Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 23, 6 June 1891 — KA MANA OI KELAKELA O KA LAHUI. [ARTICLE]

KA MANA OI KELAKELA O KA LAHUI.

O ke aupuni Hnwaii, he aupnni Moi ia i kukulu ia I keia wa a hookahuaia niuluna o ke kuinukanawai I knkau ia. Ao ko kakou kumukanawai mua i kaknuia, oia ke kumukiinaw»l oke Aiii ka Mol Kamehameha 111, a ua noho ka iahui malalo oia kumukanawiii me ka noonoo, a hala aku ia mol aloha ka mea i kapnia "ka lokomaikal,** ua noho aku ke Alii ka Moi Kamohame«ha IV., malalo oia kumukanawal, a pela pu hoi ka lahui.

A haU aku la moi i aloha nui ia, ua pii mai ka Mol Kamehameha V. t ma ka Noho Mol. A nana I hana a kukala mai I kumukanawal hou oo kela lahul me ka Um* kakauha ma ka M. H. 964, mahope o ka noho ana o ka Aha Klele hana kumukanawal, a klpakula. A ma ta kumukanawai, ua kaill ku la ka mana mai ioko aku o ka lahui, a e la ka mana nul o na hana a pan i loko o ka lima o ka Moi, a me he mea la ma ka oieio maoll ana ae no, o ka Uo o ka moi he kaaawal tho la ta •o ka aina. He oUio no nae, he ahaoleio oo e kau ai i na kanawal, lk« kotio Bak>ta ana oo I mau Lunamakaainn»*, aka o na poe nae I ioaa m kuleana koho ia wa mawaena o aa kanaka Uawaii, o na poe no U bo maa loaa makahiki maopopo he $76.00 a pela aku, e llke me na olelo o ka Pauku 62 ola kumukaaawaL A o ke koho ana hol o na Alli 0 ka ahaoleio, ala no ia lloko o ka lima o ka Moi ka maoa, a nana e koho a hookahu aku, a oa nele loa ka Uhui ia pooo. Akft» mahope aaal ua hooloU U f a loaa he kuleana 1 kala a me kila kinaka Ha«»llt

koho i idau LonAmAlLUiiaanA i ka ahnnlHo m» ke»n* ««}tmi ol* n» k« fto«n o ka poe koho, a koe aka U iu ru.io« noi kaokon iloko o kA lims o ki Mol, «U hol

I. UahlkiikaMoi i keU a me keU hof* e kipako wale i ka Aha Kuhioa e llke me kooa makemake, a e hookoha mai paha e Ilke me kooa makeoiake, me ka mana ole i ka Uhai, loa oo paha he Aha Kohioa maikai Ua Uo oa haoa oo ka pooo o ka lehalehu.

11. Ua hlkl l ka Moi ke koho a hookoha I aa alil o ka ahaolelo he 20 ka nol, a e like paha me kooa makemake aiii me ka ui ole ako I ka lahoL

lIL Ua hlki I ka Moi e hoole aku ike kakao Inoa aoa maluoa o oa BIU Kanawai a pao aka ahaolelo I houholo ai oo ka pooo o ka leholeho ke makemake eU e haoa peU f hia no paha he mao Biia Kanawai kupooo loa U Oo ko ka lehuleho mao pooo a paa.

IV. Ua hiki loa 1 ka Moi I oa wa a pao ke makemake ola e hoopao I keU laoa aopool keia laoa aopani a1 ka makal ku huloa. A i kana poe e hookohu aiii maoli mai ai me ka hakaiU ole, mamoli o na leo koikoi oke aiii i kooa poe lunaaoponi kiekie.

V. Ua hiki i ka Moi ke manao e na lunamakaainana a peQ e puka ana a i ole o ka hapanui paha o iakou e kohoia ana, ke alakai ia rna konflTaoeo a haalele i ka lahui ka pee nana I koho.

A he nui wale aku a mAOUunuu na mana ol kelakela lloko o ka pobo o ka llma o ka Moi Kamehameha V. r ma kona kumukanawai i hana'l, a kukala mai me ka aellke ole o ka lahul, aka, ua noho hamau ioa na kanaka Hawail a hoomanawaoui oiai he nawaliwali ka noonoo, a o da poe i kaulana ma ka naauao, a I manaoia he mau alakai no ka lahul oiwi oia wa, ua paa na ihu i ka hou ia e ka mana Alil Kolk«i, maiaio o kela kumukanawai pakaha mana mai ka lahui aku.

Aka, he hookahi nae mea i mahalo nui fa ai o Kamehameha V., me kela mau mana nui a koikoi loa iloko oka poho o kona lima, ua hookele ola i ke aupunl iloko o kona au, me he mea la aia ka mana o ka hooponopono ana o ke aupuni ilokoo ka iima o ka iahui Hawaii, aole komo wale mai e keakea i na hana pili Aupuoi, pill Balota, aole klpaku waie i na kuhina. A he mea kaulaoa l kona au, ua noho loihl na kuhina ma ka oihana me kona hilinai a me ko ka lahui.

A nolaila, aole i loaa i ka īaiiui na mea e hoonaluea ai, a e hoopioloke ai i ka manao, a ua ku malie ke aupuni me ka helomua i kupono i ke ano oia wa, a ua nal no hti ka hilinaila a me ke alohala o ka Moi e kona lahul, a me na poe a pau i ike a i kamaaina iaia.

I kona wa i hala aku ai ma kela aoao o keia ola ana, ua ku lokahi ka lahui a kahea me ka ehohla nui i ke alii Lunaiiio i Mol no lakou. A ua pii mal la oia ma ka Noho Alii rae ke aloha paulehia nui ia e kona lahui. A iloko oia au pokole o ko. na noho aiil ana, he mea e ka piha o ka lahul i na manaoiana nona, oiai oa o mai no na kukuna maia. malama o kona naauao nui i kona lahui, a ua hillnai ola i kona lahui, a na kona lahui e hookele a he noho poo wale Iho no kana, Ua manao ola, ua llke loa no ka ulaula o kona koko aiil me km ulaula oke koko o kona mau makaainana haahaa, aohe he hookae I kona lahul oiwl, ua llke a llke ke kanaka nul me ke kanaka Iki, a hookahl no wal o ka like. A ke manao nei ka mea kakau, Ina I ola loihi oia ma ka noho alil o Hawaii, nul kona kauiaoa a puni ke ao holookoa, aka, ua haia oia ma o me ka minamina nul ia a me k« aloha nui ia e kona lahul.

A haU aku U ka Lani Lunaiiio keahi iapaUpa, ua pll mai la o D*vld Laamea Kalakaua ma ka Noho Alll o Hawall nel, mamuli o ke koho ana o na Lu namak aal nana ma ka aoao o ka lahui, a lakou hoi 1 kohe ai ame na alil ma ka U 12 o Feb*ruari, M. H., 1974, e like me kaolelooke kumukanawal a Kamehameha V. NoUiU, he mea kanalua ole ka olelo ae na ka lahul oU I hapal ae a kaa ana I ke kao« poku o Hawnii.

I oa la mua o koaa ooho alll ana, • like me kooa mua iho, ua Laweae no la I ke kumukaoawai llma nul a Kamehameha V. a hoohlkl, ola oo kooa kumnkanawaL Oioolu oo na Uweiawe ana a ke Alii I oa la mua o kooa do!m> alil im, oia' lawe

kmokm ae i ka dmri oMi kona Uhoi akn. nul no knn« maeMo n-ii i oa boiki ohiom o kon* aina, ho>kiekle do U Uko« ma na oihana haaohaoo iloko okt aina, iioi no i na me* a pta e o(a ai kn hoo« o ka aiim maloko nei a mawaho aka o ko kakoa oei aum kapakai. Aole ooa tioolcftel ke kiaak* haahaa, aoie lioioooi leo ohama kooa hookae 1 kooa maa mmkaainana oiwi, Uke 00 koaui Ike ana i kona maa enemi me kooa ike aoa I kooa mao hoiloha poooi ka. Nui oo kon.t mahaio U a me ke aioha o ka lahui laU, &ka, Iloko o kona aa, mamali o oa aUkai ana a kekahi mee, aa Uwe kaokoa ae UoU i na m&na a peu iloko o ka poho o kona iima e like me ke kumukanawmi oka aina, ka mea hoi a ka makuakane o ke kumokan&wai i hana ole ai i kona au e noho am ma ka noho aiii a me Looalllo I kooa au e ooho Moi aoa. I ka hoomaka aoa o ka lahui e ike 1 keU kuiaoa hoo o ka Moi, ua ulu mai oa oianao i ka iahui e oo> 001 ako i ke Alii ka Moi e hoopau U mao haoa, oa kukulu ia he mau haUwai makaaloaoa lehulehu a hoo* holola ooaoao me ka iokahi e ka Uhai e hooki ke Aill I na hana oia aoo. Ua hele kino na komite imua ona, he ole nae ka maliu ia mai, ua manao ka Moi, oia ke Alii nui, a oooa ke Aupuni, a nona hoi oa mea a pau, a o ka lahul kanaka e hoolohe wale no lakou a pau laia, ina no he pono, a hewa paha. Hooikaika nui ka lahui ma ke koho

Balota i looa na waha olelo kupono iloko o ka ahaolelo no na makahiki loihi, aole hiki, oiai ua uhi paa mai ia kela mana Aiii lima nui kakauha hoopilikla, a o ka mea maopopo loa ia wa o ka leo o Kalakaua oia iho la no ke kanawai paa. Oka Ahaolelo he mea hookohukohu makuahu* nowai wale no ia, oiai ua paa loa ka ihu o na Lunamakaainana hoopilimea ai, no ke ake oihana iloko o ka Uma o ke Alii, a o ka iahui, ua huli kua ia mai lakou e ka poe a lakou i koho al, a he makole ia lakou, a ma o ka manuunuu o na pono, lako na punahele, a o ka lahui ua oni aole hoea aku i ka waha, he ao omamalu wale no ke pahola mai ana mamua me ke kuaua nui o ka polno no keia Aupuni, a komo aku iioko oka banekarupa t ao ka pau uo ia o ke kuokoa o ka aina.

Ua pani ke AIH i kona mau pepeiao a paa, a o na poe kokua a kakoo i keia mau manao lima nui nlunuu me ka hoopiii-meaai, o lakou na punahele ola wa. Ano ka nui o ka piiihua, ka ehaeha a me ke kaumaha • ka lahui, ke hele loa aku la ka moku aupuni i ke au o ka hewahewa. Nolaila, ua ku ae kekahi mau makaainana aloha i ke alii, ka aina, kona kuokoa a me ka iahui, a kahea aku la me ke oolea i ka Moi e hooki i keia mau hana, aole no he maiiu ia mai r a nolaila, ua hana ia na hana me ke oolea ma ka la 30 o lune, 1887, a ua ae ka Moi Kalakaua i ka leo o ka lahui e hana i kumukanawai hou.

A oia keia a kakou e noho nei, Nolaila, ma kela e hiki ai ke hoo* maopopo ka lehuiehu o ka lahui ka mea oi o kamana, aole o ka Moi, he kanaka wale no ia i hoonohoia e ka lahui i poo alakai, a o ka mana o ka hooponopono aupuni ana aia no ia ma ka lima o ka lahui.

Aohe Aupuni Moi ke ole he iahui nana e hoonoho I kahi mea i Moi, nolaila, o ka lahu! ka mea mana oi, a e pono 1 ka Mea ma ka Noho Moi e hoolohe i ka leo o ka lahui.

I kei* wa, he au keia o ka ooho ana he Moiwahine tna Hawaii nei, o LlUuokilani, a oa hoohiki oia malaoa o ke kumakanawai a kooa kaikonane aiii Hnko i kukaia mai ai, a ke noho nei oia i Moi maniuli o ko ka lahui apono ana.