Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 16, 18 ʻApelila 1891 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KUHIKUHI MANAWA HOLO

O KA

Kaaahi me Aina o O he,

@HEU HAWAII.

@aha na Kula Aupuni o @ mai Aperila 1@ a hiki i ka @nei, alaila hoomaka hou.

 

@ hoololiloli luna aupuni i @ mua ia aku ai, ua waiho @ a ma ka la mua o Mei @ hookola ai.

 

@ kahua holo balota no @ Kalaiaina Hoomaemae a @ i keia kau koho balota @ Penel waele mai ana @

 

 

@ mai ma ka mokuahi "City @" ma Honolulu nei i ka @ paha o Mei mai Kina a me @ mai, a ma la la no e holo @ ai ma no Kapalakiko.

 

@ o na ohua kamaaina @ ma ka mokuahi "Zealan@ hinei, o M. Louisson a me @is mahine, L. B. Kerr a me @ Emma C. Smith a me B. @

 

@ k@h@ia o Mr. Go. Lucas opio @kua Kakauolelo no ka Aha @ ma kahi o Mr. A. W. @er a hookiekieia aku ma kahi o @ J. H. Reist i mahuka aku i na @

 

@ aku o Messrs. Hustace @obertson ia eha mau kaa kikane @ umi lio i Kau, Hawaii, no ka @ikihiki ana i na lako o ka Hui @ele o ka lua o Pele mai Punaluu @ahiki i Kilauea.

 

@ ka hale makeke hou loa a ke @maemae i hoolala ai, kauoha @a lako kukulu hale a me na @ a pau, ke kehakeha mai nei @ kulana ma kona kahua mua i @ ai a akea ma Ainahou.

 

@ manao ia, e lilo aku ana na @paahana hoohohonu i ka nuku @ awa o Honolulu i ka Hui @ Hao Rison o Kapalakiko, @kahi mao hooponopono e ho@i ai, olai aia mawaena o ke @00 a me $80,000 na koho.

 

@ ae ke hoi mai nei o Mr. @ Campbell, ka wahine a me @ana mai ka lakou makaikai @ku nei ia Europa no ka ma@ki i hala. Ua manaolu, e ku @na lakou i Honolulu nei ma @ o kela malama.

 

@ka hora 11:30 awakea o ka @ua nei, ua ku mai ka mokuahi @landia" ma keia awa, mai @lakiko mai, me 20 ohua ka@ 9 ohua oneki a me 563 mau @ukana. A keia Pualua iho, e @ hoi aku ai oia no Kapalakiko.

 

@e o makou manao, he make@ ka lahulehu e ike i na kekeue @ena o ke Kahukula Sabati @ Maui Waena a me ke Kula @ti o Waikapu. Heaha ke @ana o ka lehulehu ia mea e @ mai ai ia makou e pekapeka @ ai.

 

@e hookani ogana ka Prof. A. D. @ e haawi ana maloko o ka @ini o Kaumakapili i ka po o ka @4 aenei o kela malama. E ko@ ia ana keia hookani ogana e na @o kani kaulana he umikumama @ o ke Kula Kamehameha ma@ o ke alakai ana o Mr. Richards

 

@ka Poakahi nei ua noho ka @akanawai Dole ma ke Keena, e @ohe i ka hoopii a R. W. Cheaney e hoohanakarupe ana la @ H. Daniels o Wailuku, Maui, a @koho ia a ka la 23 o Aperila nei, @ ka la e noho ai no ka hooiaio @ i na koina a e kohola ai ona @au lunahooponopono aie.

 

Ua aihue ia he $284 mau dala a @kahi ohua Iapana maluna o ka @okuahi Kinau o kela huakai mai @ei, a au laki lo nae i ka loaa ana @ huna la maloko o na pea o ka @oku. Ua hopuia kekahi luina Hawaii no ka hoohuoi, aka ua hookuola mamauli o ka loaa ole a na @oike a ahewaia ai.

 

He ahaaina mahina konane ke haawiia ana e ka Hol Waapa Healani malalo o ke kulanakauhale Momi o Ewa, ke hiki aku i ka po o ka la 24 o kela mahina.

 

Ua hala aku i ka make i ka la 14 o keia malam, mai ka Halemai Moiwahine aku, mahope o ke kaa ma@ loihi ana, o Bila Sea, oia o William Henry Sea kekahi Loio o keia kulanakauhale.

 

Ua piholo i ka moana ka moku pea Nikaragua "Don Nicolar" i kipa pinepine mai ai no ma Honolulu nei mamoa aku nei. E hoi ana oia me ka piha lanahu mai Nukakela mai no Kapalakiko, aka, piholo e i ka moana. Hookahi no nae mea pomaikai loa, ua pakele mai no ke kapen a me na luina aohe ola i poino.

 

Eia no anei na alil ahaolelo Hon. H. A. Widemann a me Hon. Samuel Parker i lilo aenel i mau kuhina, ke paa nei i ko laua mau hookohu alii mahope o ko laua hookohuia ana i mau kuhina? Aole mau hoolaha no ka haalele, aole hoi no ka hoopiha ana i na hakahaka i kauohaia e ke kolopupu kuhina.

 

Ma ka la 30 o Maraki, ma Hilo, Hawaii, ua hoohuiia ma ka mare e Rev. S. L. Desha, o Mr. W. Nalimu me Miss Lois Clark. Mahope o ka awaiauluia ana, he ahaaina nui hanohano kai malamaia no ke kahukahu ana i na mea mare. O na poe i hele, ua luakaha pu me laua ma ka papanina.

 

Ua hoouna aku ka Oihana Leta ma ka mokuahi "Monowai" o ka Poaha i hala no Kapalakiko, ia 1511 mau le@ a me 249 mau nupepa. A ma ka mokuahi "Pemptos" o ka Poakahi nei, no ia awa hookahi, he 917 mau leta a me 346 mau nupepa. Ma ka "Auseteralia" aku hoi o Aperila 7 nei, no Kapalakiko, he 2,438 leta a me 595 mau nupepa. Huina, he 4,856 mau leta a me 1,190 mau nupepa.

 

I ke kakahiaka Poalua, Maraki 31, ua ike aku ka moku kuna Ka Moi i kekahi moku kuna malihini holo loa ua pili loko loa i ka Pali o Kaholo ma Lanai. Nolaila, ua hoopiipii aku la oia me ka manao e holo aku a kokoke ninau aku. I ko ia la ike ana mai nae, au hao ae la na pea o ua moku la a kikihi aku la i ka moana lewa. He opiuma anei ko luna o ua moku la?

 

Ua lohe mai makou, eia ko hoomaemaela nei ka noho ohana ana o na ohua o ka Moiwahine. A ua lo@a aku mawaena o na poe noho huikau, he poe kekahi aohe mea e keakea ai i ka hoomaemae ana, a o kekahi no hoi, ua hekau ia e na punawelewele e mawae aku ai iloko o na pilikia a pau. Nolaila, ma kahi o na paa keakea ole, e hoomaemae ia aku ana lakou, a ma kahi o na poe hihia e hala ana paha he manawa mamua o ka maemae ana.

 

Ke lohiea mai nei aia ko Hilo mau komite hookipa i ka Moiwahine ke @uliu ia no ka hookipa ana aku a me ka hoolala ana no na mea e oluolu ai ka huakai alii. He nui na lohe no kahi a ka Moiwahine e holo mua aku ai. O kekahi lohe, i Maui mua e holo ai, alaila hoi mai i Honolulu nei a mahope holo aku i Hawaii. O kekahi lohe hoi i Hawaii mua. Ke ake nei makou e lohe mua i ka mea oialo mamua o ka hoike ana aku i ka lahui.

 

Ua lohe mai makou, au wehe ka pili a E. Kekoa me ka nupepa Ka Leo ma ka la Sabati aku nei, ma o kekahi kumu liilii loa la e kuleana ole ai ke puka na olelo kuamuamua me na na hailiili, aka i paa ole aku nae iloko i ka wa a ka inaina e pa lauwili ana i ka ohe luli i ka makani o ke kino palolo waha, aohe nae he maemae oloko.

 

Ua waiho ia aku nei ka noonoo ana no ka hoopau loa i ka malama ana i na lilo o Kaleleonalani Hale i wahi no na Hawaii opio e luana ai e like me ka mea e ike mau ia nei, ma ka li@ o kekahi komite o ka Ahajui Opiopio o na keiki baole, ka poe na lakou e uku mau nei i na lilo hoolimalima o ka hale a me na mea no a pua. O ka lilo makahiki o ka ahahui, ala ma kahi o ka $900. Ina e hooholo ana ke komite e hoopau loa a ae ia e ka Ahahui, alaila, e hoopau loa ia no ma ka panina o Iune ae nei, aka in a e hoole ia, alaila e hoomau hou ia aku ana no ia hana maikai mawaena o na opio Hawaii.

 

Eia ma Kapalama senei kekahi kanaka no Iava, a ke olelo nei oi@ he hookahi on a makahiki i koe, alaila piha ke keneturia iaia. Eia no kona noonoo ke maikai nei, a peia no hoi kona ola kino.

 

I ka Poalua aku nei, ua hooiaio ia ka palapala kauoha a Rev. W. P. Kahale i make imua o Lunakanawai Makale ma ke Keena, a ua hoopukaia ka paiapaia luna hooko kauoha ia W O. Smith malalo o ka $1,000 bona.

 

Ua hanau mai na ka wahine a Mr. W. Noe o Palolo ae nei i ke Sabati nei, Aperila 12, he mau keiki mahoe, he heikikane a he kaikamahine i ka wa hookahi. Kupanaha-rose ulaula a he rose keokeo hookahi no kumu. O Kona makemake ke hanaia. He Potera ia no ke ao nei.

 

Ua kono ia mai makou e Rev. O. Nawahine e hoike aku, "e noho ana ka Ahahui Lunakahiko o Maui ma ka luakini o Kaahumanu ma Wailuku, Maui, ke hiki aku i ka hora 10 kakahiaka o ka la 6 o Mei senei. E hoomanao e na hoa o ka Aha a e hele nui mai. Pela na ekalesia, e koho mai i mau luna kahiko kuio ma ka pono o ka Haku a naauao no hoi. E makaala i kau haawina heluhelu. E lawe pu mai i na dala o ka Papa Hawaii."

 

Us noi ia mai makou e Hon. L. W. P. Kanealii, Kakauolelo mau o na Ahahui Kula Sabati a me Opiopio Imipono Karistiano o na mokupuni o Maui a me Molokai, o ka la e akoakoa ai keia mau ahahui mamua aenei ma ka luakini o Kaahumanu Wailuku, Maui, oia ka Poaha, la 30 o Aperila nei, aole o ka la 4 o Mei, e like me ka moolelo i hoolahaia ai. Nolaila, e hoolohe na kahukula Sabati, na Peresidena a me na lala i keia hoolaha hope.

 

Ua kapa mai o Ailuene Buki maloko o "Ka Leo" i kekahi kaikamahine inoa maikai i hoohui ia ma ka mare i kela mau la koke aku nei, he lio heihei. Ma ka olelo namu keia kapa inoa ana. Ua lohe mai nei makou ua hoole a Ailuene aole nana i kakau, aka, ua kuhikuhi i ka mea nana i kakau he haole. Ke kumakaia nei o Ailuene i ka maemae a me ka hilinai ia o ka oihana hoolaha nupepa. Ua maopopo mai ke kumu o keia, no ka hemahema a me ka palaleha i ka nana pono ana i na mea e komo ana iloko o ka nupepa.

 

Eia no na poe makemake kaiko ke lole ia nei na kino e ke kauka. Ua loaa ka palapala hookohu makai o kekahi keiki Hawaii i hoonaauao maikai ia, aka, aole nae on a ae iki e ku-huina, oiai ua oi ae kona naauao i ko ka Ilamuku ke hookukuia na hoonaauao ana. Ke hooukuia nei na makai e kau ana ma na kaa hapaumi, aole hoi e like me mamua aku nei ka holo wale. Heaha mai nei hoi keia? Ina e hooukuia ana na makai e hele nei i Waikiki e ku wat ai, alaila e pau ana he $6 a keu a ka makai o ka malam hookahi. He kupihipihi loa kahi koena iho.

 

Ua eha loa ia kekahi luina haole o ka moku kiap@ "Cowlitz" hoohikihiki lanahu mai ka aina e mai, olai ka moku e hoolele mai ana i na lanahu i uka nei o ka aina i ka Poaha nei ma ke tabu e huki ai, ma Ainahou aenei, ala hoi i ka huki ia ana o ke tabu lanahu a kiekie, ua hemo mai la kahi e paa ai o ke tabu, haule iho ia a pa i ka puu lanahu a mailaila i lele mai ai pa i ka poohiwi hema o ka luina @ona ka inoa Fred Nelson, eha loa iho la a maule. I ka pohala ana ae, au laweia i ka Halemai Moiwahine, a aia oia malaila e lapaau ia nei.

 

Ka Paaai Kinipepe Elua o keia Kau

O na puali kinipopo e paani ana i keia Poaono iho ma ke kahua akea hou o Makiki, oia no na Puali Honolulu kue ia Hawaii. Oiai ma ka manao o ka lehulehu, he mau puaii keia i like a like ma ka eleu, nolaila e ake ia nei e ike io ia ana he paani eleu ma na aoao elua, a e hoemi loa ia ana na puni a kela a me keia o laua. No ka pomaikai o ka lahuiehu, ke hoike aku nei makoa i na kulana o na puaii elua penei:

Honolulu        Kulena    Hawaii

Che@ Wilder  Hope Popo      Dan

Willie Luca     Noe Popo                G.C.Allen

H. Wodehouse        Pahu 1     Tom Pryce     

H. Whitney     Pahu 2     Keohokalole

K. H. Wodehouse   Pahu 3     Luahiwa

Geo. Lucas      Hopu Polole    J. T. Aukai

Albert Lucas   Kahua Akau    G. Ro@

J. Winter Kahua Waena H. Keo@l@

G. L. Desha     Kahua @ Simmons

Ke upuia aku nei o nui ana ke anaina a e piha hauoli ana. Uku komo, 25 keneta, kamalii kenikeni.

 

Kamehameha Lanakila!

 

KA HOAU KINIPOPO MUA!

 

He la malie a kalae ka la @ o Aperila ma Honolulu nei, ka la hoi i upu ia ai e wehe ia ana ka paani kinipopo mua loa o keia kau e na Puali Kinipopo Honolulu kue ia Kamehameha. Mamua ae o ka hora 3:30 auina la, na akoakoa lehulehu ae na poe makaikai i ke kahua peani hou i pa ia a puni me ka pap@p@ kiekie ma alanui Piikoi.

Eia malalo iho nei ke kulana o na puali kinipopo i paani ai ma Makiki i ka Poaono i hala Apr. 11.

Honolulu K@lanaKamehameha

Chan. Wilder  Hope Popo      Phillip Davis

Willie Loe@s Nou Popo        Mehuela

H. Wodehouse        Pahu 1     Mahok@

H. Whiney      Pahu 2     Pahau

E.H. Wodehouse     Pahu 3     Wahinemaikai

Geo. Lucas      Hopo Pokole   Makaimoku

Albert Lucas   Kahua Akau    Laweiawe

J. Winter Kahua Waena Crowell

G. L. Desha     Kahua Hema   Keliinoi  

 

Ua hoomaka ka ulele ma ko ka Honolulu lilo ana ia lakou ka mua o ka hahau popo. Ma ia komo ana he 2 wale no puni a pau lakou i kea lilo. Komo aku ke Kamahameha, a he 3 a lakou puni pau lakou.

Komo alua ka Honolulu, loaa ia lakou 1 puni a pau loa lakou i ka lilo. Komo aku ke Kamehameha aole a lakou puni.

Komo ekolu aku ka Honolulu aohe puni, a he 2 puni a Kamehameha a pau lakou.

Komo aha ka Honolulu a nele hou no lakou i ka puni, komo aku ke Kamehameha a loaa hookahi puni, pau lakou.

Komo elima ka Honolulu a loaa he 2 puni, komo aku hoi a Kamehameha a eo hookahi puni.

Komo eono ka Honolulu a holo wale, komo aku ke Kamehameha a loaa he eha puni.

Komo ehiku ka Honolulu a nele no, a o Kamehameha aku hoi a nele like.

Komo ewalu ka Honolulu a nele no, a ia Kamehameha aku hoi loaa elua puni.

Komo eiwa ka Honolulu a nele no. Houluulu o na puni, Honolulu 5, Kamehameha 13, me ka paani ole o Kamehameha i ke komo eiwa, oiai ua oi no lakou he 8 puni i na komo ana ewalu.

O na lunakanawai o keia paani ana, o W. E. Wall mahope, a o W. V. Lockwood ma na pahu kana nana.

Penei na puni ma na komo ana:

Honolulu 210020000

Kamehameha 30211402*

NA LETA.

 

[Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no n@ manao i hoopukaia malalo o keia poo e ko makou mau mea hakau]

 

He Lohi Loa na Hana a ke Kuhina Kalaiaina.

 

Mr. Lunahooponopono,

I ka M. H. 1888, oiai e noho Kuhina Kalaiaina ana o Mr. L. A. Kakiua, au anaia a au aponoia e kekahi Komisina e like me ke kanawai, e weheia i alanui mai ke kihi hikina aku o ka uwapo a Kamika e holo ana ma kahi kokoke i ke kahawai o Makaho a hiki i ke alanui Vine Yard, a i ke Kau Ahaolelo o 1890 i hala, au hoolalaia a hookomoia iloko o ka Bila Haawina e ke Kuhina Kalaiaina i pau Mr. Kakina, he puu dala nui no ua alanui la, he umi tausani dala ke huiia me ke alanui Vine Yard, a ua hooholoia us haawina la e ka ahaolelo; a oiai he mau apana aina ko'u a me na hale lehulehu ma ua wahi la i manaoia e wehe ke alanui hou, au lawe au ike kaumaha o ka hele ana e launa pu me ke Kuhina Kalaiaina no na manawa i oi aku mamua o ka umi, a o ka pane i loaa mai "au hiki, a e hanaia aku ana mahope."

Aka, ua aneane e makahiki okoa mai ka pau ana o ka Ahaolelo, aole nae he wai mea i hoolalaia no ka hanaia o ua alanui la; a i kekahi wa mamua aku nei, ua koi aku au i ke Kubina Kalaiaina no na manawa lehulehu e lawe ke Aupuni i na aina o na poe mea aina malalo o ke kanawai, e uku aua hoi i na koina kupono no ke poho o na poe mea aina e laweia ana, alaila e hana no au i ke alanui me ke kali ole i ke Aupuni, ma ke ano nae i hiki ia makou na poe e noho ana malaila e hele me ka maalahi; aka, aole no he mea i hana iki ia. Nolaila, ua akaka he lohi loa na hana a ke Kuhin Kalaiaioa. Malia nae paha asole ona hoihoi ia makou na poe e noho ana malaila; ke ku nei nae malaila na hale he aneane e 20 a oi, aole nae he alanui kupono e hiki ai ke hele.

Aia ke hanaia nei na alanui o Kalihi ma ka aoao hikina a me komohana, noe na kanaka hana he kakaikahi loa, oiai nae e uku ana i na Luna ma ka $8 a $5 paha o ka la, a oia mau han@ n@e he uhauha ana ia i ka waihona o ka lehulehu.

Ina e pau ana kekahi mau hale o Kamanuwai i ke ahi sole loa he alanui e hiki ai i na kaawai ke komo aku, alaila o ka hana pono wale no paha o ka hookuu aku no na ke ahi e ai mai a lilo i puu lehu. Nolaila, ke olelo nei ao he hana maikai ole @ keia a ke Kuhina Kalaiaina.

Ioa paha e lilo ana keia hoolaha ana a'u i mea e hoao ai ke Kuhina Kalaiaina e haina ia'u a me kekahi poe mea aina e noho ana malaila, ma ka wehe ole ana i alanui oiai oia e noho Kuhina Kalaiaina ana, alaila ke hauoli nei no au e lawe i na ehaeha a pau, aka aia no he manawa e hiki mai ana e loaa ai he Kuhina Kalaiaina noonoo e weheia ai au alanui la.

Owau iho no me ka oiaio,

W.C. Achi

Honolulu, Apr. 15, 1891

 

Aloha Oe e Keoni 3 o Holualea

       

MR. LUNAHOOPONOPONO,

U aike iho la au ma ka PAEAINA o ka la 14 o Maraki, i na manao o Keoni 3 ke kahuna nui o ka Nuupule a me a Ikuhai o ka Hale of Keawe, a me Umi o na la kahiko. Penei kana hoike:

1 Ka hopu ia o na ohana e huna ana i na ma'i lepera. 2 Ka huna o ka luna makai i ke kaikoeke me ka wahine a Kale. 3 Ka bela ia o na lawehala a loaa na dala kuai pa'i a J. W. Kelukoa me ka Luna Makai. 4 Ka hopu ole ia a na moekolohe, i na opiuma me ka ma'i lepera e hopu ai. 5 Ka hainaka ulaula ma ka a-i o ka luna makai a me ka hoounauna i na makai i paka nau me ona kika ma ke ano hookano. 6 E hoopauia ka luna makai, a pela aku. Ua olelo pu iho oia, "he mea pono i na poe a pau e lawelawe ana i na oihana aupuni e hana lakou me ka pololei a me ka ewaewa ole, oiai o ka pono ke hana ia haule mai na lani." He mea no e pono ai ke nana mua i na hana a ka luna makai, e like me keia mau wehewehe:

1. He mea oiaio, ma ka malama o Ianuari ua hiki ae imua o ka Aha Apana o Kona Akau he 4 poe no ka huna a malama ia Kaleikoa (k), Kaahumanu (w) a me Moie (w), he poe i loaa i ka lepera e noho pee ana ma Holoaloa no 3 aenei makahiki i hala. Aole he mea nana e hoike mai i kahi e loaa ai keia poe, he ole wale no ka huaoleleo punahele i ka waha o na kanaka; aka mamuli o na hoike a Kenao a me Kapeliela o Kahaluu, ua paa na poe i hoopii ia, a ia wa ua mihi mai lakou au hewa; a mamuli o ke kauoha a ka aha ua kii ia na ma'i a ua makaukau no ka hoouna aku i Honolulu. Ma keia e ikeaia ai o ke kanawai hea la kai kue ia e ka Luna Makai? O ke kanawai paha o Luaehu, a i ole, o kela kanawai Kumuhonua paha a Kamehameha I. i ka was o Kalapana, Kuioiomoa a me Keopulupulu; oia, o ke kanawai aku la i Nuuanu, ma kona iho i o Uli la.

2. He lima maloo io no ko ke kaikoeke o ka Luna Makai, he 3 nae manawa i laweia ai imua o na kauka, a he hookahi imua o N. B. Emekona a hookuuia. He manao io no ko'u aia na hiona o ka ma'i maluna ona, aka ua hookuu mai no na kauka; a ina no e olelo mai na kauka e lawe no ia papa, ua hiki no, aohe keakea. He paa paha no kou maka i ike ole ai oe he wahine ola maikai no o Mrs. Kaiaiki, aohe lepera. Aole e like me kou ohana e pee mai nei ka hele a kohu bea huluhulu. F. kala mai ina au hala loa mawaho ka'u mau olelo.

3. Aole i ka Luna Makai ka mana ma ke kanawai e haawi ai i ka bela, aia no i ka Lunakanawai; aohe no o'u kuleana i ka bela, aia no i ka loio; aole no hoi au he kanaka waiwai e like me Keoni 3 o Holualoa ka hele o ka hale a kohu kauaweimu, aole no i ilihune loa, aka, he poi no me kahi paakai, nona ponoi iho.

4. No ka moekolohe, o Holualoa ka oi; hauoli au o kau ke kokua mai i wi na niho o lakou ia'u, aole nae he waiwai o ke ko'u niho wale iho no, he papai ka hoa like.

5. O na poe i haule hapa ka noonoo a me ka poe pupule, o lakou na poe makau i na hainaka ulaula; a o ka mea kupaianaha o Keoni 3 ku kekahi pupule. Kahuhuh! aloha wale. Moni ia ke koko, umia ka hanu a ku i ka moku.

6. He mea pono e hoopauia ka Luna Makai, a o Keoni 3 ma ia wahi, i kii hoikeike; no ka mea ke kali nei o Kona Akau ia oe ka olohe na Pupuakea ka paa aina a Lonoikamakahiki, aole no e hoole ia kou ike. Aole no he naauao loa o ka luna makai o Kona Akau, aka ua hiki ke lawelawe i ka hana me ka ewaewa ole.

O Holualoa ka aina huna ma'i lepera, ua loaa nae i poe ma'i a he elua i koe e noho pee mai nei; he kea a ka poe huna nui wale me ke koe no nae o 5 a 6 paha poe huna ole. He mea hoehaeha naau no hoi ka hopuhopu ana i keia ano ma'i, aole nae e hiki ke alo ae. O ke ola o ka lehulehu ka mea nui.

Nolaila, ke ku nei ka Luna Makai me ke kiai makaala ana i ke ola a me ka maluhia o ka lehulehu, oia na pono a ke kanawai i haawi ai a'u hoi e olelo nei he pono pili paa e hiki ole ai ke hooliloia me au waiwai o keia ao, a Keoni 3 e walawala mai nei; pela no, aohe ike o ka puaa nona ka imu e ho-a ia nei, ua nanea oia i ka hoomaneoneo ia, he alala ana kau ana i ka imu. A nolaila he mea pono e makaala na kanaka i keia kupu ino a hookanwale aku.

Aohe no he kanaka ma ka inoa o Keoni 3, eia wale no ka'u i ike: John Keawehawaii, he makai ma Honolulu; he kaikoeke a me ka makuahonowai kona i loaa i ka lepera e noho pee nei ma Holualoa. John Kauhaihao, he keonimana ia. John Kealoalii, he paani me ko kualehelehe kana hana. John Bulu, he malama alanui. Iua aia iloko o keia puulu Keoni us Keoni 3 nei, alaila heaha la ka mea huna i ka inoa pololei. Ua hoike mai ola i ka hoopunipuni maopopo.

Owau no me ka makaukau mau e paio no ka pono o ka lehulehu a me ka holomua o ka aina.

Jos. K. NAHALE,

Hope Makai Nui o Kona Akau.

Kahaluu, N. Kona, Hawaii, Maraki 24, 1891.

 

Ua Hiki mai ka manawa e Hoike ia ai ka Oiaio.

 

Me ke ahonui e Mr. Lunahooponopono o KO HAWAII PAEAINA, ke lana nei kuu manao e oluolu mai ana oe e hoopuka aku i keia manao; aole me ka manao hoinoino wale aku, aka, i kulike wale ai no me kela mau olelo maluna ae.

Ma kekahi la o ka pule i hala, o ka malama o Maraki, e ku ana ka lunakanawai hoomalu o Hamakua, Hawaii, ma ke alanui aupuni, mawaho iho o na halekuai ma Honokaa, ua kahio i ka waiona. Penei na olelo ana i hoopuka ai: "Poe makai lapuwale, hookano, komo ke kuka, wau komo ka palule; wau no hiki hoopau oukou." Ia manawa i hiki aku ai kekahi makai malaila, a nana i lawe ma kahi e.

Aole o keia wale ka mua a kona ona ana, aka, he mau manawa no mamua aku.

Ma ka hihia o kekahi mea i hoopiiia no ka hoeha, he paahana no ka mahiko o Paauhau, ua hoopuka ia ka palapala hopu, a i ka manawa i kii ai ka makai e hopu ua palapala aku la ua lunakanawai hoomalu nei i ka Luna nui, ina ae ka mea hoopiiia e uku mai i na koina, alaila, hoopau wale ka hoopii. Ia hiki ana aku o ka makai ma kahi o ka luna nui, au lona mai la na dala elua me ka hapalua. I ka hoi ana mai o ka makai a hui me ke kapena, a hoike i keia mau mea, ua hele awiwi aku la laua no kahi o ka lunakanawai a olelo aku la, "aole i pono keia hana ana, in i laweia mai ka bela he $12.00 e like me ka mea i kauoha ia ma ka palapala hopu." Eia ka pane a ua lunakanawai hoomalu nei, "pau no kela, mea liilii no kela, ike no kakou, ka mahiko no ka mea nui maluna ke kanawai."

Ma keia me e nana mai ai kakou, he mea hiki no ka e lawe ia ke koina ma na hihia hewa ina e hoopau wale ia ka hoopii. Ma ko'u hoopau wale ia ka hoopii. Ma ko'u hoomaopopo ana, he hupo maoli no keia, a he naaupo; oiai, aole i hele e a'o kanawai. O kana hana maa mau, o ke ki bipi ma ke kuahiwi o Maunakea, aole hoi e hihi ua hapai ia aenei e ka aoao hoomaemae.

Ke manzo nei au, aole i kupono iki kona noho ana ma ia wahi. Aole na ka mea i hoopaaia i Kawa no kekahi mau makahiki no kekahi mea ino, a i ka 1886 iho nei no ke kalaia ana, a noho maluna o na kanaka eha tausani a oi, a rula mai maluna o kela noho hookolokolo no ka pono o ka lehulehu. Ma keia ano no e hiki ole ai iaia e hana i kela hihiaa makou e koi loa nei e pili ana ia Kalaniwahine. He mea ku ika pono o ke kanawai a me ka lehulehu, e kauohala ola e hoihoi i kela oihana hilinaiia mamua ae o ka loaa aua iaia he hihia mamuli o kana hana naaupo.

Me ka wiwo ole au e hoike nei i keia mea. Z. PAAKIKI

 

Aia ke hanaia la ke awa pae o ka mahiko o Kahuku ma Laie e Mr. W. E. Rowell. Ua ku na pou hao ilalo o ka papaku. O kahi e ku ai ka wili mai ke awa aku, he elima mile, aka, he kaa ahi nae ka mea nana e halihali a hiki i ke awa ke kopaa, a pela no hoi na ukana mai ke awa aku a hiki i kahi o ka mahiko.

 

@

 

KAKELA ME KUKU

 

KA HALEKUAI NUI

 

WAIWAI LIKE OLE

 

NA LAKO KAMANA!

E laa na Pahiolo, Koi Hole, Hamale,

Noi nui a me liilii, Kila, Wilipeaa,

Rula, Apopo, Kui o na ano a pua.

Nala-kaa, Hao Koopaa Paka;

 

Pohaku Hoana, Kepa, Lei Ilio, Ka@iahao

Ilio, Pahi, Upa, Phi-emiemi, Kaiapo,

Kope-@, Polepole, Pepa Kalakala,

Lina Hao, Ami, Keehi a m

 

Haula Opu.

 

Palau!

 

O n@ ono he @ wale,

Oo, Ho, Kopala, Pe, Kipikua, Hao Kope, Ao

Ho, a pela aku, Kua Bipi, Lei Bipi,

Kaulahao Bipi, Uweal'a,

Uwea Keleawe, HAO PILI PIULA,

@a Palala, Ipu Hao, Ipu Ti, PA PALAI

 

Makau me Aho Lawaia

Iliwai, Papa Holoi, Kopa Ala,

Kaula Kuaina, Hu'ukai, Ebi Wawae,

Hulu Pepa, Kopaholoi, a pela aku;

P@n Wali, Kioi nui a me liilii o na

ane a pau, me ka Pepa Kuhikahi,

Pena Keokeo, Aila Pena, Aila

Hoomaloo, Vaniki Kea a me

Vaniki Moe

 

Pena Hoomaloo

A ME ANIANI HALE

Aila Mahu, Aila Mikini, Aila Hamo Ili,

Aila Kea, Iuika Kamaa; Pauda,

Kokaepele, Kiano Pauda, Uiki

Ipukukei o na ano he nui a lehulehu.

 

NA PAKEKE POI

 

ANO HOU LOA!

 

Na Mea Piula!

 

MIKINI HUMUHUMU

MIKINI A WILCOX ME GIEBS,

Na Mikini a Remington

 

He nui loa na mea hao me na ukaua e ae o na ano a pau, sole hiki ke hai pau ia aku, hewa i ka wai na maka ke ike.

 

LAAU LAPAAU KAULANA LOA A

DR. HAYNE

Laau Hoomaemae Koko

Laau Hoopau Naio

Laau K@, Penikila,

Huaele, Paakai,

Laau Hoopaa Hi me

Na-Laau-Hamo,

A PELA AKU, A PELA AKU

 

KAKELA & KUKE

2831