Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 1, 3 Ianuali 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Hokulani Alcon |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
HE KANAWAI
E KUKULU AI I KEKAHI MAU AINE HE MAHELE IA O NA AINA LEI
ALII A ME NA AINA MOI.
No ka mea, o kekahi mau aina I hoolilo ole ia ua paa ia mamua aku nei a i ka Manawa no a pau mai mua loa mai he mahele ia no na Aina Lei Alii a me na Aina Moa, a mamuli o ia ano ua paa ia a eia no hoi i keia wa malalo o ka malu o na Komisina o na Aina Lei Alii. nolaila,
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. O na Ahupuaa I kapaia ma o na inoa malalo iho, a e waiho la hoi ma na wahi I hoakakai mahope ae nei, oia hoi:
1.—Kuliouou, iloko o ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu.
2.—Keaau, iloko o ka Apana O Waianae, Mokupuni o Oahu.
3.—Hakalauiki, iloko o ka Apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii.
4.—Manowaiopae, iloko o ka Apana O Hilo, Mokupuni o Hawaii.
5.—Kamoku, iloko o ka Mokupuni o Lanai,
6.—Paoma-I, iloko o ka Mokupuni o Lanai,
7.—Waiaha 2. Iloko o ka Mokupuni o Hawaii,
8.—Kapaakea, iloko o ka Mokupuni o Molokai,
9.—Waiohuli, iloko o ka Mokupuni o Maui,
ke kukalaia nei he mahele ia o na Aina Lei Alii a me na Aina Moi o ke Aupuni Hawaii, a mamuli o ia ano ua kaa mahalo o na hoakaka ana a ke Kanawai I kapaia “He Kanawai e hoopau ai i na Moraki o na Aina Moi, a e papa ana a mau loa aku I ka hoolilo ana o ua mau aina la,” i aponoia ma ka la 3 o Ianuari, M. H. 1865; a o ka noho ona ana i ua mau aina la I oleloia ke hoopaaia nei ma keia i kulike ai me na hoakaka ana o na Pauku 3, 4 a me 6 o ua Kanawai la i oleloia i na Komisina o na Aina Lei Alii a i ko lakou mau hope ma ka Oihana.
PAUKU 2. E mana keia Kanawai mai a mahope aku o kona aponoia ana.
Aponoia I keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890.
KALAKAUA REX.
No ka Moi:
C.N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina
HE KANAWAI
E HOONOHO AI I KIAAINA NO KELA A ME KEIA O NA MOKUPUNI O OAHU, MAUI, HAWAII A ME KAUAI.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. Na ka Moi, e hookohu aku mamuli o ke a’o ana a ka Aha Kuhina I eha maui Kiaaina no no Mokupuni lehulehu, oia hoi: hookah no ka Mokupuni o Hawaii, hookah no na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai a me Kahoolawe, hookahi no ka Mokupunio o Oahu, a hookahi no na Mokupuni o Kauai a me Niihau.
PAUKU 2. O kela a me keia Kiaaina mamua ae o ka lawelawe ana i na hana o kana oihana, e hoohiki oia a e kakauinoa i keia olelo hoohiki malalo iho:
Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa e hooko au i ka malama ana i ke Kumukanawai a me na Kanawai o kei Paeaina, a e lawelawe ho me ka ewaewa ole I na hana a pau i hoakakaia ma ke Kumukanawai a me na Kanawai o ko Hawaii Paeaina e pili ana i ka Oihana Kiaaina.
PAUKU 3. O kela a me keia Kiaaina, I ka wa ma’i, a e hele ana ma kahi e i hiki ole ke paleia ae, ua loaa no ka mana mamuli a ka ae ana o ka Aha Kuhina e koho i pani, a maluna ono ke koikoi o kana maui hana a pau iloko o ka oihana.
PAUKU 4. E noho kela a me keia Kiaaina maka oihana no ka Manawa o eha makahiki, a e hiki no nae ke hoopii lunanui ia.
PAUKU 5. Aole e kupono i kekahi wahine ke noho ma ka Oihana Kiaaina.
PAUKU 6. O na Kiaaina, no lakou ka mana malalo o ke Alii maluna o na koa ma ko lakou mau Mokupuni iho. Ua loaa ia lakou ka mana e waiho aku imua o ka Moi ma o ke Kuhina Kalaiaina la i na poe a lakou i makemake ai e noho i mau Alii Ukali Koa no lakou. He mana ko lakou e kukala ai i na kanawai koa ma ko lakou mau Mokupuni iho, a e hana i na hana e kinaiia ai ka hoeueu a hoohaunaele kuloko, a ua loaa no hoi ka mana ia lakou e hooponopono a e hoomalu i kela a me keia pualikoa i kukulu pono ia malalo o ke Kanawai.
PAUKU 7. E mana keia Kanawai mai a mahope aku o ka la ekahi o Ianuari, 1891.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba M. H.. 1890.
KALAKAUA REX.
No ka Moi:
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E HAAWI ANA I PONO I KA HUI WAI O HAMAKUA.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. E haawiia a ma keia ka haawiia nei ka pno ia F. A. Schaefer me S. Parker, ko laua mau hope a waihona, malalo o ka inoa o ka Hamakua Water Company, iloko a no ka Manawa I haiia mahope iho nei.
PAUKU 2. He mana ko laua a o lakou paha e lawe, hoohana, lawe aku a hookahi aku ma kahi e no ka lakou mau hana mai na kahawai mau ae i ka wai a pau o ke Aupuni, o na Aina Aupuni a pau e waiho ana ma ke kuahiwi mawaena o Waimea a me Kohala ma ka Mokupuni o Hawaii.
PAUKU 3. E loaa ia laua a ia lakou paha ka mana e hana i na luawai hookio wai a e hana a hoomoe i na mea lawe wai, paipu, na mea lawe wai, auwai, auwai papa a mea e ae e laweia ai ka wai i oleloia a lakou manao ai he kupono maluna ae a maluna paha o na aina a pau o ke Aupuni, a me na alanui a pau o ka lehulehu ma ka Apana o Hamakua, Mokupuni o Hawaii, no ka hoahu kupono ana, lawe a ia a halihali ana i ka wai i oleloia a hiki i kahi a i na wahi paha maka apana i oleloia, e like me ia e makemakeia ana.
PAUKU 4. E loaa ia laua a ia lakou paha ka mana e komo, puka iwaho, a komo hou iloko, maluna iho a maloko o ia mau aina Aupuni a pau iloko o ka Manawa e paa ana keia pono, no ka hana hou ana hoomoe hou ana a hoololi ana paha i ua mau alawai, paipu, mea lawe wai, auwai, auwai papa a mea e ae e laweia ai ka wai.
PAUKU 5. Na laua, a i ole ia, na lakou e hana a hoihoi hou i na Aina Aupuni i oleloia a me na alanui o ka lehulehu a maikai ma kea no like me ko lakou ano mamua, a i ole ia, i hiki e hana kupono ia mahope o ka hana ia ana o ia luawai a mau luawai paha, alawai, paipu, mea lawe wai, auwai a auwai papa malalo o ko laua mau lilo ponoi, a na laua no hoi e hana i na alahaka maluna o na auwai e oki ana i na alanui a pau.
PAUKU 6. Ua hiki no ia F. A. Schaefer me S. Parker i oleloia e lawe i keia pono a kukulu a malama i na hana a pau i kupono no ka hana ana i ua hana nei ma o laua ponoi iho, a i ole ia, ma kea no he hui me ka mana e lawe mai iloko o ia hana i ka mea a mau mea a laua i makemake ai, a i ole ia, e like me ko laua manao he pono e hoohui i hui i hoohuiia malalo o na kanawai o keia Aupuni, a ua hiki ia laua e hoolilo aku i ka pono I haawiia ma keia Kanawai i ua hui hoohui la.
PAUKU 7. O na huina dala a pau i hooliloia a i ukuia aku e ke Aupuni Hawaii, e pili ana a no ke ana ana i ka wai o na kuahiwi o Waimea a me Kohala iloko o na makahiki elua i hala, e hoihoi hou ia no i ke Aupuni Hawaii e F. A. Schaefer me S. Parker i oleloia, a i ole ia, e ko laua mau hope a waihona iloko o elua makahiki mahope iho o ka hooholoia ana o keia Kanawai.
PAUKU 8. Ma keia pono ua haawiia ka mana ia F. A. Schaefer me S. Parker i oleloia, ko laua maui hope a hoahui a waihona paha e lawe, hoohana, lawe aku a hookahe ma kahi e no ka lakou mau hana ponoi i ka wai a pau loa e hoomaka ana ke kahe ana, a i ole ia, e kahe ana maluna a maloko o kekahi a me na aina Aupuni a pau e waihoana maluna a ma na kuahiwi e waiho ana mawaena o Waimea a me Kohala, ma ka Mokupuni o Hawaii, no ka Manawa he kanalima makahiki mai ka la i aponoia ai keia Kanawai, eia nae, e hoomaka laua, a i ole ia, ko laua mau hoahui, mau hope a waihona paha iloko o elua makahiki mai ka aponoia ana o keia Kanawai e hana no ka lawe ana i ka wai i oleloia, a e hoopau a hoopaa i ua hana la iloko o elima makahiki mai ia hoomaka ana e hana; a ina e hooko ole ia na mea i hoakakaia ma keia Pauki, e lilo ia i mea e lilo a mana e pau wale ai keia pono.
PAUKU 9. E mana keia Kanawai mai a mahope aku o kona la e aponoia ai.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890.
KALAKAU REX.
Na ka Moi;
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E HOOPNOPONO AI I KE KULEANA I KEKAHI MAU AINA I HOOPUKA OLE IA NA PALAPALA KULEANA, A E HOOMANA AI I KEKAHI OLELO AELIKE ME NA KAHU WAIWAI MALALO O KA PALAPALA KAUOHA O BERNICE PAUAHI BIHOPA, I MAKE.
Oiai, ua lilo ke Aliiwahine i make, ka Mea Hanohano Bernice Pauahi Bihopa, i hooilina no ka waiwai o kona hoahanau i make ka Mea Kiekie Luka Keelikolani, ka mea i lilo i hooilina no ka waiwai o kona kaikunane ke Alii ka Moi Kamehameha V. a maluna o ua hooilina la i oleloia, ua komo ma ka Malu o Bernice Pauahi Bihopa i oleloia kekahi mau aina i koi a i paa maui ia e kona mau kupuna, i kapaia i keia Manawa he maui aina i hoopuka ole ia na palapala kuleana, a eia malalo iho nei ua mau aina la e paaia nei i neia wa ma ka malu o na Kahu Waiwai o kona waiwai, penei:
Ke Ahupuaa o Kaunakakai, Molokai,
Ke Ahupuaa o Paauau, Kau Hawaii,
Ka mahele mauka o ka ili o Kaakaukukui, Oahau,
Haiku 1 a me 2, Hilo, Hawaii,
Kaiaakea, “ “
Kaluakailio, “ “
Kaumana, “ “
Kauuiho1 a me 2, “ “
Lepoloa, “ “
Maulua-iki, “ “
Piha 1 a me 2, “ “
Waikaumalo, “ “
Kaapoko, “ “
Kaieie, “ “
Mohakea, 1 a me 2, Kau, “
A oiai, ua hooili aku ke Aliiwahine i oleloia i kona waiwai holookoa i na Kahu Waiwai no ka hookumu a me ka malama ana i na kula no na keikikane a me na kaikamahine he hana e hoolilo ana i makana manawalea a waiwai nui e mau aku ai i ka lehulehu no ka hooholomua ana i ka oihana hoonaauao o na opio o keia Aupuni, a he mea pono no hoi no ka pomaikai o na mea a pau e hooponoponoia na ninau a pau no ke kuleana o ua maui waiwai la i oleloia;
A oiai, ua haawi aku ua mau Kahu Waiwai la i oleloia i ke Kuhina Kalaiaina mamuli o ka hooia ia ana aku ia lakou no ke kuleana noho Kahu i oleloia o na aina malalo iho nei, penei; Ka Ahupuaa o Kaunakakai ma Molokai, kahi a Kamehameha V a me kona mau hope i noho hoomalu ai i hoolilo ai he mau huina dala nui no na hana hou. Ke Ahupuaa o Paauau ma Kau, Hawaii, a me ka mahele mauka i hoopuka ole ia ka palapala kuleana o ka Ili o Kaakaukukui ma Kona, Oahu, e haawi lilo a e haalele aku no ke Aupuni Hawaii ke koena a pau o na aina i hoikeia maluna, aka, o na hoolimalima hoi e mau nei e hooia ia mai no ia e ke Aupuni a aole hoi he koi ana e hanaia mai no na loaa; nolaila.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. Mamuli o ka haawi ana aku i ke Kuhina Kalaiaina i kekahi Palapala Hoolilo hookuu kuleana main a Kahu Waiwai aku malalo o ka Palapala Kauoha a Bernice Pauahi Bihopa, i make, no ko lakou mau kuleana a pau iloko a i na apana aina malalo nei, penei;
Haiku 1 ame 2, Hilo Hawaii,
Kaiaakea, “ “
Kaluakailio, “ “
Kaumana, “ “
Kauuiho 1 a me 2 “ “
Lepoloa, “ “
Maulua-iki, “ “
Piha 1 a me 2, “ “
Waikaumalo, “ “
Kaapoko, “ “
Kaieie, “ “
Mohakea, 1 a me 2, Kau “
E hoopuka aku i Palapala Sila i na Kahu Waiwai i oleloia no na aina malalo nei, penei:
Ke Ahupuaa o Kaunakakai, Molokai,
Ke Ahupuaa o Paauau, Kau, Hawaii,
Ka mahele i hoopuka ole ia ka palapala kuleana o ka Ili o Kaakaukukui Oahu.
PAUKU 2. E lilo ia mau hoolilo ana i hooponopono paa a hope loa no na kuleana a me na ninau a pau e hoopaapaaia nei a e hoopaapaa ia aku ana paha mawaena o ke Aupuni Hawaii a me na Kahu Waiwai i oleloia e pili ana i ua mau aina la i oleloia e laweia no ua mau aina la i haawi lilo ia aku i ke Aupuni Hawaii me ka paa no nae malalo o na hoolimalima e mau nei a e hooia ia nei hoi ma keia no ke koena aku I koe o na Manawa lehulehu o kela a me keia.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890,
KALAKAUA REX.
Na ka Moi;
C.N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina.
HE KANAWAI
E HOAKAKA ANA I KE ANO O NA HANA KOKUA A KA POE I LILO I KOKUA NO NA MA’I LEPERA E HANA AI.
No ka mea, ua ulu main a kuhihewa a me na hoopaapaa ana no na hana kokua a ka poe i lilo i Kokua Ma’i Lepera e hana ai.
A no ka mea i mea e pau ai o ia pilikia, he mea pono e hoakakaia ma ke kanawai kea no maoli o na hana kokua a ua Poe Kokua Ma’i Lepera la e hana ai, nolaiala,
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
PAUKU 1. O kela a me keia Kokua Ma’i Lepera i ae ia mamua aku nei, a e ae ia aku ana paha ma keia hope aku e like me ke kanawai, e hana no lakou i ka hana kokua i ka lakou mau Ma’i Lepera e like me ka mea i hoikeia ma ka Pauku 2 o keia Kanawai, aole ma kekahi ano e ae.
PAUKU 2. O ka hana kokua a ka poe i lilo i Kokua Ma’i Lepera e hana ai, oia no ka malama o ke Kokua i kana ma’i a mau ma’i lepera paha, a me ke kii ana aku a lawe mai, a hana hoi I na mea ai a pau e like me ka mea kupono a ke Aupuni e hoolako mai ai i na ma’i, a me ka hana ana i na mea e pili ana i na pono aahu, a me na mea e ae i kupono i ka noho oluolu ana oka mea mai lepera, A o na hana e ae a ka Papa Ola a o na Luna paha o ka Papa Ola e hoohana ai i na poe Kokua Ma’i Lepera, e ukuia no e ka Papa Ola e like me ka mea kupono e hooholoia e ka Papa Ola, aole nae e emi iho ua uku la malalo o ka hapalua dala no ka la hookahi. A ina hole kekahi Kokua Ma’i Lepera i ka hana ana i ua hana la, oiai he hana ia e ukuia mai e ka Papa Ola, a i ole ia, ua kue paha i na Rula o ka Papa Ola e like me ke Kanawai. E hoopai ia no oia i kekahi uku hoopai ke ku ka hewa imua o kekahi Lunakanawai Apana a Hoomalu paha. Eia nae, aole e oi aku ia hoopai i kona kipakuia mai kahi aku o ka Papa Ola.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai a e lilo hoi i kanawai mai a mahope aku o ka la e aponoia ai, a o na kanawai a pau e kue ana me na olelo o keia Kanawai, ma keia ua hoopauia.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890.
KALAKAUA REX.
No ka Moi:
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiana.
HE KANAWAI
E HOIHOI AE AI I KA HALE LETA MAI KA OIHANA KALAIANA OIHANA WAIWAI.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni o Hawaii:
PAUKU 1. Ma keia ua hoihoiia ka malama @ hoomalu ana a me ka hooponopono ana o na @ o ke Aupuni mai ka Oihana Kalaiaina a I ka Oihana wai, a o na hana a me na mea a pau i kauia @ nei a e hanaia e ke Kuhina Kalaiaina e pili ana i ka Hale Leta, na hana pili i na leta, Baneko Hoahu Hale @ me ka Oihana Kikoo Dala Hale Leta, ma keia @ nei a ke kauohaia nei e hanaia e ke Kuhina Waiwai @
PAUKU 2. O keia mau kanawai a me na hapa @ wai mahope iho nei, ma keia ke hoololiia nei, ma @ komo ana iho i na huaolelo “Kuhina Waiwai ma @ na huaolelo “Kuhina Kalaiaina” ma na wahi e ike @ mau huaolelo:
“Haawina VI. No ka Oihana Halihali Leta @ nawai Kivila.
Ka Pauku 397 o ke Kanawai Kivila e like me @ loliia ai e ka Pauku 1 o ka Mokuna XVIII. o na @ wai o ke Kau o 1878;
Ka Pauku 398 o ke Kanawai Kivila e like me @ loliia ai e ka Pauku 1 oka Mokuna XXXIX o na @ wai o ka Kau o 1882;
Ka Pauka 402 o ke Kanawai Kivila e like me @ loliia ai e ka Pauku 3 o ka Mokuna XVIII. o na @ wai o Kau o 1878;
Ka Pauku 411 o ke Kanawai Kivila;
Ka Pauku 412 o ke Kanawai Kivila;
Ka Pauku 1 a me Pauku 2 o ka Mokuna XXX @ Kanawai o ke Kau o 1882;
Na Pauku 9 a me 10 o ka Mokuna XLVI. o na @ wai oke Kau o 1884,
Ka Pauku 1 o ka Mokuna LXIV. o na Kanawai o ke Kau o 1888.
Ka Pauku 2 o ka Mokuna XXXVIII. o na Kanawai oke Kau o 1888.
PAUKU 3. E hoololiia a ma keia ke hoololiia @ Pauku 36 o ke Kanawai Kivila ma ke kapae ana @ huaolelo “i na hale leta.”
PAUKU 4. I na Manawa a pau malalo o na Ka Hale Leta o ke Aupuni, ua kauohaia ka Luna Leta @ ia, o kekahi o na poe malalo ona I ka Manawa e @ keia Kanawai e hana i kekahi hana a waiho @ kekahi hoike ana malalo a mamuli o ke kauoha @ hina Kalaiaina, ma keia hope aku e hana ka @ Nui i oleloia a me na poe malalo ona i kekahi @ ike ana paha o ia ano i oleloia, mamuli a @ kauoha a hooponopono ana o ke Kuhina Waiwai.
PAUKU 5. Mai a mahope aku o ka hooholoiia @ keia Kanawai ma keia ua hoomanaia aku ke Kuhina Waiwai e unuhi mai a e hoolilo aku i na haawina @ ka Oihana Kalaiaina i hoakakaia malalo o ke @ Buro Hale Leta maloko o ka Bila Haawina e @ Maraki 31, 1892.
PAUKU 6. E mana keia Kanawai mai a mahope @ kala 1 o Ianuari, 1891.
Aponoia I keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890
KALAKAUA REX.
Na ka Moi:
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiana.
HE KANAWAI
E PILI ANA I NA MAKAHIKI I KAUOHAIA AI NA KEIKI E @ KULA
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni O Hawaii:
PAUKU 1. Na na makua, na kahu a me na @ hoohiki o na kamlii mai ka makahiki eono a i ka @ mamalima, e hoouna maui i ka lakou mau keiki i @ kula kupono o ke Aupuni a kuokoa paha, e aoia la @ ka noho malie a me na kumu mua o ka ike.
PAUKU 2. I na nae o kekahi haumana iloko o @ Aupuni i aoia ma ka olelo Beritania, ua loaa iaia @ kaukau kupono ma na hana o ke kula e like me @ kakaia ma ka Pauku 3 o kei Kanawai, mamua o @ ana o ka umikumamalima o kona mau makahiki, a @ pe iho o ka piha ana o kona makahiki umikumama @ hookuuia ua haumana la mai ka hele hou ana i kauoha @ loa a no kekahi manawa i kaupalenaia a i hoakakaia@ ke noi ana i kaukauia e kona makua, kahu malama @ hanai paha i ke kumu nui o ke kula. A o ia @ mea nana e hooholo no ka lawa kupono o ka @ ka haumana, me ka hiki no nae ke hoopii hou a @ Luna Kula o ka Apana, a i ole ia, i ke Kahu @
PAUKU 3. O ka “makaukau kupono” i kauoha @ keia Kanawai e manaoia oia ka loaa ana o ka @ ma na hana kula I hoakakaia no ke ono o na @ ma ka “Alakai Haawina Imi Naauao” e hoohanaiia @ keia wa ma na kula Aupuni iloko o keia Aupuni @ kea no like paha, ma kekahi o na mea ao o keia @ e hoomakaukauia ana no ia hana.
PAUKU 4. O na kanawai a hapa kanawai pahu @ ana I kei Kanawai, ma kei ke hoopau loa ia nei.
PAUKU 5. E mana keia Kanwawai mai aa mahope @ o kona la e aponoia ai.
Aponoia i keia la 14 o Novemaba, M. H. 1890,
KALAKAU REX.
Na ka Moi:
C. N. SPENCER
Kuhina Kalaiaina.