Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 31, 30 July 1892 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

I Aoie o makou makemake e lawe i ke koikol o ua hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.! He mea Pono ke Nana ia. Mk. Lunahooponopono: Aneane elua makahiki o ko'u noho ana maanei mamuli o ka loaa ana i keia ma'i he lepera. Ua huli nui wau raa na ano a pau e pili ana i ke kulana o na ma'i ma keia aina, ka malama ia una, ko lakou noho ana. He mea e kahaha ai no ka naau o na mea a pau, ka liiki ole e ike ia, ua hana ia he hana kupono maanei nel no ka pomaikai oka lehulehu na lakou ke dala i hookaawale ia ai e ka ahaolelo o 1890 a ku he puu nui, no ke ola o ( ka poe i loaa i keia ma'i a hookaawaie ia mai e noho maanei no ke koena o ko lakoiu)la. Ke hoike nei wau ma keia me ka oiaio, aole loa I hana pono ia me ka pololei loa ka hoolilo ia ana oke dala oka lehulehu. Ina aole io i pololel ka hoolilo ia ana, e ulu koke mai ana he ninau, Nowai la ka hewa? E loaa koke ana no kona halna ina mea a pau no ka (Papa Ola) ka poe ia lakou ka mana oka okloki ana i ke dala o ka lehulehu i hookaawale ia no keia Panalaau.

Ua kamaalna nui wap ma Kau, Hawaii, a me na wahl e ae a puni keīa Pae Aina. Ua kepa pinepine kekahi poe kanaka me na hui moku holo pili aina, na hui mahiko a pela aku i mea e hookaa ia ai na auhau a oia no hoi kekahi o na dala e koi nui nei ka mea kakau he mea pono ke naua ia ka pololel o ko lakou hoolilo ia ana. Mai ko Mr. David Dayton la i noho Peresidena ai no ka Papa Ola, a hiki i keia ia aole ioa oia i hana iki he hana e pomaikai ai ke elala o ke aupunl e uku ia nei īaia, a ina paha ua hana oia ho hana e pomaikai ai ke dala o ka lehulehu, aolo nae kekahi oia hana ma keia Panalaau. O kana hana kaulana wale no i hana ai, oia kona hoonoho ana mai la W. H. Tell i luna no keia Pana. laau, he k«oaka aole i kupono ma ia kulana a ua iilo kana mau hana naaupo, i mea hoohenehene nui ia e na mea a pau, a i kiahoomanao hoi no kona 1010 a pau na la o kona ola ana. A ua hoopiUkia nui ia keia au o ke Panalaau e kana mau hana hawawa mamuii o ka lahilahi o kona makaukau, a me ke kupono ole maoli tio a oia no hoi ke kumu nui o na palapala hoopii e ike ia nel imua o ka Ahaolelo. E ike ia e ka mea heluhelu kana man hana pono ole e lilte me ia maialo iho. Ua hoopau aku oia i kekahi mau mmkai o ke aupuni me ke kuma ole a ma ia hana ana, ua loaa ole ka iawa o ka malama ana 1 ka maluhia. Ko ike mau ia nei ke komo kolohe ia o ka Home Pauahi e m kanaka opio, e hoohaunaeie ana holi kamaluhiaona kalkamaliloe maku aoie, a ua illo i aea malkii

oie t oiai he hoonoho m&a ia kekahi mau Makai no ia mau Home i ka wa c noho Laaa >~ai ana o Mr. T. E. Evan« v a i keia w* hoi t aole he nana ia. Llu nui mal ka aihue ht o ka Bipi oka Papa Ola, ka mea i ike ole ia i na Lana moa. Hoopahu akea na Ma'i me ka ieaiea i ka I'a me ke eiiana paada, kekahi hoi o na hana ino nana i ho* opoino nui i na lahi ame. ke ola o kekahi poe. Puhi nui na Ma'i i ka Okoiehao, mamuli o ka ike maa no i ka Luna, he inu noa, ame ka hopu ole ia no o na ma'l i ke pahi rama r a kuai me ka laikmi ole. I Hoonoho aka oia ika poe hooiaha ia la ma na napepa i kona naaapo, ma kekahi maa hana waiwai ole me ka .uka maa ia i kela ame keia maiama i mea e hamaa ai a psa ka waha, aole e hoike hou i na mea pololei e pili ana i kela naaapo nai I a ka Peresidena Davton i hoonoho! mai ai, a ke 1110 wale nei ke dala o i ka lehuleha no ka uku ola poe. Pela no me kekahi mau hana e ae, e like me ka Luna Paahao, ua | hoonoho aku oia he mea aole mana- I mana o na lima a elua, aole hiki! kupono e laka (loek,) i na pani puka j o ka Hale Paahao, eia nae, he kana-! ka akamai ma ka hoopunipuni ame | ka pekapeka, a ua noi ka panahele.; Pela no ma ka uku wale ana īa Mr.' Molahi he makuakane hanaana 1 no Mrs.- Tcll, oiai oia e noho waie ana ma Waikolu aole hana no ka Papa Ola, eia nae ke ohi mau nei oia i komi uku, i kela ame keia malama.

Ma ka uku ana hoi i tia poe e ae, hc nui k:t lapuwale e hana mau ai aole uku pololeiia o na kokua (helpers) aine na ma'i a ma ka la i nehinei, oia ka la ohi dala, Poaha lulai 14 aole 110 i loaa ikimai ke (liila o kekahi poe, he ppe kokua lakou a pau i hoohanaia e Mr. W. H. Teli aneane ekolu malama e liole nei, aole i uku ikl ia mai, o ko lakou mau inoa, o Kailikole, Hoihonua, luila, Mihaai, ame elua mea e ae, aole i ioaa ia'u ko laua mau inoa a ke kaumaha nei lakou no ko lakou kaiohe mau iaoiai, o ko lakou wahi ola iho la no ia o keia aina a e hookaa ai hoi i ko lakou mau auhau. Pinepine kona hana mau pela, L kekahi poe ma'i a me kokua, aole ioa i uku iki ia mai he mau malama loihi ia o heie nei, a o keia kekahl o na hana ino alohaole i luhi hewa ai kekahi poe me ka waiwai ole, a oia hou ka ka mea kakau e koi hou nel no ka lua o ka manawa, he mea pono ke nana ia. He Keommana kupono o Mr. W. H. Tell ma ka Oihana Makai, aole nae mi ko kulana Luna Nui no keia Panalaau, a ua nui lua ka liohonoia o kona īnoa a puni keia Panaiaau, i hoonoho ia mai ka ola ia anei, i mea e kaa ai kona Aie ia Mr D. Dayton, he mau Haneri Daia ame kekahi poe e ae ma Honoluiu. Ina he mea oiaio io keia, he keu keia a ka hana hiiahila loa i hanaia e kekahi poe no ko lakou pomaikai, a oia nae paha ke kumu o kona hoounaia aua mai i anei i mea hoohenehene na na Mai Lepera, aole no hoi oia i kupono, aoie no lie makaukau ma ka malama Buke, aole no he ike hana aole no he nana ia o ka noho ana o na Ma'i, a he Lo-lo maoli no.

Mamuli o kona hemahema, ke ike ia nei ko lakou piliwale, mai iaia a i ka Papa Ola, aole a lakou hana me na kokua e heie mau mai nei e hui n noho huikau pu me ko lakou mau ohana maanei i loaa i ka ma'i e noho ana he mau la, he mau pule, he mau malama a pela'ku a hiki i ko lakou hoi ana, he mea maikai ole i ka manao o kekahl poe, mai no paha ua piii ka ma'i i kekahi o lakou, a pela auanei e loaa pu aku ai na ohana mawaho, a he mea pono e nana koke ka Ahaolelo i keia poino, aole paha e pono ia'u e helu papa aku i na mea a pau, aka, e hoopokole ana wau me ke koi ikaika i k<\ Ahaolelo no ka wa hope loa. He mea pono ke nana ia e like me ia malalo iho: Mamua o ka haawina o ka ma'l hookahi, 4 paiai, 20 lbs bipi, a i ole ia, ma ke samano 12 lbs. ]auka [Uir.] sopa, 5 lbs. paakai a me 4 [bunches] lepo ahi, i ka wa no lioi h\ he $50,000 ka haa\vina o keia Panalaau n ua loaa pn me ka bila alualu $10. 1 kela wa, he 2 wale no paona oi 0 ka bipi, 2 o ke samano ame J auka [bar.] sopa, eia nae, ua kokoke loa no e like me mamua, oiai hoi lie $275,000 i keia wa. Aole auei oe e ka mea heluhelu e manao ana ua lawa keia heluna dala no ka hoolako ana mai ī fta ma*i tne na mea ai kupono, ka noho maemae ana a me ka loaa pu o na lapaau ana? Manao wau pela no! O na mea no a pau e loaa aua a e! hana ia ana i ka wa $50,000 wale no, 1 oia no ko keia wa, a he uuku loa ka like oie, he wa nae keia aole i kana mai ua mea" he dala, a eia ia i hea ka nui o keia elala kahi i hoolllo ia ai, a o keia ka mea noi nana i kauo 1 ko'u noonoo e hoike ia keia a me keia mau mea a patr i mua o ke akea, i ka wa hoi a ka Ahaolelo e noho nei e kau 1 na Kanawai kupono, a e noonoo hoi i na mea o keia ano. O kekahi mea haohao nni a'a ma ka hakilo ana i waena o na ma'i, aole loa paha i hlki aku i ka iāoz ka nui o ka poe makemake i ka Pereaidena Bavid Dayton. Ke lohe pu Sa nei he maa haohao ana o kekahi poe no ka home o na keikikane ma Kalawao. Ona pono kahiko no ka i ka wa aole he mau kokua ia, oia no ko keia wa, a ke haohao nui la nei keia kokua nul a Hon. H. P. Baldwin, he maa taasani daia, I'ehea keia? R ke Kiai, Heaha ko ka po? J. A. Kamanu. Kaiaupapa, laiai 15,1192.