Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 24, 13 Iune 1891 — KA MANA OI KELAKELA O KA LAHUI [ARTICLE]

KA MANA OI KELAKELA O KA LAHUI

A oUi ka Moiw.ihlne iua U kuUum Ihiknpa, he haiui no aia ko ka Uhui aoAoaku, ka hanwl aoa l na budm aloha moi, ka pulama ana aka laia, ka kakia aoa iloko o kela a km k«ia pouwal pakahi i na mamo ālil oiaio, ke ao ana aku t na ktikl a oao na noopona m* na Imnm aoaoa hiiiknla no ia mm »•! hookahi, k« aloha 1 kt aiii a mo

ka alu haoau, a me ke kakoo aoa i ka hanohaoo o ka ooho *lii • ka m«ft a ka Uhnl i 010010 al e noho nuUmiU. No kji me* t o ki nobo ali! oo ka lahai U traivai, a be mea make ole ke kolana rta aoo. O ka me« e ooht ana malaoA o Ui ooho ke make I nivi a pao f a koe oo ka noho alii. A o ke aiii ka Moiwahine boi r e haoa mai oia i na hana a f«a I ka i ka oaaoao ftne ka mAikai, e ike mai oia i kooa lahoi me ka hookaa ole 1 kekahi no kona haahaa loa a i ole ilihune ioa paiia, e Uke a like na me* a paa iaia, e pani kena popeiao i ka oiela a ka poe hoioholo oleio a nUnia t oUI oU kekahi mea e oiuolu oie ai ka noho Uhui ana, o ka hoolohe wale • ke aiii i na oleio pono ole oia ano a ka p«e e ake nui an.i e paa maa ko Ukou punaheie i ke aiii, e aloha mai oia i ka Uhui a e hana mai i ka hana ku i ke aioha, a i kopono hoi e iike me ke ano o ka makuahine j maikai e aUkai ana a e maUma ana i kekahi ohana nui, a oU maoii n° ka ke alii hana, a he haoa kupono niaoli no hoi ia nana e hana ai, no kn ine», aohe no he raea hauoli loa ka noho ana ma ka noho alii, ke ole e lilo ke aloha a ine ka puuwai 0 ka lahui i ke alii. A o ke alii i loaa ole ia mea nui iaai ka lahui aku, ua iike loa oia me kekahi mea e noho ana i ke kula panoa wai ole a me ka moku e holu pahua ana ma ka moana aohe hoe. Oiai oia e noho ana ma ia kulana hanohano a ka lahui i haawi manawalea aku ai iaia, aole he mea ku i ka pono ke manao ae ola nona ke aupuni a oi»i ka mea mana nui hwkahi wale no uialuna o keia aina, a o kona leo o ia ke kanawai, he kue ana ia i na olelo o ke kanawai kahua ke kumukanawai. Aole no hoi he mea kupono iaia ke manao i ho, he Moiwahine au, a ua hiki ia'u ke hana e iike me ko'u makemake, he kuhihewa ia nianao. Aole no hoi e pono iala ke manao iho, aole e hiki ke nemala aku ke ane o kana hookele aupuni ana, ua hiki loa i ka lahui i na wa a pau ke nema a ao aku iaia ke ikē lakou ua hewa ka lawelawe ana a hookele ana i ko aupuni, no ka mea, ma kona ano maeli, he kanaka oia i like loa kona uhane noonoo me na kan&ka e ae, a o ka ulaula o kona koko ma na aoao a pau • kona kino, ua like no ia me na kanaka e ae, ina no he ilihune a he waiwai paha, ua oleio ae ka Moiwahine Vitoria, penei: • >l'a like no ke kulanaokameae noho ana ina ka noho alii me ko na makAlnana, a he mea pono i ke alii a lue namakaalnana ke malama laahia like I ke k«nawai,aole no he aupuni e noho Moi ana ke ole e lokahi ka Uhui a e apono ia manao 1 aupuni Moi ke lakou, no ka mea, no ka lahui ke uupuni, a he noho alakai waie iho no uo ka lahul, a e hooko ana no na pono o ka lehulehu ka ka Moi hana.' * Nolaila, ke hoike nei keia olelo naauao a i kela Moiwahine kona naauao nui a me kona paulele i kona lahui, a ina peia ko kakou makuahine ma ka noho alii e hana ai, alaiU, e huli auanei ka lahui a haawi aku i na hoomaikai palena ole nona ina wa a pau. Ile mea makehewa no hoi i ka Moiwahine ke manao ae t ola ka mea mana oi kelakeU a nona hoi ke aupuni ā pau, aole ioa peia. Oiai i ka manawa i pil ae ai o Kamehameha lli ma ka Noho Alii, ua mahele mai UoU i na aina i na huaheiu like ole eha, a haawi lilo loa mai U no kela a me keU me* ina ke ano alodia I—Ko ka Moi mau aioa poooi, a e kapa U nei i kela wa na aioa Lel Alll, a oa ka Uhui no e hoopooopooo nei i keU wa, oiai na ka Uhul i hookaa oa aie • Kamehameha IV, a ua lilo ka mana o ka hoopooopooo ana oU mau aina I ke aupooi. OUi ou hol, ua uku hoomau ke aupuni i ka Moiwahioe Kma i make, a oa haalele ioa oU i kooa mau pooo a me kooa mao kuieaoa a pao iloko o oa aioa Moi a iilo 100 oo ke aupaoi, a peU I ioaa ai UU U uku hoomaa a hikl i kooa make aoa. A oia maa aioa a m« oa loaa ola mao aina, aa waiho ako nei ka Uhal I keU wa no ka haoohano okm ooho aiil, ka mm hoi i ioaa maa ol« U LUiooka- •

Uni i koos wa i noho ole *i mi ka oobv aiii. * ke miikemako ka Uhoi ena o kA ah»o4elo ia e Uwe mai ia 010 aioa i keU vi, na ka ia«re im i ki BiU lOuuiwai e hoopao aoa i ka haawi ana i na \oa* oia maa mina do k* hanohano o ki n<> bo alii f he haoa maalahi \o& U, a i oā oo pahA e hoole aoa ka Moiwahioe, aUiU mi k* mana o ka Uhui ma o ka ahaoleio U, ma ka apono aoa o 2-3 mahope iho o ka aoa o ka Moi, oa iilo oo ia i mea maoaa i paa oo kaaioa. NuiaiU ke ike oei oukou e ka Uhui, aohe maoa oi keUkeU e ae i keU w.i, uaolelo keU kumukanawai e ku nei, o ka Uhui waie no, ooiaila, he kuhihewm k* ke manao iho ka Moiwahioe, aU ka mana iloko o kona lima, ao)e ioa peU. 2—Xa aina i haawi manawalea ia oo na Alii. I keU manawa, ua kau liiiii keia mao aina, aia iloko o ka iima o keia a me keia, e nana i na aina o Lunalilo, aia iloko o ka limn o na kahu malama waiwai ; pela ko Pauahi, aia no iloko • ka linia o na maiama waiwai, a me ko Kanaina, aia iloko o ka iima o kona mau hooiiina. A mai a Ukouaku, pau i ka lilo i na haele aiue na kanaka. Na aina © Ema, aia no ia iloko o ka iima o na kahu maiama waiwai, na aina o ke alii Kunuiakea, aia iloko o ka lima o ka poe inea <lala. A ke noho maoa nei keia poe maluuu 0 keia mau aina me ke keakea ole U, aole e hiki i ka Moiwahine ke iawe ae mamuli o kona mana alii, he ole loa no. 3—Na alna i haawiia i na makaainana, a ke paa nei lakou ia mau aina, a o lakou ka mana, a e hana lakou e like me ko lakou makemake me ke keakea ole ia. 4 Na aina aupuni, a na ka lahui mamuli o na kanawai a ka ahaolelo e hooholo ai e hooponoiwno no kf» ano o ka lawelawe ana o keia mau aina a me na dala i loau mai. Aole loa he mana o ka Moiwahine a o ke Kuhina paha, a i ole o ka Aha Kuhina paha, e hoolilo wale aku i keia mau aina, a me na loaa oia mau aina mawaho ae o na kanawai e pili ana no ia mau mea, o ka lahui wale no ka niana, aole o ka Moiwahine. Nolaila, ma keia mau hooiaioaua, e hikl ai ia oukou e ka lehulehu ke ike, o ka lahui ka mea mana 01 kelakela, aole o ka Moiwahine, aia wale no ka loaa aku a hoomahola aku na limao ka lahui, a haawi aku me ka manawalea, aka, ina no e puili mai ka lahui, a i ole, nuh;t iho paha aole e huawi aku i kekahi mea īaia ma o ka ahaolelo la, o kona nele iho la no ia. Ke olelo nei kekaht j>oe kalaiaina, he mana ko ka Moiwahine e hookohu i na kuhina e like me kona makemake mahope iho o ka hoopau ia ana e ka ahaolelo ma o ka olelo Hooholo hilinai ole. O kekahi keia o na manao kuhihewa loa, a he ao hewa ana aku hoi ia i ka Moiwahine. Ma ke klimukanawai, na ka ahaolelo e hoopau, a na ke Alii e hookohu mai. Nawai i haawi i keia niana laia? Na ka lahui no, aka aole nae mamuli oia haawi ana i ka mana hookohu, e hana mai Oia i aha kuhina i ku ole i ko ka lahui makemake, e hookohu oia i aha kuhina e hiki ole ai i ka lahui ke hoopau oiai ka ahaolelo e noho ana, u« ka mea, ina e noho ana ka ahaolelo a hookohu oia i aha kuhina i hoihoi ole iae kaahaolelo, alnlla, hiki no i ka ahaololo ke kipaku, a ina e hookohu mau mai ke Alii i mau aha kuhina, a o ka ka ahaolelo no ka hoopau, heaha iho la ka waiwai? Aohe waiwai. A ina no paha ua paa iho la ka aha kuhina a ka Moiwahine e hoo* ooho mai ai, aole nae hoi he hoihoi o ka ahaolelo, oia hoi ka lahui, hiki no U Ukou ke nuha aole make haawi i BiU Haawina, a ma ia wahi, aole mana o ka Moiwahine e hooki- | kina mai ai i ka ahaoielo e hana peoei a penei, aia oo i ka lahui U mana. Aoka mea nana i kakoo i nui i keia mau mana iloko o ka li ma o ka Uhui, oU oo ke kumukaoawai e ku nei i kela wa a me na haawi alna palena ole a ka Moi ka lokomaikai Kamehameha 111. Malia paha he mau klnaooau no iloko | o keia kumukanawai, aka, he mau piUkU pau oo U ke hooponopono U • ka ahaolek) ma na hooioli kumukaoawai kupooa Noiaila i mea e oluoiu al na haoa a ke aopuni, he mea pooo 1 ka Moi. wahloe e oaoa maka oiuoiu mai! ka Uhoi, aole o ka hookae mai i ka poe oaaoao o ka aina a me kooa iahul, aoka poe pihl loie oU oa paaahale, he kaUUlna naaupo a

hawawa U. A ke ike m*i U oo onkoa e k* Uihai, ela iloko o ko oukou lin» k« maaa ol pookeU loa. a oia kn ko emkoa met kakaa e ninao nei. Maihe.i mai keU maiui i Ima mai ai i ka Uhai? Mamuli oo iaoke kumakaaawai hou e ka nei i keU wa, a e ike oo U i ka mea 1 hoike U tfe U m&luoa. A oU» e paa ana keU mana oi keUkeU i ka lahui, ke noooi nei au i ka lahui aloha, e mailani i keU mana nni e ka Uhui, oiai oia iho la no kou pono, ke kuokoa o ka hoopiliiuea ai oie a me ka maiuhia o ka noho ana, ke kino a me ka waiwai T a ina e hoohemahema ana kakou i ki'ia pono nui, aiaiia, he U no e hiki mni ana e lilo no ka leo o ke alii honkahi i mea mana nui. Aka mai hc kakou e hoolilo i ka leo o ke Alii i kanawai, oiai he hana hookaumaha ia, ua hala ia manaw:» naauj>o, a he inea pono i kela a iuo keia mea e aloha i kona aina hanau, e ku nie ka lokahi, a e paa like ka lahui i keia mana oi pookela iloko o k:x |x)ho o ko kakou mau lima, a ke mau U ano pela, alaila e mau auaoei ke o ana o keU mau hoaolelo kaulana, ««l'amau ke Ea o ka Aina i ka Pono," a o ko Noho Alii o Hawaii, e mau no ia ma kona kulana hoopono, a me ka hoopilikia ole i ka lahui, a o ka leo o ka lahui, oia ka pou hana, ke koo no ka holoiiiua o ka ho«>[H>(iopeno aupuni lahui ana.