Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 44, 29 October 1892 — Haiolelo Hilinai Ole i ka Aha Kuhina a ka Hou. J H Waipuilani [ARTICLE]

Haiolelo Hilinai Ole i ka Aha Kuhina a ka Hou. J H Waipuilani

• E Mr. Hope Peresidena, he mau pule i hala aenei, ua lawe mai ka Mea Hanohano o Koloa he olelo hooholo hilinai ole i keia Aha Kuhina, a oiai akahi no a noho mai ka aha kuhina me ka loaa ole ia lakou he wa kupono e waiho mai ai i na kumuhana kaiai aupuni, noiaiia ua koho au ma ka aoao e kakoo ana i keia Aha Kuhina. Ua hala ae uei he mau pule ake aneane aku nei e pau keia Kau Ahaolelo, aole i hoike mai ka £.ha Kuhina i ke kahua kalai aupuni, ke kahua a ka Ahaolelo e hakilō aku ai i ke alahele a ka Aha Kuhina e hookele ai i ke Aupuui olai keia mau la hune e holopapa nei maluna o ka aina. E Mr. Hope Peresidena, ke olelo mai nei kekahi alii he liana kohu ole ia'u ka iawe ana mai i keia olelo hooholo, uolaila, ua pono i ke alii a me na hoa hanohano e nana i ke kahua niua i kukuluia ai keia olelo hooholo: Ma ke Kuuiukauawai o ISG4, ua hoakakaia na kumu e pau ai ka Aha Kuhina, [1] ua pau mamuli o kekahi olelo hooholo hilinai ole a ka Ahaolelo, [2] ua pau mamuli o kekahi feloni, a i ole ia, no ka hoopii luna nui ia paha. A mawaho ae o keia mau kumu, ua loaa no i ka Moi he mana hoopau i kona mau Kuhina, aka, ma ka Pauku 41 o ke Kumukanawai o 18S7, ua hoike ia ma ka lalani 0, peftei: 4< Na ka Moi e koho a e hookohu ia lakou (na Kuhina) a nana no e ia iakou mamuli wale no o ka hooholo ia anao ka olelo hooholo hilinal oie e ka hapanui e na hoa a pau i kohoia oka Ahaolelo, a mamuli paha o ka hoahewaia ana no kekalii feloni, a he hiki no ke hoopii luna nui ia." Ma keia Pauku 41, ua loaa ole i ka Moi ka mana hoopau wale i kona Aha Kuhina, a ua loaa no i ka Ahaolelo ka mana hoopau i ka Aha Kuhiua, he pono kahiko keia i loaa ika Ahaolelo oia ka hilinai ole i na kuhina; ua loaa ka mana i kela a ine keia ona Hoa he 4S o keia Hale, e lawe mai i ka olelo hooholo liilinai ole i na Kuhma i na wa a pau ana hoa e makemake ai e hoopau i ka Aha Kuhina. Mr. Peresidena (ua hiki mai oia i kela wa), e lioakaka aku ana au i ua mea o pili ana i ka olelo hooholo (e nana i ka olelo hooholo ma ke Kuokoa o Okatoba 22), [1] aole ka Aha Kuhina i hoike mai i kekahi mau kumuhana, aole hoi i ka manao e lawe mai i kekahi kumuhana pili dala e weheia ai ka aiua mai kona kulana kupilikii dala ole. Ua maheleia ke aupuni malalo o ke Kumukanawai i na mana nui ekolu. Ka Mana Hooko, Ka Mana Kau Kanawai a me Ka Mana Hookolokolo, oka Mana Hooko oia ka Moiwahine a me ka Aha Kuhina. He elua wahi kiekie loa a ka Mana Hooko e ku nei iloko o ke aupuni alii i hooponoponoia malalo o ke Kumukanawai, o ka mua, o ka mana kaokoa o ka Moiwahine i pulama ia kona nene ihi kapu e na hoakaka ana o kona Kumukanawai, 0 ka lua, o ke kuleana o ka Mana Hooko iloko o ka Mana Kau Kanawai ma o kona Aha Kuhina la. Oka Moiwahine ke poo oke aupuni, Oia ke aiii 4iui maluna o na , aiii ame na kanaka a pau maluna o , Kona poohiwi aloha i kokua ia e kona Aha Kuhina ke koikoi o ka hookeie ana i kona aupuni, a no īa k mea, ua kaa maluna Ona ma ka la e t wehe ai ka Ahaoleio ka lioike ana k mai ma ka ha|oielo alii, i ke kulana I o kona aupuni, ama ua halolelo alii la, e kukulu mai ai ka Aha Kuhina 1 na kumuhana kalai aupuni, a pela iho ia ka Ahaolelo, ka Mana Kau Kauawai hoi; e hoomaopopo aku ai i na loina hookele aupuni mai ka AhaKuhina mai, ma kekahi mauawa ua hiki no i ka Aha Kuhina ke lawe kaokoa ae ika waiho ana

mai i na kumuhana, itka, he haim

kohu ole ia i ku i ke kulana hanohano oke Kumukanawai. Aka, heaha ka keia Hale i ike ai i ka Aha Kuhina o Samuel Paka i kipakuia, eia wale no he kulana hooko i ka Bila Haawina o IS9O, ua nele ioa i ke kukuiu mai i na kumuhanae kakoo ana i ka haiolelo alii, e imi i na mea e holomua ai kona aupuni. A pela no keia Aha Kuhiua, oiai e hoopaapaaia ana ka olelo hooholo a ka Luna o Koloa, ua pane mai ka Loio Kuhlna. M Ua haohao *ui ika lawe mai i keia olelo hooholo no ka nele i ke kahua kalai aupuui, oiai akahi no makou a noho mai." A mahope mai ua hoike mai ia'u kekahi kuhina e lawe koke mai ana i na kuiuuhana kalai aupuui, a maiuna oia kahua lakou e palo mai ai me ka Ahaolelo; aka, a hiki i keia la, aole i lawe mai ka Aha Kuhina i na kuuiuhana. O ka Mana Kau Kanawai, oia ka Ahaolelo e noho nei; he ekolu mau aoao kalai aupuni like ole uie na kumuhana kalai aupuni like ole mai ko lakou mau haku makaainana, nolaila ke noho nei ka aoao o ua makaainana ma o ko lakou mau wahaolelo la he IS i makaukau me na kumuhana, aka, pehea la ke aupuni ma ka Aha Kuhina la? Ke ; noho hamau nei me ka hoopaneenee ( ana i ka iawe mai i na kumuhana j kalai aupuni, o lilo auanei i mea e hoomokuahana ai mawaena o na Kuhina ame na hoa ahaolelo. Aole

pela ma na aupuni naauao o ke ao nei. E nana ia Beritania, ma na la mua o ka Ahaolelo e waiho mai ai ke Kuhina Nui i na kumuhana kalal aupuni a ka Aha Kuhina, a mamuli o ia mau kumuhana e paio ai me ka Ahaolelo, ina e haule imua oka Hale kekahl oia mau kumuhana, alaila hoihoi koke ka Aha Kuhina i ko lakou mau hookohu i ka Moiwahine. E nana i ka Aha Kuhina o Pohakuhauoli, o kana

kumuhana nui maniua o kona pii aoa i Ka noho kuhina a e waiho aku ai hoi imua o Ka Hale Ahaolelo Beritania, oia no ka loaa ana ia lrelani he pono kaokoa e kau i kona mau kanawai e like me Euelani; nolaila, ina e haule iina keia kumuhana imua <> ka Ahaolelo, e hoihoi koke ana u Pohakuhauoli i kona hookohu kuhina i ka Moiwahine. Aole loa pela keia Aha Kuhiua, eia ka mea i ike ia iloko o keia Hale, ina he bila kanawai ka kekahi Hoa a ua kue na kuhina, alaila e maluie ana hookahi kuhina e koho i ka hila i nuha ole ka inea nana ka bila; ina hoi he bila mai na kuhina mai (e like paha me ka Bila Kanawai Helu Kanaka), a ua huhu kekahi ona hoa he 21 1 kakoo mua ai i ka Aha Kuhina, alaila, e ae ana lakou e hoopanee loa i kela bila ma ka helulielu ekolu ana, e like me ka bila helu kanaka i kukakukaia ai ma na keena mehameha. He kulaua kahulihuli wale keia oka Aha Kuhina, ua nele i ka iwi kuamoo ole, lie uhalu, he wiwo wale a he hoomalimali hoaloha; o na keonimana o keia ano aole pono ke lawelawe ma na noho kuhina.

A o kekahi no hoi, [2] he mea pono loa e pili ana i ka holomua o ka aina ma na oihana kalepa e loaa ai na launa kuikah! ana me Amenka Huipuia, i oi ae ka pono mamua o na mea i loaa mai i keia wa ī ko kakou mau waiwai kalepa he makeke i hoohaiki ole ia me j Amerika Huipuia. j Mamua aku o ka makahiki 1876, he aneane hapalua miiiona ka awelike o na loaa aupuni, a mahope mai a hiki i ka makahiki 1891, ua ulu ahewa ae na pono a me na pomaikai o Hawaii nei, ua pakolu ia na loaa waihona aupuni mai ka hapalua milionaa hiki i ka hookahi miiioname ka hapa, a pela iho la i lako ai na iini uhaal a me na hana hou o ke aupuni. Ua maoi»opo m kakou n.i kumu oia pomalkai, oia no ke Kuikahi Panailike mawaena o keia aupuni a me Amerika Huipuia, e ae ana i ko kakou kopaa wale no e komo dute oie aku i Amerika, a o kekahi hoi ua kokoke loa mai ke aupuni o Amerika ia kakou. Ile mau makahiki koe a pau ua Kuikahi Panaillike ia, aole o kakou piiikia nui,

aka. o ka puupuu uui nana i paluku i na ik>uo o Hawaii uei, oia no ka Bila Kanawai a Mekinley, e ae ana i na kopaa a pau o ke ao uei e komo dute ole aku i Amerika, uiamuli o keia mau ulia o ka manawa, ua emo ole ke emi makawalu aua o ka holomua o na haua kuloko o ke aupuni, a ua hoemi hikiwawe ia ko kakou loaa aupuni mai ka hookahi miliona me ka hapa a i ka aneane hookahi miliona. O kekahi kumu nui i hikiwawe ai ko kakou kulana kuhaiki, oia ka hoopapau nui ana ma ka Oihana Mahiko a hoohemahema i kekahi mau kumuwaiwai uui e ae o kaaina, e like me ke knkulu ana i ka oihana kanu hala kahiki, ka ramie, ka palaoa, kope, pulupulu, maia, uala, a pela aku, no ka mea, ua lawa keia Pae Aina uo ka hooulu aua i keia mau laau waiwai nui ma na wahi hiki ole i ke ko ke hoouluia, aole o keia wale no, aka, e hapai 1 ka oihana hana kele, kuawa, pea, manago, poha, hala a pela aku; a pela no i ka oihana hana i ua i-a iloko o na kini, e like me na kini makaie, no ka hana ana i kaopelu, oama, nehu, opihi, ina, a pela aku.

Aka, aole hiki i keia inauawa ke hoala i na kumuwaiwai i oleloia ae nei, oiai ua kokoke e pau ke kuikahi, a ua nele hoi ma ua kuikahi la kekahi pono nui i manaoia no keia hana hou, aia wale no mamuli o ka loaa ana he Kuikahi Panailike mawaena o keia Aupuni a me Amerika, e hoonoa ana I ke <lute maluna o ua mea ulu huaai a me na i'a o Ilawaii nei i hana a hana ole ia paha iloko o na kini, ke komo aku i Ainerika. CAo!e i fxtu.)