Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 37, 12 September 1891 — Page 1
This text was transcribed by: | Michele Mainaaupo |
This work is dedicated to: | To my children - Kaukahi, Napualani, and Kehaulani Mainaaupo |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.
@UKE XXX. HELU 37. HONOLULU, POAONO, SEPATEMABA 12, 1891. NA HELU A PAU, 2354
Hoolaha Loio
ROSA
@
@Ke Ka@
@ Palapala
@
M. LOWREY
@ LEHULEHU
@W.R. Kakela,
@makai o ka Hale
2331-7m.
@Kanawai
@Palapala No
@Ma Alanui Kalepa
2331
HITCHCOCK
@ ma ke Kanawai.
@Bila AIE ME KA AWIWI
Hawaii. 2331
@P. KAMAUOHA,
@Kokua ma ke Kanawai
@Hawaii.
@ANA AINA.
@Kohala Akau, Hawaii.
2331
R KAKELA
@Kokua ma ke Kanawai
@HOO@ PALAPALA.
2331
@AM C ACHI,
@Kokua ma ke Kanawai
@na Aha a pau o kala Au@
No ka Lehulehu a Boroka
@ Waiwai Paa.
@Helu 36, Alanni
Honolulu, Oahu. 2331
M. Monsarrat, Maunakea.
KOkua ma ke Kanawai,
NA HOOLALO PALAPALA.
@Palapala Kuai, Palapala@
Palapala Pili Kana@Hawaii.
@no ka@na Waiwai Paa.
@Pohaku hou ma ka
@Halewai, alanui Ka@2331.
@KE KANAWAI.
@lehulehu, kakau
@Muraki, me
@Kahawai a pau
@Kawehionanmanu Kaluaaha, 2331
@ & CO., (WAILA MA.)
@Papa a me na Lako ku@
O na ano a pau, a me a
@a pau e pono ai o ka hale.
@me Papa.
WAILA MA,
@KUAI PAPA O NA ANO
A PAU.
@ME KA MAKEPONO MA KA
Pa Kuai PaPa o WAILA MA,
@wahine, Honolulu.
J. T. WATERHOUSE.
(WALAKAHAUKI,)
@ o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana ahiko,
@
Moiwahine, Honolulu
2331
J. HOPP & CO.,
Na Poe Hana ma na Lako
Hale o na ano a pau!
Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.
Noho @ Hoolimalima ana, na
@
NANEA KAMAHAO
KEIKIALII
ROMEALA;
Ui Kila Mageneti
O PARAMERI
Ka Nani e haule ai ka Honua;
Ka Mahina Meli o Salaredina;
Ka La aloha o Mulisedera;
Na Kulu Koko kamahao Ekolu.
Na Ui Hookelakela
O KE AO HOLOOKOA.
NA NANI
Puuwai Uahoa o ka Honua nei,
A O @
Kila Mageneti o ke Aloha – O Purameri no ia.
Mamuli o keia lono I loaa mai la @ ua keikialii nei o ka hookelakela, hooholo iho la oia I kona manao e hoohiki loa aku no ka halealii, no ka hoolilo ana iaia iho I kiu huli mea pohihihi.
Me keia noonoo ana o ua keikialii la, hoea aku la oia no ka hale alii, a hoolauna aku la iaia iho imua o ka moi Papine.
Ua haawi mai ka moi Papine i na nana pono ana maluna o ke keikialii Romeala, a Huliu pane mai la oia:
E ke kanaka opio, he kanaka opio wale no oe, a o ka hana au e makemake nei, he hana ia e alako aku ana i kou kino opiopio iloko o ke alanui i maopopo ole ia oe ka hopena.
O kela mau olelo a ka moi Papine, o ia ka ke keikialii Romeala i pane aku ai me na olelo o ke koa a me ka wiwo ole;
Aole au i hopo no ia mea o ka make, oiai ua aa au o hui me ia in a wa a pau, aka, e kea lii, ke ole au e kuhihewa ma ka olelo ana, aole e napoo ka mahina o keia po, a e loaa no ia’u ka mea huna pohihihi i kea lo o kau kaikamahine aloha nei.
Ano e kea lii, e hilinai mai malana o ka’u mau olelo, a ke wahahee au ia oe, alaila i hookah no a’u uku o kuu kino nei.
Na keia mau olelo a ke keikialii Romeala, na ia mea i hookaakaa ae in a maka o ka moi Paplae, a nana pono mai la maluna o ka kaua hiwahiwa me ka pane pu ana mai:
Ke lawe mai nei au i kau mau olelo a hoopaa iho, a i keia po ua loaa ia oe ka hanohano o ka hoea hou ana mai ma ko’u aloalii nei, a ia wa au e hoonoho aku ai ia oe no ke kahua o kau hana, a e ka opio, owai kou inoa a ko’u hanohano e ike aku ai:
Pane aku la ke keikialii Romeala, o ka mea au i kapaia “ka nani e hiolo ai ka honua” aka ma ka hoopokole ana e ike mai oe ia’u ma ka inoa o Ro.
Alaila o Ro kou inoa a’u e kappa aku ai ea? Wahi a ka moi i ninau mai ai.
Ae e ke alii-e ike mai oe ia’u ma ia inoa, wahi a Romeala.
O keia mau olelo a kaua e ike nei e ka makamaka ma ka aoao o ke keikialii Romeala, he mau olelo hoonalonalo wale no ia no ka huna ana i kona ano maoli.
A no ka ui Emalina hoi, ua hauoli loa oia no ka lilo pio o keia kanaka opio i luahi no kana mau hana wahahee.
Aka, ua kuhihewa ua kaikamahine nei, oiai nole oia i moeuhane mua o ke kanaka opio ana e hoohoa aku nei, he kanaka opio oia e pahua ai kona mau noonoo maalea.
Nolaila, i ka wa a Romeala i pane hope aku ai i kela mau olelo, haawi mai ia ka moi Papine i kela aloha no ke keikialii Romeala ke kanaka opio hoi a ua moi la i ike mua ole ai o ke kila keia e weluwelu nei ka puuwai paakiki o na ui haaheo o ke ao.
Ua haawi aku no hoi ke keikialii Romeala i ke aloha i ka moi, a huli, ae la oia maluna o kona mau kapuai, a haalele iho ia i ka halealii no ke kulanakauhale.
I ka uhi ana mai o ka po, hoea hou aku la ke keikialii Romeala no ka halealii, a imua o ka moi ua hoolauna ia aku la oia, a ola ka ua moi la i haawa mai ai i ka hana no ka anawa mai ia ahiahi a hiki i ke kakahiaka.
Ua haawi aku us keikialii la i kona ae ma ke kunou poo ana, a ia wa keia i hoolauna ia aku ai no kona keena kiai.
O keia keena kiai aia no ia ma ka aoao e pili pu ana me ka rumi o ka ui Emalina, alaila, e hoomanao iho kaua e ka makamaka, pehea ia i loaa ole ai oia ia na kiai mua. Aka e nana aku kaua no mua, a na ke au o ka kaua moolelo e kuailo ma ii ka puana a ka moe.
I ka wa o ke keikialii Romeala i hoi aku ai ma kona keena kiai, aohe hana nui e ae a ua alii opio la hookah wale no o ka holoholo hele ana ma kona keena, a i ka aneane ana aku o ka Manawa i ka hora 10 o ua po la, aia hoi komo mai la ke kaikamahine alii me na helehelena hoomahie o ka minoaka a pane mai ia oia:
E ke kanaka opio, aole anei oe e komo ae ma ko’u keena no ka hooanea iki ana me a’u no kahi mau minute.
Pane aku la ke keikialii Romeala: Aia paha i ka mea a kou ihiihi e ke aliiwahine e olelo mai ai, aohe a’u hoole ana.
Ina peia e ukali mai mahope o’u, a na’u no e hookipa ia oe me ka maikai, wahi a ke kaikamahine alii i pane aku ai.
Me keia mau olelo ae la a ua Hoku la o ka weiau hema, huli ae la la maluna o kona mau kapuai a komo aku ia no kona keena me ke keikialii Romeala e ukali ana ma kona mau kapuai, a ia laua ma ke keena o ua kaikamahine alii la, ua hookuu mai ia oia in a kihele olelo ana e hei ai ke keikialii Romeala iloko o kana ahele, aka e ka makamaka, oia mau mali olelo ana a ua kaikamahine alii la, aole loa ia i kihele aku in a manao o ke keikialii Romeala, o ka ae a me ka hole o ia wale no na hua i ka waha o ke keikialii.
No ka wa loihi he aneane e hookah hora o ka laua kukahi olelo ana, ku ae la ua kaikamahine alii la a hele aku la no kahi a kona pahuume e ku ana, a lawe mai la he omole waina, a kono mai la ia Romeala e pa kiaha laua, ua ae aku ke keikialii Romeala i ke kono a kona kamaaina, a o ia ka ua moiwahine la i ninini iho ai i ka waina iloko o ke kiaha a panii mai la imua o ia nei.
I Manawa, lalau aku la ua Romeala la i ke kiaha a kike ae la laua me ka puana pu ana ae no ke ola o ke aliiwahine opio.
O kela kiaha a ke keikialii Romeala i inu ae la, aole oia i inu maoli, olai ua hao mua ia aku la ia e ka mana o ke kulu koko kamahao ekahi, no ka mea, ua ike mai la oia eia kona haku ma ke kulana kupilikii ina aole oia e haawi ana in a kokua ana, no ka mea, o kela kiaha waina i haawi ia aku ai iaia, aole ia he kiaha wale no, aka, ua awili pu ia me ka laau pauda hoohiamoe.
I ka pau ana ae o ka laua inu waina ana, hoomaka hou mai la ke kaikamahine alii Emalina i ke kamailio ana, a i ka minute maa mau iaia no ka wa a ka pauda hoohiamoe e hoohana mai ai i kona mana e like me na mea i hana mau ia e ia in a ia aku i hala, haka pono mai la o ia maluna o ke keikialii Romeala, a iloko o kona pahaohao nui, ike mai la oia he oia mau no ua o Kahiwa i ke alo pali o Makana.
Ua hoopihoihoi ia ae la na nanaioa o ke kaikamahine alii iaia i hoomaopopo mai ai aole i hooko ia kona makemake, nolaila, pa leo hou mai la ua moiwahine nei e pa kiaha hou no laua.
Na iaia ka pane, he kupou wale no ka Romeala, a iloko o na sekona pokole, kike aea ko laua mau kiaha, a inu ae la laua no ke ola o ka Moi Papine.
E like no me na haawina mua i loaa ia Romeala, pela no keia, ua kaili mua ia ae la no ka ona o ka pauda hoohiamoe e ke kulu koko kamahao elua, a eia no ua Romeala nei ke noho ala me he la aole o ia i pa wahi kiaha iki.
Hala ae la na minute o ka laau hoohiamoe a ke kaikamahine alii Emalina, he ola mau no ke keikialii Romeala, aohe wahi mea a malule iho.
Nolaila, e ka mea heluhelu, mamuli o keia mau ano, kunahihi ae la na helehelena o ua kaikamahine alii la, oiai aia na minute o kana ipo e hoea mai ai ua kokoke loa mai.
Nolaila me ka hookaulua ole iho, kono hou mai la ua kaikamahine alii la e inu kiaha hou laua no ka wa hope loa alaila hookuu ka laua hui ana.
O keia kono hope a ke kaikamahine alii a me ka pakolu o ka laua pa kiaha ana, na ia mea i hoike ma ii ke keikialii Romeala, aia he hana nui ka ke kaikamahine alii e hookina nei iaia i ka inu ana i ka waina.
Nolaila, mahope iho o ka pau ana o ka laua inu ekolu ana i ko laua mau kiaha, ku ae la ua keikialii Romeala nei iluna a noi aku la i ka oluolu o ke kaikamahine alii no ka hookuu ana ai iaia, wahi a ua keikialii nei i pane aku ai.
E kala mai ia’u e ke Kamaliiwahine no ko’u huli hoi ana aku no ko’u keena, oiai ke ike nei au i ko’u ano kaumaha a poluluhi, a malia o haule pio iho au he luahi n aka ona o ka waina, alaila ma ke ola o na lani e loaa mai auanei ia’u ke ahewa ia imua o na maka o ka moi.
Ua hookuu aku la ke kaikamahine alii i ke keikialii Romeala, me na manao kuhihewa o ua ui la o Papine aole la e ahuwale ana kana noa huna, aka, no kaua iho e ka makamaka heluhelu, o ka po hope loa keia a ua ui la o na weiau hema e haulani ai me kana aloha a e hoopuhili ia no laua e ke keikialii Romeala o Parameri.
Aole i pau.
HE MOOLELO
NO
WALAKA RARE,
KA
ILIO AHUI O NA KUALONO,
A I OLE
KA HIENA OPIO O NA HILANA.
MOKUNA XII.
KA MAKUA ME KE KEIKI-NA KAU
MOHALA PUA EKOLU.
I ka loaa ana aku o keia lono, ua haehae ia ae ka puuwai o ka lahui mai o a o me ka minamina nui no ko lakou moi aloha, a e ka nalo pu ana o ke keikialii, ua lilo ia i mea kaumaha loa no na aupuni elua ma o ko laua nele ana me ka hooilina o ka hale o Keoki a me Rale.
A iwaena o keia huliamahi nui ana o ka lahui no ke kanikau ana no na moi, me he la o ka moiwahine Ane aku paha ka mea i papalua aku na haawina o ka ehaeha oiai aohe ana mea e hoona ae ai i kona mau kaumaha ma o ke kaawale like ana aku mai kona alo aku i ka wa hookah kana kane a me ka laua mea aloha he keiki.
Ua kau ia na kanikau o ke kumakena, a o na hae aupuni a me ko ka halealii, aia ia i ka hapalua like o ka pahu hae kahi i welo ai; a i ka nana aku in a haawina maluna o na aupuni i hulia, a ua makolukolu maoli no ka nui o na haawina o ka make alii iloko o ko lakou mau puuwai o ke aloha i ko lakou moi.
Aka, iloko o ia mau la o ke kanikau a me ke kumakena, aia hoi, hoea mai la ka Moi Woka Rale a me kana keiki.
O keia manawa a ka Moi Woka Kale i hoea aku ai me kana keiki, he elua pule ia mahope iho o ka noho kanikau ana o na aupuni elua nona, a ua hoopihaihoi ia na manao o ua moi la iaia i ike aku ai i keia mau haawina, a o ia ka ua moi la i huli ae ai maluna o kana keiki a pane aku la.
F. Walaka, heaha la keia mau haawina o ke kaumaha a’e e ike nei, aia anei kekahi o ka ohana alii iloko o ka pilikia?
Aole i pane mai ke keikialii no keia ninau a kona makuakani, aka haawi aku la oia in a nana pono ana maluna o ke kulanakauhale alii, a me na haawina o ke kulana koa holo aku la laua me ka puahi nui no ka halealii ka pahu hopu.
Ia laua i hoea aku ai i ka halealii, me ka hookaulua ole iho o ua moi la komo awiwi aku la oia no loko o ka rumi ike alii, a ma ua keena la i hui aku ai oia me kana aliiwahine e noho ana iloko o ke kumakena o ka ehaeha nui, a iaia i ike mai ai i kana moikane, lele mai la oia imua me na puili o ke aloha me ka haawi ana ma ii na huaolelo ninau o ke pahaohao:
O kuu Woka Rale anei keia, a i ole he akaku wailua paha?
Wahi a ka Moi Woka Rale i pane aku ai-Ae, e kuu moiwahine aloha, owau okoa no keia mai luna a lalo, aole hoi he kino akaku.
Aka e kuu moiwahine, heanha kea no o keia mau haawina a’u e ike nei ano?
Ia wa i pane ai ai ka moiwahine Ane i ka haina o ka ninau a kana moikane aloha, penei:
He mau haawina keia o ke kumakena a me ke kanikau ana nou a me ka kaua keiki aloha, mamuli no ia o ko’u manao ana ua lilo la olua i mau luahi nan a lala laau o kanahele. Aka, e hoomaikai ia na lani no ka hoihoi ola ana mai ia olua mailoko mai o kela alahele a’u i koho ai ua papapau olua i ka make, a oia keia mau hiona o ke kaumaha a’u e ike ne ii keia hora ano e kuu moi aloha.
Ma keia mau olelo a ka moiwahine Ane, akahi no ka Moi Woka Rale a hoomaopopo iho i ke kumu o ka paa ana o ke aupuni in a kahakahana lole kanikau o ke kumakena.
E hoomanawanui iho e na makamaka heluhelu a puka hou aku i ka la apopo, ke loaa ole na kuia ma ko makou nei aoao.
Aole @ puehu.
Ke Kulanakauhale o Valaparaiso.
Kona mau Nanaina Hiehie-Ke Awa Kumoku Nui o Kilo-He Panalaau Beritania Akea, a Pela aku
Pehea la kela poe Paniolo o na la i au wale aku i kappa ai i keia wahi pohaka, ke “Awaawa o ka Paredaiso,” aole poe e ola ne ii keia wa e hiki ke hoomaopopo, no ka mea aole he wahi awaawa iki ma kahi kokoke i kona mau palena, aole loa no hoi he wahi hiohiona iki o ka Paradaiso. O ka mea oiaia nae, o ka huelo loa keia o na wahi ma ka papalina o ka honua nei a ke kanaka e manao ae ai e kukulu i kulanakauhale nui. Ke olelo mai nei lakou, ua kukulu ia o Roma Kahiko maluna o na puu ehiku, aka o Valaparaiso ke halaoao nei lakou maluna o ka iwakalua o lakou, no ke kumu pulaueka, aohe wahi akea iki ma kela wahi ololi o ke one mawaena o na kiekiena haloaloa a me ke kai. O ke kapakai ano like me ke kapuai lio ka moe ana, ma kahi akea iki aku ua hiki ke pahupu ia e ewalu a umi mau alanui, aka he wahi palahaiaha nuku wale no; ma kekahi wahi moau aku, he akea wale no e lawa ai na alanui elua mawaena o na pali a me ka nalu haki. O ka hapa nui o ke kulanakauhale, aia ke ku nei ma ke kahua kamoe ihona, a ua oki ia na alanui ma na kuea.
A e like me ka pii mahuahua ana mai o na kanaka, pela i okioki ia aku ai na puu i wahi no na kauhale e ku aku ai, a nolaila o ke kaona i keia wa e moe nei ma ka aekai no ekolu a eha mau mile, ke neenee aku la i hope. Ma ka olelo pololei, ke pii aku la ke kulanakauhale i ka lewa, no ka mea, ke kau iho la ka hale o kekahi maluna o ko kekahi, e pii ana ma na alanui anuunuu pakaawili, a e @hapai ia ana @ e k amah@ e like @ me ko Niagara. He hana nui maopaopa ko ka poe e pii wawae ana ma keia mau wahi, a lilo i mea hoihoi ole ia oiai hoi ina e iho mai ana ilalo o ke kaona, he ku maoli i ka pilikia ina e ua ia iho a pakikakika. Nolailoa o ka mahinaai a kekahi me he la e lewalewa ana ia maluna ponoi ae o ko hai kaupoku; a ina e kiei ae an aka mea @ ka hale malalo ma waho o kona mau pukaaniani, ua hiki no iaia ke ohi aka in a kapiki maikai loa o ka mea non aka hale maluna ae ona.
Ua hai ia mai ia’u kekahi wahi moolelo ha o ka aka, e kekahi hoaloha o’u, nona ka hale ma o mai o ka Hotele Colon, i kukulu ia a pili i ka pali, oiai i kekahi pa, ua lohe oia i kekahi mea nakeke mahope o kona keena moe, a ua huli oia e ike ia kea no o keia mea halulu, aka aole nae loaa iki, nolaila ua ala oia me ka hiamoe ole a hike i kea no, e ka nala ana ina paha he akua lapu a aihue paha. I ke kakahiaka ana ae, ua loaa keia mea pahaohao. He lio i ike ia i ka la e hamu weuweu ana maluna ae, ua pakika oia a poholo i ka po a paa ma kahi haiki mawaena o ka pali a me ka paia o ka hale o kuu hoaloha, malaila keia lio kahi kupaka ai a mai pau na paia o ka hale i ka helelei. Mamuli o k hookuukuu ia ana o ke kaula, nakiikii ia i ua lio la a huki ia iluna, i pakele ai oia ma ke poino ana aku o kona ola mamuli o kela ha@ie ana.
He elua mau ano o na kaa lio hoolimalima hali ohua ma Valaparaiso, a na ka mea e makemake ana e holo kaa e koho i kana kaa e makemoke ai i kulike me kahi e holo aku ai. Ina oia i makemake no ka holoholo and ma ka aoao malaio o ke kulanakauhale, alaila e lawe oia i ke kaa lio elua mau lio nana e huki, aka ina makemake ola e holo iluna o ke kulanakauhale, i koho oia i ke kaa ekolu lio nana e huki mamua, ai kokoke e papalua ka uku i ko ke kaa elua lio-ua papa ke kanawai in a mea e ae no @ pii ana iluna. O na moali alanui i hoomaa ia e na kao i ka hele ma na aoao o ka mauna i hoohana kapulu hou ia, ua haalele ia i keia wa a o ka poe hele wawae wale no ke naku malaila, a o na kaa aia na huila e holo ai ma ke alanui hou makai, e pakaawili ana i ka poai in a pau, a i paa koke iho nei, no ka loihi he eiwa mau mile.
Ina e huli aku a nana ia Valaparaiso mai waho aku o ke awa (kaikuono) i ka wa molehulehu, he nanaina hiehie o na laina kukui e kau ana kekahi maluna iho o kekahi, me he mea la ua like loa me ka olelo hookaau a Mr. Curtis i hoohalike ai me “ke kulanakauhale i hooloi ia o lalo iluna.” Ua kau ia na kukui uila ma kae pali nana e kiola ma ii ka malamalama in a alanui, na hale a me a mala pua i like me ka malamalama o ka mahina piha.
Ke hoohalike nei o Mr. Vincent ia Valaparaiso me ka halau nui, e kapa ana i na kualono he mau alahele, a e hoomanao ae ana la Honokaona ma ke kulana ano ihona a ia Quebec ma o kona mau kepa la, e ale ana i na kiokio pali ilalo i ka lihilihi kai. Me ka nana ole i kela mau keakea maopopo, ua kokua nui la kela hana a Kile e na dala a na Beritania, Farani a me Geremania, ka mea nana i hoolilo i kulanakauhale nani-ka oi o na awa kumoku ma America Henua, a o ka mea oiaio, o ke awa hookah ia ma ka aina puni ole o ka hema i hiki ke hoomaikeike ma ii na hana hou o ke au naauao. Ua ano like aku me ko Farani a Geremania kulanakauhale a ua liko aku no me ko America Huipaia i oi ae mamua o ko kekahi mau kulanakauhale e ae ma America Hema nei. Aka ma ka hoohalike ana me ka Ripubalika o ka akau, aole he kulanakauhale ma ko Valaparaiso la heluna kanaka he 125.000 ka nui, ka nui o na halekuai maikai a me na hookahakaha ana o na lako hoonani kino kumukuai nui. Ua kuanoono a waiwai na haole malihini, ua haaheo na kamaaina a holomua e like me ke kulanakauhale pili kokoke mai, kahi kaulani no ka uhaai o kona mau kamaaina. O ka nui o na hale noho he kohu mau halealii ma ko lakou kulana a me na hoonani ana, a ua nalowale na ona miliona maanei mawaena o na kanaka umi tausani ma ka home.
Ke poai nei ke alanui kalepa ano koikoi nona ka inoa Calle Victoria i ke awa a puni me ka hoike ana i kekahi mau hale i kukulu ia me na hana lima akamai, oiai he nui ka holoi ana maanei ma ka hoonani ana e piha. He nui wale o na hale aupuni a me na hale noho ma keia alanui ua kappa ia ma ka inoa o ka Moiwahine o Enelani, a pela no ua banake, na hotele, na halekuai kukaa a me na halekuai liilii o ka poe mea dala nui. Eia ka olelo a kekahi kamahele: “Ia’u i hele aku ai a hala hope ae ke kia hoomanao o Haku Cochrane-ke kanaka Beritania nana i noho alakai ke aumoku kaua o Kile mai ka 1818 a hiki i 1822- me ka hale leta a me ka hale kaa kinai ahi ma ka hema, a me ka halealii kulanakauhale mamua mai o’u; a huli ae i ke alanui ma ka akau, a i Hotele Grand Central, me kona mau anuu alapii pohaku mabela ua hoomahie ia au me ka nanaina maemae o ke awa kaulana o Kile. O na kanaka e holoke ne ii ka hoeueu o na hoolalelale hana, me he mea la aole n aka poe America Hema, aka nan a Geremania, na Farani, na Beritania a me na Ianake (America). Ia’u i komo aku ai iloko o na hale kalepa nunui o na aina e, e moe ana mai kekahi alanui a i kekahi a i hoolako ia me na hana hou o ke au naauao; a i ka po, holoholo aku la nu ma na alahele moau kahi o na halekuai liilii e lawelawe ai i ka lakou hana, me na halekuai i hoomalamalama ia a i lehau i na waiwai lole like ole main a aina e mai, aole hiki ia’u ke manao eia au ma ka aina puni ole hema.”
Aole i pau.
NA LETA.
Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no ua manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou mau mea kakau.
Anoai o ka Makani Apaapaa.
E kuu Kilohana Pookela,
Aloha oe:
E oluolu kou hanohano e hookipa aku ia’u ma kahi kaawale o kou kino lahilahi, no ka hoike ana aku i na mea hou o ka apana penei no ia mau anoai:
Ma ka la 21 o Iulai aku ne ii hala, ua pau iho la ka halekuai o ka Hui o Kohala Sugar i ke ahi. Ua manao ia na Geo. W. Kalohai, S. Kali a me L. K. Moeaau i puhi i ke ahi. Ua noho ka aha e noonoo i ka hihia a hiki i ka hora 9 o ka po, a ua puka mai ka olelo hooholo a ka aha e hookuu la o Kali me Moeaau a o Kalohai no ke kau kiure o Waimea, ua hala aku oia no Hilo no ka hoomalu ana. O ke poho i koho ia e ka Hui, he ekolu tausani.
Ma ke ahiahi Poakahi, Augate 25, ua hopu ia o K. N. Hihio a me Geo. Hapaumi no ka hewa puhi ahi me ka manao ino, ma ka hookolokolo ia ana, ua hoole na mea i hoo pii ia aole na laua i puhi i ka halekuai i ke ahi ma ka po o ka la 20 o Iulai. Ua hoomoe ia a ka Poaha Sepatemaba 10, e noho hou ai ko laua hihia. Aia ma kahi o ka hale kuai i pau ai i ke ahi, ke ku nei he halekuai nani hou i makaukahi no ke kuai ana aku.
Nui ka Wela,
Iloko o keia mau la loihi e hele nei, ke ma@oo mai nei kahi lau uala, ko, maia a pela wale aku. A ano pilikia keia mau la e hele nei, ke waiho wale mai nei kekahi m@ apana ko aole i kanu ia mamuli o ka papaa la mai.
Ua lawa keia mau wahi mea hou me ke aloha.
D. W. Kaonohi,
Halawa Sept. 9, 1881.