Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 38, 17 September 1892 — Mai Molokai Mai. [ARTICLE]

Mai Molokai Mai.

KELA Aī lIANAI. Ua iko ii\ ma ka hoike a ke Komite Wae o 13 i ke kahua mai nei, ua hoopau ka Papa Ola i ka haaWi ana 1 ka Ai hanai i na ma'i no na kuinu oia keia. Ua nui ka piliwaiwai o na ma'i, puhi opiuma, ona a me ka makilo, a ua uui ka piiikia o kekahi poe i ike ia inamuli o keia ni hanai. I ko'u kamailio ana no na mea e plli ana i keia ai hanai e kakoo nui ana au i ka pono e haawi ia, a o hoahewa ana hoi 1 ko ka Papa Ola hoopau aoa, ina o na kuuau wale noia o ka hoopau ia ana, a eia ko'u manao maoli ma ia mea. Ua like loa kela hana ana a ka Papa me ke kanu ola maoli ana i na ma'i, u ua like hoi me ke kaula H ma ka puanai o koakea ana I ka puu o ka nm'i, aole e inonl i kela a mo keia mau mea ai maemae e ae, mawaho o ka ka Papa Ola e haawi mai ai, a ua iiiiinai no hoi ka Papa Ola, oia ke kumu nui o ka haunaele i na wa i hnla.

E hoomaopopo ia, e na mea a pau, o ka piiiwaiwai i ka wa ai hanal, ua Uke no a like me ko keia wa e noho ai hanai ole ia nei, pela no me ka opiuma. Ke kuai heie nei kekahi poo puhi opluma I ka lakou mau paiai a ka Papa Ola i hooiako mai al no ke 63 keneta i mea e ioaa ai ka opiuma ia iakou no ka 25 keneta a emi mai, a he oi aku keia a ka wa nui paiena oleokeia maa iao mamuaoka wa ai hanai e ikie ia oeK . Peia hoi eao ka ona, ua manaoio maoli no ka Papa Oia no keia al ha* nai mai kekahi mea i ona nui ai o naina'i akanae, i ka hoomaopopo ana i kela wa mo ka wa i hala, he keu aku keia a ka wa ona nui waie e ike ia nel, a me ka nui paiena ole nohoi okarama a h* hookahi ka ooa pu ana meka Loq&Nui, ka meahol i ike ole ia i na Lona Nai

maa oiai hoi e faaawi mau U aoa ka ai hanai, ake ioaa nei ka omoie okolehao he hookahl dala mamoa oo ka 26 keneta wale oo i keia wa. No ki makiio o oa ma'i, a hoopiiikia wale ako ika ai a kekahl, aa manao waa ( no ka mea haawī wale mai oo i kooa haawina ai kona ioio, oiai he haawina iike ko na mea a pao. E hoomanao ia hoi, o keia ai haoai, he 50 keneta waie no ia ma ke dala maoii, a o ke paiai hol e haawi ia nei ina ma%he 63 keneia ia } a ualike nie 13 keoeta ka emi iho o ko ke aupuni iilo i ka ma'i hookahi ina ma ke daia i ka poie hookahi a he 52 keneta i ka maiama hookahi, a e hiki ana ika 6 daia aoi ika makahiki maiuna o kama'i hookahi a ina he mau haneri ma keia ai hanal, alaila, he maa tausani ka emi o ko ke aupani lilo ma ke daia, raamua o ke paiai, a pela no hoi me ke paiai, he iike ioa me Ia heiuna ka oi o ko ke aupunl lilo mamua o ka ai hanai. Ina paha e olelo ana ka Papa Ola, o kioia wale ia ke dala i ka mea waiwai ole, eia hoi ko'u manao malaiia, ua poho anei ke aupuni? Aole. Ina no ua ike kekahi ma'i he mea maona ia nona ke kioia o ke da!a i ka mea waiwai ole, aia no ia iala aole ioa o ke aupuni ke poho ma la mea, aole no hoi no ka Papa Ola ia hewa.

Oiai e iioolako ia ana na moa a pau ke makemake i ka lakou mea e makemake ai, ina paha ma ke paia!, berena raiki a palaoa mnka pahn, eia ka mea apiki i aha ke kope me ke ti e inu ai o keia berenc me ka palaoa, a I aha hoi ka waiubata e hamo ai, a i aha ka aila e palai ai o keia palaou i hiki ai ke ai ia. Eia ma ke Panalaau nei i keia wa, ke loaa nel ka paiaoa mo'a maikui a emi loa e like me ko Honolulu, eia nae aole e loaa ia palaoa ke aole ke dala. Ina paha ua manao ia no ka maopopo pono ole o ka nui kupono o ka ai e kauoha ai no ka poe ai paiai aole loa ia he hana nui, ina he iuna hooponopono naauao ko keia Panalaau, ua hiki loa ke ike ia ka nui o ka poe raa ke paiai iloko o hookahi minute wale no ma ka hoolaw T a ana ae ika nui ma ka ai hanai, berena palaoa a me ka laiki, a o ke koena iho oia ka nui ma ke kauoha paiai.

Koe wale iho no ka naaupo haalele loa maoli o ka Luna Nui ma ka hooponopono au» I kuin punu mawaena o na ma'i a me ke aupuni, a oia ka*u e olelo nei ua like loa keia me ke keakea maoli ia ana o na ma'i, aole e inu kope, aolo eai wahi i-a hou, ahe hana aloha ole hoi na ka Papa Ola i haua ai ina ma'i a me ka hoomaunauna palena ole i Ke dala oka lehulehu no ka pomaikai o ko lakou mau hoaloha i kuleana iloko o kela hui hana kalo nana e hoolako mai nei ika ai e like hoi me ko kuhina Hon. S. Parker ame kekahi poe eae e noho lala nei no ka Papa Ola. Aole anei he mea maikai I ko ka lehulehu manao ka loaa oke kau wahi hunaliuna dala ia makou i na ma'i ka poe e noho ana iloko o ka luuluu me ke kaumaha i hoohaiki ia mamuli o ka loaa ana i keia ma'i mamua oko waho poe, oiai he laula ke ala no lakou e huli ai i neia mea he dala mai Hawaii a Niihau. Oiai no hoi ua Jioolilo hoopoho aku makou i ko makou mau pono a pau o hope i mea e kaawale mai ai makou me keia ma'i i weliweli nui ia ai i mea hoi e hoopakela aku ai i ka lehulehu mai ka loaa ana i keia ma'i.

A pehea ana la ka loihi o ka raanawa i koe a ka Papa Ola e hoonaaikola ai ia makou a hiki i ka wae loaa hou mai ai o kela pouo nui a na ma'i i anoi nui ai. No ka manao ana iho o ka pau o keia ai hanai ka mea e maiuhia ai he noonoo naaupo loa ia, no ka mea iioko o keia wa ai hanai ole, he keu mai kaona> piliwaiwai, puhi opiuma, aihue, hoopahu ia mau me ke kiana pauda, puhi rama kuai rama, me ka | iaikinl ole, a o ka oi aku oia no ke komo mau mai o na kokua mai waho mai a noho ma kahi o na kamaaina, a ua Uio i mea makehewa loa kela kanawai hookaawale, a me ka laweia ana mai maanei, ina wale no ka Papa Ola e nana maka ai me ka hoao ole e lawelawe ma kekahl ano e pau ai keia ano hana naanpo. Ua Uke keia hana ana me ka hoomaoli ana i keia ma'i e laha maluna o na mea a o a o o keia Paeaina, a mamuii no hoi o keia komo mau mai o ko waho poe, ke iawe pu mai nei kekahi poe iioko o keia Panalaau, he mau haneri niu e kuai hoopukapuka ana iwaena o na ma'l, ina ke kopa holoi he hookahi niu no ka auka kopahookahi, ake haawi nui nei na ma'i i ke kopa i mea e loaa mai ai o ka niu, a i o ka hana nui a kela poe kalepa niu i me ke kopa, oia ka lawe ma na i Kona o Moiokal nei ekuaihoolUo hou akn ai no ka 25keneta aemi

mai o ka aaka, a o kekahi hana keia ona hana hoopaiiaa ioa e ike ia neL Ua hoike aku oo waa ika iohe i ka Lana Nai mc kona hope, aole nae he nana La oia mea a hiki wale i keia wa, aole loa o'a manao he hana oaauao kefa ka hoopuKa malu ia o keia kopa i laweiawe ia e na ma'i i waho, a o keia na mea ino iioko o keia wa ai hanai ole. PIHA EEPA MOLOKA>STTI A HD»A, He kea keia a ka makahiki eepa nui waie o keia wahi mokapuni, a he lilo i mea e hoonaluea ia ai no ka noonoo o ka poe naauao a hookaa aahau. £ia ma keia mokapuni he lana alanui oaaupo, aoie ike i ke kakau. Eia pu no hoi he raakai aaponi o Kaaihue ka inoa, aole no he ike ikf i ka heluhelu a me ke kakau. Peia no hoi me ka luna kanawai e hoolaha ia nei i ka ona e ka poe i ike maka, a pau pu me ka makai nui E. Lililehua, e noke ia nei i ka nuku no ka maiama ole i na kanawai oka aina. Pela no me ka luna nui UUama Kele, aoie he wahī kupono iki i makua no keia Panalaau, a i ole ia hoi ia, o kahi makaakau iki no la hoi e kupono ai kona uku ia ana i ke dala o ka lehulehu, a heaha la ka manao o ka Peresldena D. Dayton o ka Papa Ola, ana i hoonoho mai ai i keia kii inu rama ia nei, a loaa ka mea hoohenehene ia.

Ina aole ko W. K. Makakoa ano makaukau iki, ina la aole e kala keia naaupo nui i haule ai iloko o kela iua kai liohonu o Kauhako, a no ia kupono ole o keia luna nui a mo kn makemake oie o na ma'i i ka Pere3idena o ka Papa Ola, ua haku iho kekahi poe ma'i haole i kekahi mele ieaiea loa no ua Peresidena aln, a e hoouna aku ana au i keia pule ae i kope o ua mele ala no ka pomaikai o ka poe heluhelu maamaalea i ka olelo Beritania o ke Kuokoa, a ua haku ia no hoi a maikai me na ieo olu nahenahe loa, me ka loaa oie o kekahi mea ino maloko o ua mele ala, a he ku i ke aloha. He oia mau no ke komo mau ana mai o ko waho poe ma kahi o na kamaaina. Ke hele nei ike kolu o ka maiama, mai lulai mai, aole he ohi iki ia o ke dala a ka poe e hana nei i na hana o ka Papa Ola, heaha la keia, he nele mai paha no ke aupuni, eia 110 nae na mea a pau ke hoomanawanui nei no. J. A. Kamani* Kalaupapa, Sept. 9, 1892.