@@@@
L@@@a Kokua ma na mea a pau @@ pili ana ma ke Kana@ai. @@H@ no @@@@@@ @@@ ME KA AWIWI Hilo, Hawaii. 2370
JAMES M. MONSARRAT,
MAUNAKEA
@o@o@ @@ Kokua ma ke Kanawai HE LUNA HOO@A@O PALAPALA.
E h@@@@@@@@ P@@k@pai@@ k@nai, Palapala @ooh@@lu@@ @ @@@@ Palapala Pili @@@@ @@@ @@@@@ ka olelo Hawaii. D@@ no ka @@@ @@@ ka mor@ki ma na Waiwai P@@. Kee@@ Han@@@ Hale Po@aka hoama ka @@@ ma Waikiki o ka Halewai, @l@nui Ka@@. 2370
ALLEN & ROBINSON.
NA ME@ K@AI PAPA O NA ANO A PA@@ @@@@ no ma ka @@@@@ o PAKANA, H@@@@@@, @@ke kuaiukua@ !akepono loa, no @a maikai o @a lehulehu o makemake ana o ka @ hale. E @ipa ma@ a o ike k@maka.
WILDER & CO., @WAILA MA.
@@ K@@@ Papa a me na Lako kakulu hale o na ano a pau, a me @a mea i @@ a p@@ e pono ai o ka hale.
K@@ o Alanui M@wala@@ me Papa.
@. T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKAHAO.
Na Lako Hana Mahiko.
A PALA AKU HE NUI WALE.
@anui Moiwahine, Honolulu. 2896-@
KO BIHOPA MA, BANAKO MALAMA DALA
@LAWE NO MAKOU I NA PALA HOOMOE @ ma ka hoaio ana ma ko makou BANAKO @ama @ala malalo o keia mau kumu@.
@a o hoomoa mai ke kanaka hookahi i na @a @lima Hanori, o @k@ no makou i ka uku@@@ ma ka Klima Hapahauo@i o ka makahiki, @ ka wa aku o ka lawe @a ana mai o ke dala, @ai@o la ko dala hoomoo i ekolu mahina, a @@ waihole paha k@ dala a @ala na ma@@@ia @l@ i ka wa e hooponopono @a ai na helu.No uku pane@ o helu la maluna o na dala @@@@ no @a la elua paha o ka mahina. Aole uku pane@ o uku la i na dala @ law@ ia @@ maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka @@ m@@ @@ana mai.
@o @@ la mamua no o ka unuhi ana ak@ o ke@@ kanaka i kana mau dala o hoike e mai @ HANAKO, a @ lu@@ pu ia mai ka @uke dala i wa o @@ko@ ai.
@ole dala o uka ia ala wale no ma ke kiko@ @@ @ea @ana i hoomoe mai i ko dala me ka @@ pa mai i ka buk@ ho@@u dala.
@ka la mua o Sep@@@maba o kela a me ke@a kahiki o hooponopono ia ai na h@l@ o na @@ a pau a o na uku pane@ i uku @@@ la ma@@ o @a pau dala @ pau e wai@o ana me ke @oo @le @a, e h@lu ia ma ka @@@o o ka mea @ moo dala mai i hala na malama ekolu, a m@ @ a aku e hui ia m@ k@ @umupaa w@@ na puu dala haomoe @ai maluna, elima @eri dala, o lawe la no mamu@@ o o @ei@ke @aua.
@ hamama au aka Hanako ma na @a a pau o beb@@oma, koo na la Sa@@@@ a mo na la dala.
BIHOPA MA. Honolulu.
J. HOPP & CO.,
@a Poe Hana ma na Lako Hal@ o na ano a pau!
@aua Mo@, Na Uluna Pulu, Ete. @oho no ka Hoolimalima ana, ma Lako Hale me k@ kumuhuai @mi.
Honolulu.
@AUKA LEONG KENG TONG.
(L. AKINA)
@ IKKAUANKI NA ANO LAHUI A PAU. E @ noho ana m ke Aupuni Hawaii, main a @e, wahine a m@ na keiki: i loaa i na ma i o @ o mo keia ano, @ nauo mai i ko’u keena @@, a na’u o hoopa@ ak@ i ua @ha@ha a ka ma i @una o oukou @ na makamaka he hiki @a’u @up@a@ i @a ano ma’i a pau: ma’i @loko o ka @, hu’i ke kino, aki iloko o ka iwi, @ha o ke @ ma’i wahine, a p@la aku. Mai @oololohe @@ o na hoa, a he hiki ia’u k@ @spaau i ka ma i okaawale ohana. Hele mai hookahi, h@l@ @@ elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka @au, ke hui me ia ma na kukui olelo ana; @a @kuakau au o palama mai i @@ kono ana mai @i na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hiki@w@ loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Hawaii o@@la.
DR. L. AKINA,
@@lu @0, Huina o na Alanui Ka@aika a m@ @@@l@ Honolulu.
KA E@E@ WIWO OLE O
NU IOKA
A I OLE O KA
Makai Kiu Hale Niwela.
MOKUNA III.
AIA maloko o ke keena moe maluna o ka moe, e waiho ana ke kino make o ka lede aoo. Ua hou ia oia me ka pahi ma kona umauma, a o ka pahi, he pahi oi lua l@hilah@ o ke ano i maa mau i ka paa ia e na wahine. Ua powa ia kona ola iloko o kona wa e hiamoe ana.
He nui wale na wa a @lal@ i kaili ai i kela ano pahi mai ka lima mai o kekahi poe wahine o ke kulana haahaa oia @ulanakauhale, nolaila, aole he malihini o Hale i ka poe lawelawe i keia ano pahi hooma@a@@ao.
Oiai o Hale e ku ana maloko o ua keena l@, me kona hoomaopopo ana i ka hi@@@ona a pau oloko o ka rumi ua hoohikilele ia kona noonoo i kona lohe ana i ka nehe o kekahi mau kapuai wawae mama, hoomaopopo ae la oia o ka lede opio no keia, nona papalina nohea i hele a haikea, aka, i kona huli ana ae eia ka he wahine @ loa, me he la, ma kona ano he kauwa paha no ka hale.
Ma kona nanalua, ua hiki loa ia Hale ke hoomaopopo aku he wahine Irelani oia.
“No keia hale anei oe?” wahi a Hale i ninau aku ai.
“Ae, ua noho kauwa au malalo o Mrs. Balauwina no na makahiki he umi-kumamalua a oi.”
“Pehea keia mea i ulu mai ai?” wahi hou a Hale i ninau aku ai.
“Aole i maopopo loa ia’u, aka, ke ole au e kuhikewa, ua komo mai kekahi mea aih@e a mamuli o k@ Mrs. Balauwina ho@o ana e kea i ka mea @@hue mai ka lawe ana i kona mau lei daimana a oia kona wa i pepehi ia ai.”
“Alaila, he aihue kekahi i hoao ia e hana maloko nei o keia hale.”
“Ae, p@la io no.”
“Heaha ka mea i lilo?”
“He ho@owaa daimana.”
“I ka manawa hea i hoomaopopo @@ai ua lilo kela holowaa?”
“Ano @ai nei no.”
“Nawai i ike ua lilo?”
“Na Miss Mele.”
“Owai ia mea o Miss Mele?”
“O ka lede opio o noho nei ma keia hale ma kea no h@ hoa noho no ka lede mea hale Mrs. Balauwina.”
“He pili koko anei keia Miss Mele no Mrs. Balauwina?”
“Aole i maopopo ia’u, aka he mea kupanaha loa nae ka punahele ino loa o keia lede opio ia Miss Balauwina, oiai ma ka nana aku me h@ kaikamahine ponoi la @ia nana, aole loa he mea a Mele @ manao ae ai m@ ka nele i ka hooko koke ia. He kiekie no hoi ka laki o keia lede opio, oiai, ua loaa oia @a Mrs. Balauwina main a pipa alanui mai.”
Heaha ke ano oia mea au i olelo mai nei ua loaa ia Mrs. Balauwina mai ke alanui mai?”
“Ua loaa aku oia ia Mrs. Balauwina e hele auwa@a wale ana no ma na pipa alanui aole ai, a aohe wahi e moe ai o kona poo, uolaila, ua hoihoi mai la kela lede aoo naau maikai iaia maloko nei o kona hale, a malama ia oia me he la he kaikamahine ponoi loa la oia nana.”
“Owai ka mea i hoomaopopo mua ua nalowale kela hoiowaa daimana?”
“O Mele ka mea naua i hoomaopopo mua, aka, o ka mea kupanaha loa, me he la i ko M@lo wa i komo ai iloko nei o keia rumi, iloko nei no kela kanaka, aka aole nae oia i ike iaia.”
“A owai ka mea i ike i kela kanaka?”
“Owau, ua ike au iaia ma ke keena loihi, oiai o kona oil@ ana ae no ia mai ke@a keena ae a e komo mai @na hoi au, @a kulai ino mai la o@@ ia’u, a holo aku la me ka awiwi loa.”
Mamuli o kela mau olelo a ka wahine kauwa, ua pahola ae @a ka mino aka ma @a papalina mohaha o ka makai kiu, olai, @ like no me kona kulana naauao, ua moakaka mai la iaia na kahoaka @ kuhikuhi ana kona mau hiohiona maluna o ka lede nani ka mea i hiki iaia ke hoololi ae i anela no ka malamalama a i anela hoi no ka lua po.
Ua ninaniuau hou aku la ua makai kiu la i kekahi mau ninau hou aku i ua wahine kauwa la, aka, ua akeakea ia na@ kana hana mamuli a ke komo ana mai o ke kapena o no makai me kekahi mau hoa o ae o ka oihana, a me ka luna o ke ko@onelo.
Iloko o kela manawa, ua ku mumule iho @a na poe a pau mamuli o ka hiohiona manaoaao e waiho mai ana imua o k@ lakou mau maka.
A iloko hoi o kela wa, ua hoohikilele ia ka naau o na mea a pau mamuli o ka lohe ia ana aku o kekahi leo uwe kapalili a ku no hoi i ka hoanoano mai kekahi wahi mai oloko o ua hale la.
I ka lohe ia ana o kela leo kupana@a a ku i ke anoano, ua ku nana wale iho la no kela a me keia oloko o kela keena a ka make e hoalii ana, oiai, ua piha ka naau o kela a me keia i ka eehia maeele, a ua hoike mai la hoi ia ano ma ko lakou mau helehelena haikea.
Aole i m@ha iho ua leo uwe kapalili la, ua oili aku la o Hale ka makai kiu me ka hikiwawe launa ole, a e like me ka mama o ka leina a ke tiga opio, pela oia i lele aku ai mai ke poo aku o ke alapii e iho ana a loaa aku ke keena hookipa mahope o ua hale la, a ua hoea aku la hoi oia iloko o ka manawa kupono oiai, ina oia i kaulua iki iho ina la ua hooko ia ka manao o ka mea lima koko, aka, mamuli na@ o kona hoea ana aku, ua hoohoka ia kela manao eleele oo na mea puuwai paumaele la i ke koko o ka mea hala ole.
Oiai oia ma ke poo o kela alapii, ua ike aku la oia mamuli o ka hakahaka o ka puka e komo aku ai iloko o ua keena hookipa la, a mamuli no hui o ke ano malamalama o ka ipukukui @ a ana, aia mawaena kona o ua keena la, e kukuli an aka lede opio Mele me kona mau lima e puili aua a o ku iho ana he kanaka me na maka i hele a huila ma ke alo o ua lede la me ke kaulono ana iho a kona mau maka makona maluna o ke kaikamahine. Aia hoi, ma kekahi lima o ua kanaka la, e paa ana oia he pahi hou kanaka, a ua kaikai ae la oia i ua pahi la me ka manao e pahu iho ma ka umauma o ka lede opio.
Oiai o Hale e hoomaka aku ana e komo uku iloko o ua keena la, ua lohe aku la oia i ka pane ana iho o ua kanaka la me ka leo piha i ka inaina. “E ka wahine pepehi kanaka, ua ike no au i ko hana ana i kela hana karaima.”
Oiai ka pahi a ua kanaka la e iho iho ana o inu i ke koko o ka puuwai o ka wahine a ua aneane no hoi e napoo iho ka oi wini ma ka umauma o ka mea e kukuli ana, me ka hikiwawe lua ole o Hale ka makai kiu i lele aku ai @ pale ae la i ka lima o ua kanaka la, a ma ia sekona no hoi, ua paa iho la ka lima o ua kanaka nei iloko o na manamanalima kohu umii hao o Hale, a ma ia wa, u@ hoomaka iho la laua o aumeume me ka ikaika loa.
He kanaka ikaika ua kanaka powa la, aka, aia nae oia i kela wa iloko o na lima o ka makai kiu opi o non aka ikaika i oi pakela loa aku i ko ua kanaka la.
Oiai ka makai kiu e hoao ana e kupee i na lima o ua ka@ak la, ua lohe ia aku la ke kamumu mai o na kapuai wawae maka papahele maluna ae, ia wa me ka maalea loa ua kanaka la i hoopoholo iho ai i kona kino mailoko aku o kona kuka e aahu ana, a i kela wa me ka maopopo ole i ka makai kiu, ua kunewa aku la oia a hina aku la ma ka aoao o ka noho koki, aka iloko nae o ka wa pokole loa, ua pohala koke ae la no oia, a ike iho la ia ua ahai aku ka pupuhi o ua kolohe @a.
I kela wa, ua hoomaka koke aku la ka makai kiu @ kuekaa i ua hale holookoa la, oiai, na kauoha mua oia aole @ ae ia kekahi mea hookah e puka aku i waho o ka hale koe wale no ka poe o ka oihana makai, aka, ua nele nae kona luhi.
Ua nalowale aku la ke kanaka a pela pu hoi me ke kaikamahine opio, aka o ka mea hookahaha @oa nae i ko Hale manao oia no ka hiki ol@ iaia ke ike mahea la ko laua wahi i oili aku ai mai kela hale aku, nolaila, ua hoopiha ia oia e na manao hoopahaohao.
Ma kekahi kakahiaka ae, ua noho iho la ka aha koronele a ua hooholo iho la ka lakou olelo hooholo ua make kela lede aoo Mrs. Balauwina mamuli o ka powa ia ana o kona ola e ka lima o kekahi mea pepehi kanaka.
Ma ka manao nae o ka makai kiu a o ka mea hoi a kona lunaikehala i hooholo ai, ua maopopo loa iaia ka mea nona na lima nana i pakaha ke ola makamae o kela lede naau lokomaikai, aka, he mea hiki ole nae iaia k@ hoike amaka ao ia manao ona.
Ua hoolimalima ia aku la kekahi poe makai kiu e aku e noi@ pu mai i keia pepehi kanaka hoopahaohao nui wale, a mamuli hoi o ka lakou noi@ ana, ua ulu hou ae la he mau hoolala hou ana i ku kaawale loa mai ka mea a ko Hale noonoo i hookah@a ai.
Aolo na@ ia he kumu no Hal@ o loli a@ ai mai kana mea i hooholo ai.
I ka wa a keia poe makai kiu hou i lawelawe ai ma keia hana, ua loaa ae la kekahi mea hou nana i hoopina ae i na manao kuhihewa iloko o na noonoo o kekahi poe he nui wale, a oia hoi keia:
[No kahi wa aku.]
He Moolelo Hawaii
MOKUNA VI.
Eia kekahi mea kumaha, he kapu na kii o na kanaka a me na alii; ina he ohia ke kii o kekahi, kapu oia ia laau, pili no i na inoa ohia a pau. Ina he ulu, kapu no, pela i na a@o laau a pau i hana ia i kii, a pela no i na mea ai i kanu ia a i ulu wale ma@no paha, pela no i na mea ol@ a pau ma ka ai@a a ma na wai. Ina hoi he pohaku ke kii o kekahi, oia ana no. Ua pau pu na mea o ka lani a me ka honua i ka hoomanaia, ua iwi o ka poe make a pela aku.
Aka ua hanaia keia mau mea mamuli o ka naaupo a me ka ike ole i ke Akua oiaio, a he pouli pu ka aina i ka uahi pele o ka lua ahi o ka make mau loa. O keia ka hihia a me ka popilikia, ke kaumaha a me ka luhi hewa ma na mokupuni he nui loa, p@u ole i ka hai ia aku.
Aole no i maopopo loa ka hookumu ia ana o ka ai-kapu, olelo kekahi poe mai a Kahiko mai, oia hoi mamua aka o Wakea; olelo hoi kekahi poe, he hou mai, i ka wa no o Luhaukapawa, aole nae i maopopo @oa.
Eia nae ka moolelo no Wakea a me Hoohokukalani: Hanai ia o Hoohokukalani e Papa e nui, a he wahine maikai ia, a ike ae la o Wakea kona makuakane i kona ui, ua kuko iho la ia e moe malu me ia. Imi nui oia i wahi o hooko ia ai o kona kuko me ka nalo mai a Papa ae, aole loaa; kauoha aku la oia i ke kahuna ona a hoike aku la i kona makemake e moe me kana kaikamahine me ka nalo loa ia Papa kana wahine. Alaila pane mai la ke kahuna, penei e hiki ai:
“E imi kaua i mau po kapu @ou, a e hookaawale ae i ko ol@a ai pu ana me Papa, a pela no hoi i mau po kapu nona, i kaawalo ai oia mai a oe mai, a @a’u e hai aku ia olua, a he mau kauoha hoi mai ke akua mai, i lohe pono o Papa, aole oia e huhu mai.
Eia hoi kekahi, e hookapu i kekahi o na ia na ke akua, a me kekahi o na ai a me kekahi o na holoholona. E kukulu hoi i mau heiau no na akua, no Ku, no Kane, no Kanaloa a me kini o ke ‘kua, o na mea no a pau i loaa mua i ko ke kanaka lima e haawi mua ia aku ka ke akua.” O keia iho la na ao ana a ke kahuna, a ua pono ia i ko Wakea manao.
Alaila, hele aku la ke kahuna, a hui pu i@o la me Papa a me Wakea, a hoike aku la i na olelo a pau i hoike mua ia ao ne@, me ka hooiaio pu ana aku imua o Papa, mai ke akua mai keia oihana, a ua ae mai la no o Papa me ka oluolu maoli. A pela iho la ke kumu o ka ai-kapu ana i ike ia ma keia moolelo.
Mamua ae o ua mau po kapu nei, ao aku la o Wakea i ke kahuna: “A i moe auanei maua a moku ka pawa o ke ao ea, alaila, kii ae oe e hoala ia’u ma ka pule hoala.” Ae mai la no hoi kela.
A i ka po kapu elua, mo@ iho la o Wakea me Hoohokukalani, a i ka mokuna pawa, pule mai la ke kahuna, aole @@e i lohe iki o Wakea, ua nanea loa i ka aina moeuhane, a i ka puoho ana ae, ua kahikole ka la; alaila, pulou ae la o Wakea i ke kapa a puk@ aku la iwaho, a holo aku la i ike ole mai o Papa.
Aka, aole oia i nalo, a maopopo i@o la ia Papa ko Wakea hewa; a ike oia i ko Wakea komo ana imua, holo kiki aku oia a komo ilaila e paio me Wakea, a hop@ mai o Wakea iaia a hoihoi mai iwaho e hoomalielie ai, aohe nae na o Papa, a ma ia wa iho la no, ua kaawale iho la laua.
Ma ia la uo, @ook@pu ae la o Wakea ia Papa aole ai i ka puaa, ka niu lelo, a me kekahi mau maia; koe nae ka popoulu, ka i@olena, ka niu hiwa. Kapu kekahi mau ia, oia hoi ke ku-mu, ka mano, ka ulua a me ka honu, a pau ae la ka ai pu ana o ke kane. A i ka pau ana o na olelo a Wakea ia Papa, kuha aku la ia i na maka o Papa, a hookaawale iho la ia laua. Ua ili pu mai keia mau kapu i na wahine a pau mahope mai o Papa; o ka wahine e ai ana, aole oia e pakele mai ka make ae, mai na alii a me na makaainana o ia au.
A iwaena mai paha o na hanauna alii, ua ike la ua hooliloia kekahi mau kanaka i ai-noa, he mau ho@ ai pu me na aliiwahine a me na wahine koikoi no hoi; a na ia poe kane no hoi e lawelawe i ka na aliimau mea ai, a ua kapua lakou he ai-noa, a he ai-puhia, a he a-i-puu-pau hoi.
MOKUNA VII.
KA HOOMANA KAHIKO.
He eha mau mahele o na akua @ hoomana ia ai i ka wa kahiko. Ka mua, he aumakua; ka lua, he unihipili; ke kolu, he kii; ka ha, he kanaka oia.
O ka aumakua, oia no ke akua kumu kahiko mai na kupuna mai, a i ole ua loaa lakou mailoko mai o laila, a ua hana mai ke akua ia lakou a puka kanaka, ua kapaia ke akua, he aumakua no lakou a he kumupaa.
O ka unihipili, he akua ia i loaa no ke kupapau aloha i “kakuai” ia. He akua hoolaa, he akua hooulu a he akua makemake.
O ke kii, he akua ia i hana lima ia, ka laau, ka pohaku a pela aku.
O ke kanaka ola, o ke alii no @a hoomana ia aku e na kanaka, ma ke kauoha a @a kahuna.
O na akua aumakua i olelo ia e na kupuna, o Kane, o Kanaloa, o Ku, o Lono; a mailoko aku o keia mau akua aumakua eha, ua hoopili@a na puali o ka lani a me ko honua, e pili ana i na aumakua kane a pau.
Eia na kumu aumakua wahine, o Haumea, o Wali@@@, o Walimanoanoa, o Hoohokukalani; a mailoko aku o keia mau aumakua wahine i hoomana ia ai na puali o ka lani a me ka honua o pili ana i na aumakua wahine.
O Pele, o Hiiaka, o Kapo, o Namakaokahai, o Kahailiopua a me @a lani wahine e pili ana i keia mau aumakua wahine a pau loa. Ua pili keia ia Haumea, a ua komo no o Uli iloko o Haumea, a me Nuu; o Nuakea, o Kapauonuakea a me Nihoaikaulu.
O Kanehekili, o Kanewawahilani, o Nakoloilani, o Kauilanui@@akaehaikalani, o Kahoalii, o Kamohoalii, o Lonomakua, o Nahoalii, o Kanehunaoku, o Kanemilohai, o Nahoaiku, o Kanakaokai, o Kanehulihonua, o Kanehulikoa, o Kaneikaulanaula, o Kalaipahoa, o Kanemanaiapaiea, o Kanemakua, o Kanepaina, o Kanemanaiahuea, o Kaneholopali, o Kaneikapohakaa, o Kaneulupo, o Kaneikokala, a o Kaneikapuaenaena, o Kaneikoha, o Kaneikokea, a o Kaneikauila, a o Kanekii, o Kanelelepall, o Kanehaka, o Kaneikapule, o Kaneikamolimolialoha, o Kaneikamakau@@u, o Kaneikaaweawel@ialoha; a kini a lehu na aumakua iloko o Ka@e, a pela no iloko o Ku a me Lono, koe ae o Kanaloa.
A i ka pule ana, kahoahoa pule ae la ke kakuna ma ke ano huina nui, mai ka hikina a ka la a hiki i kaulana a ka la, a mai ka akau a k@ hema, a mai ka lani kiekie iluna a ka paa o ka honua ilalo a pela aku. Ua @aa ka pule ana a ka poo kahiko pela.
I ke kaumaha ana o na alii i ka aumakua, he nui wale na alana e mohai ai, e like me ka nui o ka lawehala ana i ke akua. Penei ka uku a me ka mohai ana. O ka moku hale ka mua, he hale lama keia, he lama ka pou, he lama ke o-a, ka aho, he ie ke kaula, he lau-i ke pili a he paaa kekahi pili, a he lau lama no hoi, a he pili maoli no kekahi e hana ai.
Hookaahi no la e hana ai, mai ka hale a ka lanai, a ka pa; he hale nui kekahi a liilii no hoi kekahi, e kupono ai no na kanaka eha a elima paha.
A paa ka hale, alaila kapu loa, a kahi la a@, komo ua hale nei, ua hoolulu ia hoi o loko i ka maia, ke kahiki, iholena, popoulu; he puaa lau, oia hoi ke amau, o ka puaakukui he puaa lawakea ia, he huelo wili ka puaa amau, a me ka mauu lepo puaa; he lau o@u, he lau ka ia ula, he lau ka awa, he lau ka ninikea me ka oloa. O keia na @ea e mohai aku ai a maliu mai la ke akua aumakua, alaila lilo iho la na pilikia a pau loa i mea ole i ka mana nui o ka aumakua.
Ua olelo ia i ka wa e make ai o kekahi o na pulapula i pili i na aumakua, o ko ka lani paha, o ko ka honua, a o ko ka moana, a o ko ka wai paha, na lakou no e malama a haehae ia i kino lau, e like me ka nui o @a aumakua i pili iaia; a @a ikaika, a hoi hou mai ka uhane i keia ao a noho iluna o kahi mea ana i makemake ai, a hoike iaia iho imua o ka ohana, a poe e ae paha, a ua hooma@a ia aku; a i ka pule ana, ua kahea @a aku na aumakua i ka po a pau.
Ina e make, kii ia mai ana ko lakou mau kino kupapau a lawe okoa ia aku e ua mau aumakua nei, o ke kapa a me ka holowaa ka mea e koe iho, aole lakou e kakuai ia.
(Aole i pau.)
Nui ka ukiuki a me ke kunukunu o na lala o ke komite kue hoohuiaina i hoouna ia mai nei e ua mokupuni, @o ka wae la aua i hookahi wale no lala o ke komite mai kela a me ke@a mokupu@i mai, i a@ ia e ike aku i ke Komi@in@ Amerika, aole o na lala a pau o kela a me kela apana @ like me na kauoha hookikina mai Honolulu aku nei ma na la mamua a@nei. Eia w@le no ka poe i ae ia: S. H. K. Ne, Hawaii; J. Richardson, Maui; J. Kaoo, Molokai; J. A. Akina, Kauai; Nallmaapa, Oahu. O na lala e ae, @ia mai lakou ke hoi aku nei me ka ike ole i ke komi@ina, a ke mihi nei i ke poho o ka hele ana mai nei a hoi aku me ka ukulele. Ehia mea aloha o na dala a na elemak@l@ i hookup mai nei.
NA LETA.
Aole o makou makemake @ lawe i k@ koikoi o na @ala @@ manao i hoop@ka @a malalo o ke@a poo @ k@ mako@ po@ mea k@@@@
Ke Alahele @ Loa@ ai ia Hawaii he Nohona Aupuni Pomaikai a Ka@like.
MR. Lunahooponopono; - Aloha oe:
E oluolu mai kou hanohano i kekahi keena kaawalo o kau nupepa e hookomo iho i ka’u wahi ukana no ka hoikeike ana aku i mua o kuu Lahui, oia keia:
Ma ka hakilo ana a me ka makaikai ana aku i ka nohoua Lahui a nohona Aupuni o Hawaii nei, iloko o keia mau mahina @ hele nei, ke ike nei ke kanaka Hawaii i keia la, o ke kahua o kona nohona Aupuni, he kulanalana a onioni, a he mea hiki @@@ hoi ia ke makaikai ia aku e ke kanaka loea kalaiaina naauao, ke okuku mai nei ka Lahui iwaena o ua ale o ka moana Pakipika, ma o ka mahae ana ala i elua nalu hoi i ka muku hoi i ka @a@a, oia ho@ elua mahele o ka Lahui i keia manawa e ku nei, ka aoao pili alii, a me ka aoao pili aupuni, i ane kaulik@ loa e like me Amerika Huipuia i keia manawa, Ripubalika a me Democara@a, a like pu hoi me Farani Ripubalika a me ka aoao pili alii aka nae, o Mr. Lunahooponopono: mamua o ko’u panee loa ana aku i ko’u wahi waa iwaena o na ale o ke kalaiaina, e kala mai ia’u ma keia wahi.
Aole keia he enemi a kue i ke Aupuni Moi Kumukanawai i hala, a me ka Nohoalii, a o ua aoao pili alii la, ke makemake nei lakou @ hapai hou ae i ka pohaku i olokaa ia mai luna aku o ka pali lele koae. O ka hookahuli aupuni a me ka lehei kawa opu o ka Lotari, e kau hoa ma kahi mua, a pela e @ke ia aku nei na manao iloko o ka Lahui, e ekueku ana elike me ka wahine haakohi keiki, oiai ke keiki iloko o ka opu e hookui ana, a kokoke e hanau. A k@ lili mai nei kekahi aoao i kahi aoao, a ke kakoo aku nei lakou i kekahi aupuni okoa aku, nana e hoihoi hou mai i ke Aupuni Moi Kumukanawai a me ka Nohoalii, a oia ka’u e ui aku nei imua ko’u mau hoa kanaka.
Ua pau ko kakou hoomanao ana no na hana o ke au i hala, a me kana mau uhaai palena ole, a eia ke ku nei he kia hoomanao poina ole i kapaia: “Ka manuwa Hawaii, H. H. M. S. Kaimililo, a o ka luhelelei o @ e Keneturia 19, a o kapa ia nei i keia wa, he kekake halihali kopaa no na mahiko.” A o ka puu dala nui i hoolilo ia no ia mea, eia ke moe lolii mai nei ma na papaku o ka moana. Nolaila, ina eia iloko o ka puuwai o ke kanaka Hawaii i aloha i kona aina, a i makee i kona mau pono, ka manao@ana e hookahua no ka pomaikai mau loa, a eia ka wa pono e ku mai a e komo aku kakou iloko o ka malumalu o na eheu o ka manu Aeto o Amerika, a oia ka keia makapeni e kalahea aku nei io’u mau hoa makaainana o ka apana o Lihue nei, i hookahi umauma, a i hookahi puuwai me ka lokahi, - Hoohui Aupuni: o keia wale no ke alahele e loaa ai ia Hawaii a me kona lahui kananka, he noho’na aupuni maemae, hoopono a kulanalana ole, no ka mea ina e kuokoa ana kakou a noho hou malalo o ke Aupuni Moi Kumukanawai, alaila, e mau ana no ka noho’na paonioni e ka lahui, me ke kaulike ole; a i kekahi manawa e hoea mai ana na ano haunaele kuloko iwaena o ka Lahui, a o ka hopena aku o ia, he hala loa mawaho o na kula o ka hooponopono aupuni ana.
Nolaila o keia wale no ke alahele e loaa ai ia kakou he maha, o ka hoohui aku ia Amerika me Hawaii nei, mailoko mai olaila, malia o hoea mai he mau pomaikai he nui, a hoowaiwai mai i ka aina a me ka Lahui, a o ka loaa like ana i kela kanaka a me keia kanaka me kona mau lima, na mik@a@a hoomau a hoohoihoi ma ka hana, a pela hoi me ke kanaka i loaa he hookuleana a hook@onoono ana nona mai ke aupuni mai i keia wa, ke hooikaika oia ma ka Oihana Mahiai, a kanu i na hua ohaha o ka honua, a e ohi no auanei oia i na hua lelo gula mai ka luhi o kona mau lima ana i hooikaika ai, a pela hoi me na kuleana ai@a o kahi poe e waiho wale mai nei i keia wa, e loaa mai ana h@ gula a me ke daimana mai laila mai.
Ina e huli aku kakou a nana i kela mahele aina o Amerika Huipuia ma ke komohana nei, e kapa ia nei o Kaleponi, aole oia i komo iloko o ka heluna o na mokuaina o Amerika, he mau makahiki loihi loa mamua aku o ka waiho wale ana aohe waiwai, a e loaa no kahi apana aina malaila ke kua@ ia iloko o la wa no na dala he umi wale no, a he kaawale loa oia mai na mokuaina mai ma ka aoao hikina.
Eia mai a mahope mai o @a manawa, ua apo ia mai a hoohuiia aku iloko o ka heluna o na mokuaina o Amerika Huiia, a iloko o keia wa, oia kekahi o na mokuaina waiwai loa, a mai@a@a mai o hoea mai nei na waiwai like ol@ @ loaa nei @a kakou i keia wa, a ke ku nei h@ mau kulanakauhale nui, he mau awa ku moku maikai, a k@ lilo nei kela wahi he puu hoomaha a hooluol@ no na poe kaahele makaikai mai na wahi like ole mai o ke ao nei, a @olaila, @@a kakou e panee na waa o i moe k@ kai.
A eia hou kekahi, o ka hoonaauao ana i na keiki oia kekahi o na mahele ano nui iloko o ka Hoohui Aina, o ka hoakea ana mai i ke kulana o ka Oihana Hoonaauao iloko o keia Aupuni, o kela ka hana pookela loa iloko o ka puuwai o ka Lahui Amerika o ka hoonauao pa@aho ole i na Lahui like ole o ke ao nei, pela kakou e ike n@i i keia wa, ke hoala ia mai nei he mau hale kula hou o keia au o n@e nei ma na anuu like ole o ka ike a me k@ akamai, nolaila, mai hoopalaleha kakou i na hana maikai, no ka mea k@ olelo mai nei o Solomona, pomaikai ke kauaka ke loaa iaia ka naauao, no ka mea ua oi aku ka waiwai ol@ mea mamua o ke dala a me ke gula.
JOHN K. HIHIA.
Lihue Kauai, Aperila 14, 1893.
Hoike Hui o na Kula Sabati o ka Mokupuni o Oahu.
E hoike hui ana na Kula Sabati o ka Mokupuni o Oahu ma ka luakini o Kaumakapili, Iune 10, 1893, hora 10 a. m. Eia na haawina o kela a me keia kula Sabati:
Kawaiahao Iune & Iulai, 1892.
Kaumakapili Aug & Sept., “
Kalihi & Mo. Oct. & Nov., “
Waianae Dec, “
Ewa Feb, 1893.
Waialua Jan., “
Hauula Mar., “
Waikane Apr., “
Kaneohe Mei, “
E. S. TIMOTEO,
Kakauolelo o ka Ahahui Kula Sabati Nui o ka Paeaina.
I na Kula Sabati a puni ka Paeaina.
Ke kokoke mai nei ka manawa o ko kakou halawai nui, a nolaila, ke paipai aku nei au ia oukou, e makaala i ko oukou haawina no ka waihona nui.
He manawa nele keia, a ua komo aku ia nele iloko o ka waihona o na Kula Sabati a puni ka paeaina. O ka manawa o ko kakou halawai nui e hiki mai ana, oia no ka manawa nui o ka hana no ke pai ana i ka moolelo o na halawai o ka aha a me na hoike.
Ua nele kakou i na hoike papa helu, aohe mau hoike ma ka waihona; a ua pomaikai nae kakou, ua hoopauia ia nele mamuli o ka lawe ana o ka ahahui Kula Sabati o ka mokupuni o Oahu i na lilo o ke pai ana i mau hoike papahelu, $5.00.
I hooholo pono ia ka kakou mau hana a pau, o ka makaala mai ka mea e pono ai.
E. S. TIMOTEO.
Kakauolelo o ka Ahahui Kula Sabati Nui o ka Paeaina.
Ma ka auina la Poaono i hala, Aperila 29, ma ke alanui Kalepa, ua u@e@e puupuu ae o George Makamu, kekahi o na koo ikaika o ka aoao hoohui aina, me Antone Rosa, kekahi o na koo o ka aoao a@@@. Olai, ua lehulehu na puupuu lima i hoolei ia e na aoao a elua, aka, o ka moho nae o ka aoao a@@@ kai manu@eu mamua o ka loaa ana aku i na lima uwao. Ua ulu mai kela kiola puupuu ana ma o na huaolelo wela la i puka mai no ka ninau nana @ hoon@n@ nei maluna o ka aina i keia wa, i ho-a ia hoi e ka huaolelo i@o namu i hoopuka @a e Rosa ia Makamu. Ua lawe like ia laua i Kuapapanui e ka makai, malaila i ninaninau like ia ai na aono a elua a hookuu ia mai me ka hoopaa ole ia.
I ka auina la Poaono aku nei, Aperila 29, ma ke kahua peani o Makiki, Honolulu nei, i wehe ia ai ka peani mua loa o ke kau o 1893 i mua o kekahi anaina o ka poe makaikai, mawaena o na puali Crescent a me Hawaii. Ua maikai a ele@ ka peani ana o na pua@@ a elua e o@ iki ana ka Hawaii imua o ke Crescent mai ka 1 a 2 ho@o o@. Aka i ke komo ana 9, @a loaa ia Crescent 3 a ia Hawaii @ holo. Nolaila, pai a pai na puali elua. Ma ke komo ana 10, aohe puni a na puali a i elua; komo 11 ana, 3 puni a kela a me keia puali pakahi, pai no; komo 12, he 2 p@ni a Crescent a he n@o ka Hawaii. Nolaila, ua eo ka peani mua loa i ke Crescent. Penei na puni a na puali pakahi: Crescent 9, Hawaii 7.