Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 21, 23 May 1891 — Page 2

Page PDF (1.87 MB)

This text was transcribed by:  Lisa Danylchuk
This work is dedicated to:  In memory of the father of Patrick Makuakane

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

MA KE KAUOHA.

            KA MAI INFLUENZA "LA GRIPPE."

            Ua Hoomana ia mai au e ka Papa Ola e hoolaha aku i ke ano o ka hoomaka ana a me ka mea e hana’i no ka mai "la grippe" e laha nui nei ma keia Pae Aina.

            Na hiohiona o ka hookau ana iho o keia mai he anu ano ikaika loa. Mahope hoomaka mai ka lia o ka ili me ka pii mai o ka wela, ikaika ka @lulu o ke poo, @ a eha ae iaia me ke kino holookoa. I ka wa e emi mai ai o ia mau hiohiona, hoomaka ke kunu me ka n@. Mai ka elua (2) a i ka umi (10) la alaila akakuu iho ka mai.

            No ka malama ana i ka mea mai.

            E mai ma ka mea mai iaia iho, a e moe malie ma kahi moe.

            E hookomo i na wawae iloko o ka wai mehana i awili ia me ka makeke (mustard), a ina he fiva, @ ka ili, a he anu, e inu i mea hoopumehana.

            I kakahiaka inu paakai (roubelle salts) a i ole ia @ of magnesia a me na mai ano ikaika ole loaa no ka oluolu. Ma na mai ano ikaika loaa ole ka oluolu i keia laau maluna ’e, e kii koke ia ke Kauka me k@ haka@.

 

CHAS. WILCOX

@ 3times. Kakauolelo, Papa Ola.

 

Ua makemakeia na hooilina o Kalaaunui (k), he lepera i make ma Kalawao iloko o Mei 1@ a 1888 George Hora@, he lepera no Honolulu i make ma ka la 19 o lune 1888, a hii ae ma ke Keena o ka Papa Ola, me na hooia kapono o ko lakua kuleana i ke koena dala o ka waiwai o na mea i make.

DAVID DAYTON,

@ Peresidena, Papa Ola.

 

Ua makemakeia na koho no ka hoolawa ana i ka poe mai ma Kalaupapa, Molokai, mai ka 500 a i ka 1000 Pai-ai o ka pule e like me ke kauoha a ka lunanui, e waiho ia ma keia keena mamua ae o ka hora 12, awakea o June 23, 1891. E lawe ia na Pai-ai a waiho ma ka uwapo ma Kalaupapa. I 21 lbs o ke Pai-ai me ka helu ole i ka wahi o waho.

            E hoolawa ia na Pai-ai ma ka pule no ka manawa he elua makahiki e hoomaka ana mai ka la 17 o Augate 1891.

            E waiho ia mai e ka mea e lilo ai ka aelike he hona no ka hooko pololei ia o ka aelike.

            E kakau ia mawaho o ka wahi o na palapala koho, “Te@der for Pai-ai.”

            Aole i hoopaa ia ka Papa Ola e ae aku i ke koho haahaa loa a koho e ae paha.

DAVID DAYTON

2336-4ts          Peresidena o ka Papa Ola.

 

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

No ka Makahiki . . . $2 00

No Eono Mahina . . . 1 00

Kuike ka Rula.

 

Hoopukaia E Ka

 

HAWAIIAN GAZETTE CO.

H.M. WHITNEY, Luna Nui,

J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

POAONO . . . . MEI 23, 1891

 

AOHE PAHUNA HALA A KA MALUAKELE KU NO MINO OLU KA ILI OKA LAAU.

            Nani io no ke kapalili e ana o ka mea e ku ana ma ka pa e kiihelei ai na wawae, aka ua puka ka makou olelo iwaho a e kaana ia e na loea noeau a pau kona mole a me kona wekiu.

I ko makou noonoo, mahope o ka hakilo ana i na ouli a pau o ke au e nee nei, ke emi hope nei ka aina, ke hoomaka mai nei ka hamare a na luna kudala maluna o na waiwai hanakarupe lehulehu o keia mau la pokole wale no mahope o ka emi ana a me ka holapu ana a ka makapaa i ko kakou waiwai paeli nui, ke olapa e mai nei na poe e paa nei i na moraki, a ke pahola mai nei ka hune maluna o ka aina. Ua like keia me ka mai ahulau e laha ana maluna o na mea aloha, a o ka hana pono loa a ka poe aloha ia Hawaii, o ka imi i ka laau lapaau e palekana ai kele mai ahulau.

            Pehea ke kakou aha kuhina o keia wa, (ke au auhuhu) ka poe mua loa e ike i ka mai o ka lahui a imi i ka laau @ a’i e pakele ai? Heaha ka lakou mau kumu-hana no keia wa mihi? O ke ku wale no anei o hoolehelehe kii, o ka hoolilo aneia ia lakou i mau poe i loaa pu i ka mai a e noho peia e alli ai no ka helu i ko lakou mau la a ka lahui e hanai aku ai? Aole.

            O ko makou manao, he uwepa ka makou e hili ana i na kuhina e eueu no e imi i la@a lapaau e maha ai keia mai ahulau, e pau ai ka hune o ka aina, a e hoi hou mai ai ko kakou wa mua a ka pomaikai luakaha ana.

Ke puka a maka mai nei ma ka papa pai Ka Leo na kalai olelo hookea no ka hoohali aupuni Ripubalika a me Hoohui Aupuni, a ke lohe aku nei hoi makou i ka olelo a kekahi poe e hookuu ia Hawaii e lana hele pela ahiki i ka wa e poholo ai.

Aole o ke kaua aku a kaua mai o kakou iho me na pu, he kumu ia e palekana ai kakou. He hana naaupo loa ke kuko ana iloko o kou naau o ke kaona ia o ka makou kalai olelo.

He poe mamou i lawelawe ole i na mea kaua, aole ne hoi i paa iki i ka pu kaupoohiwi a ki me ka piha poka oloke. Aole makou i kahei i na ili i piha i na poka i ko makou puhaka mai ka hanau ana mai, aole hoi i ao iki i ke kipu e like me ka Lunahooponopono o ka Hawaii Holomua (kiihelei paha) ka maamaalea i ke kipu mauka o Nuuanu a hoau maloko o ka pa o Halealli i ka la 30 o Iulai 1889. He oki los makou ma la mea. Aole hoi makou i kuko o hoolala, e waiho ke kipi o ka 1888 a ka la Sabati, aia a pau na kanaka iloko o na luakini alalla kii e kipu la lakou me ka menemene ole, o ka puulu wale no a J.M. Poepoe i ohumu like ai maluna ae o ka hale inu rama o Hamu Nolena. Pehea la i haupu ai oloko o ka mea i maa i ke kipu a hoopili mai la makou hemahema haalele la hana, e hapia ana mahou e hookahuli i ke aupuni ma ke kaua. E ka makamaka, mai hoohalike i kou maa kipu ua iliwai ia ao kou hoa kalai manao. hookahi wale no no pu a Kawainui iloko o keia mau makahiki loihi ma ka oihna hoolaha nupepe, oia ka peni.

HOLO I KULA KEKOO O KE AUPUNI

Hookahi i ka naauao, ua lawa. Na ke keiki naaupo ka hoouluha i knoa makuahine. Na ka bolona ka pauaka a me ka lauwili. Na ka muhee ka holo i mua a i hope.

Ina aole i lawe ka Hawaii Holomua i ka makou pane o kela la uku nei he olalo, a o kana i hakuepa iho ai ka pololei, alaila "no ka ino mai ia." Ua puka ka makou i waho, a aole hoi makour i maa i na alelo lehulehu, nolaila e ku ia olelo pela "a ulu ka limu."

"E uhaai wale mai ka Aha Kuhina i na dala o ke Aupuni ma ka lu helelei ana ma o a maanei, alaila ola ka makapehu nele dala." He mau olelo hoohuakeeo keia o ka naau pokole haalele loa o ke koo o ke aupuni. Eia ke ki ia nei a paa a na kuhina a ka Hawaii Holomua e painuu mai nei na dala he hapalua miliona ka nui, aole hooahekahe aku no na haua hou o ka aina nei a ka ahaolelo i mahelehele ai a heaha ka hana a ha aha kuhina i keia wa a kakou e ike nei ua emimai ka waiwai kumu a palahalaha o ka aina e puka nei i na makeke i holapu la mai la e ka makapp? E puliki anei na lima i ka poaeae a nana wale aku, me ka hanu ole aku i na wahi e loaa ai he kanaaho? Aole pela na kapeua akamai i ka wa e ku akea mai ai ka moana i na ale Imi lakou i mea e holo maikai ai ka moku aole e holoaia i ka moana. Pela no ko kakou mau kuhina, o ka lakou ike hookele i ka wa a na naiu e poi nei. Aole o ka hoopuka i na olelo hoohuakeeo e like me ko lakou leo e pu-a mai nei ma ka Hawaii Holomua.

Ke olezzo nei nei o "Hawaii Muhee" o ka Ae aole ia he ae, a o ka Hoole aole ia he hoole, alaila heaha la ka mea pono. Ua hoopili mai oia i kela wehewehe ana no ka makou pane o kela la aku nei, a na like hoi ia me ka hoohalike ana ae, o ko Poepoe hoopai ia ana he $00 no ka ohumu kipi mamuli o kona ae ana i kona hewa, aole ia he ae, aka heaha ia ia. Ma kona lawe ole ana i ka makou he oiaie, alaila aole he mea hou aku i koe, o ka paakiki wale aku no a hiki i kona make ana lloko o ka paakiki a me ke kuhihewa. Aole no makou ia hewa aka no ka mea hoopaakiki wale iho no ia. Nolaila ua hiki no ke hooiaio ia ma na hana a na peni elua i keia mau la aku.

ALOHA KE KANAKA HAWAII

Ua kipakula e ke au a ka lokoino mai ka noho luna kiai awa ana aku no ke awa aku o Kahului, o J.T. Aluii. Ua peku hou ia aku no e keia au no, o W. Kamana kapena makai a me Kimo Kauhane kakiana makai o Honolulu nei. He mau Hawaii ili ulaula wale no keia i like me ko ka lahui oiwi ili, a eia lakou ke hookuewaia nei mai ko lakou lawelawe ana i na oihana o ka aina nana i hoohanau mai ia lakou. O na kumu o ko lakou kaiehuia ana, sole i maopopo ia makou, aka malia paha ua mahui ka Hawaii Holomua, ke koo o keia au hou e loio mai nei. Aka me he mea la ke pa-e mai nei ka leo hanehane o ke koo :na ka mea lanakila o kaana i na waiwai pio." Aloha keia mau kanaka Hawaii i ekiia na poo a kaawale!

Ua hoopania mai ka noho Luna Leta nui o ke aupuni o Ferede Wanabaga i hanau ai ma Kikiula, Kauai, nona ka makuakane i make iloko o ka noho ana luna aupuni no Hawaii nei, a e waiho mai la na iwi i ka ilina o Maemae. O kona aina hanau kela a e make ana oia maluna ou e Hawaii. ua kailiia aku kana mana ai e ke keiki o ke kai mai mamuli o kona punahele i na aliimoku o ka moku aupuni. Helu alua hou no ua au nei o ka hoomaewaewa!

O ka lono hou loa e pahola mai nei, ua lilo aku la ka hana ana i ke alanui pali o Nuuanu i kekahi malihini haalele loa i keia lahui a me keia aina, aole hoi i kekahi poe kamaaina maamaalea hana o ka aina nei. Helu akolu no ke au a ka lokoino e kakoo ia mai nei e kiihelei.

Alaila ke ala mai nei he mau ninau, Ehia kanaka Hawaii a ke au hoomaewaewa i hookiekie aenei." He neo. Ehia hoi kanaka "o ke kai mai" i awiwi ia e hoopomaikai aku? He lehulehu wale. Alaila ke kuai nei keia au i ka pomaikai o ke kanaka Hawaii ia hai? Ae.

KA HAWAII HINA HEWA.

No ke komikomi pu o ke koo o keaupuni, oia ka Hawaii Muhee i kuai ia ai ke kino a me ka uhane e na wahi olelo hoolaha aupuni, aole on a hoike are i ka hune e holopapa nei maluna ou e Hawaii iloko o keia au pokole o na kuhina a ua pepa la e painuu mai nei, aole no hoi he hoike aku i kona poe heluhelu ke noke ia mai nei i ka poke na uku paahana, a me kona hoike ole mai i ka hana i ki ia ai a paa iloko o ka waiho na aupuni ka hapalua miliona dala e waiho palaualelo mai nei aohe hoo hana ia aku no na hana o ka aina i hookaawale ia ai e ka aina i hookaawale ia ai e ka ahaolelo, ua loha na ekekeu o ua nupepa la, a aohe e liuliu na la i koe e huli puoia mai ia kulana piepiele pomaikai pilikino ae a i ka haikaika pu aku i na punahele ana.

Ma kekahi wahi e ae no hoi o ka pepa o keia la, ke hoike pu aku nei makou i ka nui o ka poe aie kaa ole i kaualoko ia ae imua o ka Aha Kiekie, me ka huina aie o keia a me keia pakahi a me ka huina nui houluulu o na aie a pau o ua poe la no lakou ka puu huahelu weliweli he $160.000 a keu!

No ko ka Hawaii Muhee maopopo, ua aua kumu ole ia ka hapalua miliona dala o ka lehulehu ma ka waihona no ka hopohopo o holomoku ka lehulehu i ka unuhi i na dala hoahu Baneko Hale Leta a loaa ole ke dala e uku ai i na bona aupuni, oiai ke emi mai nei ka waiwai io o na bona ma o ka hookele ana la a keia aha kuhina, ua huna maka welawela loa ka Hawaii Muhee mai ko ka lehulehu ike ana aku, no ka hopohopo o pau o ae na kumakaia ia ai.

KA MIHI MAKE

Ua hoopuka ae kehahi haole i pau poo a pau hiu i ka hooikaika ana mahope o ka Aole Lahui i ke kau koho balota i hala, penei: "Ke mihi walania nei au i ko'u honi ana i na papakole o na moho alii a me na moho luna makaainana o ka Aoao Lahui i pau ai i ka puka mai Honolulu aku nei, a kue aku i k aoso Hoomaemae nana i hoowaiwai i ka aina. Ke ike nai au i ko'u hewa nui loa. I ke ku ana aku i ka poe kuonoono o ka aina a kokua i na poe puhikele (me ka helu ana i ko lakou mau inoa). Heaha ka pomaikai o ka aina i keia poe i puka ai? Aole loa. Ua aua aku ka poe waiwai i na dala no ka hoohana aku i na hana hou o ka aina. Nolaila ma keia mua aku, e haawi ana au i ko'u ikaika no ke koho io ia o ka poe waiwai me ka nana ole in a ia he misanere a mea e ae paha!"

HE OIAIO ANEI KEIA?

Ua piha na ea o keia anaina i na lono lauahea e pahola nei, eia ke hoolaia nei ka poe kuleana paeli lepo a hooulu waiwai nui o ka aina e hookuikahi i hookahi kahaua uku o na paahana, ma ka hooemi like, a aole hoi kekahi e hooioi ae i ko kekahi. O kekahi keia o na ninau ano nui loa e onou koke ia mai nei iloko o keia au, a e lilo ananei i mea no kakou a pau e naluea ai. O kekahi keia o na mea a makou i hopohopo mua ai, a i kalia manao aku ai, a emoole, in a he oiaio keia mahui, kona hoea ana mai. Pehea kakou e alo ae ai?

Ka Mai Ahulau Hune e Lala nei

Eia malalo iho nei na poe i paniku ia no ka aie kaa ole ma Hawaii nei mai Januai mai a hiki i na la mua o Mei nei:

Akai pake, no Waihee

Maui . . . $3045 91

Ong Chane pake, Paia,

Maui . . . 1870 09

J.F. Ross Honolulu,

Oahu . . . 2,288 19

Joseph Goldstein, Wailuku, Maui . . 2122 53

Richard Oliver, Kau, Hawaii. . . 96, 454 81

Wm. H. Daniels, Wailuku, Maui . . 18,816 84

C.W. Spitz, Nawiliwili

Kauau . . . 22,316 12

M.S. Maderiros & Co.,

Kuau, Maui. . 4,528 74

Geo. H. McLain, Nawi-liwili, Kauai . . 3,265 70

Chin Pun pake, Honolulu, Oahu . . 5,448 66

Huina aie kaa ole $160, 152 59

Aole i komo iloko o keia heluna ka poe i hoolilo e i ko lakou mau waiwai i na Luna Hooponopono Aie no ka pomaikai o na poe a lakou i aie aku ai. O keia heluna maluna ae, o lakou wale no ka poe i hina kanawai ia.

HE UI HE NINAU.

Mamuli o ka lilo ana o na alii Ahaolelo Widemann a me Parker i mau Kuhina no ka Moiwahine, a me ka lohe ole ia o ko laua mau noho ahaolelo, e like me ko Hon. J. A. CUmmins waiho ana i ka wa i koho ia ai oia i Kuhina no ko na Aina E, i hui pu ia me ka waiho hakahaka loihi o keia mau noho aohe hoopiha ia, ke komo nei iloko o makou ka haohao, a ke ninau nei, Eia no anei keia mau keonimona elua ke paa nei i ko lau mau hookohu mana kaukanawai a me mana hooko i ka wa hookahi? Ina ua haalele laua i ka mana kau-kanawai, heaha ka mea hoolaha ole o ke Kuhina Kalaiaina e hoopiha i ko laua hakahaka? Ina aole hoi i hoihoi i ka hookohu mana kaukanawai a ke paa nei no me ka manao in a e pau ae mai ka noho ana mana hooko alaila hoi no ma ka mana hooko aiaila hoi no ma ka mana kaukanawai, aole anei i kue ia ke kumukanawai? Aole anei ma ko laua ae ana e lawe i ka hoohiki malalo o ka mana kaukanawai ua paa laua malalo oia mana e like ka loihi me ka manawa i koho ia ai laua no ia mana? A i ka wa hoi a laua i lawe ai i ka hookohu mana hooko, aole anei ma ka mea pono maoli, e waiho mai laua i kekahi mana e paa ia ana e laua? Ina hoi e ae mai ana laua, eia no laua ke paa nei i na mana a i elua, aole anei laua ua mohai ia laua iho no ka hoahewa ia mai?

I ka hakilo aku i keia hana a na kuhina o keia wa, me he mea ia ua hoopouliuli mai ia i ko ka lehulehu ike maopopo aku no i keia mea.

KA PAPA OLA O KE AUPUNI.

Ua lohe mai makou, ua hooholo ka Papa Ola o keia mau la, e hoihoi i ka poe a pau i puana ia he mai lepera i ke panalaau o na mai i Molokai a e hoopau loa i ka hoonoho ana i na mai lepera ma Kalihi, e like me ka maa o na makahiki i hale. NOlaila, he hale hookipa wale iho no na halemai o Kalihi no na mai lawe ia mai o kela a me kela mokupuni e kali ai no ka hiki mai o ka moku, alaial, lawe no Kalaupapa.

O ka plalpala hoopii a na makaainana e noi ana e hoihoi hou mai la Kauka Laka i kauka no Kalihi, eia no ia ke noonoo ia nei e ka Papa. Ua ninaau aku nae ka Papa i ko Kauka Luka manao no ka lapaau hou i na mai lepera, he okoa nae ka pane mai a ke kauka ma kona aoao.

O ke kumu o ka hului pau ia o na mai lapera i ka lawe i Molokai, no ka ulu nui mai o na lili o na makamaka a me na hoaloha o na mai, ma o ka lawe e ia o kahi poe i Kalaupapa, a hoonohoia hoi kahi poe mai ma Kalihi ae nei no kekahi manawa.

Ua hoomaopopo ia mai no hoi makou, o ka manao mua i kukulu ia ai na halemai o Kalihi, aole no he healemai iapaau, aka, he hale hookipe wale no ia no ka manawa a o Kalaupapa no ka pahu hopu.

Ka IUBILE O KE KULA NUI O OAHU.

Eia no na Komite lehulehu o ka lubile o ke Kula Nui o Oahu, ke liuliu mai nei no ko lakou hoekahakaha nui, oia hoi ka puni ana o na makahiki he kanalima o ke ku ana o ia kula mai kona hoomaka mua loa ia ana mai i kinohi, oia 1840.

E wehe mua ia ana na hana ma ka hora 1:30 auina la o Iune 25 ma ka hooikaika kino akea ana o na haumana ma ke kahua o ke kula; a ma ka hora 7:30 o ia po no, maloko o ka laukini o Kawaiahao, e haawi ia mai ai ka haiolelo Iubile e Generala Samuela C. Limaikaika, me ka okomoia ana o kekahi mau leo mele kohaihai.

Ma ka la 26 ae o Iune, mai ka hora 10 aku o ke kakahiaka, ma ke kahua o ke kula, he mau mele a he mau haiolelo no ka moolelo o ke kula, alaial, mahope o ke awakea e pahola ia mai ana kekahi ahaaina Hawaii nui, i hoemakaukauia ana e ke "keiki o ka uhiwai o Mana" a me ke "paniolo nui o Linue" i Kauai, e lawa ai he ehiku haneri ka nui e noho ai i ka wa hookahi He mau mea e ae no kekahi aka me he mea la o na mea ano nui ae la no paha keia. O ka poe i kuleana i keia, oia no na haumana a me na kumu o ke kula a me na hoaloha o ka naauao.

HE KUMU MAI.

Aia mauka ponoi o ke kahua hookio o na kaaahi o ke Alahao ma ka piko o Honolulu nei, malalo mai o Leleo a ma ka aoao mauka o ke alanui aupuni, ke lana nei he loko wai hauna, a ua ku in kona mau aoao a me na kuauna e na hale i noho ia e na pake. Aia pu hoi ma kona mau kae na hale hooleina moka, e kahe ana na mea ino a me na mea pelapela mai na ipu ino aku e holoi ia ana ma ia kiowai, a e kahe pu mai ana ka wai maea sopa o Leleo iloko o keia kio hookahi. Ma ka akoakoa a hookio ana o keia mau mea ino iloko o keia kiowai lana malie, aole hoi wahi e puka aku ai iloko o ke kai, nolaila, ua lilo i mea maea a polopolona.

Mamua aku nei, i ka wa aole i hoopihaia kela kahua a ka Hale Hookio Kaaahi e ku nei, oiai hoi he kai papau malaila, ua hana ia he puka kahi e kahe aku ai ka wai o kela loko a komo iloko o ke kai a na ke kai pii e hoopuehu aku i na mea ino i ke kai akea. aka, i ka wa i hoopiha ia iho nei i ka lepo kela kahua e ka Hale Kaaahi a me ka moe ana iho nei o ke Alahao Kaa Hapaumi, ua paniku ia ua puka la aohe wai puka aku mailoko mai o kela kiowai hauna, a e lana mau ana i kela a me keia la a puni ka makahiki. A no keia kumu, ua ulu mai na limu hauna, a maea ma kela loko, a he manaolana kanalua ole i ka nana aku, in a aole e hookahela keia wai pelapela mai kela kio aku, e lilo ana ka maea a me ka hauna o keia wai i kumu e laha ae ai ona mai fiva ikaika e hiki ole ai i ka mana o ka Papa Ola ke kaohi mai i ka holomoku ana o ka poe e noho ana ma kahi kokoke i keia lokowai pelapela.

Nolaila, ke kone nei makou i ke Aupuni, mamua o ka lilo ana o keia i kumu hoolaha ino, e lawe koke ke aupuni i kekahi keehina o ike aku ai ka lehulehu he pulama ko ke aupuni i ke oia o ka lahui.

LALAPAKE AHI IA POEPOE

Paapaaina ka hoi ke kumu hielo o Poepoe i e ku-ai puka nui ia ana aenei e ka Ilamuku Wileaona i ko Poepoe, Sam Nolena, Poka, Hoke, Wilikoki ohumu ana e kipku i ka Moi Kalakaua a e hoonoho ia Liliu, Malia no la i ikaika loa ai o Poepoe i ke koi e waiho ka hookahuli aupuni o ka 1888 a ka la SAbati i pau kanaka i ke komo i na halepule alaila he hele wale aku no paa ma na puka, noke i ke kikipu i na kane, na wahine a me na mea aloha he kamalii. Auwe no hoi keia hana aloha ole au e Poepoe e! Aole anei eia no ua kuko ino la ikoke o ko opu lokoino e lo e lolli mai nei i keia wa au e nihi mai nei e hoomaemae ae, mai keia popohi kanaka au i hoolaia ai, e kuhi ai ou mau lima kahakaha na huina alanui e kukulu aku ai i na koa kiai, a pela aku a pela aku?

Heaha no la ko mea i hooni mai nei @ ko ula ino ia ia i ke akea e ka poe no au i hui ohumuhumu ai me ka manao e nalo, aole nae e hiki ua loaa peno aku e nae ana!

I ka la 21 o Me i nei, ma Iwilei, Honolulu, ua haia aku la i ka make o Maukaa, wahine a James Doyle, oia no hei ka wahine a Kale Pelekuke i make mua.

Hoolaha Hou.

Hoolaha Hooko o ka Moraki

Ke hoikeia aku ei ka lohe, i kulike ai me ka @ kuai i hookomoia iloko o kekahi moraki @naia i Sepatemaba 2 A.D. 1883 e Abra@ o Ka alama. Honolulu, mokupuni o @ James R Holt Jr o Honolulu no, a i @ ma ke Keena Kakau Kope. Buke 95 a @ a me @ a i hoolilo ia aku e @ James R Holt Jr ia ia A J Cartwright, Ka @ ka @ o R W Holt i make o Honolulu @ hoolilo i hanaia i Maraki 21, 1887 a i hoopaaia ma ke Keena Kakau Kope Buke 10@ a ma @ aoao @ ke makemake nei ka mea i @ ke moraki e hooko i ua moraki la @ ka @ o na olelo oloko, o ia ka hookaa ole ia @ kumupaa a me ka ukupanee, a ua hala ka wa hookaa.

Ke hoikeia nei ka lohe, mahope aku o ka pau ana o ka manawa o ka hoolaha ana o keia ma na olelo Eue@ani a me Hawaii no ekolu hebedoma, e hoolaha aku ao e kuai kudala ia na aina a me na waiwai @ na maloko o ia moraki ma ke awakea o ka Poalua, la 21 o Iune A D, 1891 ma ka Hale Kukala o James F Morgan, Alanui Moiwahine Honolulu.

O na waiwai i Morakiia oia:

Keia apana aina e waiho ia ma Kapalama @ ka ili he 60 hapa @ o ka eka, a oia hoi ka apana 3 oloko o ka Palapala Sila Nui Helu 2@, Palapala Hoo@ Kuleana Aina @ a oia no hoi ka aina i hoolilo ia i ka mea moraki e S Napahukapu a me kekahi poe e ae ma ka palapala mahele i hanaia i ka la 6 o Dekemaba @ a i hoopaaia ma ke Keena Kakau Kope Buke 70 a ma na aoao 336-7.

A J. CARTWRIGHT

Mea e paa nei i ka Moraki

J.M. MONSARRAT

Loio no ka Moraki

Honolulu, Mei 22 1891

2338-4ts

Hoolaha Hooko o ka Moroki.

KE HOIKEIA AKU NEI KA LOHE I KU LIke ai me ka mana kuau i hookomoia iloko o ke kahi moraki hanaia i ka la 30 o Mel, A.D 1889 e Malle I@e (w) o Waipio, Hamakua, mokupu ni o Hawaii ia alexander J Cartwright o Honolulu mokupuni o Oahu, kahu o ka Waiwai o R W. Holt o Honolulu i make, i hoopaaia ma ke Keena Kakau Kope Buke 114 a ma na aoao @ 454, 455, ke manao nei ka mea e paa nei i ka moraki e hooko no ka uhaki ia o na olelo oloko, oia ka hookaa ole ia o ka uku panee a ua hala hoi ka manawa.

Ke hoikela aku nei ka lohe, mahope aku o ka puka ana o keia hoolaha ma na lelo Enelani a me Hawaii no ka manawa he ekolu hebedoma, alaila e hoolaha ia aku no na aina a me na waiwai a pau i kuhikuhi ma ua moraki la e kuai ma ke kudala akea ma ke awakea o ka Poalua, la 23 o lune, A.D. 1891, ma ka ale Kudala o James F. Morgan, Alanui Moiwahiue Honolulu. O ka waiwai i paa maloko o ua moraki la oia:

Oia ka waiwai i paa makalo o ua moraki la, oia:

Oia kela hapaius i mahele ole ia o kela mau apana aina elua e waiho la ma Waipio , na apana 1 a me 3 o ka Palapaia Sila Nui Helu 5019 a Palapala Hoona Kuleana Alua Helu 9929 i hoopuka ia no Luai, Apana 3 he aina maloo a me ka pa hale nona ka ili he 1.06 na eka, o ua mau aina la, oia no ka aina i hooliloia ai ia King Georgw (Kini Keoki) e ua Luai la ma ka palapala i hanaia i ka la 10 o Iulai, 876 a i hoopaa la ma ke Keena Kakau Kope o Honolulu Huke 46 a ma na aoao 274@ a me hookahi hapa i hooiliia mai i ua King George ia e kona kaikuahine ka mea moraki.

A.J. Cartwright

Mea e paa nei i ka moroki

J.M. Monearrai 2938 4ts. Honolulu, Mei 22, 1892

Hoolaha Hooko Moroki.

Ke Hoolahaia aku nei ka lohe i kulike ai me kekahi mana i hookomoia maloko o kekahi moraki i hanaia e Tu@ Po Ap@ Alias Wong Fat. ia Lee Ahio, ma ka la -- o Oka toba, 1847, a ihoopaaia ma ke Keena Kakau Kope, buke 108 a ma na aoao 419-48@, a e paa ia nei ma ka hooilio la ana e W F Allen la, Kahu Waiwai, ko manao nei e hooko i ua moraki ia no ka uhaklia o ua olelo o@ oia ka hookaa ole ia o ke kumupaa a me ka uku kuala, oiai ua hala ka manawa hookaa.

Noiaila mahope aku o ka puka ana o keia olelo hoolaha no ekolu hebedoina, e hoolahala aku no e kuai ma ke kudala akea i ke awakea o ka la 17 o Iune, 1891, ma ka Hale Kudaia o Jus. F. Morgan ma Honolulu, Oahu kela mau aina malaio iho:

O kela aina Kanu Laiki ame Kanu Ko e waiho ia ma Heeia a me Kaneohe, ina Koolanpoko. Oahu e ona ia nei e Wong Fat, me na mea apau i pili ilalia, a me na pipi a pau, na lio, na kaa na mea paahana na halo na lako wili laiki a me na waiwai e ae a pau maluna iho a i hoohana ia ma ka aina, na ko, na laiki a me ke oo e ulu nei maluna iho na olelo aelike i pili ana i keia mau aina mahi a i hui pu

(1) O keia apana aina apau e waiho la ma Heeia, Koolaupoko, Oahu. I kuhikuhlia na paleua iloko o ka Palapala Sila Nui 195 ia Kuiai lua a nona ka ili he 5,67 mau eka aina kann laiki i hoolilo la aku a Wong Fat ma ka palapala i haoala i Ianuari 10, 1879 a i hoopaaia ma ke Keeua Kakau Kope, buke 59 a ma na aoao 27-28.

(2) Ka hoolimalima mai na Komisina mai o na Alua Lei Aili ia L Ahio o na eka kanu laiki he 2@ 0@ a me na eka kanu ko he 32.14 a me aina kula he 6.90 mau eka no ka manawa he 15 mau makahiki mai Ianuari 1, 1891 mai, ma ka uku hoolimalima he $500 o ka makahiki.

(3) Ka hoolimalima mai a W E Pii mai ia Wong Fat, o na eka aina kula he @.94 a me .86 eka sina kula he 3.94 a me .86 eka sina kanu iaiki, no ka manawa he 10 mau makahiki mai Inauari 1, 1889 mai, ma ke $50 hoolimalima o ka makahiki a i hoopaala ma ke Keena Kakau Kope, buke 115 a ma na aoao 393-394.

(4) Ka hoolimalima mai a W E PH mai i ua ong Fat ia o ekolu apana aina kanu laiki no 10 makahiki mai Ianuari 1, 1888 mai ma ka $130 o ka makahiki.

(5) Ka hoolimalima mai na Komisina Aina L-i Aili mai ia Ah Fat o 5 mau eka aina kanu laiki a me ka loko, no 15 makahiki mai Ianuari @ 1888 ma ka ua hoolimalima he $@0 o ka makahiki.

(6)Ka hoolimalima mai a Kamaunu mai ia Wong Fat o 2 63 mau eka aina kanu laiki no 6 makahiki mai Feruruari 1, 1889 mai no ka uku he $40 o ka makahiki.

(7) Ka hoolimalima mai a 8 K K ne mai ia Wong Fat o 1 6 mau eka aina kanu laiki no 10 makahiki mai Iauuari 1889 mai ma ke $30 o ka makahiki.

(8) Ka hoolimalima mai a Makaholo mai ia Chulau & Co o elima loi kanu laiki no 8 makahiki mai Iune 5, 1@ 4 mai ma ka $7 o ka makahiki.

W F Allen Kabu

Thurston me Frear na Loio no WF Allen Kahu Honolulu, Me 22, 1891. 2238-3t

Aha Hookolokolo Kiekie o ko hawah Pae Aina. Ma ka Hooponop no Waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o ELIZABETH HUMPHRRYS o Honolulu. Oahu i make. Ma ke Keena o Luuakauawai Dole.

Ma ka heluhelu ame ka waihoia ana mai o ke palapala hoike a Narah S Robertson Lunahooko Kauoha o ka Palapaia Hooliina a Elizabeth Humphreys o Honolulu, Oahu i make e noi ana e sposo ia aku na hooilio he $716.@ a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he 1993.00 na noi la mai o naua a e apono ia keia mau mea a e kauohaia e mahele ua waiwai e waiho nei ma kona lima i ka poe i kuleana malaila a e hookuu ia ola a me kona mau hope mai ka noho Luna Pooko Kauoha ana.

Ua @ o ka POAKOLU Iune 24, 1891 ma ka hora l0 a m., imua o ua Lunakanawai ia ma ke Keena maloko o ka rumi hookolokolo o keia Aha ma Amolani Hale Honolulu oia kahi a me ka manawa i kohuia no ka hoolohe ana i ka pala aia noi a me ka pepa @ hoike olelo ia a malaila e hele mai i na poe a pau i pili e hoike mai i ke kumu ina he kumu io ko lakou e @ ole ia ai ua noi ia, a e hoike pu mai ka poe i kuleana ma ia waiwai.

Kakauia ma Honolulu Ko Hawaii Paeaina, i keia ia 15 o Mei, A.D. 18@1.

Na ka Aha

ALFRED W CARTER

@        Hope Kakauolelo

MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Paeaina Ma ka waiwai o Kahaleiwi (k) no Kamae@ Hilo Hawaii i make.

Ua heluhelula a ua waihola ka pelapela noi a G W A Hapai e noi ana o hoapono ia kona hoike hope no ka waiwai o Kahaleiwi (k) no Ka@ Hilo Hawaii i make a e hooholo ia ka waiwai i na hooilina a e hookuu aku iaia a me kona hope ma ka oihana Lunahooponopono waiwai.

Nolalia ua kauohala na mea a pau i pili o ka POALUA oia ka la 9 o Inne M. H. 1891 i ka hora 10 kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Hilo, Hawaii o ia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe aku i ua noi la me na mea kue ke hoike la. F. S. LYMAN

Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Paeaina

Hilo, Hawaii, April 30, 1891.

Aha Hookolokolo k@

Wah pae aina Ma ka@

waiwai Ma ka hana o ka waiw@

NUI Olelo ka@oha e koho ia @

i ke noi e hoopa@ i ka Palapala @

mea ma ka @aiho ia ana mai@

hoop@ a Juui@ Kaa@ e noi ana@

Kauoha i hana ia ai e Kel@

pau ia a o ka mea noi @

hula oia i Lunahooponopono ao@

nolaila

Ua kauoha la o ka POAKAHI @

ma ka hora 10 kakahiaka o ka @

ka runi hookoloko@ o keia ana @

Hale, Honolulu, Oahu, ma kahi @

wa i koho ia no ka hoo@ ana @

hoop@ ia a o ua poe a @

wai o Kel@

he kumu ka iakou@

i ka Palapala L@

ka hoopau ana i ua @

Hana ia @

Na ka Aha: @

AHA HOOKOLOKOL@

Elua o ko @

Hooponopono Waiwa!

hana o ka waiwai@

wao, Maui, i make @

Ma ka heluhelu @

ka Palapala Noi a @

mare a ka mea i @

kauoha ole o @

ma WAiluku Maui @

e noi ana e hoopuka @

Kunahooponopono @

Ua kauoha ia o ka

MH 1891 ma ka @

Hawaii koho@a uo@

imua o ua Lunak@

iokolo ma W@

ma ia wahine @

pili e joike mai @

ko lakou e ae oie ia @

oha e hoola@a ia ma !

Hawaii i ekolu p@

@ a me h@

Kakauia ma W@

Aperlia 30, M H @

Lunakanaw@

AHA HOOKOLOKOLO

WAH @

Waiwai Ma ka hana@

Waihola mai@

lapala kauonna hope@

@ palapala e noi a@

Lunahooponopono ia @

mai e ua Henry Amith @

Ua kauohaia@ 1891 @ Hookolokolo o keia @ Honolulu oia kahi a @ palapala kauoha ia a a ma ia manawa @ poe a pau i pili e k@ me ka @p@ka ana i k@ nopono Waiwai.

@Honolulu

Na ka Aha

AHA HOOKOLOKOLOKO@ WAH Pao A@waiwai Ma ke ha@ (k) o honolulu Oahu @ waiho ia mai @lapala kanoha hope@ ma ka la 28 o Aperila @ paiapaia e noi ana @ Lunanooponopono ia @ moia mai e ua Fanny @

I a kauo@aia o k@ 1891 hora 10 kaka@

Hookolokolo o keia @ Honolulu oia kahi a @palapala kauoha ia a @ ma ia manawa a @ poe a pau i pili e @ me ka hoopuka ana @nopono WAiwai.

@aia ma Honolulu K @ 1891.

Na ka Aha: A W @

AHA HOOKOLOKOLO KAAI Eha o ka Hawaii Paeaina@ nopono waiwai Ma ka @ W ALAPAI o ka mokup@ Kauono e koh@ ia i manawa i ka l'aiapaia Hooilina a me. Ua wa@no ia mai @ Palapala e noi ana e hoo@ a e hoopuka ia ka Palapala@ ia J K Farley a me W@o ia mai ia e J K Farley @ Ua kauoha ia o ka @ 1891 i ka hora 10 kakamaka @ Hookolokolo o keia Aha, @ ka@ia mai ai ua mea @

Palapala Hoo@ ia a me @ Palapala Lunahooponopono @ A ua kauona hou ia e hoo@ le maioko o ka nupepa K@ pai ia a hoolaha ia p@

A ua kauoha hou ia e h@ kil i ua hoike i kakau @ a me na hoolina @ ha e hele mai a k@ i ka @ ha ma ka manawa i knon @ Hauaia ma Koloa @

Lunakanawai Kaap@

AHA HOOKOLOKOLO @

Hawaii Pa@ Ma waiwai. Ma ka hana o ka w@ COOK o Kana@ Koo@ kauona ole.

Ma ka heluhelu a ma ka w ka Paiapaia Noi a Jenni@ Oaku e noike aku ana @ WILLIAM COOK o K@ Iaupoko Oahu ma ka ia a e noi ana e hoopuka ia @ Lunahooponopono Waiwai@

Ua kanoha ia o ka @ M H 1891 oia ka manawa @ hoolohe ana i ua noi ia @ nawai ma ke Keena Hoo@ ma a@ Hale Honolulu @ manawa i kono ia no ka @ ia a ma ia manawa a ma @ ai ua mea i pili e hoike @ mau kumu olaio ko lak@ no la.

Hanala ma Honolulu, K@ Aperila 30, 1891.

Na ka AnaL ALFRED W @

IKOKO O KA AHA HOO@

kie o ko Hawaii @ 1891 LIZZIE JORDAN @ Hoop@ Oki Mare. Liliuokalani ma ka @ o ko Hawaii l;aeaina Moiw@ I ka @maku o ke au@ me ka manalo:

Ke kauoha ia aku nei oe @ Jordan ka mea i hoop@ oia i kaua pane i kaka@a @ kaiua mahope @ o ka hooku@ hele mai imua o ka Ana Hoo@ oleloia ma ke Kau o Aperila o @ lamaia ana ma ke Keena @ Hale Hookolokolo ma Honolulu Oahu ma ka POAKAHI la @ hiki mai ana ma ka hora 10 @ ike mai no ke aha la e ae@ Henrietta T Cottrell ka mea@ ka mea@ i hoakakala Hoko o k@ pi@ i pakui ia.

A e hoihoi mai oe i ka palap@ ike piha o kau mau hana@ Ikea k@ Lunakanawai Nui@ Hookolokolo K@keia la @ Maraki

JH @

Ke hoola nei au, o ka @ hope oiai no la o ka Palapala @ ua kauoha ua Aha ia e @ hoopaneo ia ka @ a ke @ mai ana. Kakaula ma Honolulu K @ Aperila 6, 1891. Na ka Aha: H@

MA KE KEENA O KA @

Kaapuni Apana Eko@

waiwai o @

lua Hilo Akau Hawaii @ ia a ua wai@ka palapala @ (k) @ noi ana e hooponopono @ Maiwela (w) @o Wailua @ mak@ a e @oonoho aku ia @ Lunahooponopono no ia wa wai@ Noiaila, ua kanoha ia oa @ ka POALUA oia ka @ hora 10 kakahiaka ma ka Hilo, Hawaii o ia kahi a me @ ia ho ka hoolohe aku i ua @ kue ke koike @a.

Lunakanawai Kaapuni @ Hawaii Paeaina.

Hilo, Hawaii, April 30, 1891.

MA KE KEENA O KA @

Kaapuni Apena Ekolu @ aina. Ma ka waiwai o Kaa@ nano Hilo, Hawaii i make @ na waihola ka palapala noi @ ana e hoaponala kona hoike @ ia ka waiwai i na hoolina a @ me kona hope ma ka oihana waiwai. Nolai@a ua kauohala na mea a p@ POAKOLU oia ka la 24 o @ 10 kakahiaka ma ka @ Hilo, Hawii oia kai a me ka ia no ka hoolohe aku i ua noi ia @ ke hoike ia.

Lunakanawai Kaapuni Apana @ Hawaii P@aina. Hilo, Hawaii, April 30, 1891.