Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 13, 1 April 1893 — HE MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII.

M« »KI'NA IV. A nio'a k i i'a. alaila kahukahu i ke kanaka lawaia, he pule okoa no ia, penei ke kahea aua: <{ K na aumakua lawaia mai ka hikina a ka l i ake koinohana a ka la, mai ke kukulu ukau a i ke kukulu hema, mai ka pau iluna a ka paa ilalo, mai ka lmokui a ka houhalawai, halawai mal :i pau ianei, e ike ia'u i ka lawaia, eia ka i'a mua o ke aho hoau hou he Kuhala, e naua i ka ohumu, ka huahua, ku opn ino, he uiua ka ua, he liope ka ua, e ike ia ? u eka la ua, eku la malie, eka la ino, o ka la maiie o ko'u la m ko ka niea i lako, e ka la e, e ola ia'u, i ka'u wahine, i ka'u mau keiki, i ko'u ohana; amama ua noa, aka haliu ko uuku i ku halepa i ka ikuai la, a.iai ia." A pau ka pule ana, alaila, ai ka poe u pau o ku hale u maona, haawi ka i'a, okioki i'a, kapi l ka paakai a piha ka ipukai, u huli ue la ke alo o ku luwaia ilunu u kani ae la ke oli, ina he inaamaalea oia ma ia ano liana. Ina hoi no ka iawaia Ahi ana, ma ka pulupulu ka iioopapa nna i ka ai o ke Ahi, he i'a huna keia a ka poe lawaia i ka lakou inau pulupulu iho, aole e ike wale i;t. Ile hookahi kaau auana kau ihoanu ku pulupulu, o kn uuku ia, a he mau unana hoA aku ana elima u umi pahu, omau iiio ana, o ka manamana, a pela 'ku ana. lie nui ka ike oka poe kahiko iv»u niu keiu hauu, oiai uu kuuiuaina lukou mu ka nanu anu i ke uno 0 ke au o kela u uie keiu ko'u Ahi. luu uo nu Kona, u aiu i Kau ke au ! nie ku ikaika, mu kekahi ko'a, nia 1 ka nuku ke Ahi, u ma kekahi, uiu i ku inanumuna, a i kekuhi hoi, aia ilunu loa, iio ku mea, uu au ke Ahi uo k.< ikaiku loa oke au. A iua i Koiialu ke au, he (uhu) pulupulu

oko:i »u, ina e (i>oliii) linlai ko au, ho pulupulu okoa uo, a i»ela i hoi lk-U' ai kekahi poo, aole o aina wahi Ahi ia, no ka maopopo ole o keia mau ano. O ka moa ua ike, i hakalia no a humo ku iliili, o ka holo aku la in> ia o ke Ahi. () ka holona, hr pono hoopapa, iluna, ilalo, a i hopu ia ac, he pomaikai loa ia. Kia kokalii, ina o holo ka poe lawaia a hiki i ke ko'a, lawaia iho la a ina e nele, alaila, kuhikuhi ae la ka nele 110 uka, a ulelo ae la: "He kuko paha, he makalahia paha, he halia pah.i h.ii no ka pue o ko'u hale, a lie p.«kole paha ua ka poo ohumu, a i ole.ua lilo aku la paha kela me Liuu, ka puni hana uowel'», ke nele nei hoi au i keia la, a o ka po aku no ia o ka la, aohe ka hoi he walu i'a iki, e ka ana no nae lioi i ko oukou waha ulaula, a kapi nui iho i na lehelehe ooukou i ka paakai, ua ola n?» au ka lawaia i kahi i>oo maunu.*' IVla oia e hana mau ai, a huki uiai oia i ke aho me ke kauuiaha o ka lima no ka nele i ka i'a. lfe lehulehu wale na ano o pili ana i ka lawaia makau, mai ka lawaia nul, a ka lawaia liilii, mai ka inoana ka» uli a ke kai papau, a ka pali p.ieaea. Nu ka t T i>eiia. lle nui nn auu lawaia iuh llawail nei i ka wa kahiko, tuai ke nui a ka liiiii, ma ke ano o ka i'a i manao ia, pela no ke ano o ka ui>ena e hana ia ai. Eia kekahi uiau upeoa. Ka upena Akule, Aiuaama, I io, Opae, Opelu, Opule, Uhu, Kala, Lauahi, Maomao, Malolo, Nehu, Papa, Weke, a pela aku. Ina he l'apu ka upena, alaila he noi tio na auo i'a e hei, o na ano i'a no a |mu o ke kai papau. O ka Übu, <)it> i kahi wa, o ke Kole, Maii, Nenue, Kala, Pnalu, a me na ano i'a liili'» a nui \valo. He nui no na un ii e pono ai ka lawaia ana o keia upena, he lau kekahi mea e pono > ai, he ehia a ekolu kaau auaoa ka I o ka lau, ma kahi aoao a ma kahi aoao, aia ka Papa iwaeua, na ka lawaia e kuhikuhi i ka "moena" e hwoiw ai ka upeoa, na ka [>oe luu e lun aku a hooponopono i ka waiho aua o ka uj>ena, me ka hoopaa aua f l>ohaku ma ka mole o ka u|iona. A moe ka upemi, aiaila heie like aiat la na lau a hiki i ka hui aoa, lele na mej a (\iu iloko o ke kai mai na waa iho me na laau lotoa e pokoi aua i na iaau ilalo, e hoahon ana iioko o mi lna, »ia hot ks poe luu malalo e apo ana i ka lau, pela no ka hele ana a hikl i ka waha o ka upeuj, a hui ae ia ka waha o ka upena, a hooili ae !a iluna o ka waa, ' o k& upena iluuA o ka waa upena, o

Ika lau iiuna oka waa lau. Aia a j nui ke kauaka, keia auo lawaj ia, no ka husi ana i ka iau u nie ka j iuu aua i ka mau o ka lau, o ka la* | waia no ka luna no keia ano lawaia. *»o ka Hin.ii aii.i. Ilp ie i uiana ia, he mau la e h.ila uo lfa pii ana i ke ie; a uui kahi o ka iuuiakuu e nala ai. He hinai nuolii no hoi. tfe kapu lou ke nala atu, aole e poflfo i ka mea kouio i ka haie o ka j make ke lawelawe pu i keia ha&a, noho ola a i>au ua pule ekolu, alalia, piiii koua haumla. £le kaj>u no hoi ka hili ana o ke kaiila, a aolo he a'ea'e ia, o hookae ko akua i'a. A paa ka hiuai, alaila lele mua ke Api i kai, ua like no kona ano me ka hinai, aka he haniama nae o luna o ke Api, ua b|ihao ia o loko a pihu me ku Limukela. fHe mea hauai mua keia i ka i'a, apanea ka i'a i ka ai aua ika Lialaila iawe aku ka hinai a loikulu i kahi oka i'a, me ka hooi|oho aua a paa i ka j>ohaku, o lilo pu ika i'a, a hoihoi aku ke Api iuka. Uhao ia ka hinui a piha i ku Limukala, me ka niouo e laua ana, i ole e nalowaie; a awakea, kii e huki ina he nui ka i'a, alaiia, ua like kt> lakou halulu ana me na kao iloko o ka pa. Alaila, lu ae la iloko <> ka waa, aohe 1 kana mai ua mea he i'a, hoi aku ia no hoi a pae iuka, hopu iho la i mau Kala, puholo u moa, kii aku lu i ka aumakuu lawaia, kahu- 1 Kahu iho la u puu, alaila, ui u pau | ka i'a, inu e koe, haawi ua nu holo-1 holona, a uoa ae la, haawi aku la ka j i'a'no kauhale. j Xo ka Lawaiu liinai Hooluulu. He lnalue keia i uhna ia, he ano hinai liilii keia, he pohuehue uku kekahi inoa o ka Inaiue, u he poniu hoi kekahi, he kapu no ku ulana ana o keia hinai, he Hinalea ka i'a o keia ano hinai, nala a paa, ulaila au maoli no ka lawaia ana. Luu aku no hoi a kahi alualua maikai, kukulu ilaila, me kahi mouo no hoi, iua elua a ekolu paha liinai, alaila lana malie uo hoi maiuna, a huliu iki, kii ak n u pai mai, ua piha oloko i ka Hiualea, inu he hinai komo oku i'a, e lilo ana ke unu i mea ole ika mea uunn ku hinai. Oku lawaia keiu e pau ai kekalu t»oe i ku mnuo i ka kahiko. MOKUNA V. j No ke Kuku Ilule aua. i

He mau hule pili wale no ko keia Paeaina i ka wa kahiko, ho kakaikahi na halu nunui, <» ka hapanui he lillii a hnahna walo no, a ponei ke kukuhi aua: E waele i ka weuweu o ky kahua, hana o like; ma ka aoao haahna, e hooniho pohaku mai i hai, a hoopiha aku i ka lepo a papu like, pela o huua al a maikai ke kahua. A pau Ih, alaila, ele mua i lua 110 na pou kihi, a hohonu, kukulu iho na i>ou kihi me ke kanu ana a paa pono, a e hoailona mawaena o keia | mau pou i kahl e eli ai i na lua o | waeua, a e eli ia mau lua a pau i ka ! hamama like, alaila, kukulu ko waena mau pou, hof>halikelike no hoi a like ine na pou kihi, a hoopaa i keia mau pou make kanu ana i ka iepo ine ka pohaku liilii. A paa ka pou ike kukulu ia, alaila kau i ka lohelau mai kela kihi a keia kihi, a pela no hoi kekahi aoao. O ka" i>oe pou oke kua ke kukulu mua, a mahope na pou o ke nlo, a pau ia, alaila, Kauhlio i ka lohelau me ke kaula mai kekahi a«jao a kekahi, pela no hol kekahi aoao, a ua makauknu na jh.u i ke ku iluna. Mawaena konu o kekahi kala. e eli ai i ka lua o ka pouhana, a pe!a no hoi ma kekahi kala. O ka pouhana, he (>ou loihi loa ia i kukuluia rna ke kaia mai laio a hiki iluna o \ kahi e hul ni o na welau o na oa o ; kela a 100 kela aoiio, a hohonu na j iun, alaila, kukulu iho i na pouhana ! a kanu iho i wahi lepo iki me ona j mau wahi pohaku. ; Alaiia, kau i ke kaula -nii kekahi pouhana a i kekahi, ;t kau i ke kauhuhu a nakinaki ike kaoia m paa. A paa ko kauhuhu, alaila, hia ke oa o ke kna me ke alo. loa oa loloa akuj kekahi oa, poke mai a kau ponoiluna o ke kauhuhu, a ina ua pokole, waiho ia oa, kau mai ana he oa, peia e hana ai a pan ! na oa i ke kau ia, aluila nakinaki j me ke kauia o ka ie no ke kaula paa |no ke ako hale ana, hookahi oa o ke kua hookahi oke alo, hikii iho ' ana, pela e liana ai ma na oa a pau ! o ka hale, a e kau iho i ke kumu o [ ke oa maluna iho oka loheiau, e) komo ana ke oa ma ka ma'i oka poo, a pela e hana ai a paa a pau ioa ua oa. A pao ia, kau iho ke kuaiole maluna iho, a hoa ! keia kuaiole me ke kaukuhu tno ko kaula, ma kela kowa keia kowa o na oa, a paa oiuna i ka nakii ia, alaila, nakiikii oialo o oa oa me ka loheUu, a me ka poo, a paa me ke kaula, a pau ia y alalla kukulu hoo i mau iaau ma ua hakala» ma kekahi aoao, pela na hakala a i elua.