Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 51, 19 December 1891 — Page 2

This text was transcribed by:	Teresa Mondoy-jack
This work is dedicated to:	Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Nupepa Kuokoa

Ko Hawaii Pa@aina i Huiia

No ka Makahiki @

No @ Mahina 1 00

Auhau No Ka Hoolaha Ana

@[entire section]

Hoopulaia E Ka Hawaiian Gazette Co

@[entire section/ad]

Ka La Hanau O Pauahi

O keia Poaono, pekemaka 19, oia no ka la hanau o ke Aliiwahine puuwai momi i make, ke Kamalei Haku Bernice Pauahi, a i hookaawle i kona waiwai nui hewahewa, i kumu wai e hooinu ia ai kona lahui o na kama elua me ka naauao i hooko ia kekahi hapa ma ke kukulu ia ana o ke Kula Kamehameha e hahalaha mai nei ma Kalihi. E hoomanao ia ana deia la e ke Kula ma ka hora 10 kakahiaka, oia he mau himeni, he haiolelo na ke Kuhina Amerika Hi. Fa. John L. Stevens a me ka wehe anan i ka halekula nui hou loa i kukulu ia iho nei a paa. Ua noa keia anaina hoomanao i na makamaka a me na hoaloha o ka naauao, na makua mea keiki a me ka lehulehu a pau. E hele nui ae e ike kumaka no oukou ponoi iho.

He Kuikahi Hoonoa Dute Mawaena O Amerika Huipuiia a me Hawaii

Mai ka nupepa Enterprise mai o ke kaona o Riverside, mokuaina o Kaleponi, malalo o ka la 2 o Dekemaba i ike ia iho ai keia manao malao iho:

“Ua kukakuka ia iho nei he Kuikahi hou mawaena o Hawaii a me Amerika Huipuia, e hookaawale ana i ke komo noa dute ole o na waiwai kalepu, wahi a kea Buletina. Aole i kakau inoa ia e ka Peresidens alaila hele aku imua la o ka Ahaolelo Senate no ko lakou apono mai. He mea pono hoi i ka wa e apono ia ai, ke hakilo pololei loa ia na waiwai o na aina e e ae. Aole no he mea e kanalua ai ke hana ia nei keia kuikahi no ka manao e hoolawa ae i ko Hawaii ma o ko kakou la kumuhana kuikahi i hoopoino ia ai kona pomaikai kuikawa i loaa ai iaia ma o ke komo dute ole ana la o kona kopaa. He oiaia he mea pono no hoi, e pua mai kakou i ko kakou oioina mokupuni a pili loa mai e like me ka hiki: o ka ninau wale no oia no na ala a me na lako. I ka wa e hoolaha akea ia ae ai kela kuikahi, malia paha e lilo ana i mea e hoala mai ai i @ kamakamalio ana.”

Mai ka nupepa Standard mai hoi o Sanata Ana, Kaleponi, o ka la 5 o Dekemaha, i ike iho ai makou i ke ia manao, penei:

“Ua lauhala ia ae, ua hana iho nei o america Huipuia i kuikahi hoonoa dute waiwai kalep me ka Pae Aina o Hawaii. He manaolana ko makou ua oiaio, aka he mea akaaka ka manao i kapa ia ai pela. O kakou na Democarata ke kapa nei he poe imi palekana no bna waiwai hooulu iho o ka aina e hooho nei me ka uwa a e hoino mai nei ia kakou ke kapa aku nei he kalepa @ o na dute. Ke mino aka nei na Ripubelika me ka hauoli i ka wa a Mr. Raine i hana ai i ke ano kuikahi pela e like me ia e kapa @ aku nei he panailike."

Maloko o ka haiolelo a ka Peresidena o Amerika Huipuia i hoouna akku ai ma ka la 9 o Dekemaba nei i loko o na Hale Ahaolelo Lahui elua o amerika Huipuia e akoakoa ana ma Wasinetona, ua kahakaha pu iho oia me keia mau olelo:

“Ma ka make ana o ka Moi Kalakaua ma Amerika Huipuia ua loaa be manawa maikai na keia aupuni e hooia aku ai i ko kakou noho makamaka ana me Hawaii ma ka hoihoi ia ana aku o ko ka Moi kino make i kona aina ponoi mahina o ka moku kaua maikai kapono me na hanohano a pau i ku i kona kuleana. O ke aupuni o kona hoope, ka Moiwahine Liliuoklani, ke imi mai nei oia i na launa ana kokohe loa me Amerika Huipuia. O ke ana @ papaku o ka moana no ke aia wana moe moana i makemake nui la mai ko kakou mau kapakai Pakipika aku a i Honolulu, eia ko hooko ia nei, a noiaila he mea pono e loaa i keia hana na @ ana a na aupuni elua. Ke koi ikaika aku nei au e hookaawale ia ona mea e hoohana ia aku ai ke awa a Puuloa, a e hooiako ia i ana wahi hoolulu moku kana.”

Ke Kipe Ma Ka Half Dute

I ke kakahiaka Poalima i hala, ua hopu ia kekahi pake kalepa ano koikoi o Honolulu nei nona ka inoa o Chu Gem, a he lala no ka Hui Kalepa o Quong Sam Kee Mao keia kuianakauhale, no k hoao ana e kipe i kekahi luna kiai hale dute, nona ka inoa Edward Devaschelle. Eia ka moolelo ano pananaiki: He mau manawa aku nei i hala, ua ike ia ko na pake kalepa hookomo nui ana mai i na huaale mai Kina mai. Ua hoohuoi ka luna dute i keia mea a ua hooholo e huli a hakilo pono loa i na huaale e hookomo hou ia mai ana iloko nei o ka aina mai Kina mai.

Nolaila, ma ke ku ana mai o ka mokupea Kitty mai Kina mai, ua hoomakakiu loa ia ka nana aaa i kela waiwai. A i ka auina ia Poakahi aku nei i hala, oiai ka luna kiai maluna ae e hakilo ana ma kahi o ka uwapo e pili ana ka moku, ua olelo ia ua hele aku keia pake maluna ae i ke kiai, kuhikuhi aku la kona lima i kekahi pahu i hoolele ia mai a e waiho ana i ka uwapo, me ke kipe pu aku i ka $25 a me ke noi pu e ae aku e lawe ia mai ua pahu la me ka huli ole ia.

Ia wa, ua hoike koke aku keia luna kiai i kona mau poo ma ka oihana i na mea a pau. Ua huli ia a nana pono ia ua pahu la, a ua loaa io iho la he mau huaale opiuma o loko. Ua haawi koke ia keia hana i ka Loio Kuhina, a o ka hopena, oia ka hopuia ana o kela pake no ka hihia hewa. Ua bela koke ia ka mea i hopuia a hookuu ia mawaho no ke kali i ka hookolokoloia.

Ua kamailio pu ia ae, e hoopii hou ia aku ana keia pake, no ka hookomo hoopunipuni ana i keia opiuma maloko o ka papa hoike waiwai i ka Hale Dute.

Ua hoopanee ka hookolokolo a ka la 17 aenei o keia hihia.

O kela hihia o Chu Gem pake, no ka hoao e kipe i kekahi kiai o ka halo dute e hoopae mai i kana pahu me ka huli ole ia, ua noho imua o ka Aha Hoomalu i ka Poaha nei a ua hoopanee hou ia a i keia Poakolu aku.

Ka Mihi Make E Kaawe Ai

Ua lohe maopopo loa mai makou eia kekahi mau hoa lunamakaainana o ka aoao lahui o ka ahaloelo o 1890 i hala, ke mihi nei i ko lakou haawi ana i na koi a ke Kiapa Kalakaua he $34.000 a keu i hoole ia ai e ka ahaolelo o 1888 a me na aha kanawai o ka aina, no ka lilo mau wale o keia mau dala o ka waihona. O na alakai kiekie loa o kela haawi dala manawalea i ke dala o ka lahui e ola nei, oia o Ailuene, Wilikoki, Bila Kamaki a me kekahi poe e ae. O lakou no nae ia e naku hou mai nei e ake o ke komo hou iloko o ka ahaolelo. O ua mau puu dala lokomaikai hou no paha deia a ua o lakou nei e u noke ino mai nei e ake o ka loaa ona apana e aki ia mai ai ka lakou mau maunu ekaeka.

Na keia poe lokomaikai nui wale anei kela puu dala ponoi i pono ai ko lakou haawi ana i kela mau dala lehulehu me ka hana ole e pomaikai ai lakou a o kekahi mea e ae paha. Aole. No kela a me keia hookaa auhau kela puu dala i hooiliili ia ai. A ina i hoohana ia kela dala no ke alanui pali o Nuuanu, ina ia ke hele mei ka lehulehu ma ke alanui maikai. Eia hoi, aole pela ko lakou nei noonoo. O ko lakou nei akamai ka makana i ka mea hookahi a hoomaikola i ka lehulehu. Ina i pau kela puu dala he $34.00 a keu i ke alanui pali o Nuuanu, penei ua laumania ua alanui la.

Noliaila, e nana pono mai ka aina i na kanaka o keia ano, a e kope ae i ko lakou mau inoa ma kulakula.

Aohe Ohohia Ia

Ua lohe mai makou, ma ka huakai hooikaika balota aku nei a na Mea Hanohano Buki, Wilikoki a me Bila Kamaki i na apana o Koolaupoko a me Koolauloa a me Waialua, aohe ohohia ia mai e na kanaka, oiai ua piena na kanaka ia lakou, he poe pakaha aupuni lakou o ake ana e haolilo ia Hawaii i aupuni Ripubelika a pau kanaka i kipaku ia i kuahiwi e like me na ilikini. A ua maopopo loa ko lakou hoka, ma ke kali ana ma ka halekuai pake o Kaneohe mai ka hora i ahiahi Poalua ahiki i ka hora 8 o ka po, akahi no a haiolelo i mua o na wahi kauna eha a me kamalii a pela mau aku ka ukali ana a ka makapaa ia lakou ahiki i Koolauloa a me Waialua, a hoi awiwi nui mai ana i Honolulu nei me na manaolana poho.

O ka lohe hope loa, eia ke pakaawili hou mai nei na noonoo o ua mau moho holo balota ia ma ke kua aku nei, e pela i Honolulu nei e holo balota ai. Ua hoike ae kekahi o keia poe ekolu i holo aku ai i kona hoaloha ma Honolulu i ka hoi ana mai, “Aohe kanaka o ka makou mau halawai i hele aku nei.”

@ Hou Paha Auanei I Ke Ale

Ua lohe mai makou, ua hono aenei kekahi lola o ke komite Hooko o ka Hui Libaraia Makemake Ripubaelika no Hawaii Nei, i kekahi poohana o ka Hui Kalaiaina Makua, e noi e hoohui hou i na hui a hoihoi i hookahi, aole hoi e like me ko keia wa e mahae nei. Eia ka pane a ka pouhana, @ ‘aole e hiki, aia wale no a mihi mai ka poe hookiekie nana i hoomokuahana, i ko lakou hewa i ka Hui Kalaiaina makua.”

He mea hou keia i ko makou lohe ana, I ka wikiwiki e hukiku hookiekie ai a mahope o ke kumakaia ana, ike i ka hewa, hoomalimali hou mai, aole hoi ka mihi. Ia wa i hoomanao koke ae ai makou i kela haiolelo a J. A. Kahoonei i mua o ke komite hooko o na hui Mekanika a me Kalaiaina, I haaheo iho ai oia, na ka enemi wale no ia e hele aku a hoi wale mai no. Oiaia loa kela olelo, eia la ke pelakua hoo aenei.

Heaha na kumu o keia kuhau ana? I ko makou manao, ma ka huakai hooikaika balota aku nei a Buki a me Wilikoki i na Koolau aku nei o keia inokupuni, ua lohe maoli aku no lakou i ke pakike ia mai e ka lehulehu, he mau kanak ake Ripubalika laua e kukulu ia ma Hawaii nei, ka mea a kekahi io ponoi ole o Hawaii nei e ake ole ai e kumakaia i kona aina a me kona moi. A i ole ia, ua halalo iho nei paha ia loko nei, a ua laha like ka nawaliwali ma na wahi a pau. Lolo! Kau a hookiekie. Hookahi wale no mohai e na ai, o ke pelu iho o na kuli ilalo.

Poai Liberala Haole

He halawai kai malamaia e ka Poai Liberala o na haole ma Robikana Holo i ka po Poalua nei, no ka hoolohe ana i na olelo wehewehe a Mr. C. W. Akepoka i na kumuhjana a kela oai ae la e hoolaha mau nei maloko o Ka Leo.

Ua hoomaka ka haiolelo a i ke kaele ana. E apono wale aua no na wehewehe ana i na kumuhana, koe paha ke koho balota ana i na lunakauawai o ka Aha Kiekie. Ua alaa ia mai kekahi mau mea polopolona o ka hookahuli aupuni o 1887, nema ia ka aha kiekie, ohiu ia mai ka hewa o na mahiko, hoopuukahua ia mai ka imi hou ana i ke kuikahi panailikem kokua ia ka ahaelele hana kumukanawai, e aie dala ke aupuni, a kukulu i banako lahui, a pela aku, a pela aku.

He hora me hapa ka haiolelo ana.

Pau ia, ua noi mai o Mr. Huntsman i ka ike ana mai i ka nui o na haole Mekanika e hoohui hou ia lakou i hookahi. Aole hoi i ahu iho, hoopanee ka halawai.

Hookahuli Aupui Hou Ana anei?

O ka hookahuli ana o kekahi aupuni i kona kumukanawai i kela a me keia eha a elima makahiki paha, he hoike anei ia no ke ku ana a oia aupani maluna o ke kahua paa a kulanalana ole?

Ke manao nei kekahi poe e hookahuli hou i ke kumukanawai e du nei o ko kakou aina, a ke hooplahalaha aku nei ia ao ana iwaena o ka lehulehu. O na kumu nui o keia hookomo ana i keia noonoo, aole makou i ike i ke koikoi a kupono, koe wale no keia, o ka lili makaewaewa i ke ano i loaa mai ai keia kumukanawai a me kekahi wahi kapilipili e ae he kue i ke ana waiwai o na poe koho alii a me ke koho balota i na luna aupuni.

Aole i noonoo ia ke alanui maa mau i kuhikuhi ia e ke kumukanawai, ke aia hoi i hele iho nei na hoololi kumukanawai o ke kau i hala a e apono ia aku ana, aka ke kii loa mai nei deia ma ke kahua o ke kauawai kumu a alaa ae.

Ea, i ka lahui e hoonioni ai i keia kahua o ko kakou aupuni ua like loa ia me ka olelo aku aole he palekana i koe maluna o ke oia a me ka waiwai o ke kanaka e noho ana ma keia aupuni. Alaila ihea aku kakou e pae ai?

O na poe wahi keehina kapuai ole ma keia aina e noho palaualelo wae ana, ua poe hoi aohe o lakou hope e kunana ae ai, na poe kuapapanui i ka aie, o lakou ke holomoku ana e lele mua i keia kawa o ka hookahuli aupuni, aka o na poe he ohana, waiwai a kuokoa ko lakou, aole lakou e hoohuli ia ana me ka maalahi e komo iloko o keia hookahuli aupuni i akaka ole kona hopena. A iloko o keia wa pioo, kulanalana a kanawai ole, ka wa hoi e aumeume ana ka hune a me ka waiwai, a ina e hihia ae ka hoopoino wale ana aku i ka waiwai a kino ola paha o kekahi kanaka o ka lahui e, alaila e hoomanao kakou, ua ieapoda ia o Hawaii nona iho a no kaua mau mamo oiwi, a e paiaiewa wale ia kakou me he moku hae ole. Alaila na ka mea ikaika e lanakila ana e kaana ia Hawaii no kona kulana ia mua aku. Ua helu e anei na kanaka Hawaii no keia mau hopena awahia?

O ka holopono wale no ka mea imua o ka umauma i kela wa, aka ina i holo ke akua o ke kaua ma kekahi aoao, alaila e ike auanei kakou i ka hopena awahia a kakou e mihi ai, aka he mihi make nae.

Ke manao nei makou, mahope o ka hookahuli aupuni ana o 1887 a lanakila, a ina he mau ino kekahi o ia hana ana, alaila “o ka ino o ia ia ua nui ia nona iho.” E hele aku kakou i mua ma ka hoopololei ana i na hana o ke aupuni. A ina he mau hoololi, e lawe mai ma ke alanui maa mau i kuhikuhi ia.

Hoi Hou Paha Auanei O Bisimaka I ke Kuhoe.

O ko ke Keikialii Bisimaka apo ohaoha ia ana mai e ka lehulehu, iaia i komo ai iloko o ke kulanakauhale o Berelina, he kahoaka ia o na hiohiona naluea e laulaha nei ma Geremania no ka mea piii i na ko-koia ana o na hooponopono pili aupuni hou loa i hala. Mamuli o na hana hauhili haule pu a ka Emepera, ua hoopihoihoi mai ia i na noonoo o na ano papa like ole o ka lahui. I ka wa ia Bisimaka ka hoeuli o ke aupuui, aia iloko o kela a me keia ka noonoo i hookahua ia no ka noho’na palekana, no ka mea ia wa he hoaloha maopopo o Rusia no Geremania, a ua hookuu ia o Farani e ku kohana, oiai hoi na kumuhana a Auseturia a me Italia mai Berelina aku e paka ia ai. I keia wa, aole wale o Rusia a me Farani ia e kuwili makamaka loa nei, aka o na launa ana kekahi mawaena o Rusia me Auseturia, he ano hoaloha loa, a ina e hoike mai ana kekahi mau helehelena no ko Auseturia unuhi ana aku mailoko aku o ka noho ana malalo o ke Kuikahi Kahikolu, ua maopopo no i na mea a pau e kalelepau mai ana o Italia ia Geremania.

A iloko o ka ka Emepera mau hana hoolaulea ana a pau me na aupuni o Suedena, Denemaka a me Helene, eia nae lakou a pau ke pau aku nei i ka naholo iloko o na lima o Rusia.

O ka Bisimaka kumuhana naauao loa mamua o ka hooku kohana mau ia Farani mai ka loaa ana ona mau aupuni e hui ai, aka iloko o na makahiki elua i hala, ua huhewa loa aku ka Emepera Wiliama mawaho loa aku a hiki i ka hooku hookahi ana mai ia Geremania e kukohana.

Eia he nanaina ehaeha loa ke kau nei ma o ko Farani pii ikaika loa mai nei, he kumu a ko Geremania i hilinai ai maluna o ka ikaika o kona pualikaua e haalulu nei, oiai kona moho mokomoko e manaoio ana i ka naauao o kana mau kumuhana kuwaho e naka nei.

Ua haalele mai ko ka Emepera ano kilakila; no ka mea mahope mai o ko Bisimaka kaawale ana aku mai ke kuhoe ana, ua ike ia o na nee ana a pau a ka Emepera, he lalau wale no, a o kona maa lawelawe oihana ana he auhee wale no mai a Farani a me Rusia mai.

He Kehe na kekahi Hookele o Hilo, Hawaii

Ke hoolaha aku nei makou i keia mau kamakamailio malalo iho mawaena o ka malihini makaikai lua pele a me ka hookele kaa nana e hali nei i keia malihini ma ke alanui hou o ka lua o Pele, mai kai aku o ke kaona o Hilo a hiki i Olaa, Mawaena aku o ka ululaau Panaewa, na moku laiki a me na lae laau, he mamao nona na mile he umikumamaha paha. O ke kahu kaa nae ka mea uui o ke kamailio, i haku ia me ka pahee, penei:

KA AKENA NO KE KANAKA ELEU.

“Aole au i ike, owai la ia mea o Thurston [Kakina], aka ua olelo mai lakou, oia ke kanaka nana i hooholo mua i keia alanui, a ke ake nei au e ike ia kanaka e lawe hou ana i ka hana e hoolawa aku a pau pono. E hookomo ho au i ko’u balota nona i na a pau; a ina he hookahi tausani o’u mana koho, e loaa o iaia ua mau koho ana la a pau.

Ina e holo balota ana oia e koho ana o Hilo a pau iaia me ka lokahi—pili kaua e pau ana lakou a pau. Ke olelo aku nei au ia oe, o ke kanaka nana i hana i ke alanui iloko o ka aina pohopoho e like me keia aina, oia ke ano kanaka a makou a na hookele kaa e kakoo ai. Oia na kanaka nana e hoomahuahua mai i na hana iloko o ka aina a me makou pu. Mamua he hookele kaa au no Kimo Kake i Honolulu, a ua maopodo ia’u aia no lakou a pau mahope o Kakina e like ka loihi o ko lakou pipili me ka nui o na alanui a pau ana e hana ai e like me keia no lakou.”

HE KEHA NO KA AINA O OLAA.

“Ke olelo aku nei au ia oe, o keia aina o Olaa, oia ka aina oi loa iloko o keia aupuni, a ua lawa no hoi ka aina no ka hookaawale ana no hookahi tausani mau keleana @. I ka manawa e hele hele hou mai ai o Mr. Curtis Somebody [Piehu], oia hoi ke kanaka malama no ko ka Moiwahine mau aina, e hookomo aku ana au i ka’u noi e loaa ona kuleana no’u elima mau eka @. E nana aku oe i ko na kanaka pa ana i ko lakou mau aina, he kua wale iho no i ke ama-u a paila ae la a lilo a ano like me he pa pohaku. I ka wa e ae ia mai ai ka’u noi e kanu aku no au i mau kumu alani a o ke koena aku me na kumu kope, a mawaena o keia mau kumu laau e kanu ai i ke kalo. O ka hana wale no ka onouiho i ka huli iloko o ka lepo; na ka ua a me ka la e hana aku i ke koena; a iloko o eono malama, e oo ai ke kalo, he kalo au i ike ole ai mamua, he kapuai ka loihi e like me ke tini waiu. Ua hiki i ke kanaka ke ola ahiki i ka wa e hoomaka ai ke oo o ke kope, alaila hoomaka ka hoea mai o na sekela, a mahope iki aku, pala mai ka alani. Ma keia e ike ai oe, aia he wahi manawa kupono no ke ano kanaka e like me a’u ke kaa wale iho no me he pohaku lima ole la.”

KE WA OLELO IA NEI

E hoolilo ia aku ana ka Hale Makeke hou i wahi e ku ai na lio poniniu.

E kukulu aku ana ka Lunakahiko a Mikanere Poahiku i naleao hula-kui.

E makawalu ana na balota e holo ana i papa alanui no keia apana, a o ka apana 5 nae ke ake ino loa e komo kekahi o ko lakou apana i hoa iloko o ka papa.

E hoomaha ana na kaiko e like me na luna aupuni e ae.

Eia na auwae o na olulo kalaiaina like ole ke lana nei i ka moana lewa, aohe akaka kahi e pae ai.

He Powa ma Waialae

Ma ke ahiahi Poaono i hala, Dekemaba 12, ma Waialae, ua hoohei ia iho la kekahi o na pake elua e hoi ana mai Honolulu aku nei me ke kipuka ili, e kekahi o kanaka Hawaii elua e hoohalua ana maluna o na lio, o ia o Kalaau, a paa kauo ia aku ia no kekahi wahi loihi. He makemake paha e hana i kekahi karaima, eia nae aole i make ka pake he paholehole wale no, oiai aole ma ka puanai ka hei ana, aka ma ka nui kino. Ua hoike ia mai ka lohe i ke keena makai ma ke talepone a ua hoouna ia o Kapena Nahoolewa me kekahi makai e hopu. Ua hoopaa ia ma Kuapapanui a ma ke awakea Sabati mai, ua puka mawaho nei malao o ka bona.

Ke Alawai Oki o Nikaragua.

Mamuli o kela hoonana kaua ana iho nei a Kili ia Amerika Huipuia, a me ka nana ana iho i ke kakakii o ko Amerika Huipuia mau wahi hoolako kaua manuwa mai ia Kili mai, nolaila ke hookekena mai nei ka nupepa Tarribiune o Kikako, i ka pono ke onou awiwi aku i ke okiia ana e moku ke alawai o Nikaragua a e pau iloko o ka wa pokole.

A ke koi pu nei i ka wa e noho mai ai na ahaolelo lahui ma Wasinetona, e hooholo loa aku i ka bila e hoopaa ai ke aupuni i na bona a ka Hui no ka puu dala he $100,000,000 ka nui, a e waiho ana i ka waiwai o ka Hui malalo o ka mana o ke aupuni nui. Ina e paa ana ka mea hoopaa i na bona o ke aupuni, ala ila e pau ana na mahele i ka lawe ia, alaila hui pu hoi me na lako i loaa mua ma ka lima o ka Hui, ua hiki hana kaawale he eono a oi aku paha.

He Laau Lapaau Punahele.

O ka Chamberlain Laau Kunu, he punahele loa iloko o na malauna puanuanu no ka holomua o ka hoola aua i ke anu. Aohle he mea nana e hoapaapa i ka hoola ana me ka hikiwawe, a emoole loa i na ake mama mai e like me keia laau. E keakea ikaika ana i ka hele ana aku a lilo i mai Numonia. He mea oluolu a palekana ka malama ana i keia laau lapaau a pela e ike ia ai kona kaulana. Aia kahi e loaa ai ma ka Halekuai Laau Lapaau o BENSON, SMITH & CO., na Agena ma Hawaii.

Ma na lua gula mineminerala o Aferica Hema, eia lakou ke ohi nei ma ke kanaono kumamalima mau auneki gula o ka malama hookahi.

Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.

Oiai ua hookohu pono ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no ka waiwai o Augustus L. Smith, o Honolulu. Oahu i make nolaila ke hoolaha aku nei i ka poe a pau a ka mea make i @ ai, e waiho koke mai i ka lakou mau koina a hoolalo pono ia, me ua bila ina ke pua ia ia. I ka mea nona ka inoa malalo iho iloko o na malama @ mai ka la aku o keia hoolaha mua ia ana a i ole ia e hoole loa ia aku no.

B. F. DILLINGHAM

Lunahooponopono o ka waiwai o Augustus L. Smith i make. Honolulu, Nov. 29, 1901

Hoolaha Hou.

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o JAMES D. MILLS, o Hilo, Hawaii.

Ma ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a me na papa hoike a J. T. @ Jr. a me F. S. Lyman, ma luna hooko ma ka waiwai o ka mea i make, e noi ana e apoao ia na hoolilo he @, a e hoike ana o na mea i loaa mai ia laua, he $@ a noi ana e nana a e apono ia keia mau mea, a e kanoha ia e mahele ia ka waiwai e waiho ana ma ko laua lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ia laua mai ko laua noho ana ma ia ano.

Ua kanoha ia o ka PUAKAHI, ka la 8 o Feberuari, @, ma ka hora 10 kakahiaka ma ke Koena ma ka Hale Hookolokolo ma Aliialani Hale, Hooolele, oia kahi a me ka manawa i koko ia no ka hoolohe ana i na noi ia, a me ka papa hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu ina he kumu io ko lakou o ae ole ia ai ua noi ia: a malaila e hoike mai na hoike o na mea i kuleana iloko o ka waiwai i olelo ia.

Na ka Aha:

HENRY SMITH

Kakauolelo.

Honolu’u, Dekemaba 8, @ @

AHA KIEKIE O KO HAWAII PAEAINA ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o BENJAMIN AMING A HEONG o Honolulu, Oahu i make.

No ka mea, ua waiho ia mai he palapala i olelola ola no ka palapala kauoha hope loa o Benjamin Aming Aheong ma ka ia 9 o Sepate maha, 1891, me ka palapala noi i keia aha hookolokolo e hooiaiola na palapala kauoha hope loa la, a e hoopukala ka palapala hooko kauoha ia Joseph Ake Aheong.

Nolaila, ua kauoha ia o ka POAKOLU la @ o Dekemaka @, hora 10 kakahiaka o ia la ma ka rumi hookolokolo oia Aha ma Alliolani Hale, Honolulu, ola kahi a me ka manawa e hoolohe ia ai ua noi la a me ka hoolalo ana i ua palapala kauoha hope loa ia, a o ka poe a pau i kuleana malaila, e hele mai lakou a e hoike mai no keaha ia e ke ole ia ai ua noi la a me ka hoolalo ana i ua palapala kauoha hope loa la o ka mea make i oleloia.

Na ka Aha: HENRY SMITH, Kakauolelo

Honolulu, Dekemaba 1, 1891. @

Hoolaha Hooko o ka Moraki a me ke Kuai.

I KULIKE AI ME NA HOOKO ANA O kekahi moraki i hana ia e MELE SPALDING a me J. K. SPALDING kana kane a me Nakoana o Honolulu, Oahu, ia Walter F. Frear o Honolulu i olelo ia ma ka ia 29 o Maraki, 1888, a hoopaa ia ma ke Keena Kakau Kope Buke 107 a ma na aoao 378-379, ke hoolaha ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ke makemake nei ka mea e paa nei i ka moraki e hooko aku i ua moraki ia, no ka uhai ia o na olelo oloko, oia ka hookaa ole ia o ke kumupaa a me ka ukupanee i ka wa e hookaa ai.

Ke hoolaha hou ia aku nei, e huai ia aku no ma ke kudala akea, ka waiwai i paa maloko o ua moraki ia, ma ka hale kudala o J. F. Morgan ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI, la 18 o Ianuari, 1892, u a ha hora 12 awakea.

O na waiwai i paa maloko o ua moraki la, penei no ia:

O kela mau aina a pau ma Kamoku, Waikiki, Oahu. I hoakakaia maloko o ka Palapala Sila Nui Helu 3046 a Kuleana Hoona Aina Helu 1640 ia Nahau, nona ka ili he 44-100 eka a me na hale pu e ku la maluna iho.

Hanaia ma Honolulu, Dek. 18, 1891.

WALTER F. FREAR

2368-4t Mea e paa nei i ka moraki

Hoolaha Hooko Moraki a me ke Kuai

I KULIKE ai me na hooko ana o kekahi moraki i hanaia e MANOEL GOLARTE o Kaawaloa, Kona, Hawaii ia Bihopa a me na poe Hui o Honolulu, Oahu ma ka la 22 o Augate, 1890, a hoopaa ia ma ke Keena Kakau Kope Buke 131 a ma na aoao 5-7, ke hoike ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ke makemake nei ka poe e paa nei i ua moraki ia e kuai aku ma ke kudala akea no ke kumu, ka uhaki ia o na olelo oloko o ua moraki la, oia ka hookaa ole ia o ke kumupaa i ka wa e hookaa ai.

Ke hoolaha hou ia aku nei, e kuai ia aku no ka waiwai i paa maloko o ua moraki la ma ke kudala akea ma ka Hale Kuda’a o Jas. P. Morgan, ma Honolulu, ke hiki aku i ka hora 12 awakea o ka Poakahi, Ianuari 18, 1892.

O na waiwai i paa maloko o ka moraki, penei na kuhikuhi ana:

1 – Kela hoolimalima o ke kuleana a pau o R. W. Aylett iloko o ke ahupuaa o Kaumalumalu Kona Akau, Hawaii, i hanaia e Aylett me M. de Souveria no 15 makahiki ka loihi mai Ianuari 1, 1889 ma ka la 29 o Iune 1889 a i paa ma ke Keena Kakau Kope Buke 118 a ma ka aoao 75, a i hoolilo ia aku ia Golarte e J D Paris Jr., ka malama waiwai @ maka palapala i hanaia i ka la 30 o Augate, @ a hoopaa ia ma ke Keena Kakau Kope Buke 120 aoao@.

2 – O na pono, ke kuleana a me ua pomaikai a apau o ua Golarte ia iloko o ka aelike i hanaia mawaena ona a me H N Greenwell ma ka ia 28 o Mei, 1885 a hoopaa ia ma ke Keena Kakau Kope Buke 106 a ma na aoao 9-11; a me na mea a pau iloko o na aina, na waiwai a me na holoholona ola i paa maloko o ua aelike la: a me na pipi a me na holoholona ola a pau o ua Golarte la e holo ana ma ka mokupuni o Hawaii Kona ia e ua Golarte ia; a me ua hale na mea kukulu, na hana hou, na wai na lako uwi waiu a me na mea a pau i ona ia e ia.

BISHOP & CO.

Na mea e paa nei i ka Moraki.

Thurston & Frear, na Lolo o ka Moraki.

Honolulu, Dec. 18, 1891. @

Hoolaha Hooko a me ke Kuai o ka Moraki.

I kulike ai me na hooko ana o kekahi moraki i hana ia e Kaaikaula (k) a me Ninipo, kana wahine. Ia C. Afong, ma ka la 2 o Ianuari, 1889, a hoopaa ia ma ke Keena Kakau Kope o Honolulu. Buke 112 a ma na aoao 321, 322 a me 323,nolaila ke hoolaha ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ke manao nei ka mea e paa nei i ka moraki e hooko aku, no ka uhaki ia o na olelo oloko, oia ka hookaa ole ia o ke Kumupaa a me ka ukupanee i ka wa e hookaa ai.

Ke hoolaha hou ia aku nei, mahope aku o ka hala ana o na hebedoma ekolu mai keia la aku, e hoolaha ia aku no ke kuai ma ke kudala akea o na waiwai a pau i paa maloko o ua moraki la, ma ka Hale Kudala o Has F. Morgana ma Honolulu, ke hiki aku i ka hora 12 awakea o ka Poakolu, la 6 o Ianuari, 1892.

No na mea i koe, e ninau ia J. A. Magoon, Lolo ma ke kanawai, a i ole ia S M Damon. Hope o C Afong.

Hanaia ma Honolulu, Dec, 14 1891.

O na aina i paa maloko o ua moraki la oia keia:

O kela apana aina a pau e waiho la ma Kikihale, ola kekahi hapa o ka apana 2 o ka Palapala Sila Nui Helu @ a Kuleana Hoona Aina Helu 1043, nona na palena penei:

E hoomaka ana ma ka aoao mauka i ka alanui e pili ana ia Kekoa ma ke kihi hoi e pili ana la Keaweehu a moe aku ma ka aoao mua Hema 59 deg. Komohana 125 5-12 ka puai ma ko Keaweehu a pili i ke alanui ololi, alaila huli Ak. 47 deg Kom. 42 11-12 kapuai ma ka alanui ololi a pili i ko Hoomoeapule, alaila huli Ak 54 1/2 deg. Hik 153 10-12 kapuai ma ko Hoomoeapule a hiki i ke alanui e pili ana ia Kekoa, alaila huli Hema 7 deg Hik 56 9-12 kapuai ma ke alanui a hiki a kahi i hoomaka ai. Ma keia mahele he 150 anana 26 kapuai.

KUAI A KA

Lunahooponpono Waiwai!

MAMULI o ka loaa ana mai ia’u o ka mana e kuai aku i kekahi waiwai paa o T. T. KALAEONE, i make, mai ka Lunakanawai Kaapuni mai o ka Apana Hookolokolo Eha, nolaila; e kuai kudala aku ana au i

KELA APANA AINA A PAU

e waiho ia ma

ANAHOLA, KAUAI,

I ikeia ma ka Palapala sila Nui Helu – e ili ana i eka, 3 ruda, 22 peka, ke hiki aku

I Ka La 12 O Ianuari, 1892

MA KA HORA 13 AWAKEA,

ma Anahola, Kauai.

Kuike ke Dala. I ka mea e lilo ai na lilo o ka palapala.

J.W. LOTA,

Lunahooponopono Waiwai.

Kawaihau, Dec. 12, 1891. @

Hoolaha Hou.

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka waiwai o ka Moi Kalakaua, i make.

He kanoha e hoike mai i ke kumu ma ke noi a ka Lunahooponopono Waiwai no ke kuai o ka waiwai paa.

Ma ka waiho a me ka heluhelu ia ana mai o he noi a G. @, ka Lunahooponopono, me ka palapala kanoha i hoopili pu ia, o ka waiwai o ka Moi Kalakaua: make e noi ana e haawi ia aku ona mana @ e kuai i kekahi mau aina o ka waiwai me ka hoike mai i kekahi mau kumu kupono e kuai io ia ai; a o na mau aina la, ua @ ia malalo iho.

Ke kanoha ia nei ma mea a pau i pili o ka mea i make a me ka poe a pau i @ i keia waiwai, e hele mai imua o keia Aha m ka POAKAHI, la 25 o Dekemaba, @, @ 10 kakahiaka, ma ke @ Hookolokolo o keia aha ma Honolulu, malaila a me ia wa e hoike mai i na kumu ina paha he mau ka mu kupono e hoole ia ai ke kuai ana i ua mau aina la.

Hanaia ma Honolulu, Dekemaba 9, 1891

Kakauinoaia A.F. JUDD,

Lunakanawai Kiekie o ka Aha Hookolokolo

Kiekie.

HENRY SMITH.

Kakauolelo

Penei na aina e kuai ia aku ana:

Aina ma Kolowalu, Manoa, Kona, Oahu. R.P. No. @.
Aina ma Kolowalu, Manoa, Kona, Oahu. Section 1 Part 3 R.P. 4470.
I Pa-hale 5 16-100 mau eka, ma Manoa, Kona, Oahu. R.P. 136.
Grant 29, @ mau eka, ma Manoa, Kona, Oahu.
Na Pa-hale 376 me 378, ma Kulaokahua, Honolulu.
R. P. 426. Ap. 2 ma Kumukahikahi, Moanalua, Oahu.
R. P. 426, Ap. 3 ma Pohaha, Moanalua, Oahu.
Mokupuni o Moku@ Moanalua, Oahu.
Pa-hale me ka loawai aniani ma Ewa, Oahu.
Ahupuaa o Kauhiula, Hilo, Hawaii.
Ahupuaa o Kahaualea, Puna, Hawaii.
Aina ma Kau, Hawaii, R. P. @ @ mau eka.
Aina ma Kaaleo ma Maemae, Nuuanu, Oahu. R. P. @, 3.@ mau eka.
Aina ma R. P. 4402, Nuuanu, Oahu.
Apana aina ma Pawili, Lanai, R. P. @, R. P. @, Ap. 1 me 2, a me R. P. @.
Ahupuaa o Kikapehula, Hana, Maui.
Kaalapa, (Aina Loko) Honuaula, Maui i hoolilo ia mai e L. Isaac, buke @ @ @.
Aina ma Omaopio, Kula, Maui @ i 1908, 173 mau eka.
Ahupuaa o Nuu, Kaupu, Maui. 12.14 mau eka.
Waieli, Hana, Maui, R.P. 3344 @ 12.12 mau eka, a me R.P. 2304 375 mau eka.
Pakala, Lahaina, Maui, L.C.A. 310 @ eka, 27 p., i hooliloia mai e D.W. Keawe.
Kelawea, Lahaina, Maui, L.C.A. 31 4 mau eka, 31 p.; L.C.A. 310. 4 mau eka 37 p., i hooliloia mai e D.W. Keawe.
Waianae, Lahaina, Maui, L.C.A. @ eka, 2 r. re 21 p., i hooliloia mai e D.W. Keawe, i hana ia Iulai 28, 1878, buke @ aoao 278.
Panaewa, Lahaina, Maui, R.P. @, 318 eka; R.P. 2741, @ mau eka.
Waiokamea, Lahaina, Maui
Pa-hale i lilo mai a J.T. Baker, La@ na, Maui.
Puanuanu, Lahaina, Maui R.P. @
Ap. 1 me 2, R.P. 556, 3.15 mau eka, Wa manalo, Koolaupoko, Oahu.
Ap. 2, Grant 2906, Kailua Koolaupoko, Oahu.
Aina ma Kaneohe me Kaalaea, Koolaupoko, Oahu.
Apana ma Kapaka, Koolauloa, Oahu, R.P. 6564, .873 eka a me .25 eka, a me R.P. 1442, .26 eka a me .50 eka.

A ina e pau ole ka aie i keia mau aina. Kuai @ ia na aina malalo iho:

Ili o Iwilei, Oahu, 58.8 mau eka.
Aina ma Pawaa, Punahou, Oahu, 2,245 mau eka.
Ili o Waieli a me Waimalu, Ewa, Oahu. 455 mau eka.
Ili o Kapaakea, Ewa, Oahu. 31@ mau eka a me 4.10 mau oka, a me 53 mau eka loko ia.
Kamananaiki me Kuwiwi, Kalihi, Oahu 455 mau eka.
@ @ ma @, Kulia, Honolulu, Oahu, R.P. 1930, @ mau eka a ma .35 eka.

Me ka paa ho o na hoolimalima. 2368 31

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO hawaii Pae Aina ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka waiwai o JOHN P PARKER i make o Waimea, Hawaii.

Ua waiho ia mai i mua a keia Aha kekahi palapala i olelo ia, oia no ka palapala kanoha hope loa a John P. Parker i make, ma ka ia 6 o Dekemaba A.D. 1891. Ma kekahi palapala a W.F. Allen e noi ana a hooiaio ma ka palapala kauoha, a e hoopuka ia ka palapala lunahooponopono ia W.F. Allen a me Samuel Parker.

Ke kauoha ia aku nei, o ka POAKOLU, la 16 o Ianuari A.D. 1892, hora 10 kakahiaka o ua ia la, ma ke Keena Hookolokolo o keia aha ma Honolulu, Oahu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no la hoolalo ana i ua palapala kauoha la a e hoolohe ia ai na noi la, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai ka poe a pau i pili e kue i ua palapala kanoha la a me ka hoopuka ana i ka palapala lunahooponopono waiwai.

Hana ia ma Honolulu, K.H.P. De@ @, 1891.

@ @

F. WUNDENBURG

2368 31 Hope Kakamolelo

MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o KALAAU @ Hilo Hawaii i make.

Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka palapala noi a Kawaikuhea @ ka Lunahooponopono no na waiwai o kana kane i make e noi ana e hoa pono ia kona hoike hope, a e hooholo ia ka waiwai i na hooilina me hookohu au ia @. I. wailani i kahu malama no na keiki opio a ka mea i make a me ko lakou waiwai, a e hookuu aka i ka Lunahooponopono me kona hope ma ka oihana Nolaila, ua kauoha ia na mea a pau i pili, o ka POALIMA, oia ka la 15 o Ianuari. M 14 1892, i ka hora 9 kakahiaka ma ka Hale Hookolokolo ma Hilo, Hawaii, oia kahi me ka manawa i koho i a o ka hoolohe aku i ua noi la me na mea kue ke hoike ia.

F. @ LYMAN

Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu, H.P.A. Hilo, Hawaii, Nov. 30, 1891. @

MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI Kaapuni, Apana Ekolu, o ko Hawaii Pae Aina Ma ka waiwai o LUHIA @ no Hamakua, Hawaii, i make.

Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka palapala noi a Mokuhia @ noi ana e hooponopono ia ka waiwai o Luhia k@ no Honokaa, Hamakua, Hawaii, i make kauoha ole, a e hoonoho aku laia i Lunahooponopono no ia waiwai. Nolaila ua kauoha ia na mea a pau i pili, o ka POALIMA oia ka la 13 o Ianuari, M.H. 1892, ma ka Hale Hookolokolo ma Hilo, Hawaii, i ka hora 10 kakahiaka, oia kahi me ka manawa i koho ia no ka hoolohe aku i ua noi la me na mea @ ke hoike ia. F.S. LYMAN

Lunakanawai Kaapuni, Apana Ekolu, H.P.A. Hilo, Hawaii, Nov. 30, @ @

AHA HOOKOLOKOLO APANA EHA O KO Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o BENITO GUERRERO, o Lihue, Kauai, i make, ma ke Keena, imua o ka Lunakanawai Kaapuni.

Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike a H.K. Ka hele, Lunahooponopono o ka waiwai o Benito Guerrero, no Lihue, i make, e noi ana e apono ia na hoolilo he @, a e hoike ana o na mea i loaa mai ia ia he $211.63, a e noi ana e nana a apono ia keia mau mea, a e kauoha ia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima a na mea i kuleana malaila a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

Ua kauoha ia, o ka POAHA, ka la 14 o Ianuari, M. @ @ ma ka hora 10 o kakahiaka, imua o ua Lunakanawai la ma ke Keena, ma ka Hale Hookolokolo, ma Koloa, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me na papa hoike i olelo la, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu ina he kumu @ lakou, e ae ole la ia ai ua noi ia, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia. A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloko o ke “Kuokoa” he nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana.

Kakauia ma Koloa, ko Hawaii Pae Aina, i keia la 3 o Dekemaba, M.H. 1901.

JACOB HARDY,

2367-@ Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.

OLELO HOOLAHA.

KE HOOLAHA ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ua hookuu mai o YOUNG BOW a ua hoolilo aku ma ke kuai i kona kuleana iloko o ka Hui o Wing Wo Chan & Co. i kona mau hoa hui ia Tong Wung Wai, Tong Sing Yee, Tam Hee Ting a me S@ Wai Tow, na lakou e hoomau aku i ka lawelawe ana i ka hana ma Honolulu, Oahu, Malalo o ka inoa hui mua.

Hanaia ma Honolulu, Dekemaba 12, 1901.

WING WO CHAN & CO.

2366-41 na Tong Wung Wai