Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 18, 2 Mei 1891 — Ka Huakai a ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani i ka Panalaau o Kalawao. [ARTICLE]

Ka Huakai a ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani i ka Panalaau o Kalawao.

I ka Luna Hooponopono o ka "PAE AINA PUKA LA" J. U. KAWAINUI, Aloha oe: Ma ka hora 10 o ka po Sabati nei, Aperila 26, 1891 i haalele ai ka mokuahi "Likelike" i ka uapo o Aina hou e lawe ana ma kona oneki i ka Hawaii milimili Aloha no ka ike ana i kekahi hapa o ka lahui iloko o ka ehaeha a me ka walohia kukonukonu nui. He ekolu haneri a emi paha ka nui o ka poe i hele ma keia huakai e holo nei. Eia na ma ka hanohano i holo: Ka Moiwahine Liliuokalani, keikialii Keliianaole, Kuhina Nui Sam Parker, Peresidena D. Dayton, Egena o ka Papa Ola Lalana, Hon. J. Nawahi, Hon. L W. P. Kanealii Hon. D. W. Pua, Hon. J. K. Hookano, E Lilikalani, Hon. J G. Hoapili, Komiaina Farani, Kounaina Pugutala, Mr. a me Mrs. C. Clake, Jos. Heleluhe, Mrs. Limaheihei, Mrs. Painahoa Kalauli, Mr. a me Mrs. S. M. Kaaakai. Mrs. L. Keohokalole, A. Mahaulu, Bihopa Wills Makua Leolono, J. N. K. Keola, G. W. Kualaku, Tamura Meekapu, Mr. a me Mrs. Auld a me na kaikamahine, Mr. a me Mrs. Ailau, Kumu Puhiohe Berger a me na haumana Puhi Ohe he 31, he mau wahine haole elua Mrs. Makanoe a me ka

makuahine, Mrs. Kuihelani, Mahoe, Malaea Kaaipeelua, Lula Kahalemauna, Mrs. Akau a me ka lehulehu i loaa ole iaʻu na inoa. He maikai ka moana aole nui o ka makani, he makani no nae i kupono no ka lawe ana i ka milimili e hoopae aku imua o kona mau makaainana iloko o ka ehaeha. Ke kiola mai la ka malamalama o ka moi wahine o ka po me kona nani, ke kue nome nei ka huila o ke kamaalii wahine pokii Likelike i ke kai o Kaiwi ke kai aloha me he keiki la e hii ia ana ma ke alo o na makamaka iloko o ka popilikia e leha mai la na maka ma ka hokua o ke kai i ke ao aina me na waimaka uwe kumakena i ke one hanau. Ma ka hora 6 kakahiaka Poakahi Aperila 27, 1891 ku i ke awa o Kalaupapa.

Ke hoike aku la ka huini o ke kia hope o ka Likelike i ka hae kalaunu e i aku ana eia au me ka naau kaumaha no oukou a pau. Ke waiho papa mai la ke kulanakauhale o Kalaupapa ma mua o makou mai kai a i uka, e poai ku kakai ana ka pali ma ke komohana o ke kulanakauhale. Ke haiamu mai la o uka i na kanaka ma ke awa e ake ana e apo aloha mai na waimaka i ka Lani Moi a me na kini, pela ke alii ka Moi me na kini ma ia haawina hookahi.

Ua hookuuia ka haleuma o ka moku, ua hai ia mai la ka o nahole waa e holo mua ana no ke aloalo ana aku, o na keiki puhi ohe a pau lakou iuka, alaila, o ka lehulehu aku me ka Moi. I keia wa nee aku la au e holo pu ma keia mau waa, ua ko io no ka manao. He elua waapa i lawe i ka poe puhi ohe, i ka aneane aku e pae i kula, ua ike mai la na hoa o ua aina la ia'u a me kuu aloha e hiamoe ana i ke one o Papaloa. Ua haalele au ia laila i ka la 4 o Augute, 1890, hora 8:30 a. m., he 8 malama a hui hou me ke aloha, mai luna mai no keia haawina maikai, e hoonani aku no e pono ai. I keia wa e hoe ia nei makou no uka, e ku ana kahi moku kuna Robaloe o Hon. D. Kahanu i ke awa, aia ma kona oneki ke kapena a me na luina e haawi mai ana i ka hoohiwahiwa no ka huakai a ke lii ka Moiwahine, me ke ka-li kukui e ho a ia ana ma kona oneki. I ka pae ana no ka uwapo, ua ike ia aku na pio a ka luna nui W. H. Tell, ma ka eleu o ka luna kamana B Reid a me ke kakau hua pena John Kamano, me neia na huapalapala ma

ka pio mua: "Aloha ka Moiwahine" i hoowehiwehiia me na lau aia o ka waokele e na komite J. Kahaulelio a me C. Kopena, Oia ka pio mua ma ke poo o ka uwapo a me ke kihi hikina o ka hale papaa, e ku ana ia pio me na huaolelo: "Kulia i ka nuu." I ka wa i haule ai ka hae kalaunu ilalo, ua maopopo mai la i ka poe e ki ana i na pu aloha i ke alii ka Moiwahine aia ma Kiokio, ma ke alanui e pii ana i Kalae, malalo o ke alakai ana a ke lii ki pu John Galser, he haole Kelemania. Ua uina nakolokio mai la ka leo o ka pukuniahi kianapauda i ke kumu pali, e pa ana ka leo kohakoha i oi aku i ko Kakaako mau pu kuniahi, he 21 mau pu aloha a na mai i pahola aloha mai ai i ka Moiwahine. I ka pae ana mai o ke alii no ka aina, ua hakanu menemene na houpo o ka poe popilikia i ka hoea ana o ka lani imua o lakou me he

moeuhane la i maalo ae i ka wa hiamoe a nalo aku, a i ka wa e ala ae ai mai ka himoe ana, aole nae, pela pu na hiohiona aloha kanaka o ke lii. Ua pae mai la ka waapa o ke alii ka Moiwahine e hoe ia ana e na boki kolu i holo pu aku ma ka moku mai Honolulu aku nei. A i ka pii ana aku a hehi aku na kapuai o ke 'Lii i kula, ua mele ia mai ke mele lahui e na keiki puhi ohe he 6 me elua hookani pahu o ka Hui Puuwai Lokahi o Kalawao, maloko o kahi hale poepoe e ku ana maluna o ka punawai i kapa ia o Lenalena; oia ka punawai o na makamaka e hiamoe la na iwi i ka lepo oia aina malihini, me ka menemene i na moolelo o ia wa ke lohe aku, malalo o na alakai ana a Chas. Manua Opio. He kokua a me elima keiki i loohia i keia haawina ku i ke aloha, aia pu na leo ku-o o ka aina, me na waapa e aloalo mai nei i na ohua i kula. Aohe mea paa o ka waimaka i ka nui o ke aloha, ke hanini mai la na waimaka lani iwaho, a ke haloiloi pu mai la ke Keikialii, ke hiolo mai la no hoi na waimaka o ke Kuhina Nui a lala o ka Papa Ola, i ka nana ana aku i na keiki papa a ko Hawaii mau paemoku iloko o na haawina ku i ka walohia. A i ka pau ana ae o ka lakou hookani ana, ua hookani mai la ka Bana Hawaii, e like

no me na mea i kamaaina ia kakou e lohe nei; a i ka pau ana, komo aku la ka Moiwahine i ka pio mua aku i hoike mua ae nei ma ke poo o ka uapo me na ukali a hele aku la maluna o ka uapo me he alanui la, a hoea i ka hale papaa o ka Papa Ola, a kaalo aku la o Kalani ma kona alo a hoea i ke kihi hikina o kela pio elua i hoike mua ia aku nei ia oukou, malaila loaa ke kaa pio o na Vilikina e ku ana, kau aku la ke 'Lii ka Moiwahine me ke Keikialii Kalanianaole. ke Kuhina S. Parker, ma ka hookele la ana e J. Kahaulelio no ka hale o ka luna W. H. Tell, a i ka hoea malihini ana aku a ko Hawaii Moiwahine e hoomalu nei i na paeaina o Hawaii, na ka pio ma ka puka pa o ka hale o ka luna i aloha mai me na hua i kahakahaka me ke pena, o ke kolu ia o na pio; "Aloha oe e Kalani," m loko iho oia pio mamua o ka lanai na kukui o Iwikauikaua, a o ka pio 4, e kau mai ana ka huaolelo penei: "Ka makia o kou Aupuni, ka Pono." Komo aku la ke 'Lii ka Moiwahine maloko o ka home o ka luna W. H. Tell a me kona aliiwahine, a noho kamaaina mai ana i ka rumi hookipa o ka

home, e hea mai ana me ke ohaoha i ka Haku Aimoku Wahine e komo maloko, a i ke komo ana aku o keia huakai haku i ka malu o ka hale, me na hoahele o ka Moiwahine e ukali nei e ike kumaka i ko na mai hopena. Ua hooluolu iho la ma ka lanai a ma ka lumi hookipa o ua home la me na hoohiwahiwa lau nahele o na pali e kupaoa ana i ke ala moani a ka iho o na kamahele aukai e hoohalahala ole ai ka manao no keia aina, a i ke kuu ana iho o ka nae o ka houpo o Kalani kamahao i ko Hawaii noho'na aimoku mai kahiko mai, a Hawaii i ike ai he mau lani kane wale no ka kakou i ike ai a hoea mai i ka hiku o na haku i hala, a i ka ewalu o na haku a ko Hawaii mau paemoku a me na kai ewalu, ua loaa iho he lani, he kapu, he aimoku wahine ia kakou. A i keia wa kamahao nui wale, ua komo Kona aloha e hele mua Oia e ike i keia hapa o ka lahui e uwe nei, a e kaana i ka makia o Kona noho kalaunu a kakou e hoopaa nei iloko o ko kakou naau. Oka pono a me ka hoopono hoi, ka makia ia o Kona noho aupuui, pela ka Moiwuhine i apo mua ai i keia alanui hele a kakou e ike nei no Kalawao, a e hoopaaanaau ka Moiwahine a me lahui i keia olelo ma ka buke nui, oia keia: "Heaha la ka waiwai ke loaa ia kakou na mea a pau a lilo aku ke ola." Owau iho no ine ka haahaa, W. M. Kahumoku, Honolulu, Aperila 28, 1891. [Aole i pau.]