Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 13, 26 Malaki 1892 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

[Aoleo makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau. KUE HOOHUI AUPUNI

Ua hoea mai ka wa e ala mai ai na poe noonoo—na poe aloha aina oiaio—a kilohi me ke kaana pono ina i ke kulana o ka lahui, ka aina, ame ka Moiwahine o Hawaii. Me ke kanalua ole ke wanana ae, eia kekahi heluna o na iil keokeo o na aina e mai ke noonoo nui nei, ke hoao malu nei, a ke hooikaika nei e hoohui aku ia Hawaii iki me America ka Nui. Ua hoiko inai kekahi o keia (( auna manu puakea o ke kai mal" i kona manao e pill ana no ka hoohui aku ia Hawaii nei me America. Wahi a keia keiki aloha a America, ,( E hoopapau wale no kakou (na America) i ko kakou mau iini e like me ko kakou makemake, hookahi wale no aia hamama ia kakou, a oia ala, ekahi, i ripubalika; a o ka iua, hoohui aku me America Huipuia."

O ka manao keia o kekahi haole America iloko o ka nupepa P. C. Advertisero Maraki 15, a aole wale oia ma ia manao, eia iho no he lehuiehu o na poe e ae i huipu me ia ma la manao hookahi. Uu ulu mai keia manao hoohui aupuni iloko o na haole mamuli o ka emi o na loaa o ke kopna, a ua manao lakou, o ka hoohui aku me Ainerica ke kumu e pii liou ae in ke kumiikuai o ke kopaa Ilawaii :i wuiwai hou ka aina.

O ke kumukuai o ke kopaa i keia wa, he 3$ kenetu o ka paona; aka ina e holo ka hoohui aupuni, e loaa ana i na mahiko Hawaii he elua kenela kaulele, huiia me 3$ koneta, ua like ia me $110 no ke tona kopaa. Eia na ninau . E kono ia aku nei ka lehulēhu e noonoo me ke akahele no ka poniaikai o ka aina a me ka lahui: 1. Eoi ana anei ka waiwai ona Hawaii maoli mamua ae o keia wa, ina e hoohuiia aku o Hawaii me America? 2. Owai ka aoao e poho ana ma keia hoohui aupuni? 3 E ola hou anei ka lahui Hawaii, mamuii o ka pii o ke kopaa, ma keia hoohui aupuni? 4. E nana mai anu anei o America i ka lahui Hawaii ina ke ano he lahui nona ka ainu, a hana maikai mai pela? 5. E mau unei o Hawaii i aupuni Moi ? G. Ua makaukau anei o Hawaii e lilo malalo o na hooponopono aupuni Repubalika ? 1. Haina; aole epomaikai ka lahui. Hooholoia ke Kuikahi Panailike nu> Amerika ika 1870. Mai ia makakahiki mai a hiki i ka 1891, ua pii iuo ka waiwai o na inahiko, n ua pii nui ka waiwai ke o ke aupuui. Ua holomua na hana o ka aina mamuli o ka iaulaha o ke elala i ka lehulehu. Ua pii nui ka waiwai o na poe mahiko, na haole. O ke kumu, ua loaa ia lakou ka ike hoohana īmi waiwai. Ua pii pu anei ka waiwai ona kanaka Hawaii oiaio? Aole. lua aolo i pii ae ko lakou kulana waiwai, alaila ua liko no lakou me ka wa mamua o ka hooiiolo ia ana o ke kuikahi, a i ole ua emi lho paha. Ua pii nui na loaa ona poe mahiko. Ua pii iki ae ka uku o na paahana Hawaii, aka, aole e like me ka pii aua o ka waiwai o na poe mahiko. Ua pa haneri pa-keneta ka pii ana o ko lakou waiwai, a he 25 pa-keneta wale no paha ka pii ae o ka uku o na Hawaii maoli. Ua pii pu me ke kumukuai o na mea e lawa ai ka nohoua, a nolaila, o ka waiwai io ma ka aoao o na Hawaii he uuku ioa ua like me ka ole.

£ naua i ka nohona o ka lahui i keia wa, aole uiea e hoike mai ana ua pii ae ko lakou kuhma. He lahui lolohl loa a aapo ole na Hawaii i na hana hooholomua o keia au naauao. O ke kumu nui o keia holomua ole o oa Hawaii, aole mea nana lakou e alakai, kuhikuhi, a pahu aku imua ma neia mau hana imi waiwai. Eia no ke mau nei ka poeleele o ka lahui no na hana ano nui iuii waiwai, aole hiki ia lakou ke hoohana. Xo ia kuuiu, aole e loaa ia lakou kekahi wahi lihi waiwai ma ka hoohui aupuni. E mau ana no lakoa ma ke kulana paahana me ka uku uuku. Haina 2. Oiai, o na waiwai a pau e ili mai ana mamuli o ka hoohui aupuni, e līlo ana i na poe inahiko, na poe kalepa, he mea mao* popo, aohe wahi waiwai o na Hawaii ma keia hana; a nohiila, oiai no lakou ka aina, o lakou ka poe poho ma keia hana. £ loaa ana no ia lakou kahi walwal e lawa kupouo ana no ka ai ana, komo lole ana, ame na pono e ae o ke kino. Oia wale no, aole o ka nui aku. Aole e loaa he wahi koeoa e hoomakauiii aku ai no kahi iamakaponiuniu. Noiakumu, aoie ioaa i na Hawaii he waihona kupono 110 ka hoooaauao kupono ana i na keiki—na pua o keia hanauoa hou aka. Ina aoie4oaa ka naauao i na Hawaii hou, aole hiki ia lakou ke manaolana e paa ana ke aupuni makuahine inakolakou poholima. Ua neie no na Hawaii i keia wa i

na pono nui, e oi aku .i:;j ka neie ina e eoji iua iuhi na wahi Hawaii kulana naauao. A oiai, o na haole na poe kuhohonu o ka ike ma ke kalepa, hookeie aupuoi,a peK aku, nolaila e iii mai ana maluna o lakou ka mahoahua o na loaa ma ka hoohui aupuni. Aole au e hoole, aole waiwai ka alna ma keia hana; aka, hoole loa au i ka loaao kaa wahi pomaikai i na Hawaii ponoi. Haina 3, Ola hou ka lahui ke aloha mai na haoie i na Hawaii } aka, loa no e man e iike me keia wa ka mailaila o kahi uko e ia mal ai, e pii wale no ka aku o ke kopaa i $500 o ka paona hookahi, me ka pii pu o ka alunu ma ka aoao o na maniko, aole e oia hou ka lahui. £ mau una kona emi ana a hiki i ka wa a na Hawaii e iiiki ai ke pane leo ole aku ke kaili ku aku o Amerika i ko kakou aupuniHaina 4. Ina e hoohui ia ana o Hawaii me Amerika, aiaila, ekanikau e na Hawail. Aole he wahi manaoiana no lakou e hana kupono mai ana o Amen'ka. Ua hana pono anei o Amerika i na Ilikini, ka lahui oiwi o Amerika, ka poe nona ka aina mamua aku o ka hoea anao Christoplier C'olumbu« (Kolona) ilaila i ka M. 11. 1492? He lahui maikai a piha aloha na Illkini, ua like no lakou me na Hawaii ka heahea. He piha oiuolu lakou ke hana pono ia aku. Aka, i keia wa, aia lakou he lahui ahiu ma na waoakua iwena konu o Ainerika, mamuii o na hana ino a ke aupuni o Amerika. Ua pakaha wale ia ka aina, a o na dala i uku ia aku, aole ia he hapa miliona oka waiwai io maoli o Kela aina waiwai liookahi o ke ao holookoa nei.

Pehea ka hana a na Amerika i na Negero o ka hema mamua aku o ka 1861? Ua hooholo ka Ahaklekie o Amerika aole e hiki na Xegero ke koho balota oiai he poe kauwa kuapaa lakou, aole lakou he poe makaainana. I keia wa, ua hiki i ua Negero ke koho mamuii o kela kaua kuloko o ka Hema me ka Akau mai ka M. H. 18G1—G5. Ma keKumukanawai o Amenka Huipuia, ua kaupaleia ka hapa nui o na Ilikini (aole uku auhau) aole e koho balota.

No ke aha la ka mea i hana ino ia ai o keia mau lahui ena haole Amenka. Oke kumu nui, no ka mea, he lahui eleele lakou. —O ka manao o na Amerika, ua hanau ia mal na haole ili keokeo e hoomalu i ka honua, ao na lahui eae malalo aku o lakou. Ma Amerika, he kawa akea loa mawaena oka poe ili keokeo ame na poe ili eleele. He hookae loa ia na poe paele. Aole eae ana ka haole keokeo e eku ana iloko o ka lepo, maluna ae ona kekahi paele kulana maikai a hanoliauo. Hikikokakou Moiwahine Kapio lani ma Ameiika i ka 1887, hoole kekahi o na kuhiua o Peresidena Cleveianad aole e ike iaia, nokamea he wahine Hawaii oia. Nolaila, ina e lilo ana o Hawaii ia Amerika, e kapae loa ia ana na Hawaii ma kuouo, aoi ae ka pilihua a me ka ehaeha mamua o keia mau la inea a Ilawaii e uwe nei. Ina e hookae na luna Kiekie o Amei'ika i na Kama'lii o Hawaii, heaha oe e ke Kanaka haahaa e nana ia mai ai ?

Ilaina 5. Aole e mau o Hawaii i Aupuni Moi. He aupunl Ripubalika kona hopena. He aupuni maikai no ke aupuni Ripubaiika. Ua lilo na hooponopono ana ame ke alakai ana o ke aupuni ma ka iima o ka iahui. He aupuui holomua. Nui ka mana o na makaaina, a oi pakela loa ae ko lakou kuokoa. Eia ke ao hoiookoa ke ukali aku nei mahope o na kuhikuhi o ke aupuni Ripuballka. He aupuni Moi o Enelani ma ka inoa wale no, aka, ma kona mau hookele aupuni a me ka noho ana o ka lahui, he aupuni Ripubaiika oiaio maoli oia. Ina e pau ko Hawaii kulaua aupuni Moi a hooliloia i aupuni Ripubaiika, eia ka ninau auo nui. E lilo ana anei kekahi kauaka Hawaii i Peresidena ? E hoonoho ia mai ana paha he kanaka i na makahiki mua, i mea hoowalewale i ka Lahui Ilawaii, aka, mahope aku o ia wa, he haole ka mea oiaio e noho mai anu ma ke poo o Hawaii. He like anei ke aloha o ka haole i ka Lahui Hawaii me ke aloha o kekahi kanaka Hawaii maoli ? Aole loa. He mau makua Amerika kona, hanauia mai oia he Amerika, ola oia he Amerika a e make ana oia he haoie Amerika oiaio. E noho ana oia i Hawaii nei aole loa e pau kona aloiia no Amerika, ka home a kona puuwai e lia mau aua. Pela no na haole Faraui, Geremania, Enelani, a me kekahi mau lahui e ae, e hoi ana no ke aloha o ko lakou mau puuwai uo ko lakou mau one hanau ponoi. Oke kanaka Hawaii maoli wale no ka mea aloha oiaio i kona aina a me kona lahui. Ela i Hawaii nei kona noonoo a pau. Ua hojpuni ia kona puuwai e na ao o Hawaii, aole oia i iko i na aina mamao. Eia no i Hawaii nei na iwi o kona poe makua, i Hawaii nei oia e noho ai a make, nolaila o kona ola, kona ikaika, kona aloha a pau aia maluna o Hawaii. O na ino a pau e ili iho ana maiuna o Hawaii, e ili iho ana ke koikol oia mau ehaeha" hoinoia a pau maluna o ke kanaka Hawaii. He hookamani na ilikea ke olelo inai uaoi ae ke kukonuKonu o ko lakou mau ehaeha mamuli o ka holnoia o Hawaii mamuao na Hawaii maoli.

Haina 6. Aole i makaukau o Hawaii no na hooponopono aupuni Ripubalikn ana. He aapuni Moi o Hawail mai kaliiko loa mai—mai ka po mai. I ka M. H. 1500 (?) ka hoea maa loa ana o na malihini ma na kapakai o Hawail. Hoea mai lakou e noho Moi ia ana o Hawaii. Olelo na poe kakau moolelo me he mea !a he 600 makahikl ka uoho moi ia ana o Hawaii nei. Aka, aole ia o ka hoomaka ia ana o Hawaii uei. Ina kakou e hooholo, o Papa a me Wakea na mea nana i hookumu mua ka ialani alii o Hawaii nei, o iaua aoei na AUamu a me Eva o Hawaii nei ? Manao au aoie. He poe aka no i oi ae ke

kahiko mamoa o laoa. Olelo ka Bdibala «ho *,s9o m«ks»hiki wa!e no ke Uu ana o ka Honua nei. Hoole na poe Akeakamai, na poe hali i na niea p»>hihihi o ka inole o ka honua. I ka manao o kekahi poe Akeakanmi r ua oi aku paha mamua o •300,000 makahiki ke ku ana o ka Honaa mai ka wa a ke Akua i hookaawale ai i ka Lani, ka Honua, ke Kai ame na poepoe honua e ae o ka lewa. Ma ko'a ike ma ka heluhelu ana i na bake •« Imi 3loie Honua" a na Akeakamai J. D. Dana a me Agapahc o AmeHk», oa hoomaopopo lho aa aole i eml malalo o 1-5,000 makahiki ke kahiko o na Pea Aina HawaiL E hoike mai ana keia he kahiko loa ka noho ana kuiana alii o Hawaii. He aupuni Moi kahiko ioa o Kina, Enelani, a peia aku; aole hiki i na hanauna hou ke hoohuli iloko o ka wa pokoie. He mea paakiki loa ka haaieie ana i na hana i maa a kuluma i ka lahui, a he mea pohihihi ioa no hoi ka hoopili ana aku ma ke ano kulana hou. Ua piiipaa ka manao, ke aloha a me ka puuwai o ka Lahui Hawaii ma ke kuiana Aupuni Moi mai kahiko loa mai, a e mau aku ana no ia ewe hookahi i na hanauna hou. Ina e luli ana o Hawaii nei i Aupum Ripubalika, aohe manao nna ae he manaoiana hou i koe 110 ka lahui Hawaii. O na poe wale no i m;ui ma ia ano hoopouopono aupuni ke hoio imua, a o kakou, ua «*io ame na iwi M oka aina makuahine, e olokaa ia ana ma kuono me he mau umeke pohue la. Nolaiia, e k:» Lahui Hawaii, ina e malimaii mai na malihini e "hoohui aupuni," e haawi aku i ka pepeiao kuli, mai hoolohe a puni wale. Kaoaokalani.