Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 43, 22 ʻOkakopa 1892 — Maikai Kauai Hemolele i ka Malie. [ARTICLE]

Maikai Kauai Hemolele i ka Malie.

E Mr. Lunahooponopono: Oiai ka Hui Himeni o Waianae a Makani Kaiaulu e kaapuni ana i ka mokupuni, ua nui ko lakou kamailio mau ana no ka lohe pepeiao i ka maikai o Kauai, a akahi a ike maka i ka oiaio. E o pu ana ke kuahiwi nani o Waialeale iwaena konu e hoopuni ia ana e eha a elima lalani mauna liilii iho, ka mea nana i hooi aku hoi i ka nanaina nohea o ka aina a puni. Ke kilohe ae oe ia Hanalei, aina loku ia e ka ua, he o ia mau kona nani e anohinohi ana i ke alo pali, me ka waiho kahela a ke one o Mahamoku i hele a ohu i ka limu ka-kanaka o Manuakepa. O keia limu, he ano limu ulu ole keia ma na wahi a pau o ka Paeaina; o ke kumu o ke kapaia ana he ka-ka-naka, no ka lima o ke kanaka ke holo maluna o kahi i paa pono i ka limu. O ke kumu paha i pakika loa ai no ka loku mau o ka ua. O Hanalei kekahi o na awawa nani loa, a i ole, o ka oi aku no ia o ka nani, wahi a Miss Field i kou mea kakau nei, oiai au e hoomakaikai ana iaia i ka mokupuni hoiookoa. O keia Miss Field kekahi wahine oo mare kane oie i kaaheie a aneane e puni ka honua, aka, ua make o oia i Kina. I ka 1886 paha keia.

I ka malihini a kau pono i na hala o Poohu, hule ae iuke he nani okoa ia. Ke ku kulakila a Moli keia puu noho i ka iu e pili pu ana me kona hoahanau me Namolokama, nona ka wai kaulana, ka Wailelehune o Namolokama.

Iho aku o ke ala kikeekee a hala o Halekela, kau i ke kao e holo ana no kela aoao o ka muliwai. E hoomanao e na makamaka, ia oe e hele nei, aia oe iloko o ka ohai e luhe mai aua ka mikinolia ma kekahi aoao, a e ulu ae ana he kuawa a me kekahi mau laau hua-ai e ae ma kekahi aoao. O keia kahi kulanakauhale uuku o Kikiuia. Ile ano like me kekahi hapa o Hilo To\vn e huii Ia i ka hema mai ka muliwai aku o Wailuku, koe wale iho no kela, ua oi aku ko la nei kulana. Eia ma ke kapa akau o ka muliwai ka halewili hou o ka Hui Princeville Plantation, maloho ona kela ano mea hana hou "Diffusion Proees<y" e like me ko Kealia, Makaweli, Ewa, Waihee a me Hamakuapoko. E na makamaka, e hoopau kakou i ke kamailio ana no na halewili a e huli ae kakou a hooheno no Ke-ala-hula, oiai kela e kali mai ana a hala kakou ma kela aoao, o ka lawe no ia i ke one no na pali kui-lua. O keia wahi he lae pali i hele a oni iloko o ke kai. I kekahi wa, he lawe ia ke one e ke kai, a koe ke aa alaila aole hiki e hele malaila, a pela kela mele kaulana i hakuia ai e kahiko no kela wahi, penei: Ino lalo o Ke-ala-hula Kuhi ke ala ma Puu-hinahina

O Puu-hinahina he alanui ia maluna ae o Kealahula, he loihi no nae. Eia no hoi ma keia wahi he lua puhi kahi e holehole ia ai na iwi o ka poe plo i ka wa kahiko. Elua haneii i-a mai keia wahi aku lioea i keia kapa aku o ka muliwai o Lumahai. He kao ka mea nana e lawe ka poe kaahele mai keia aoao a kela aoao. A kau ma kela aoao, huli ae nana ia uka o Lumahai. Manao au o ke awawa keia i uliai aku ia Ilanalei ma o na nanaina nani a nohea lua ole, i hele a piha pono kona mau kapa i na laau liKe ole he nui, maanei e loaa he mau tausani o na tausani o na kumu kuawa ano like ole he eha. A hala ke kao no elua minute paha, liuli ae oe o ka luhe iho o na lehua o Lulupali i hele a ohu i na pua i muia ia e ke ala onaoua. Hui ka wai o na manowai elua o ka muliwai o Wainiha, pii aku he mau w r ahi kauna keehina wawae a alo iho e aumeume ana o Paulo laua 0 Pohaku ika maka o ka i'a. E mea aku ana kahi nana ka maka a e mea mai ana kekahi nana ka maka. A hoea kakou ika lae o Ka'umaka, nana aku o ka oni ae o Naue 1 ke kai, nona keia wahi hooheno, E aloha na hala, ea, ea, O naue i ke kai, ea, ea. Kainepu aku oia kula mania a hala he hapaha hora, ike lihi ia Makana. O Makana keia, kela puu o ahi, e kaulana mau k nei, nona keia mau wahi hooheno ana, Oili pulelo ke ahi o Makaua, 1 ka ahai ia e ka ao lelo aumoe. O Haena keia aina, ela i keia wahi he ekolu ana nunui, o Maninihola, Waiakapalae a me Waiakaaamoo. He elua o iakou he piha ika wai, a hookahi oia o Maninihola, he maloo. Elua haneri i-a mai a Waiakapaiae aku a hiki i Kilioe. He heiau nui keia kahi a ka poe hula e kananae hope loa ai mahope o ka uniki ana. O Hiiakaikapoli ka inoa o keia heiau. I keia wahi i liookanī ai o Hiiaka i ka pahu Ka-eko-eke a iohe o Pele i Hawail.

Pii aku he mau wahi alu uuku a hoea i kahi o Kanaloa ma laua me Kamapuaa i hookuku kiekie ai. O Kanaloa ka i pii mua a pina-wele-wele i ka lewa, a ia manawa o Kamapuaa i pii ai a nana iho maluna o Kanaloa. Lilo ka eo ia Kama, a iho aku ia ke poo a loaa ka ulumaia i kela awawa o Kokuapua; maanei ikl mai o Hanakapiai. Ilaila oia i ai maia ai, a ua kaleo oia e pau ka hua ana o ia maia. O ka pau ia o ka hna aaa o ka maia a hiki i keia la. He mau tausani o na kumu maia. Na Pall.—O Hanakapiai, he awawa nui keia nona na eka kupono i kahanai hoioholona, he aneane hoo kahi tausani paha. Ke noho ona ia nei e Mr. W. E. H. Dever!ll. Ma kela aoao o ke alapil nul o Haman, e hoomaopopo e na makamaka ma keia wahi hoom&ka aku ka alu pain& o Kapalakiko, wahi a kekahi kaikamahine lalawai o Molokai, oiai oia e hele ana ma keia ala. O ke knmu o ka puka o keiano ka like o ka paii me ka uia paina, Hoomauaku

Ia oia i ka hele ana a hoea i kela aina o Waieho, he mau awawa keia e)ua i hookaawaleia e kekahi wahl oha kaalapa uuku. Noke ako oke kapae o Leinahoa a ike ia Waila, a he alna no keia i mahoahoa iki ae ia Waieho, kuponopaha no hookahi haneri poo holoholona. Oiai ka mahhin! e hele nei, a mamoa oka hoea ana I Honokoa, oa piha moa ka ihu i ka hanu al& o na iaa nahelehele iike ole. £ iaa ka palai, awapuhi, mokihana, lauae a me ka hinahina, a o kekani wahi iloko wale no oka laao e tiele ai a haia he hapaiua hora me ka ike ole i ka la a hoea i Honokoa, ke kikowaena o ko Mr. K. W. Kinoey wahi. O keia paha kekahi aina nana e hoopahaohao I ka noonoo o na makaikai. He nani kona helehelena ma na ano a pau. E laa hoike kihapai pua o Eienale. Ma keia aina h« ulu na mea a pau a ke u!u mau nei ma ke ano ahiu a hiki wale i ke kudala ia ana i luiai, 1892, a lilo ia K. ►W. Kinney. E loaa no keia mau i ka ai e like me keia maialo iho, alani, lemi, piku, a pela wale aku. Mawaho ae o keia mau mea a pau he maikai ke ea a oiuolu pono ka noho ana. Pela kou mea kakau i noonooal o Honokoa kekahi o na aina maikai loao ka Pae Alna. a mawaho ae o Honokoa, pili mai o Kawaipapa, Waikulu, Malaea, Pohakuao a me Makanikahao. lie poe aina liiiii maikai wale no keia i kupono no ke kanu kekahi wahi a me ka hanai holoholona kekahi wiihi. Pii i ke alapii o Kauokoa a huli ma kela aoao nana pono aku ia Kalaiau.

O Kalalau, ua like kona ano me kahi hoolulu mai lepera o Molokai, oia o Kalawao. He nui no na aina e aku a hiki i ka palena o na pali, aole no nae he noho la e kanaka. Ma keia wahi e hooki ana kou mea kakau i ka weliewehe ana i ko Kauai nei kuiana ano kekahi wa aku e huai pau aku ai, oiai, ua ike ia e a'u na wahi a pau o ko'u aina hanau nei. Ina no ka manao o kekahi mea e kaapuni ia Kauai ma keia hope aku, e iawe oia i keia mau kuhikuhi ana i alakai nona, aiaila, aole loa oia e paholo iloko o lea lua. He aina nui palahalaha o Kauai, e noke ka malihini a luhi ke kino. Eīa ka hoi na wahi hunahuna mea hou o Ka-ua-loku: 1. lle ua nui i ka hapa hope o Sepatemaba, a nui na pomo oka maliiko ma o ka lilo ana o kekahi mau kao īiunui i ka wai, no lakou ka waiwai io i hiki ika S2OOO paha. 2. lle hihia kipu mawaena o kekahi mau opio o Kalalau, eia i ka lima oke aupuni e hoohana nei. Mr. Kala a me Naohe opio keia mau uhai kanawai. !i. Nui ka mahalo o na makaainana i ko llanaiei Papa Alanui no ka makaala ma ka liana. Ke hele la a hulali ka pali niai Wainiha a Kilanea, koe no o Ilua-a, oia paha mawaena o Haena me Kalalau. 4. Ua make ano ole kekahi Kepaui mahiai (farmer) nia kona hoine i kela mau la uku nei. Ke loheloho ia mai nei, he hana lapuwale kai hanaia o kekahi Pake kona mea i make ai. Ina he oiaio keia, auhea o Mr. L. M. ke hiolani la no paha me Niolopa. Ua liiki ka moto ia o neia mau la e noo nei. Ij.\uah.