Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 52, 27 Kekemapa 1890 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kuulei Alcomindras-palakiko |
| This work is dedicated to: | I kuʻu wahi haumāna |
Nupepa Kuokoa
No Ka Makahiki $2.00
No Eono Mahina $1.00
Kuike Ka Rula.
Poaono, Dekemaba 27, 1890
Aloha Makahiki Hou.
Mamua o ka oili ana mai o ka la mua o ka makahiki hou 1891 i ka Poaha o keia noa ae, ke haawi mua aku nei ke Kuokoa i kona hoomaikai a me ke ALOHA MAKAHIKI HOU i kona poe makamaka a pau i hookipa aku iaia a i hoomau ma ii kona kaalo ana aku ma ko lakou mau home. E pau ana keia makahiki me ka nui o na haawina i hooko ia i loko o kona mau la e poina ole ia ai, a no ke kuekaa hou ana mai a hoike aku no ka hanohano o keia makahiki ma kona mau la hope, ke i aku nei ke KUOKOA, ua lawa a ua piha na puuwai o kona mau makamaka me ia mau haawina.
O ka makahiki hou e hoea mai ana, me na haawina like ole o ka manawa no na mea a pau, o ka apo ana aku i na mea e pomaikai ai ko kakou kahua o ka hana; o ka hoomahuahua aku a o ka hooi loa ae i luna i kona kilohana. E hoolana ia na manao a pau a e hoopili pu i ka hoopono a me ka pakiko o ka noho ana kino a me ko ka uhane, i loaa ka lanakila ma luna o na hoopilika. No na makua, e kikoo in a pono o mua a e hookaulike me ko hope. No na opio hoi, e hoolalelale mau i ko oukou mau la opio no ka Manawa e kanaka makua ai.
Ma ka aoao o keia pepa, no ka makahiki hou a no na manawa a pau, ua kono pinepine ia oia e like me kona ma@ i na wa i kaahope ae, e hoomau aku i kona kuleana iwaena o ka lahui, a e hoomalamalama aku i na home me na pomaikai heluhelu. Me ke ALOHA nui o ka MAKAHIKI HOU no oukou a pau loa.
KE ALII KA MOI
Mai na palapala mai a ko makou mea kakau o Kapalakiko, i hui pu ia me na hooia o na nupepa namu o ia kulanakauhale, he mea hauoli no ka naau ka pii mau ana ae o ka maikai o ke ola kino o ke Alii ka Moi. Ua wae mai makou i kela a me keia hoike a ke puka aku nei ma ko makou aoao eha.
Ua puoho mai nae kekahi mau nupepa ma ka manao ana, o ke kumu nui ka o kela huakai a ke Alii no Kaleponi, oia no ka hoohui aina ia Hawaii nei no Amerika. O keia no na manao like maanei mamua o ka holo ana aku o ka Moi a i hoole akea ia e ke Kuhina o ko na Aina E. Aole makou i manaoio i keia mau lono wale no ma muli o na kumu i hiki ke hooiaio ia e na mea a pau, a no ka holoi ana aku i ke olalau o keia manao, ua pane pololei aku ka Puuku o ka Moi i ka mea kakau o kekahi nupepa o Kapalakiko nona iho, a ua manaoio makou i kela pane, no laila, ua unuhi ae makou a ke puka aku nei ma ko makou aoao eha.
Malia paha ua alakai ia kela mau hoolaha o ka hoolilo aina ma muli o kekahi lono e hoika ana, ua kauoha aku ke Alii ka Moi ia Kuhina Kaaka ma Wasinetona e holo mai no Kaleponi a halawai pu me ia. Ua hoikeia ae ko Mr. Kaaka manao, aka, nona iho no ia pane ana mamua o ka halawai pu ana me ka Moi.
Ua hauoli nae makou ma ka hoike ana aku, o ia mau hoop@oh@ kuwaho a me ko ka aina iho nei i keia mau la, ua haliu aku ka lehulehu o ke kulanakauhale nei a hoolohe aku me ka malie a me ka hoopioloke ole ia. He ouli maikai keia e hoike mai ana i ke malamalama iloko o ke kanaka e kaupale i kona alako ia iloko o ka punihei, ka poino mauele a me ka lili pilikino kuh hewa. No ka mea, o ke kuhihewa nui iloko o na hooponopono aupuni ana, oia no ke ala hoopio i ke kuokoa a keia aupuni a me ka hoolilo aina.
KE ALANUI PII I NUUANU.
O kela hoaiai a ko ke KUOKOA mau hoa like o ka makakila, i pili i ka liko ana ae nei o ka hana o ke alanui pali o Nuuanu i kekahi hoa kau kanawai o ka Ahaolelo, he mau mamala o ia ano like kai hoopu-a ia mai ia makou mamua o keia mau hoolaha ia ana. Ua palaka wale ia keia a hiki i ka wa i hoomaopopo mai ai ka mea pohihihi, aia keia nupepa ma ka aoao kokua mau i ka pono o ke kanawai mai kona hehi wale ia, ua hookuiia mai la na ninau me na niele he nui a ua hai ia mai la, o ke ka hua ka i kupono ai kela haawi ana i ka hana aupuni no ke kanaka kau kanawai, oia ka mea i papa ole ia maloko o ke Kumukanawai, he aelike. Alaila, he aelike anei kai hopaa me ke aupuni, ke kumu i lilo ai a i kue ole ai ke kanaka kau kanawai i ke Kumukanawai, mai ka lawelawe ana i ua hana hana aupuni la? A i ole, o ka hoopaa a hana aelike ana me ke aupuni, oia anei kahi i hookoe ia no ke kanaka kau kanawai? Eia nae na ke aupuni mai ka hana, he hana aupuni, he ukuia mai, a i ole ia, he pomaikai e ae paha mai ke aupuni, auhea kahi e alo ae ai i keia moakaka nui e like me kou ike ponoi ana, aia he honua malalo o kou mau kapuai wawae. I mea e alakai ia ai na noonoo kalai maluna o ka hiki a me ka hiki ole i kekahi hoa o ka Ahaolelo ke lawelawe hana aupuni, eia na huaolelo kanawai:
“Aole no hoi e noho kekahi luna hooko a lunakanawai a mea hoopaa hana me ke aupuni, a i ole ia o kekahi mea e loaa ana iaia ka uku hana a loaa e ae mai ke aupuni mai, aole e hiki ia mea ke koho ia no ka Ahaolelo o ke aupuni Hawaii, aole hoi e hiki iaia ke noho ma ke ano he lala i kohoia no ia aha.
OLELO HOAKAKA
Ua loaa mai ia makou he mau leta e ninau an no na makana o na luna lawe pepa o ka makahiki 1891, a makou e hoolaha nei iloko o keia mau la. Penei ka ninau: “Ehia pepa a ka luna e lawe ai i mea e loaa ai ka makana? E heluhelu akahele iho na makamaka i ka h@ol@ha a e maopopo no ke ano. O ka mea oi aku o na pepa no ka makahiki 1891 mamua o na mea e ae, me ke kaa pono o ke dala, nona ka makana helu ekahi i hoakakaia ma loko o ka hoolaha; a o kona ukali oia hoi o ka mea nona ka heluna pepa ma lolo iho o ka mea @, nona ka makana helu elua, a pela aku a pau na makana eiwa i hoakakaia iloko o ka hoolaha. A i mea e pohihihi ole ai i ka lehulehu, ma ka hapa hope o ka makahiki 1891 e hoolaha aku ana makou i na inoa o na moho i kupono e like me ka hoolaha, a me ka heluna o na pepa a lakou pakahi i lawe ai. Pela e akaka ai i na mea a pau ua upono ka haawi ia ana o na makana i kela a me keia.
I mea e holopono ai na hana o ia makahiki, e pono e hoomaemae ae i ko keia makahiki 1890. a kaawale aku na wahi koena o kona haawe, ina he mea o ia ano i koe, a ina ua maemae mua, he maalahi loa ia, ua kaawale pono ke kahu o mua, a e mama auanei na kukini. Ina he pohihihi i koe, e leta mai ia makou.
Iloko o ka helu mua o ke KUOKOA no ka makahiki 1891 e hopukaia aku ai na haawina Kula Sabati no ia makahiki. E hoopukaia ana elua haawina iloko o ia pepa. a i kekahi helu aku, elua hou aku haawina, i mea e loaa aku ai na haawina i na apana mamao mamua o ka manawa e kula ai. Ke lana nei ko makou manao e lilo ana keia mau haawina i mea e waiwai nui ai na Kula Sabati, me na poe e imi ana i ka oiaio maloko o ka Palapala Hemolele, ka Olelo e ola ai.
KA LUNALILO HOME.
O keia home nani a maikai, keia home oluolu a pumehana, o keia home piha me na hiohiona o ka maemae a me ke aloha, oia no ka hana kamahao hope loa a ka Moi Lunalilo i aloha nui ia i kauoha ai maloko o kona palapala kauoha hopeloa e hoomakaukau ia a e hoolaa @ i pauhonua hope loa ma keia ao no ka poe nawaliwali ilihune o kona lahuikanaka. O kona makemake a me ka iini nui o kona puuwai, oia no ka loaa o kahi e maalahi ai a e malama maikai ia ai me ka oluolu ka poe i aoo, i hiki ole ia lakou ke malama ia lakou iho, a i ilihune hoi ka ohana a me ka poe i loaa i na mai a me na anowaliwali iloko o ka ilihune.
Nani a kamahao ka hana makee a aloha kanaka ka puuwai o kela Moi. A ke hel aku kekahi e ike a e hoomaopopo pono i ke kulana a me ka noho ana o na makamaka e hoopunana ia la ma ua homenei, e piha ana kona puuwai i ka hauoli a me ka mahalo no ka nani a me ka maikai, ka maemae a me ka oluolu o ka home, a me ka mohala a hoihoi o na Helehelena o ka poe e noho la malaila, ua maemae ko lakou mau kulana a oluolu maikai ke olakino me ka lawa i na mea a pau malalo o na malama alohaia e ka poe i hoonoho ia no ka hooko ana i na kauoha a ka Moi puuwai aloha i hala; e hoike mai ana, aia na Luna Hooko ke lawelawe a ke hooko pono nei i ka hana i waihoia ma ko lakou lima, oia hoi ka malama maikai me ka oluolu i ka poe e hoi aku ana ma ka home e noho ai, malalo hoi o ke kiai a hiipoi aloha a ka Luna a me kona mau kokua ma ka home.
Ua ike kumaka makou i ke ano o ka lawelawe ia ana o na hana ma laila, a ua lohe pono aku i ka puana ia o na lea mahaio i puka mai mai ka waha ae o ka poe i hoi aku malaila e noho ai, no ko lakou malamaia me ka maikai a me ka oluolu i awili ia me ke aloha, a ua loaa pu ia haawina o ka oluolu a me ka maikai i ko lakou mau olakino. He mau haawina pomaikai nui keia; he mau haawina i oi aku-mawaena o kahi poe-mamua o ko lakou noho ana ma na home ponoi. Aka, he mea ku nae i ke kahaha ka hookananuha a me ka hoowahawaha o kekahi poe i ka apo ana i na pono a me na haawina kamahao i hoomakaukauia e ke aloha o ka Moi Lunalilo.
Pela i hoikeia mai ai ia makou no kekahi elemakule i hiki aku na makahiki ma kahi o ke 65 a oi. Ua loaa aku la oia i kekahi makamaka luahine maloko o ka hale o kana kaikamahine, e moe ana maluna o kekahi wahi hikiee pelapela a i piha me na ea inoino, e waiho ana me ka leo na iloko o ka nawaliwali a me ka pololi makeai. Ua nalo aku na helehelena aokanaka, he mau hiona o ka make ke kau ana, a ua koe iho he mau apana iwi wale no, a i ahona i ka nape iki ae a ka hanu. Ua hele a nawaliwali aole hiki ke ala iluna a lawelawe nona iho, a iloko no o kona lole e hana ai kona ino. A o kahi hoi i pakui ia mai ai o ka pilikia, he makapo ua elemakule la.
I ka loaa ana aku i kela luahine e waiho nawaliwali ana, ua ninau aku la oia-“pehea oe?” “Nawaliwali au, pololi, aohe a’u ai no kekahi mau la okoa ae nei!” wahi a ka pane a kela elemakule. Ua loaa koke ka mea ai a ua hanai ia; a ua hoike koke ia keia mea ia William O. Kamika, kekahi o na Kahu Malama o Lunalilo Home, a ua kauohaia e hoihoi i kela elemakule ma kahi a kona Moi i hala i hoomakaukau ai no ka poe o ia ano; a o ka lono i loaa mai ua palekana a loaa ka maha iaia.
O keia elemakule, wahi a ko makou lohe, he kaikamahine kana e he moopuna, a he hunona; aka, ua hoohemahema lakou iaia, ua nanamaka, ua malama ole aku iaia i ka hapanui o ka manawa me ka ai, a he lokoino a hai-a ka lakou mau hana, he hele wale no ma ka puni lealea me ka haalele i kela elemakule iloko o kona nawaliwali me ka makapo e noho hookahi i ka hale me kahi mea ai ole. A mamuli o kona hooneleia i ka ai, ua loaa iaia ka nawaliwali a me ka mai, a aneane loa i kahi o ka poino, e ole wale no e loaa i na lima kokua a hoi ma kahi o ka puuhonua, a loaa ai kahi pono. He mea maopopo loa, ina oia i loaa ole aku, ina la me keia ua make.
O keia hana a kela poe i keia makua a kupuna hoi, he hana ku i ke karaima o ka pepehikanaka, a he mea pono e a’o ia ka poe a pau, aole loa i ae ia kela ano hana e ke kanawai, aka, he hoopai ia ka hopena. Heaha la ke kumu o ka hoihoi mua ole ana o kana mau keiki a moopuna iaia ma ka Lunalilo Home? Aole kela he home no ka lokoino a me ka kai-a, aka, no ke aloha a me ka malama maikai i na elemakule ilihune a nawaliwali Pomaikai kela poe no ka loaa koke ana o ka maha a me ka palekana i ka makua a kupuna hoi. Nolaila, e nana ae e na makamaka i keia, a mai hoohalike. He mea nui ke ola o ke kanaka, ina no ua elemakule kolopupu a makapo lilo loa, aole loa ia he kumu no kakou e hookae a e hanaino a e hookeai ai. He hoopai ikaika ka ke kanawai no ia hana, a he pakeu loa aku hoi ka ke Akua.
Dekemaba, 1890.
NA LA O KA HEBEDOMA.
Poakahi 1 8 15 22 29
Poalua 2 9 16 23 30
Poakolu 3 10 17 24 31
Poaha 4 11 18 25
Poalima 5 12 19 26
Poaono 6 13 20 27
Sabati 7 14 21 28
KE KAU ANA O KA MAHINA.
4- Hapaha hope 2.55.1 A,M.
11- Mahina hou 4.39.4 P.M.
18- Hapaha mua 10.04 8 A.M.
25- Mahina piha 6.25.5 P.M.
PUKA A ME KA NAPOO ANA O KA LA
Puka Napoo
7-Sabati 6.28.8 5.14
14-Sabati 6.32.9 5.16
21-Sabati 6.36.3 5.20
28-Sabati 6.39.8 5.23
KELA ME KEIA
Ino iho ka he hui ohumuhumu, wahi a kekahi poe. Kahaha! Puahiohio hoi nei wahi hoolele hauli?
He mea aihue no Honolulu nei, eia iho ke huli ia nei e na Makai Kiu o Amerika. Ihea keia kamaeu o ka palekana ana.
Ma ko makou mau kolamu o na hoolaha, ke puka aku nei ka papainea o na kokua lunahelu kanaka no ka apana o Honolulu nei. E nana ae.
Ahea hoi haawi ae ka puali puhi ohe aupuni i mau mele hoohauoli maluna o ka Hale Leta no ka pomaikai o na paahana? O ka pau ae no koe o keia makahiki.
Ua oili ae a pahemo he hoe no 6 iniha ka loa mailoko ae o kekahi keiki opiopio ma Kakaako ae nei, ma kekahi la o ka pule i hala, ma ka home noho o Mr. Mahuka.
Ma Ladana, Enelani, Novemaba 28, ua hanu mai na ka wahine a James Campbell o Honolulu nei, he kaikamahine me ke ola maikai. E hooloihiia aku na la o ke kamaiki.
Ke lohe mau ia mai nei, aia no ka holopono o ke kepa koa malalo o ke kanawai hou a Wilikoki a hoolele mua no ko kapuahi; aia no lakou la i ka paa a o ke nahu niho no paha ka hemo.
Ma ka hoike i loaa mai i keia kulanakauhale ua hulihia kekahi waapa o ka mokuahi Iwalani, ma Honokaa, Hawaii, a ua make he hookahi wahine ohua a me elima mau keiki liilii. Ua pakele na luina.
Pamalo kekahi mau wahi o na Kona wahi mai a ka hoikeia. He kupanaha io no paha nei mau la hope o ka makahiki 1890 a ka ua ole ka hoi. Ke houluulu ia mai nei paha ka ua i ka lani a hookahi manawa e iliki iho ai-henoheno.
Aia ma kekahi o na hale ma Lelo ae nei, aia he kane me kana opuu kaikamahine opiopio loa me na haawina o ka nawaliwali maluna o ka bebe, a o ka makuahine ua lilo i ke au o ka hewahewa. E mama e, ke mea ia aku nei oe e hoi mai he mai ko bebe.
O kekahi poo manao ma ka aoao eha o keia pepa o ka helu i hala, penei: “Ka Hanu ana i ka Pohaku,” he “Hahau,” alaila, e heluheluia penei: “Ka Hahau ana i ka Pohaku.” He komohewa keia i alo ae la no i ka ike a na maka o ke kanawai.
Eia iloko o ko kakou Papa Ola he kumuhana ano nui e noonoo ia nei no ka hoala aku i hale ao a hoomaamaa lapaau ma keia kulanakauhale. O keia kekahi hana i koe i ko kakou Kau Ahaolelo iho nei ehoohoihoi i ke ao lapaau maloko o ke Aupuni.
Ua hoohalaia ka la Karisimaka i la hoomaha no na wahi a pau o ke kulanakauhale nei. Ua paniia no hoi na keena oihana aupuni, a ua malamaia na anaina haipule ma na luakini. He maluhia na alanui, a me he la, aia ma kekahi mau home na anuu iki o ka la,
O kela makemake ma ka inoa o Mr. S. W. Kamahele, o Kalihiuka, i noho ma ka Halemai Pupule no ka pupule, a i ka ike ia ana ua oluolu, ua hookuu ia mai la; a i kekahi mau la o kela pule aku nei, ua lawe ia mai na lono io makou nei, ua holapu hele ae loa oia ma na kauhale o na pukiki me ka hoopino pu ana i kekahi mau lako hale o na kamaina. Ua lawe koke ia oia a ke noho nei ma ka home o ia ano uhane.
He moolelo no kekahi mau haole Norewai a me elua kanaka Hawaii i hoolahaia ma kekahi nupepa o Kapalakiko e i ana, i ka lohe ana o keia poe e hiki aku ana ke Alii ka Moi, inu nui iho nei a ona a holo ma ka waapa me ke ake e kau iluna o ka mokukaua Kaletona e ike ai i ka Moi. Eia nae, o ke ahiahi a ke Kaletona i kaalo aku ai ma ka Ipuka Gula, a i keakea ia kona komo ana aku e ka ino nui, aia pu keia poe ona ke paialewaia la iluna o ka moana e ia ino hookahi a ma ka apua ko lakou pakele o ka hoopaeia ana e na nalu ma kekahi aoao o ke kai kuono. O ka waapa kai nahaha, a o lakou hoi, ua pau nui i ka manuhe’u i na pohaku. He poelele ka manawa o ko lakou hoopakeleia ana e ka ulia pomaikai o ka laki.
KA HELU KANAKA.
NA AO ANO NUI E PILI ANA I KA LAWELAWE ANA I KA HELU KANAKA.
Ua waiho mai ka Lunahooponopono nui o ka helu kanaka o ka 1890 nei Mr. C T. Rogers, i na hoakaka ano nui e pili ana i a oihana, a ke hoolahaia aku nei no ka pomaikai o ka lehulehu malalo iho:
E hoohanaia ana ka Helu Kanaka ma o ka helu’na o ka Lapule, Dekemaba 28, 1890, ma kahi o ka la 29 o Dekemaba, e like me ka mea i manao mua ia. Oia hoi i ka olelo ana, e hui pu ia ana na mea a pau e noho pu ana ma kekahi hale, pahale a wahi paha, ma ka po o ia la (Po Lapule). Aole ka helu ana no ka poe ponoi o ia wahi, a i maa i ka noho ana ma ia wahi, aka, o ka poe no a pau loa e akoakoa maoli ana ma ia wahi ma ka po i ole oia ae la, ina no he mea nohopaa a aole paha. Ma ke kahi olelo ana, e heuia kela mea pakahi ma na wahi a pau o ia kane a wahine paha, e noho ana i ka manawa o ka helu ana i oleloia. E hoomaka aku na Hope Luna a Mea Helu paha, i ka houluulu ana i ka mea i ninau ia maloko o na paihakahaka i paiia, ma ke kakahiaka Poakahi, Dekemaba 29, a e hoomau aku me ka eleu a hiki i ka pau ana.
O ka poe ma ka moana, na ohua a me na paahaha a pau o na moku e kaahele pili aina nei mawaena o na mokupuni, na na Kapena a me na Kupakako no o na moku kahi o kakou e kau ana ia wa e helu lakou. O na moku a pau e haalele ana ia Honolulu, no na awa e aku o na mokupuni, a e ano ana paha e nalo aku ana ma ka huakai ma ka la i hoonohoia no ka helu, e hoolawa ia aku no lakou me na paihakahaka mai ke Keena Waena aku ma Honolulu, a ma ia wahi hookahi no e hoihoi aku ai i ka helu, a i ole paha, i kekahi Luna i hookohu ia aku e ohi i a mea.
E pili ana i ka haawi hele ana i na paihakahaka ma na hale mamua o ka la e helu ai a e hoopihaia ai hoi e ka poe noho hale, ua waiho ano nui ia aku no ia hana i ka noonoo kupono o na Hope Luna, e hana ana me ke kukakuka pu, a malalo hoi o ke alakai a ka Lunahooponopono Apana. Iwaena o ka poe ano naauao kupono, ka oi aku ka poe e noho paa ana ma kahi hoi e heluhelu a e kamailio ana paha ka olelo Hawaii a o ka olelo Enelani paha; a houluulu ia mahope aku. Iwaena o na Pake a me na Iapana, a e like pu no hoi ma waena o na Pukiki a me na kanaka e ae o na aina e i ike ole i ke kakau Hawaii a kakau Enelani paha, ua like me ka hoolilo wale ana i ka manawa a me ka pepa. Aka nae, ma ia mau ano, e like me ia ma na mahiko a me na aina hanai holoholona, kahi o ka poe naauao a me ke kupno e hoolimalima ana i kekahi poe heluna mahuahua o keia ano kanaka, he mea kupono no paha e waihoia na paihakahaka me ka poe i ae e hoopiha i na pepa no o ko lakou mau haku hana. He nui ka manawa a me ka luhi e koe ana ina ka Luna hooponopono, Malama Buke Helu, Luna Hana a mea e ae i hilinaiia, e noho ana ma kekahi mahiko, aina hanai holoholona a hana e ae e like me ia, e lawe ana i ka hana o ka helu ana ma ko lakou mau wahi iho. Me he la, he mea hiki ole ke hoonohonoho rula paakiki a paa hoi ma kela mea. E lawe pakahiia no kela a me keia ano e ike a hooholo ia nona iho ma o na mea e ike ia ana oia ka hana oi aku o ke kupono e loaa ai ka hoike piha a pololei me ka hoolilo wale ana i ka manawa me ka luhi.
He hiki no hoi ke hoikeia no na mea o na halepaahao, halemai, kulahanai, hotele a me na hale rumi hoolimalima, ma na paihakahaka i hoolako mua ia i ka poe ia lakou ka malama o ia mau ano hale. O na poe a pau e noho malama ana i na hale o ia ano a e noho maoli ana maluna o ia wahi, e like me na kiai o na halepaahao , na malamamai o na halemai, na kumu o na kulahanai, a pela aku, he mea akaka e helu pu ia no he poe lakou no ia wahi.
Ma na ano a pau, mamua o ka lawe ia ana mai o na hoike i hanaia e kekahi poe e aku, ua manaoia aku e nanaia ana e na Hope Luna, e nana i ke kakau moakakaia, i ka hoopiha kuponoia hoi o na paihakahaka i kulike i na olelo ao i hoopuka mua ia, a e ninau aku i na ninau i kupono e hoolawa ai i ko lakou ike ua komo pu ia na mea a pau loa ma ia wahi ma ka manawa i oleloia a aole o kekahi mau mea e aku, a ua pololei hoi ia mau hoike ma na ano a pau. Ua makemakeia hoi na Lunahooponopono Apana, ke hiki mai i ko lakou manawa, e hakilo pono i na hoike i waihoia mai e na Hope-Luna, a ma na mea e ike ia iho ana ua hemahema, a ma o kekahi kumu e manaoia ai ua haule a ua hemahema paha ma ka hooko ia ana o ka hana, e nana i ka hoopololei ia o kahi i hewa.
E malama na Hope Luna, ma kekahi buke hoomanao i hoolako ia no ia mea i na helu o na paihakahaka ehaawi e ia ana mamua, a e nana hoi na Lunahooponopono o na Apana i ka hoike piha ia mai o na heluna o ia mau paihakahaka. E hoihoi ia mai na paihakahaka mawaho ae o na mea i hana buke ia, i opiopiia e like me ke ana e hoolako pu ia aku la, a e hooia ia iho ma ke kua o ka pepa paihakahaka e like me ka mea e ike ia iho la.
I pakui pu ia aku i ka mea i makemake ia e hoike ia mai ma na paihakahaka nui, ke kauoha ia aku nei na Hope Luna e helu i ka nui o na hale noho a hale i noho kanaka ia o na ano a pau maloko o ko lakou mau mahele-apana pakahi, a me ka nui hoi o ka poe i loaa aku e noho ana malaila. Ua hiki no i na Hope-Luna, me ka @ ole o ka hooluhi ana aku, e hookomo iho i keia mea iloko o ka lakou mau buke hoomanao i olelo ia mamua aku nei, ia lakou e hele kaapuni ana e ohi mai i ka mea i makemakeia maloko o ka pepa helu maoli.
E houluuluia no hoi na huina maluna o na pepa pai kakaawale e hoomakaukauia ana no ia hana. O na hale i n ho kanaka ia i helu pu ole ia iloko o kekahi o na mahele e ae i hoakakaia maloko o ia mau pepa pai, e heluia no lakou he mau hale noho maoli. He kupono e like ka huina helu o ka poe a pau e loaa aku ana ma na ano hale a pau maloko o na mahele apana me ko ka heluna o na kanaka e ikea ana ma ka papa hoike maoli. E nana na Lunahooponopono Apana i ka pololei o keia mamua o ka hoihoi ana i na paihakahaka i hoopihaia i ke Keena Waena.
WILLIAM C. ACHI.
Loio a he Kokua ma ke kanawai mua o na Aha a pau o keia Aupuni.
He Notari no ka Lehulehu a Boroka no na waiwai paa.
Keena Oihana, Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu
2262 tf
AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o KAMAKAIA w., o Honolulu, Oahu, i make. Kauoha e kohoia i manawa no ka hooponopono ana i ka Palapala Hooilina a me ka hoolaha ana no ia mea.
O kekahi palapala i oleloia, oia no ka palapala hooilina a me ke kauoha hope loa a Kamakaia w., i make i waihoia mai imua o keia aha ma ka la 19 o Dekemaba, A D. 1890, a e noi an e hooponoponoia ia mea, a e hoopukaia ka palapala kauoha ia Keliihanaihe, ua noi ia mai e Keliihanaihe.
Ua kauohaia, o ka POALUA, ka la 14 o IANUARI, A. D. 1891 , ma ka hora 10 a.m. o ka la i oleloia, ma ka rumi hookolokolo o keia aha, ma Aliiolani Hale, Honolulu, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ka palapala hooilina i oleloia a me ia noi ana mai, a ma ia wahi e hele ae ai na poe a pau i kuleana e hoike i na kumu kue no ka palapala hoolina a me ka apono ana i ka palapala kauoha.
Hanaia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina Dekemaba 19, 1890,
Na ka Aha:
ALFRED W. CARTER,
Hope Kakauolelo.
2316-31
HOOLAHA HOU.
I loko o ka Aha Hookolokolo Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Elua o ke Aupuni Hawaii:
KALAKAUA, ma ka lokomaikai o ke Akua o ko Hawaii Pae Aina, Moi:
I ka Hamuku o ke Aupuni, a i ole i kona Hope, me ka mahalo:
Ke kauoha ia aku nei oe e kiiaku ia SAMUEL BRIERLY, ka mea i hoopii ia, ina e waiho mai ana oia i kana pane i kakau ia iloko o na la he iwakalua mahope iho o kia hooko ia ana o keia, e hele mai imua o ka Aha Hookolokolo Kaapuni i oleloia ma ke kau o Dekemaba o ua Aha la e malama ia ana ma ke Keena Hookolokolo o ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, Mokupuni o Maui, ma ka Poalua, la 2 o Dekemaba e hiki mai ana, ma ka hora 9 kakahiaka, e hoike mai no ke aha la e ae ole ia ai ke noi a Kahalione, ka mea hoopii, e like me ka mea i hoakaka ia iloko o kana palapala hoopii i pakui ia.
A e hoihoi mai ae i ka palapala kii me ka hoike piha o kau mau hana no ia mea.
Ikea ka Mea Hanohano A. F. JUDD, Lunakanawai Nui o ko [SILA] makou Aha Hookolokolo Kiekie ma Wailuku, i keia la 17 o Novemaba, M. H. 1890.
GOODALE ARMSTRONG, Kakauolelo Aha Kaapuni Apana Hookolokolo Elua.
Ke hooia nei au, o ka mea maluna ae he kope oiaio no ia o ka Palapala Kii ma ia hihia, a ua kauoha ua Aha la e hoolaha ia ia mea, a e hoopanee ia ka hihia a ke kau ae o Iune e hiki mai ana ma Wailuku.
Kakauia ma Wailuku, Dekemaba 18, 1890,
GOODALE ARMSTRONG,
2317.6T Kakauolelo.
Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai
Ua hookohu pono ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no ka waiwai o KAHIKOKU KING (w) i make, o Wailuku, a ke hoike nei i keia hoolaha, o ka poe a pau he mau koi ka lakou ia ua waiwai la, e waiho mai me na hooiaio kupono i ka mea nona ka inoa malalo iloko o na malama eono mai ka la aku o keia hoolaha ana, a i ole pela, e hoole mau loa ia lakou. A o ka poe he mau aia ko lakou i ua waiwai la i oleloia, ke kauoha ia aku nei lakou e hookaa koke mai ia’u ma Wailuku, Maui, a i ole ia L. A. Thurston ma Honolulu.
J. L. KING,
Lunahooponopono o ka Waiwai o Kahikoku King.
Dekemaba 20, 1890 2317-41
Hoolaha.
O ka poe a pau i aie mai ia’u no na waiwai i kuai ia ma ko’u halekuai ma Kekaha, Kauai, ke kono ia nei lakou e hookaa mai ia mau aie, oiai ke manao nei au e hoopau i ka lawelawe kalepa ana ma keia wahi a hookaawale mai Kauai aku nei. O na helu aie a pau e hookaa ole ia ana a hala na malama ekolu mai keia la aku, e ohi ia aku no malalo o ka mana o ke Kanawai.
M. G. Correa.
Kekaha, Kauai, Dek. 31, 1890
2317-4t
Ma ke Kauoha.
Hoolaha Helu i na Kanaka.
I kulike ai me ka makemake o ke Kanawai e malamaia ana ka helu kanaka lahui o ko Hawaii Pae Aina malalo o ka hooponopono ana a ka Papa Hoonaauao, ma ka la 28 o Dekemaba, 1890. Ke kono ia aku nei na mea a pau e nanan i keia mau pauku o ke Kanawai malalo iho:
“Na ka Papa Hoonaauao i kela me keia eono makahiki, mai ka M. H. 1860 ka hoomaka ana a e helu i na kanaka a pau loa o keia Aupuni.”
“I mea e hiki ai i ka Papa Hoonaauao ke hooko i ka Pauku maluna iho e pili ana i ka helu ana i na kanaka, he mana ko ua Papa la ma o kona mau hope a luna paha, e ninaninau i kela kanaka keia kanaka e pili ana i keia hana, a e hai pono ae na kanaka a pau i na mea a na Luna Helu o ka papa Hoonaauao e ninau ai, i mea e pololei a e pono ai ka helu ana i na kanaka; a o ka mea e hoole ana, aole e pane pololei i na ninau a na luna e ninau ai, e hoopai ia oia ma ka hooukuia ana i na dala aole e oi aku mamua o ke kanalima, ke ku ka hewa iaia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha.”
Ua hookohuia keia poe malalo iho i mau Lunahelu Kanaka Apana no na Apana lehulehu a pau o ke Aupuni:
HAWAII.
Hilo Luther Severance
Hamakua Chas. Williams
N. Kohala E.C. Bond
S. Kohala Miss E. W. Lyons
N. Kona Woldemar Muller
S. Kona Norman Logan
Kau Chas. Meinecke
Puna Robert Rycroft
MAUI, MOLOKAI A ME LANAI
Lahaina me Lanai Henry Dickenson
Wailuku A. Barnes
Makawao C.H. Dickey
Hana M.H. Reuter
Molokai R.W. Meyer
OAHU.
Ewa G.L. Edwards
Waianae John F. Scot
Waialua J.F. Anderson
Koolauloa William C. Lane
Koolaupoko F. Pahia
KAUAI ME NIIHAU.
Hanalei Chas. Koeling
Kawaihau G.E. Farichild
Lihue W.T. Lucas
Koloa E. Strehz
Waimea me Niihau T.H. Givson
O na launa ninau me na manao e pili ana no ka helu kanaka, no na apana mawaho ae o ka Apana o Kona, Mokupuni Oahu, e hoouna ae i na Lunahelu Kanaka Apana.
C.T. ROGERS, M.D
Lunahooponopono Helu Kanaka Nui.
2313-5t
Hoolaha Helu Kanaka.
I mea e maalahi ai me ka holopono ka helu kanaka, ua mahelehele ia ka Apana o Honolulu (Kona Oahu), iloko o na apana he iwakalua, a eia malalo iho na inoa o ka poe i hookohuia i mau hope lunahelu kanaka ma ia mau mahele:
1 William Hunt
2 H.W. Chamberlain
3 Rose Davison
4 Robert Lavery
5 Mary E. Green
6 Louis J. Scott
7 J. Camara
8 G.H. Chase
9 C.F. Wolf
10 G.W. Kawananakoa
11 George Williams
12 D. Kua
13 E. McGeency
14 W.D Alexander Jr
15 John Good
16 J.P. Iwa
17 Rev. S. Paaluhi
18 Nahora Hipa
19 J.S. Keawe
20 G.J. Campbell
E ikeia no ka palapala aina e hoakaka ana ia mau apana i mahele ia ma ke keena o ka Oihana Helu Kanaka, papahele elua o ka ka Hale Aupuni.
C.T. Rogers,
Luna Helu Kanaka.
Hoolaha Hooko Moraki.
Ke hoike nei keia hoolaha, i kulike ai me kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi palapala moraki i kakauia ma ka la 25 o Aperila, 1889, mawaena o Kela Marble ame George Marble, kana kane mare o Haonolulu, mokupuni o Oahu, ame Alexander J. Cartwright, o Honolulu i oleloia, i kope ia ma ke Keena Kope Aupuni, ma ka buke 116 ma na aoao 54-55-56; a mamuli o ka uhakiia o na kumu aelike i hoike ia ma ia palapala moraki, oia ka hookaa ole ia o ka ukupanee i ka pau ana o ka manawa, nolaila, o na aina, na lako a me na pono i hoakakaia maloko o ia palapala moraki mahope iho o ka manawa i kaupaleia e ke kanawai a i ka manawa e hoikeia aku ana mahope, e kuai ia ma ke kudala akea mamuli o ka uhakiia o na kumu aelike e like me ia i hoikeia mamua ae nei.
O ka waiwai i hoakakaia iloko o ia moraki, aia ke waiho la ma Hauula, ma ka mokupuni o Oahu i oleloia, a i hoakaka pono ia e like me ia malalo iho:
1-O kela mau ap@a aina elua e waiho la ma Hauula, no laua ka ili he 1 12-100 eka, oia no kahi i hoakakaia maloko o ka Palapala Sila Nui helu 2913, L. C. A. helu 10972 i hoopukaia ia Waiaula.
2-O kela mau apana aina elua e waiho la ma Hauula, no laua ka ili o 1 64-100 eka, oia hoi ka apana 1 ame 3 o ka Palapala Sila nui helu 2914 L. C. A. helu 8313 i hoopukaia ia Kamoiliili.
3-O kela apana aina e waiho la ma Hauula nona ka ili he 40-100 o ka eka, oia hoi kahi i hoakakaia maloko o ka Palapala Sila nui helu 5292 L. C. A. helu S417 i hoopukaia ia Kaioe.
4-O kela apana aina e waiho la ma Hauula nona ka ili o 41-1—o ka eka, oia hoi kahi i hoakakaia maloko o ka Palapala Sila nui helu 1435 L.C.A. helu 10726 i hoopuka ia ia Poopuu.
5-O kela apana aina e waiho la ma Hauula, nona ka ili o 41-100 o ka eka, oia kahi i hoakakaia maloko o ka Palapala Sila nui helu 1434 L.C.A. helu 10261 i hoopukaia ia Makalohi.
O na apana aina a pau i hoakakaia maluna ae, oia no na aina i hooliloia aku ia Kela Marble i oleloia e Maluae Kamoiliili, ma o kekahi palapala i kakauia ma ka la 25 o Aperila, 1889, a i kopeia ma ka buke 110 ma na aoao 52, 53 amd 54.
ALEXANDER J. CARTWRIGHT.
Mea Moraki Mai.
J. M. MONSARRAT.
Loio o ka Mea Moraki Mai.
Kakauia Honolulu, Dekemaba 16, 1890
2316-4t.
WAIWAIO P.N. MAKEE
He Hoolaha i ka Poe i Aie Aku.
O na inoa malao iho, E.D. Tenney a me William O. Smith, ua hookohu pakahi ia laua, he Luna Hooko kekahi no ka Hoolina a he Lunahooponopono kekahi no ka waiwai a me ka Hooilina i huila, o Parker N. Makee o Waihee, Maui, i make, ke hoike aku nei ma keia i ka poe a pu he mau koi ka lakou i ua waiwai la o Parker N. Makee, e waiho ae ia William O. Smith ma kona keena hana ma Honolulu, iloko oo na malama eono mai ka la aku o keia hoolaha ana, o hoole mau loa ia lakou.
E.D. TENNEY, Luna Hooko,
WILLIAM O SMITH, Lunahooponopono Hooilina i huiia,
Honolulu, Dekemaba 2, 1890.
2314-4t
Olelo Hoolaha.
E ike auanei na kanaka na pake e noho ana i ku’u Home Paiaala i ka hala. Ua haalele au i ku’u kane mare ia Akai, (pake), no ke kumu he pepehi hoomainoino, elua au hoopu ana imua o ka aha hookolokolo o Puna, i mua o S. Kalana me J. M. Kauwila elua ka hoopai ia ana, no ka pepehi hoomainoino a mai make au, a ua hoike au imua o ka aha aole au e hoi hou me ku’u kane mare, a mau loa aku. Nolaila ke hoolaha nei au e oki ana au i kii kane mare, o S. Kalana me J. M. Kauwila ko’u mau hoike
DOREKA KAUI.
Honolulu, Oahu, Dec, 20 1890.
2316-3t
Olelo Hoolaha.
E ike auanei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, ua hookohu pono ia mai au e ka mea hanohana F.S. Lyman Lunakanawai Kaapuni Apana III o ko Hawaii Pae Aina, ma kala 28 o Oct. 1890, i Lunahooponopono Waiwai no ka Waiwai o Kapule k., i make, no Papaaloa, Hilo, Hawaii, ma kahi o H. B. Nalima i hoopauia.
W.B. KELIIPULEOLE,
Lunahooponopono Waiwai no ka Waiwai o Kapule k., i make.
Laupahoehoe, Hilo, Hawaii, Dec. 4, 1890
2315-3t
$20. Makana.
Ke hoihoi ia mai hookahi pahu ulaula uuku i hoailona ia maluna me ka inoa o @ Wight, Mahukona, a o ka inoa “Wilder” ma na poo; me he la ua lawe ia mai luna aku o Kinau ma ke ano kuhihewa a hoolele ia ma kekahi awa o Maui. E ninau ia
MRS. S.G. WILDER, Honolulu
2316@
AHA hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiewai. Ma ka hana o ka waiwai o JAMES WILLIAM SMITH o Koloa, Kauai, i make. Ma ke Keena imuo o Lunakanawai McCully.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai o ka palapala noi a me ka Papahelu hoike a Melicent K. Smith a me Jare K. Smith na Lunahooko o ka waiwai o Jame William Smith o Koloa Kauai, i make, e noi ana e apono ia na hoolilo he $717, a e hoike ana, o na mea i loaa mai ia laua he $717, a e noi ana e hai a e aponoia kela mau mea, a e kauoha ia e maheleia ka waiwai e paa nei ma ko laua lima i na poe i kuleana malaila, a e hookuu ia laua a me ko laua mau hope mai ko lakou noho Lunahooko ana ma ia ano.
Nolaila, ua kauohaia o ka POALUA, ka la 20 o IANUARI, 1891, i ka hora 10 kakahiaka, imua o ia lunakanawai ma ke Keena ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, oia kahi a me ka manwa i oponoia no ka hoolohe ana i ua Palapala Nonoi la a me ka Papahelu, a o ka poe a pau i kuleana malaila, e hele ae e hoike i ke kumu, ina he kumu @ ko lakou e ae ole ia ai, a e hoike mai ai i na olelo ike no ka mea i kuleana io ma ia waiwai
Kakauia ma Honolulu, Hawaii Pae Aina, i keia la 9 o Dekemaba, M. H. 1890
NA KA AHA:
HENRY SMITH,
Kakauolelo
2315-3t
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai o ka palapala noi a Napahu o Honolulu, e hoike ana o maeha o Honolulu, ua make kauoha ole ma Honolulu, ma ka la @ Okatoba, A.D. 1890, a e noi ana e hoopukaia ka Palapala Lunahooponopono Waiwai ia H.P. Kaliikuniahoa.
Ua kauohaia o ka POALUA, ka la 30 o DEKEMABA, 1890, ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la imua o ka Lunakanawai, ma ka rumi hookolokolo o keia aha, ma Honolulu, ma ia manawa a ma ia wahi @ e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu io ko lakou e ae ole ia ai ua noi ia.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Dekemaba 6, 1890.
Na ka Aha:
ALFRED W. CARTER,
Hope Kakauolelo Elua.
2315-3t