Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 40, 1 ʻOkakopa 1892 — Haiolelo a Hon. L. A. Kakina [ARTICLE]

Haiolelo a Hon. L. A. Kakina

NO KA OLELO HOOHOLO HILINAI OLE I KA AHA KUHINA, SEPATEMABA 14, 1892. Mb. PEREaiDENA:—O na olelo a ka Loio Kuhina, o kela mau hana he mau hana ia o ka manao kanaka. Aole oia ka pololel. Aole i ulu mai keia mamali o ka manao kanaka, manao pllikino a manao lili paha. Aole loa he kulana e ae i oi ae o ka hoino ia, ka nuku a me ka mahalo ole ia i iike me kekahi kulana iloko 0 ka Aha Kuhina. Aole loa oia I kamailio kue i ka Aha Kuhina a kokua hoi i ka oleio hooholo ma ke ano e loaa ana he pono nona ponoi Iho a me kona mau hoa'ioha, aka, kuo oia maluna o ko kahua o ka pono i loaa ai he pomaikai no ka aina holookoa. Ua olelo iho nei kokahi poe mamuli o na manao pilikino i ulu mai ai keia mau kue ana. Aole loa pola. Aole loa o'u huhu iaia 1 keia wa e like me ko'u huhu ole iaia he mau la i hala ae nei, a aole iaia wale no, aka, ia Mr. Makapolena pu kekahi. Ua olelo ia iho nei aole i maopopo i ka hapanui o ka liale ka lakou mea e makemake nei. Ua ike no a ua maopopo pu. Ola hoi ka ninau o ke aupuni o ka poe i koho ia kue i ke aupuni o ka poo i hookohu ia ma ke ano pili, e kae ana i ka ieo a me ka pono o ka hapanui o ka Hale a me ko lakou mana pu. Aole keia he kumuhana na ka Aoao Hoomaemae 1 hana, aka, he kumuhana keia i laulaha nui ma Beritania Nui ki makuahine kahi i puka mai ai o na hana a me na manao kuokoa, kahi hoi i hakoko ia ai me ka ikaika me na elau pu a me ka hookahe pn ia o ke koko no na tausani makahiki i hala a hiki i ka lanakila ana. Ua loaa keia haawina maluna o kakou me ka maalahi. Aole i hakaka ia. No kanaha wale no makahiki i hala ae i loaa ai keia pono ia Hawaii, a no Enelani he mau tausani makahiki. Ho kanaha wale no makahiki i hala ae nei, o ka Moi waie no ka mana nui ma Hawaii nei. Ua hiki ia Kamehameha V. ke hoopau i ka Ahaolelo a kuahaua mai i Kumukanakawai nana ponoi i hana, a he hooko wale aku no ka na makaainana. Hiki anei ia kakou ke ae aku ia mau ano hana i keia wa e na keonlmana ? Aole loa, — a e hoomanao iho, aole no i loihi ae nei na makahiki o ka hana ia ana peia, i ka makahiki 1865 wale aku nei no. Ua ae ia aku keia ano hana kaihi mana a na Moi. Ua makau a hopepe wale na makaainana. Ileaha ko kakou kulana iloko o na makahiki eono wale no i hala ae nei ? He Moi ko kakou ia wa i hiki iaia ke hoopau i ka Aha Kuhina a hoonoho hou i Aha Kuhina hou me ka nana oie ae i ka Ahaolelo a me na hana. Ua hiki iaia ke kipaka i ka Aha Kuhina ina e haule kekahi olelo hoohoio hilioai ole, a e hoopaa no ia iakou ina e hooholo ia ka oleio hooholoeka Ahaolelo. O ke ano i iho la keia o ke aupuni kumukanawai i Ulo kaokoa ka mana i ka Moi. He kumukmoawai lapuwaie. Ua ; mana kaokoa ka Moi. lua ma kekahi ano, ua koho ia iho la na moho a ka aoaoa na makaainana, komo aku iioko o ka AhaoM) he poe iunamakaainana wale no ma ka aoaoo hHoL £noke oe I ko kamailio a hikt I kona kuli ana, mumule a makapo paha, aolo ioa e hiki ana ia oo

ke hoohali i na alii raa koa aoao. | He aapaai anei ia o ka poeikohoi* i e qa makaaioaoa? Ao(e. He aapaoi ia i kohoia o oa poe e kokua wale ana no i ka makemake o ka Moi a e hooko aoa i kana maa kaooha. Aia ao ka Moi iloko o kooa haiealli a eia iioko oei o ka Hale Ahaoleio ka Aha Kahioa malalo o ke alakai ana a ka Moi. Iwakaiua maa Aiii Ahaoleio maiaio o ke alakai ana a kooa manamaoaiima oui, a aa piha hoi ka Haie Ahaolelo me oa luna aahaa, laoa helu ame oa luoakanawai. O ke ano iho la ia o ke aupanl i koho ia e na makaainana i ka makahiki

1536. Ma ia makahiki no hoi he amikamamaiwa mau lana aupaoi i koho ia maanei, i hai ia me ka luna ieta nui a me ka n&muka o ke aupuni. Hele huhu ka mana kaokoa o ka Moi. Nui na hana pono ole aku ika hilahila i hana ia. Hooana ia he heiuna nui ona koa i Kona. I mea aha? I mea e hoohaule ai ika moho ana makaainana. I mea e hoonui ai i ka heluna baiota o na moho e kokua ana i ka Moi, a ma kahi o ka paiiu baiota malaila ka Moi kahi i noho ai apo ka la. Ua hookaulaa ia ka helu a me ka ohi ana o ka auhau i kumu e haule ai ka oleio hooholo hilinai oie 1 na Kuhina ma oka pakali ia ana o kahi oihana helu me ohi auhau. No keia mau haua ua hoohui īho he heiuna nui o na makaainana a kaiehu aku

la iua auo hookele aupuni nei. Ua ku lokahi lakou ma ia manawa, a eia no ke ku lokahl nei. Ua hooikaika lakou e loaa ona kulana hookele aupuni maemae ma o na lunamakaainana, a ua loaa. Aole he mea ku maiie na kumuhana hooholomua. Ina ua makemake oukou e hoi hou i ke au kahiko o ke ano o ka hookele aupuni ana, hoi nui aku* A ina ke kokua ia nei ka makou kumuhana e hooikaika nei i keia la, ho aku kakou imua i kahi o ka holomua. Ke hopohopo nei kekahi poe no ka hopena o mua aku nei e kau iho ana maluna o ka aina, a ke hopohopo pu nei no ka holomua ole ona hana. O lakoa no ke hopohopo a aole owau. He kakaikahi na aupuni ma ka ilihonua i like ole ko lakou holomua ma na mea pili hookele aupuni kuokoa mamua o Hawaii nei. I ka makahiki 1886, ua kaa ka mana kaokoa o ke kakau

inoa ole ana ma kekahi bila kanawai i ka Moi. O kona "Hooie" ana ua oi ae o ke koikoi mamua o na mana kohoho kanaha kumamawAln. Aole pela i keia wa. Ua hiki i ka hale ke hooholo i kekahi bila kanawai i hoole ia e ka Moi. Ua pau no hoi i ke kipaku ia na luna aupuni a pau mai ko lakou iiio ana i hoa no keia hale. Ua hikiwawe ko kakou holomua i keia wa; no ka mea, ma kahi e haalulu ai o ka Aha Kuhina imua o ka Moi, he Aha Kuhina ko kakou I keia wa a aia lakou maluna ae ona, a o ka lakou alakai oia wale no kana e hooko. He oiaio ka ka luna hanohano o Kohala i olelo iho nei, he la hou keia no Hawaii. He la hou io no keia a he la hauoli pu. Ile la no, aole i maopopo ia'u okalahea ana Ia ia, aka, he la no e hiki mai ana, a e like me ka puka a me ka napoo ana o ka la, e kaa ana ka mana kuokoa o ka aina nei maloko o ka lima o na makai ainana, a aole o kakou alii. Aole o'u manao ua makaukau ka aina i keia ia. Aoie no paha e makaukau ana i keia makahiki ae, a aole no paha e makaukau ana no kekahi mau makahiki loihi e hiki mai ana, aka, aia no he la e hiki mai ana, no ka mea, o ka mea ia i ike ia ma ko koko ia ana o ke au o ke ao liolookoa a puni. Ua hala na la o ka ai haaheo ana o na' alii, a me na la o na hana kakauha malnna o na kani a-i o na kanaka. Ua hiki mai kakou i na hana i hana ia i keia la—keia la hou o Hawaii. He kanakolu-ku-mamakolu ka nui o na poe i kakau inoa maialo o kekahi olelo hoohoio i waiho ia aku imua o ka Moiwahine e Kakoo ana i ke kumuhana, na ka poe i kohoia e wae i ka Aha Kuhina, a e kue ana i ke koho ia ana o ka Aha Kuhina o ka poe pilikino. Aole i paa ioa ka manao o kekahi poe o keia huina a ua hoi liope. Ua hiki no. £ ku ana ke koena no lakou iho a hiki i ka hopena, a ina e haule pio, e haule pio no iakou me ko iakou hae e welo mau ana. O ka mea nana i haku i ka pane a ka Moiwahine, ua hemahema laona oie, aka i ka ae ana aku ua ae no ke Aiii me ka manao maikai no ke kahua i waiho ia aku ai, e kuka ia mai ka hapanui ma ka wae ana i ka Aha Kuhina. Ua aee aku kakou imua hookahi keehina. Mai emi hope kakou. Ke olelo nei au, o ka Aha Kuhina i hoonohonohoia e Mr. Makapoiena me kona kuka mua ole me ka hapanui onahoa okahaie, ua kue mai oia i ka Hale Ahaoleio, a ua iike ia me ko ka Moiwahine kue ana mai, ina o ka Moiwahine ma ko Makapolena wahi. Aole lamakeiaake iia ka Moi Makapdena oia e rala mai a aoie no hoi na ka Moiwahine LUiuokaiani. I ka wa i

onou ia aku *i ota noho Lolo Kohioa i ke Alii Naouuia, oa poloa koke iho la oia i kooa kalaoa hoa oo ka Ahaolelo a poina iho U olm i ka poe naoa oia i koho, a me ka ni ole aka i koaa m&u hoa, eia ka oa lilo ae la oia he Kohina. He hoaloha malkai o Mr. Kumana nooa, aka r he mea pono e ao ia aka ola i kana hana kopono e hana ai. Ano, e Mr. Peresidena t o makoa ke koena iho i koe eia'oo makoa ke ka nei ma ke kalana no a Mr. Makapoleoa a me Namana f haalele iho &i. Aia makoa e koi aku nei e hooko ia ka makemake o ka hapanai o oa hoa a me ke kamahana pa, ke noke mai nei laaa i ka awa me ka oleio ana— he huhu a lili piUkino ! he poe hoohui aapunl! ke uwa mai nei ka Lolo Kuhina aole he mea pono e haawiia i manawa no makoa. Ke hal aku nei aa ia oakoa e na keoaimana, i ko oukou wa e ike ai aia he haaeio iwaena oka oakou īnaa haa e manao ana e hoomoe, he mea makehewa ko oukou hoomoe ana maialo 0 ke kinana moano ekoiu pale me ka manao pu ana aku e kiko mai ana ihe keiki. Oka ninau nui wale no, e ohi a e hoonohonoho ia anei ka Aba Kuhina maiaio a i kulike ai me ke Knmukanawai a me na kumuhami, a i ole, e ohi a e hoonohonoho ia anei e kekahi mea kino hookahi? Ina ua maikai ke kumuhana i manao ia i ka wa i kakauinoa ia ai o kela olelo hooholo e ka hapanui o na hoa o ka Hale, alaiia, ua maikai no ua kumuhana la i keia wa ano. lua ua lawa kona maikai e hiki ai ke hakoko ia ia wa, alaila, ua lawa kona maikai e hiki ai ke hakoko ia 1 keia wa. Ina ona olelo i kahakaha ia ia wa ua kukulu ia maiuna o ke kahua paa, alaiia, ua paa no kona kahua i keia wa. Aole loa au e ae e hoi hope, a aole no au e nana owai la o makou ke hoi hope, aka, e hakoko aku ana au malalo o ia kumuhana a hiki i ka wa a ke Akua e kokua mai ai ia'u, a lilo ua kumuhana la i mea mana nui maloko o keia aina. Mai ae oukou ena hoa Hawaii e alakai ia ko oukou noonoo a manao mamuli o ka iilo ana o kekahi o ko oukou ili hookahi i Kuhina no ko na Aina E, a kokua i keia Aha Kuhina. No'u nei aole loa au e ae e alakai ia ko'u noonoo a koho me ia ano. A ina eku ae oukou a olelo ae aole oukou e kakoo i ke aupuni i hookele ia malaio o ke alakai ana a na iunamakaainana a me na alii i koho ia e na makaainana, alaila, o ko oukou hoole ana no ia i ka pono a me ka pomaikai o ka poe nana oukou i koho. Eku oukou a e kakoo iokahi i ke kumuhana e loaa ai ka pono a me ka pomaikai no ka poe a pau. Ma ka panina na kamailio ana ua kamailio ae la o Kakina no kekahi mau mea epili ana no na lono kamailio i wawa ia ma na huina alanui. Ua olelo aku ka Ilamuku iaia ina aole e holo ka olelo hooholo, e lawelawo ana na kakoo o ka olelo hooholo i na hana wikani oka ikaika. Aolo he oiaio oiA maii nlelo. ona liana ku ike kanawai a malalo o ke kumukanawai ka lakou hana wale no ia e hana ai, a aole ma kekahi ano e ae, a ina e hauleliia lakou ma ka lakou mea i manao ai i keia wa, alaila e kali no lakou a hiki i ka manawa e hiki ai ke hooko piha aku.