Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 39, 24 September 1892 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA I NA

 

Luna Nana Koho Balota

 

Ke hooiaha ua aka nei ka loho i na mea a pau, i mea e hiki au ke koho ma ke

KOHO BALOTA KUIKAWA,

I kokala ia no ka ia 4 o OKATOBA nenei, e kookaa mua ka poo koho i kookau ole ia o ke kaoawai,

I ko Lakou mau Auhau Pilikino

NO KA 1892,

A e hoowaopopo i na ua paa ko lakou mau inoa ma ka

BUKE INOA

O K A POE KOHO ALII.

CHAS. T. GULICK,

Kuhina Kalaiaina.

Koeoa Kalaiaina, Sept. 22, 1892. 2408-2t

 

Ka Aupepa Kuokoa

ME

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

 

No ka Makahiki.         $2 00

No Eono Mahina.        1 00

Kuike ka Rula.

 

NA PUKA ANA        1          2          3          4          5          6

                                    Pule     Pule     Pule     Pule     Pule     Pule

Iniha                            $ 1.50  $ 2.00  $ 3.00  $3.00   $ 3.50  $ 4.00

2 Iniha                         2.00     2.75     3.50     4.00     4.50     5.00

3 Iniha                         2.50     3.50     4.50     5.00     5.50     6.00

4 Iniha                         3.00     4.00     5.00     6.00     6.75     7.50

5 Iniha                         3.50     4.75     6.00     7.00     8.00     9.00

6 Iniha                         4.00     5.50     7.00     8.00     9.00     10.00

 

O na Olelo Hoolaha a pau o hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.

 

HOOPUKALA I KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

H. M. WHITNEY, Luna Nui,

@. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

 

POAONO. – SEPATEMABA 24, 1892.

UA komo aku ke komite o na wahine i ka la 20 aku nei, a ua waiho aku i ka lakou Palapala Hoike Manao i ke Alii ka Moiwahine e noi ana e kaohi mai i kona pulima ahi mai kakau Iho maluna o ka bila lulu piliwaiwai, ke hooholo ia e ka Hale. Eia mai ua palapala la ke puka aku nei ma ka pepa o keia la.

 

“PUALI KA HAU NUI I KA HAU IKI.”

O ka hoopaapaa mawaena o na hoa ahaolelo he 24 i koho ai no ka hilinai ole i ka Aha Kuhina pahonohono o ku nei I keia wa a me 21 ma ka aoao hoopan i ka Aha Kuhina pahonohono o ku nei i kein wa a me 21 ma ka aoao hoopan i ka Aha Kuhina a waihoia ai i ka la 16 o Sepatemaba no ko ka Mana Hookolokolo wehewehe mai i ka mea pololei ma na olelo o ke Kumukanawai, ua puka mai ka wehewehe a ka Aha ma ka Poakahi, o ka 24 aole in o ka hapanui o na hoa i kohoia. Nolaila, ua mana ka hapa uuku i koho ai e hoopaa i na kubina ma ka la 15 o Sepatemaba, a “ua puali ka hau nui.” O ka ninau i keia wa, pehea ana la ka loihi o ka Aha Kuhina o kakoo ia ana e ka hapa uuku? No ka manawa wale no anei, a i ule, no ka iwakalua paha malama?

            Eia kekahi kumu hoopii i ka Aha Kuhina i pau ke waibo nei ma ka papa o ka Ahaolelo, oia ko ka ilamuku mau hana i hoohuoi ia e ka lahui a me na hoa pelukua a iwi kuamoo ole o ka Hale Ahaolelo. E kaukolo ia aku aua anei ia kumu hoopil maluna o keia Aha Kuhina pahonohono, a i ole, e hohe wale ana paha ka Ahaolelo mai ke kahua mokomoko mai? Ina e kuemi hope wale ana ka Ahaolelo, alaila, ua papalua ka wikani a me ke oolea “o ka mana mahope aku o ke kalaunu,” a e hopepe wale ana ka maua lahui i hooili hewa ia maluna o keia poe kakani waha. Alaila, o ka mea i koe, e hele aku ana lakou ma ke ano malimali me ka ike ole he mana oi ae ko lakou.

            Oiai, ua kuene pouo aeuei ka Aha Kuhina hapa uuku, a ke lawelawe popopulu nei i na hana o ka Hale Ahaolelo, aka, ke kali aku nei ka lahui heaha la ka lakou kahua hana e hookele aku ai i ka aina. E hele aku ana no anei e like me ka Aha Kuhina i pau ka heha wale iho no, aohe mau kumuhana maopopo, a e kaukai aku ka pono ma ka ulla pomaikai wale mai o ka manawa? Ina pela, komo hewa ka waa.

 

NA MOHO HOLO ALII.

Ke aluka mai nei na moho holo alii no na noho hakahaka e hoopiha ia aku ana ma ka balota i ka la 4 aenei o Okatoba. He mau moho kupono o M. P. Robikana a me C. L. Hapakini, no ka manawa i koe o ko kau o eha makahiki, eia nae, hookahi wale no makalua no ia mau inoa. He mau moho kupono no hoi o H. Waterhouse a me Cecil Brown, no ka manawa i koe o ke kau eono makahiki, a o ka hookahi wale no ka hewa o kahi e komo aku ai lakou. O lakou a pau, ke ole makou e kuhihewa, e hele ana lakou no ka hoonipaa ana i ke aupuni maikai. He poe moho e ae no nae kekahi e holo nei.

            Nolaila, ua kaa ke koikoi o ka wae a me ka hookomo ana i na balota no ke kanaka e koho io ia ana a puka mai, maluna o oukou e na poe kupono i ke koho halota.

 

Nuku o ke Awa o Honolulu.

Ua holo aku ka Luna o na Hana hou i waho o ka nuku o ke awa i ka Poalua nei, maluna o ka mokuabi kolomoku Hiiaka, i hoolako ia me na lako no ke ana hohonu ana, ma kahi o ka nuku awa i aelike ia ai e hoohohonu. Me ke ana ia ana, ua loaa aku kekahi mau wahi, aia ma kahi o ke 30 ahiki i ke 32 kapuai ka hohonu, a koe kekahi wahi aia Iwaena konu, he 29 wale no kapuai. Aia no he mau kanaka hana malalo o ka noho poo ana o Mr. Dodge o ka oihana anaaina e una nei a hailona iho i kahi i eli ia ai e hoohohonu iho. Aole keia o ke ana a ke aupuni e hoopau ia ai ka eli hou ana, he ana hikimua wale no keia a mahope aku ke ana hoopau loa ana e kaawale ai ka mea aelike eli awa mai ka aupuni aku. Ma keia ana hoolala wale no, ua kokua ia ka Luna o na Hana Hou e ka luna kiloi kepau ana hohonu o ka mokukaua America Bosetona. Oiai e makemake ana ke kapena o ka Bosetona e ana maoli no ka hoike aku i kona aupuni, nolaila e ana io aku ana no oia no ko kona aupuni pomaikai iho ma kela mua iho.

 

Ka Make Emoole Ana o Rev. Jos. Bikanele.

            I ka hora 8:45. o ka po Sabati i hala, Sepatemaba 18, mamua iho o ke alo o ka luakini o Kaumakapili, oiai o Rev. J. Bikanele e hoi ana no ka home mahope iho a ka pau ana o kana haiolelo naauao a kue ikaika loa i ka bila lulu piliwaiwai, ua hina iho la oia i lalo me ka olelo he eha aia mahope o ke poo. Ua hoouka koke ia oia iluna o ke kaa lio no ka hoihoi i ka hale ma alanui Kukui. Ma ka iho ana aku o Kaopuaua, ua lele loa ae la kona hanu mahope o ka hooho ana ae. “Ua pau pono.” Nolaila, mamua o ka hiki ana i ka hale, ua haalele pau loa mai ka hanu i ke kino.

            Ua hanau ia oia ma Tahiti i Augate 27, 1829. O kona mau makua, he mau lala no ka Misiona i ka paeaina o Tahiti i hoouna ia mai e ka Hui Misionari o Ladana. Mahope o ka haalele ia ana o ka Misiona malaila mamuli o ka pakaba ia ana o Tahiti e Farani, ua holo mai oia i Hawaii nei a ua ike ia oia e lawelawe ana i ka hana kamana ma Honolulu nei, ua komo oia i ka Ekalesia o Kaukeano me Rev. H. H. Paleka malalo o ke kahu o Rev. Mr. Taylor.

            I ka 1853, ua holo mai kekahi Alii Nuuhiwa ianei e imi ai i Misionari no kona Iahuikauaka. Ua hoolala iho la ka Ahahui Misionari e hoouna i elua mau kahunapule Hawaii a me elua kumuao me ka lakou mau wahine. Ia manawa, ua haawl ae o Mr. Bikanele laia iho e holo i Mirionari nana no e kokua iaia iho a e hapai i ka hana Karistiano e hiki ana iaia. Ua noho oia malaila he ehiku makahiki me ka hoomanawanui i na ehaeha mawaena o kela mau labui paakiki. Mamuli o ka hune a me na ehaeha i oi aku mamua o ka mea hiki iaia ke hoomanawanui, ua hoi hou mai oia i Hawaii nei. Ma Ewa, Oahu nei, ua malama kula a hoonaauao aku oia i na Nuuhiwa i hele pu mai ai me ia, a ua malama pu i ka ekalesia o Ewa malalo o ka Ahahui Euenelio nui o ka Pae Aina nei. Mamuii o ka make ana o kekahi mau haumana Nuuhiwa a me ka huli hoi ana aku o kekahi poe, ua hoopau oia ia kula.

            I ka 1867, ua koho ia oia e hoi e malama i ka ekalesia ma Hamakua, Hawaii, kahi ona i paahana ai me ka holopono a i hoohua nui mai. Oiai oia malaila, ua mare iho la la i ke kaikamahine a Rev. E. Bona, oia o Ellen i ka 1868. O ka hua o kein awaiaulu ana ahiki i keia wa, he ewalu mau keiki, he elima o lakou i ka aina e kahi e hoonaauao ia la, a he ekolu imua o ko laua alo.

            I ka 1884, ua nee mai oia me kona ohana i Honolulu nei. Oiai he ano nawaliwali kona kino, aka, ua komo kauhale aku oia e wehewehe ana i ka Baibala a e haipule pu ana ma na hale. Ua kukulu pu no hoi oia i ka Ahahui Kinai Hoomanamana ma Honolulu nei a ua pai aku i na apa pepa e hoonaauao ana i kona mau hoahana no ke kinai ana i ka hoomanamana.

            Oiai e ola ana me ka nawaliwali, ua kono ia oia e na ino o ka bila lulu piliwaiwai e hookomo ia mai oei, e haiolelo kue aku me ka ikaika i na ino a me na pilikia e hiki mai ana, ke hooholoia. A ma ka pau ana o ia haiolelo, ua apo ia mai la oia e ka make.

 

AHAOLELO O 1892

[Koena La Hana 88.]

Akoakoa hou ka hale i ka hora 1:30.

            Olelo o Koahou, aia na ka hapanui o na hoa kohoia e hooholo i ka olelo hooholo. He elua mau hakahaka e waiho nei. Nolaila manao oia, aole e hiki ke noonoo ia keia olelo hooholo. Oia ke ano i kona heluhelu ana i ka pauku 41 o ke kumukanawai. Nolaila, e koho ana oia ma ka aoao hoopanee loa i ka olelo hooholo.

            Kamailio o Wilder – Ua kokua oia i ka olelo hooholo no na kumu penei: He elua pule i hala aku, ua kipaku ia ka Aha Kuhina. Ua ike ia e na mea a pau, ua waiho ia aku he kahua e ka hapanui o na hoa. O ke kahua, ua lawe ia aku e ka hapanui, a oia no keia, na ka lahui e hoomalu i ka aina ma o ka Ahaolelo la, a nolaila, he mea pono e loaa he leo i ka Ahaolelo i ka wae ana i ka Aha Kuhina. O keia kahua, ua hoike ia aku i ka Moiwahine e ke Komite o ka hapanui i kakau inoa malalo o kekahi olelo hooholo, oia he iwakalua-kumamahiku i kakau me ka makau ole, he eono i ae e kakau inoa malalo o ke kahua, aka, malalo nae o kekahi kumu. Ua ae ia, ua hana ka Moiwahine e like me ka makemake o ka olelo hooholo. Aole oia i ae ua hana pela. Ma ka pane i ke Komite, ua kahea aku oia ia Mr. Peterson e kokua iaia ma ka wae ana i ka Aha Kuhina. Aole i makemake ka Hale i kekahi kokua. Ua noi ia aku oia e kahea mai i kekahi iaia o ka aoao kue nana e wae i ka Aha Kuhina, aole o ke kokua aku iaia i ka wae ana. Heaha ka hana mua i ko Mr. Peterson wa i kahea ia mai ai? Ua halawai ke komite me ia a ua hookikina mai oia e paa no he elua mau inoa o ka Aha Kuhina mua, a owai ia mau inoa? O na inoa no elua o ka Aha Kuhina i kipaku mua ia aku ai. E loaa anei ka lokahi ke onou ia mai he elua o na kuhina i kinaku ia no ka hilinai ole ia? Aole, a malaila i pau ai, nolaila ua hoike aku o Mr. Peterson i ka Moiwahine, aole e hiki iaia ke wae i Aha Kuhina. Heaha aku ka hana i koe? Ua lohe ia mai, ua wae ia he Aha Kuhina na kekahi mea aole he hoa no keia hale, aka na ka poe mawaho, owai la ia, o ke Akua wale no ka ike, ua maopopo ia’u aole au i ike. Heaha ka hopena? Ua lohe ia ma na wahi a pau o ke kulanakauhale i ka Poalima i hala, ua paa ka Aha Kuhina a e kukela ia mai ana, aka i ka wa hope loa, ua hoole kekahi, a nolaila ua hoopanee ka Hale a i ka Poakahi. Ia manawa mai, aia he wawahi ana o ka pepa hahau. Mahope o ka hoole ana o ka inoa i hoomaopopo ia oia ke Kuhina Waiwai, ua imi hele ia aku e hoopiha i kela hakahaka, eia nae ua hoole wale no ka poe i noi ia aku. Mahope loa, akahi no a noi ia mai ke Kuhina Waiwai o keia wa e wae. Un hiki anei i ke Kuhina Waiwai o keia wa ke olelo mai nana i wae keia Aha Kuhina? Aole e hiki ia’a ke manao aku e aa mai ana oia e olelo pela. Ua kena wale ia mai no oia e hoopiha i ka makalua hakahaka o ka Aha Kuhina i kui mua ia. Ina hoi oia e olelo mai ana nana i wae i keia Aha Kuhina, alaila, ua hoowahawaha loa maoli oia i kona poe hui hope loa iho nei a me ka Hale. Ua lawe mai oia i ke koikoi mai ka Moiwahine mai, a kuene iho la maluna ona. Ua olelo ia, o ka poe e koho ana mahope o keia olelo hooholo, he poe hoohui aupuni wale no. Ina pela, aole loa au i ike. Aole au e kapa aku ana, eia ka Aha Kuhina ma ka aoao o ka bila lulu piliwaiwai; aka, ke kapa nei au, o ka poe i makemake i ka bila lulu piliwaiwai, oia ke kokua aua e hoopaa i keia Aha Kuhina. O na olelo hooweliweli iho nei a Kaunamanao, no ke kipaku ana i na Kuhina, aole loa ia he mea e hoololi ai i ko’u manao, a i ole ia i na hoa o ka Hale. Ua olelo iho nei kekahi hoa, no moe iho o Ashford a me Kakina e like me ka ilona a me ka hipa, no ke ake e komo i ka Aha Kuhina. Aole o’u manaoio ia me@, aka, @e manaolana ko’u e lo@ o na poe kanaka maikai e like me laua.

            Manao o Kapahu, he olelo hooholo kue keia i ke Kumukanawai, no ka mea aole i loihi iho ka manawa e ike ia ai ka hana hewa a na Kualua. Ninau oia i ka mea nana i lawe mai ka olelo hooholo ina p@ha he manao kona ua kue i ke Kumukanawai ka olelo hooholo?

            Pane o Smith, aole loa. Ua hookaka ke Kumukanawai ala ka loihi o ko ka Aha Kuhina noho ana maluna o ka hilinai o ka Hale Ahaolelo.

Kamailio o Bush, o ke kahua a ka Aoao Liberala, oia ka hoomau aku i aupuni na a no ka iahui, aole hoi kokua i ka Aha Kuhina e ku ole ana maluna o ia kahua. Maluna o ia kahua, ke ku nei oia a kue aku i ka poeie hoopalaleha ana i ka hoopau aku i na ino e laha nei. Ua no ia kakou e hele mai ianei a e laikini aku i na hana karaima, e hoomanawanui i ka aha Kuhina e hookuukuu wale ana i na karaima, piliwaiwai, sifa, a pela aku. Ina he kumu e ae kekahi nana e alako i ka aina i ka hoohui aupuni, aiaila oia ano aupuni auanei e like me ko keia i keia wa ka mea nana e awiwi. Aohe kanaka e ku ana maluna o ke kahua, e ae e hoomalu ia lakou i keia wa e ka poe ino. O Enelani ke kahua oiaio o na aupuni alii kuokoa. Ke noho alii nei ka Moiwahine Victoria no ka pono o ka lehulehu, aole ona hoomalu no ka pomaikai, o ka poe kakaikahi. He elua o na kuhina i kipaku ia aku i hoihoi hou ia mai nei, a he elua i wae ia mai kahi poai uuku loa ae, oiai e hookae loa ia ana ka aoao hapanui o ka Hale. O kekahi o na Kuhina, ua olelo aole e noho pu me kekahi o na kuhina e noho pu nei. A oiai e imi pomaikai aku ana kakou ia America Huipuia, eia nae ua kahea mai nei ka Moiwahine i ke kanaka nana i lawe mai i kekahi olelo hooholo hoohaahaa i ke Kuhina America, a i kiola ia ni ua moolelo la e ka Hale mahope iho. Ua kuoioi maoli ke Kuhina mua i pau a me Mr. Neumann o ka hoi hou ana mai nei mahope o ko laua kipaku ia ana aku, a pela aku, a pela aku.

Kokua loa mai o Iosepa i ka olelo hooholo. He mea pono e ku ka Hale maluna o kona mau kahua, a i ka wa e ike ia aku ai he aha Kuhina @, m@ olua hoa o aha kuhina mua i kipaku ia, aole e pono e kokua. Ua like pu me ka ilio e hoi hou ana e ai i kona luai. Aole e hiki i ka hale ke kakoo i ke kanaka lolelua. Eia iloko o ka Aha Kuhina, ka mea i olelo iho iloko o elua hebedoma i hala aole e noho pu me kekahi o ka poe e noho pu nei me ia. Aole ona makemake i na Kuhina o ia ano.

Kokua o Pipikane i ka hooholo loa aku i ka olelo hooholo. Ua maopopo wale no iaia na moolelo o keia poe kuhina.

Kamailio mai o R. W. Wilcox, o ka ninau wale no, ua hilinai a nei keia Hale i ka Aha Kuhina, aole paha? Ua olelo ia na ka Moiwahine keia Aha Kuhina a he hana pono ole iaia ke kipaku ana aku.

Kokua o Kanealii ma ka hoopanee loa i ka oleio hooholo. Aole he hewa a na kuhina i hana ai e ku ai keia olelo hooholo.

Manao ke Alii Pua, he hana hilahila ole loa ka hoao ana e kipaku aku i ka Aha Kuhina mamua o ko lakou hoao ana e lawelawe i ka hana.

Kamailio loihi mai o Kauhi ma ke ano e haawi ia aku i manawa no ka Aha Kuhina e kipaku ai i ka Ilamuku a me na luna aupuni kolohe e ae.

Olelo mai ke Alii Kauhane, aole he oiaio iki ka mea e olelo ia nei, o ka poe e kokua ana i ka olelo ia nei, o ka poe e kokua ana i ka olelo hooholo, he poe hookahuli aupuni lakou, ake oihana, a pela aku. No ka mea, aole oia i ake iki no ia mea. Ua hoike aku keia Hale i ka hilinai ole ia elua o na lala o ka Aha Kuhina he elua hebedoma i hala aku, aka aole nae he mea i ulia iho nana e hoololi i kona manao. He mea pono e hoomaa ia na maa o Enelani maanei.

Manao o White e kali a ike i ka na kuhina mea e hana ai. Aole e holo ana keia olelo hooholo, a nolaila e waiho a hoopiha ia na noho hakahaka.

Kamailio mai o Kuhina Neumans he mau wahi olelo nuku wale no kana e manao ana e kamailio, a o ke kumu, he nuku loa na manao maloko o ka olelo hooholo i makemake ia na pane ana mai ka Aha Kuhina aku. Aole oia i makemake e noi aku i ka hale e hoonoho no ia ia ma ka noho o ka Loio Kuhina, aka, he manaolana kona e hana ana ka hale i ka mea pono a kaulike. Ua lawe pupuahulu ia mai keia olelo. Aia a loaa he iwakalua-kumamalima poe ma ka ae alaila holo a o ka pau no ia o ka Aha Kuhina. Manao oia o ke kumu i lawe pupuahulu ia mai ai o ka olelo hooholo mamuli no ia o ke ano opiopio o na makahiki o ka mea nana i lawe mai, a me ka opiopio pu o ka mea nana i kokua. Ina e holo ka olelo hooholo e waiho iho no ka Aha Kuhina i ko lakou noho me ka haaheo nui.

Kamailio loihi mai ke Alii Kakina ma ka aoao kokua i ka olelo hooholo. (E loaa no kana haiolelo ma ka pepa o keia pule aku.)

Ma ke noi a ke Alii Peterson, ua hoopanee ka hale a noho hou i ka hora 7:30 o ke ahiahi.

HALAWAI AHIAHI.

Akoakoa ka hale ma ka hora 7:30. Olelo ka L. M. Waipuilani, ua nui na olelo i kamailio ia ana hoi i lohe ai i hiki a i lawa iaia ke hooholo i kona manao. O na olelo e pili ana no ka piliwaiwai a me ka opiuma, aole ia i pili i na Kuhina hou e noho nei i keia wa. Ua olelo ka Luna o ka Apana Ekabi, o na hoa e kokua ana i ka hila kanawai lulu he poe kakoo lakou i ka Aha Kuhina. Kakoo oia i ka Aha Kuhina, aole nae i ka hila kanawai lulu. (Luna Waila – Hauoli au i ka lohe ana i kena.) Ua kuhea ia mai ke alakai o ka hapa nui o ka hale e ka Moiwahi e hoonohonoho i Aha Kuhina, i kulike ai me kekahi manao o ka olelo hooholo i waiho ia aku imua ona. Aole he wahi olelo i hoike ia e pili ana no ko ka hale kaohi ana i ka mana kuleana e hoopau aku ai i ka Aha Kuhina. Ua lawelawe ia keia ano hana maloko wale no o kekahi aha halawai hoonohonoho Aha Kuhina, a aole maloko o ka Ahaolelo. Ina ua loaa ka hilinai ia o keia Aha Kuhina e ka poe mea dala, alaila, e noho no lakou. O ka mea wale no e ike ia ai o ko lakou hilinai ia oia no ka hoao ana aku ia lakou. No na mea e pili ana i ka hoopae opiuma a me piliwaiwai, ua laulaha mua ia mau mea iloko o ka makahiki 1890. O ka makahiki ia o na hana mana. Lilo ka opiuma i uinihapa, a pela aku. He mau hoike Komite kekahi e pili ana i ka opiuma. A ina e hoopaakiki ka Loio Kuhina mahope iho o kona ike ana i ua mau hoike la, alaila, o kona wa ia e kokua ai i ka hoopau ana aku i ka Aha Kuhina.

Ke Alii Peterson. – Nui ka’u mau olelo i lohe mawua o ka hoomaha ana o ka hale e pili ana no ke aupuni i hookele ia e ka poe i koho ia e na makaainana. Nui na palahinu maloko o ia mau olelo. Uuku nae ka io. Aohe he pili no na mea e kamailio ia nei. Aole pela i hana ai ka Aoao Hoomaemae i ka M. H. 1890. Aole lakou i kono aku i ka Moi e kauoha mai i ke alakai o ka Aoao Hoomaemae Lahui e hoonohonoho i Aha Kuhina. Nui na kamailio kualehelehe a ke Alii o Maui mai. Heaha ke kumu kue nui? No ka hoi hou ana ae he elua mau lala kahiko o ka Aha Kuhina mua iloko o ka Aha Kuhina hou. Nui kona kue ia. Ua kono ia oia e ka Moiwahine e hoonohonoho i Aha Kuhina. Haawi oia i ekolu makalua no ekolu lala o ka Aoao Hoomaemae. Ua hoole ia. Hooikaika hou a hoole hou ia no. Hoike aku au i ka Moiwahine aole he hiki ia’u ke hoonohonoho i Aha Kuhina. Kahea ia ke Alii Makapolena, Hoonohonoho oia i Aha Kuhina a oia ka Aha Kuhina e noho nei.

L. M. Akepoka. – He hoa’loha au no na lala a pau o ka Aha Kuhina i na no ko’u aoao lakou a no kekahi aoao paha. Aole loa nae au e kokua i kekahi lala kahiko o ka Aha Kuhina mua ina e hoi mai ana oia me ekolu mau anela hemolele hou. Ma ke kumu hea la i loaa ai he laikini ia Mr. Numann e hiki ai iaia ke hoi hou ae iloko o ka Aha Kuhina (Mr. Numann. – I hoi hou ae au no ka nele o ia makalua, a i kumu no hoi e lilo ole ai ia oe.) Aole i ae laelae ka lunaikehala o ka Loio Kuhina e waiho iho i kona noho i ka wa ona i kaiehu mua ia ai, a no ia kumu ua hoi hou mai nei oia. Aole no i hoolohe ka Moiwahine, aka, na hookohu mai nei no oia he elua o ua mau mea kahiko ala i hoopau ia aku, a eia ke noho mai nei me ka olelo ana, “eia no maua la, e na keonimana.” Pela io no paha, aka, e akahele, o hiki hou mai no auanei he wa, a ma ia wa au e kaiehu aku ai ia olua me o’u mau kamaa buti. [Akaaka.] Ua hoohaahaa ia ka Hale. O ka wa keia e malama ia ai ka hanohano o ka hale, a e kipaku aku i keia Aha Kuhina me ka hookalua ole. Ua like keia Aha Kuhina me na aeahaukae he eha i loaa aku i ka ona hale e pakaha ana i ka waiwai o kona pa hale. Me ka ikaika o na lima a me na peku ana a ke kamaa, pau aku la lakou i ka puhee. Mahope iho lohe hou oia he nakeke. I hele hou aku ka hana ua hoi mai he elua, a o ka ekolu o kekahi no o na kauwa i kokua iaia. O keia kauwa o ke Kuhina Nui no ia o keia Aha Kuhina hou. Ua like no hoi me kekahi ano i’a i kapa ia he sucker. I kona wa e ale ai i ka maunu ua ale oia i ka makau, maunu a me ke aho, a me ka opa wale ana no i knoa pu a-i e hemo ai ka makau. Pela kakou e hana si iais. O ka oiaio wale no, o ka Ilamuku o ke Aupuni ka mapa nui hookahi mahope o ka nohoalit. Ua ike na mea a pau i keia. Nana i kuhikuhi a alaksi. Ua olelo ia he mau hana keia e hookomo hou ana i na waiwai iloko o ka mana o ka hookele aupuni. Kokua au ia lakou malalo o keia kumuhana hookahi, no ka mea, ua pono a un pololei. No no ka mea, ua pono a ua pololei. No ka hopena o keia mau kamailio ua olelo ae oia penei: Ina o ke Akua he Akua ia, e koho aku Iaia, a ina o Bolabola ke Akua, koho aku iaia.

Makemake ka L. M. Nawahi e haawi i manawa i ka Aha Kuhina e hoopau ai i ka Ilamuku. Ina aole lakou e hana pela mahope iho o ka hala ana o ia manwa, e kokua no oia ma ka aoao e hoopau ana ia lakou. Ae oia e haawi i elua la no lakou e hana ai pela.

Mahope iho o na kamailio ana a ka Luna Nawahi, ua ulu ae la kekahi mau ninau e pili ana no ko ke Alii Kanoa nalowale ana aku mai ka Hale aku, oiai oia no kekahi i ka manawa i wehe ai na hana, a ua hele aku na kamailio a me na ninau ana a hiki i ka nui loa ana, a ua kuhi ia na ka Aha Kuhina keia mau hana. Iloko o ka uluaoa o na leo ua hoopanee iho la ka Hale ma ke noi a ka Luna White a hiki i ka hora 10 o ka Poaha.

 

Kaikamahine Hololio Makau Ole.

Aia ma ka mokuaina o Tekaseka, Amerika Hui, he kaikamahine kau lio makau a wiwo ole ma ka inoa o Kate Chapman, a ma kona inoa kapakapa, ua ike a ua kamaaina ia oia ma ka inoa o “Bronch Kate” ma ka apana ana e noho ana a ma na apana e pili kokoke mai ana. Aole wale oia i kaulana a makahehi ia no ka makau a wiwo ole ma keia mea he kau lio, aka, ua o kaa kona kaulana pu ma ka hiehie a me ka ui o kana kau ana.

He kaikamahine oia na kekahi kanaka hanai bipi a ma na kula palahalaha hahai bipi me na keiki paniolo bipi i hoohaia ai oia i kona mau la opiopio a hiki wale i ka wahine makua ana. Ua hiki iain ke kau i ka lio i ka ekolu o kona mau makahiki. Oia nei ka punahele a milimili a na keiki paniolo a pau, a i ka wa e makemake ai oia i lio ua awiwi loa na mea a pau e haawi i kona lio ponot @o@a a o ike ia no ho puulu lio nui e hoopuni ana iaia. Ua molia na keiki paniolo i ko lakou mau lio nona ina he mau mile mamao lakou e hele wawae ai.

O keia Kate, ke kaikamahine kau lio makau ole a hooholo lio hiehie nui, ua piha iaia na makahiki he umi-kumamaono i keia wa, a ma ke ao holookoa a puni me he mea la oia nei ka helu ekahi a pela no hoi ka olelo ia. Aole loa oia e hookaulua no kekahi sekona ina e komo ka manao iloko ona e kau maluna o kekahi lio hou ahiu a huhu, a aole no hoi oia e hookaulua i ke kau ana ina he noho a noho ole paha ko ua lio la a akahi paha a kau ia ka noho.

Aia iloko o ka puulu ho o kona makuakane kekahi lio i oi loa ae o ka huhu mamua o na lio e ae a pau, a ua kaulana a ua kapa pu ia ka inoa o keia lio – ka lio pepehi kanaka. O keia lio aole wale o ka owala, holo pukalaki a pela aku, na mea i maa mau iaia, aka, i ka manawa e haule ai o ka mea e kau ana maluna ona mahope iho o koua owala ana, e huli hope ae no oia a nahu, peku a hehi pu, a pela i kapa ia ai kona inoa ka lio pepehikanaka.

O ka lio hookahi keia aole i kau iki o Kate. He hookahi a elua paha manawa ona i kau ia ni a no keia mau hana lapuwale, nole oia i kau hou ia, – ua makau ia oia e na kanaka. Ua makemake nui o Kate e kau maluna o keia lio, a ua lehulehu no hoi na manawa ona i noi ai e kau oia, aka, aole i ae na kanaka paniolo bipi o kona makuakane, a ua hooikaika uui lakou e hoopuhili i keia makemake o ka lakou punahele, a ua hele loa aku ka lakou hana akeakea a kiai maoli i ka lio maloko o ka pa.

Aka, o keia makemake o Kate aole loa oia i ae a hoopuhili ia. Nolaila, ma kekahi la hele aku la oia maloko o ka pa, hoohei aku la a paa ua lio nei, kau a hoa pu iho la i ka noho a paa, palulu iho la i na maka a paa, a alakai aku la i waho o ka pa a kau ae ia. Ua ku malie loa ua lio nei iloko o keia mau hana a pau a Kate a hiki i kona kau ana, aka, i ka wa i hemo ai o ka palulu maka, o ka manawa ia o ua lio nei i hoomaka ai e owala a e hana i kana mau hana ino. I o a ianei laua e holo nei; e ku malie ana ua lio nei i kekahi manawa, a o ka hana wale no o ka owala; e huli ana i hope a nahu i ke kaula kaohi, aka, iloko o keia mau hana a pau, aole i haule o Kate, a o ka hopena ua lanakila o Kate maluna o ka lio, a ma kahi a Kate e makemake ai e hele he hooko wale no ka ua lio ala.

 

Hoolaha Hou.

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hoo ponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o KALUAIUKA (k) @o Kaanapali, Maui, i make kauoha oie.

Ma ka heiuheiu a me ka waiho ia ana mai o ka Palapala Noi a Kaka (k), e hoike ana ua make kauoha ole o Kalualuka (k) no Kaanapa @. Maui, ma ……………i ka la …..o…. 180 … a e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai.

Ua kauoha ia o ka POAKOLU ka la 19 o Oka loha. M. H. 18@, ma ka hora 10 kakahiaka. @ ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi ia imua o ua Lunakanawai ia, ma ka Hale Hookolokoio, ma Lahaina, Maui, a ma ia ma nawa a ma ia wahi no, e heie mai ai na mea a pau i pili e heike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko iakou, e se ole ia ai ua noi la.

Kakauia uia Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aina, Sept 16, M. H. 1893.

A. N. KEPOIKAI.

2408-St Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APAWA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hoo ponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o MAKAPUU (k) o Kaanapali, Maui, i make kau oha ole. Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai o ka Palapala Noi a M. Maui, e hoike ana ua make kauoha ole o Makapuu (k) no Kaanapali, Maui, ma Kaanapali, Maui, i ka la…….. o………… 189… a e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai iaia.

Ua kauoha ia o ka POAKOLU ka la 19 o Oka tobe, M. H. 1892, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ka Hale Hookolokolo, ma Lahaina, Maui, a ma ia manawa a ma ia wahi no, e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae oie ia ai ua noi la.

Kakauia ma Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aina, Sept. 16, M. H. 1892.

A. N. KEPOIKAI.

2408 St Lunakanawai Kaapuni Apana Filua.

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai J. B. JONES o Lahaina, Maui, i make

Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a D. Kahaulelio, Luna Hooponopono Waiwai o ka waiwai o J. B. Jones o Lahaina, Maui, i make, e noi ana o kauoha ia e kuai i kekahi waiwai paa e waiho la ma Lahaina, Maui, a e hoakaka ana i kekahi mau kumu ku i ke Kanawai, e ae ia ai e kuai ia ua waiwai paa la.

Ua kauoha ia e hele mai ka poe a pau i pili a nie na mea a pau i kuleana i ua waiwai la imua o keia Aha, ma ka POAKOLU ka la 19 o Okatoba, M. H. 1892, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, ma ke Keena Hookolokolo, ma Lahaina Maui, ma ia wa a ma ia wahi e hoike mai ai, ina he kumu kekahi e hoopuka ole ia ai ka olelo kau oha e kuai ia ua waiwai la.

Hanaia ma Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aiua, Sept. 16, M. H. 1892

A. N. KEPOIKAI.

2408-St Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o WAINEE (w), no Wailuku, Maui, i make kauoha ole. Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka Palapala Noi a Polly Brooks, e hoike ana ua make kauoha ole o Waiuee (w) no Wailuku, Maui, ma Wailuku, Maui, i ka la…….. o. ……….189.., a e uoi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai.

Ua kauoha ia o ka POAHA ka la 13 o Okatoba. M. H. 1892 ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia noka hoolohe ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ka Hale Hookolokolo, ma Wailuku, Maui, a ma ia manawa a ma ia wahi no, e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la

Kakauia ma Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aina, M. H. 1892.

A. N. KEPOIKAI.

2408-St Lunakanawai Kaapuni Apana Elua.

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o HAKALAAU (k) no Wailuku, Maui, i make kauoha ole.

Ma ka heluhelu a me ka waiho ia aua mai o ka Palapala Noi a Nunu (w) e hoike ana ua make kauoha ole o Hakalaau (k) no Wailuku, Maui, ma Wailuku, Maui i ka la…….. o Augate 1892, a e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai.

Ua kauoha ia o ka POAHA ka la 13 o Okatoba, 1892, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i koho ia no ka hooloho ana i ua noi la imua o ua Lunakanawai la, ma ka Hale Hookolokolo, ma Wailuku, Maui, a ma ia manawa a ma ia wahi no, e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.

Kakauia ma Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aina, Sept 16, M. H. 1892.

A. N. KEPOIKAI.

2408-@t Lunakanawai Kaupuni Apana Elua.

 

MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o R. KALANIPOO (k), no Hookena, Kona Hema, Hawaii, i make.

Ua heluhelula a ua waiho ia ka palapala noi a S K R Amalu, Lunahooponopono o R. Kalanipoo, i olelola, e noi ana e hoapono ia kaua hoike hope, a e hookuu ia ia a me kona mau hope mai La oihana Lunahooponopono o ua waiwai la.

Nolaila, ua kauoha ia na mea u pau i pili, o ka POAKAHI, la 17 o Okatoba, M H. 1892, i ka hora 9 kakahiaka ma ka Hale Hookolokolo ma Hookena, Kona Hema, Hawaii, oia kahi me ka hora i kohoia no ka hoolohe aku i ua noi la me na men kue ke hoike ia.

Hilo, Sept. 14, 1892.

S. L. AUSTIN,

Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu, K. H. P. A.

[2408-@t]

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o J. H. Hoopiopio o Waimea, Kauai, i make.

Ma ka heluhelu a me ka waiho ana o ka palapala noi a Valdemar Knudsen, ka Lunahooponopono Waiwai o ka waiwai i olelo ia ae in e noi ana i kauoha no ke kuai kudala ana i ke kahi mau aina i hoakaka a kuhikuhi ia malalo iho:

1. O kela apana alua i kapaia o “Awa” ma ke awawa o Waimea, mokupuni o Kauai, nona ka ili he 2 mau eka, 2 ruda. 23 peka, a i kuhikuhi ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 4819 ia Kaiaiki.

2. O kela aina a pau iloko o ka Palapala Sila Nui Helu 5282 ia Nawaalaau, nona ka ili he @ mau eka 10 peka.

3. O kela aina a pau i kapaia o “Kaluawaka. Palapala Sila Nui Helu  5285 ia Poipu, nona ka ili he 3 ruda, 20 peda.

4. O ka aina a pau iloko o ka palapala hoolilo a Kamehameha IV, a me Ema kana wahine i kakau ia ma Novemaba 1, 18@7, a i kope ia iloko o ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni, Buke 19 a ma na aoao 431-432 ia Kuheleloa a nona ka ili he 2 ruda.

5. O kela aina a pau i kapaia “Waiuli” e like me ka palapala hoolilo a Kamehameha IV, a me Ema kana wahine in Hoopiopio ma Augate 23, 1862, i kope ia ma ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni Buke 15 a ma na aoao 413, 414 a me 415.

6. O kela aina a pau iloko o ka Palapala Sila Nui Helu 7605 i kapaia o “Noni,” a nona ka ili he 4 eka, 1 ruda. 8 peka. Eia keia apana aina malalo o ka hoolimalima i ka Hui Wiliko o Waimea ma ke $35 o ka makahiki.

7. O kela aina a pau iloko o ke Kuleana Hoona Aina Helu 539 i la Hiiaka, a i hoolilo ia ia J H. Hoopiopio ma ke kuai i Maraki 26, 1@77, i kope ia iloko o ke Keena Kakau Kope o ke A@pani Buke 49 a ma na aoao 322 a me 323, noi a ka ili he 2 ruda, 22 peka.

8. O kela aina a pau iloko o kela palapala hoolilo a Kamehameha IV. a me Ema kana wahine ma Novemaba 30, 1857, a nona ka ili he 54 peka ia Opunui, ka makuakane o J. H. Kahoopiopio.

9. O kela aina a pau iloko o kela palapala hoolilo a Kamehameha IV. a me Ema kana wahine ia Aimanumanu ma Novemaba 30, 1857 a nona ka ili he i ruda, 27 peka, a i hoolilo la ia J. H. Hoopiopio ma Maraki 12, 1887, kope ia i ke Keena Kakau Kope Buke 127 aoao 426.

O kela mau aina a pau maluna ne, eia lakou ke waiho nei ma Waimea. O na aina mai ka helu i a hiki i ka 7, ua paa lakou malaio o ka moraki mua ia Gay a me Robinson, oia hoi o ka aie e koe ana ma ka ia 14 o Iune, 1892, he $674.@ a ua hoolilo ia aku ia V. Knudsen ma ia ia, me ka paa pu malalo o ka moraki elua ina ka la 17 o Okatoba, 1890, ia V. Knudsen no ka $1700 a me ka ukupanee, me ka hookaawale pu i kekahi mau kumu ma ke kanawai e kuai ia ai ua ma@ aina la.

Ke kauoha ia nei, na hooilina a me ka poe pili i ka mea i make a me ka poe a pau i kule ana i ua waiwai ia, e hele mai i mua o ua Aha Hookolokolo la ma ka POALUA, la 10 Okatoba, A. D. 1892, ma ka hora 10 A. M. ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Koioa, ma ia wa a ma ia wahi e hele mai ai e hoike ina paha he kumu e ae ole ia ai na noi ia e kuai i ua ma’i aina la.

Kakau ia ma Koioa, Kawai, K. H. P. A., Sepatemaba 8, 1892.

JACOB HARDY

2107-@ Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.

 

AHA HOOKOLOKOLO KAAPUNI APANA Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hoo ponopono Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o MANUEL FLORES, o Wa kapu, Maui, i make.

Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike o Jose de Souza, Luna Hooponopono o ka Waiwai o Manuel Flores no Waikapu, Maui, i make, e noi ana o apono ia na hoolilo he $ –, a e hoike ana o na mea i loaa mai ia ia he $ –, a e noi ana e nana a apono ia kela mau mea, a e kauoha ia e mahelo i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

Ua kauoha ia o ka Poaono, ka la 24 o Sepatemaba, M. M. 1892, ma ka hora umi o kakahiaka, imua o ua Lunakanawai ia, ma ke Keena ma ka Hale Hookolokolo, ma Wailuku, oia kabi a meka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me na Papa Hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai un noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo la.

Kakau ia ma Wailuku, Maui, ko Hawaii Pae Aina, Aug. 27, M. H. 1992.

A. N. KEPOIKAI,

Lunakanawal Kaapuni Apana Elua.

[2406-@t]