Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 48, 29 November 1890 — MA KE KAUOHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

IH. KANAWAI E Kom a ai i Ka Ohi IN» I H»l !«A Poi OHI I *A l u ' Mtl Kf AUffSI X<l E Ilooholoia t ka Mm a me ka Ahaolelo o i< Aupuni Hawaii. Pauku 1. O kekahi luna a mea f>aha i hoohanaia, a mea c ae jmha c hanaana malalooke Aupuni Hawaii,a iole ia, ua Uxia iaia a ua kukana jiiiha i kekahi uku paa f haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha mai ke Aupuni mai i oleloia, a mai kekahi Oihana, Papa, a Huro paha o ke Aupuni, e nnnaoia a e kapaia ma keia Kanawai no na hana o keia Kanawai, a me kekahi o na hana malalo o keia, he mea i hoopomaikai ia e ke Aupuni, a maloko o keia Kanawai mahope iho o keia e kapaia h" M< a Pomaikai. P.Ai'Ki 7 2. l'a hiki e hwmaluia ka uku paa, haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau p iha o ia mea pomaikai, a e hooliloia no ka hookaa ana i kona mau aie, ma ke ano i hoakakaia nia keia Kanawai. I j auku 3. I a hiki i ka mea i aie ia e ua mea pomaikai la e lawe aku i kana hoopii i ka mea aie, a ma kana palapala hoo[)ii a hoakaka paha e hoakaka e like me ka maikai o kona ike ana : I ka oihana a hana paha i paa ia a i lawelaweia e ua mea pomaikai la, maloko a malalo paha o ka Oihana. Papa a Buro paha o ke Aupuni. kona wahi i noho ai, a me kahi i hoohana nui ia ai oia; 2 -ka nui o ka uku mahina, uku, a haawina, a i ole ia, ka uku paa o ka makahiki a uku hoomau paha, a o ka uku makahiki paha o ia mea pomaikai; 3 ka inoa a me kahi o ka luna Aupuni a ua mea pomaikai la i walea ai a i kuleana ai paha e unuhi i kona uku paa, haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha. Pai'Ku 4. Ma kana noi e hoopukaia ka palapala kena ua hiki i ua mea la i aie ia e hookomo i noi i ka Aha a Lunakanawai paha e hoopuka iiku ana mea ehookomomaloko 0 iaikekahi kauoha i ka makai e hookoana i ua mealaewaiho i kope oiaio o ia mea, (e hooiaioiahoi e ka Ilamuku, kona Hope, kekahi Makai Nui Hope Makai Nui a Kapena Makai paha,) me ka luna Aupuni aia ma kona mau lima ka uku paa, haawina, uku liana, uku makahiki a uku heomau paha o ia inea aie i makemakeia e hoomalu, e like me ia 1 hoakakaia ma ka Pauku 8 o keia Kanawai, e kapaia ua luna Aupuni la ma keia hope iho maloko o keia o ke Ganjsi. Pauku 5. Ua hiki e hooko iaaku ia kope maluna o ua jranisi la ma kekahi o na ano i hoakakaia maanei, penei: Ina he noho oia, a i ole ia, he keena hana kona ma ka a[>ana kahi i hoopukaia ai ia {>alapala. ma ka haawi ana aku o ka makai i.iia ponoi i ua kope la, a i ole ia, ma ka waiho ana ma kona keena hana. ma ka malama ana o kekah» hope, a kakauolelo a mea e ae paha i hoohanaia a i pili paha i ua keena hana la: ina he nohooia ma kekahi apana okoa mai ka apana i hoopukaia ai ia palapala, ma ka haawi ponoi ana aku iaia i ua kope la, a i ole ia, ma ka hookomo ana iloko o ka hale leta e kokoke mai ana, iloko oka wa-hi i silaia, me ka hookaaia o ka uku leta. a i kakauia ma ka inoa o ua luna la ma kona hale leta maa mau. Pauku 6. Ma ka hooko ana aku i ua ganisi la ina ua hookoia e kekahi makai, o kona hoike o ia hooko ana. e hoakaka ana i na mea i hanaia, e lilo no ia i hoike kumu no ia hookoia ana e lawa no ia no na hana o ka Pauku 8 o keia Kanawai, mai ka manawa e haawiia aku ai, a i ole ia, waihoia ma ke keena hana o ua ganisi la, a i ole ia, loaa aku iain, a i ole ia, hiki aku ma kona keena hana ma ka leta. Pauku 7. Ua hiki no e hookoia aku ka palapala ma. luna o ua mea pomaikai la ma ke ano e like me ka mea i hana mau ia, a i ole ia, e hoakakaia aku ana ma na hihia kivila. Pauku 8. Aole no e hele ua ganisi la imua o kekahi Aha a waiho aku paha i kekahi pane i ua palapala kena la, aka, e hanaia aku no ka hookolokolo o ua hoopii la ma na ano a pau me he mea la aole i hoohuiia ua ganisi la iloko o ka hihia. Aka, mai*ka manawa aku e hookoia ai o ia kope maluna o ua ganisi la ua ku ole i ke kanawai ke uku oia a kauoha a ae paha e ukuia i ua mea |>omaikai la i hoikeia kona inoa maloko o ua kope la. mamua aku o kanahiku-kumamalima pa-kenela o ka uku paa, haawina. uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha i piha ma ia manawa, a e piha aku ana paha, a e aieia aku ana a e uku ia ana i ua mea pomaikai la, a hiki i ka manawa e hoopau ia ai, unuhiia. a i ole ia, o ka olelo hooholo e kue ana iaia, ina he olelo hooholo kahi, ua pau i ka hookaa piha ia me ka ukupanee i aeia ma ke kanawai a o kekahi o ia mau mea elua i hanaia e hooiaioia aku e ka Aha imua 0 laila i hanaia ai ia hihia. O ka huina a mau huina paha 1 paaia mai ua mea pomaikai nei malalo o keia Kanawai, e manaoia ua waihoia ma ke ano malama ma ka lima o ke Aupuni, mai ka manawa aku o ka hookoia ana maluna o ua ganisi !a. £ia nae, aole e oi aku ka nui o ka mea e waihoia aku ai pela ma ke ano e malan\aia mamua o ka puka ana o ka olelo hooholo hope loa mamua o ka mea e

Jawa ai ke koi a ka mea hoopii a mau mea hoopii paha ma ia hoopii a mau hoopii paha. Pauku 9. E like no ka paa o na hana a me na mea i papaia i kauia maluna o ua ganisi la ma keia me kona mau poo oihana. a me kona mau hope mai ma ka oihana, i ike a i lohe i ka hookoīa ana o ka paiapala maluna o ua ganisi la, Pauku 10. Mahope iho o ka hookolokolo ana a hooholo ana paha o ia hihia, imua o ka Aha i hoomakaia ai i kinohi a imua paha o kekahi Aha i hoopii hou ia aku ai, e loaa no i ka aoao i ko ma ia hookolokolo ana a hoolohe ana paha. mai Jca Aha mai iloko a imua paha o ia i hookolokolo ia ai a i hoolohe ia ai, he palapala hoike. e hoakaka ana me ka lawa kupono i ka hihia e maopopo ai i ke ganisi ka hihia. a e hoakakaia ke ano o ka mea i hooholoia. ina ua hooholoia ma ia hihia; ina pahaua hoopii hou ia ae. a i ole ia, ua laweia he mau kumu hoohalahala no ia hooholo ana i ka manawa i hoopukaia ai o ia olelo hooholo, a i ole ia, ina paha ua unuhi hou ia aku, a i ole ia. ua hoopau wale ia paha, a e haawi koke ia aku no ua hoike la i ke ganisi. Pauku 11. Ina ua unuhi hou ia, a i ole ia, ua hoopau wale ia ka hoopii, a i ole ia, ua hoopukaia ka olelo hooholo ma ia hihia ma ka aoao wale no o ua mea pomaikai la, a aole i hoopii a i laweia paha na kumu hoohalahala mai ia olelo hooholo i ka manawa i hoopukaia ai. a me ka hoikeia ana aku no ia mea i ua ganisi la, e lilo na papa ana i kauia mamuli o ka hookoia ana o ke kope maluna o ~ua ganisi la i mea ole, a e lilo i niea mana hou ole aku. Aka, ina ua hoopukaia he olelo hooholo no ka pono o kekahi o na aoao elua ma ia hoopii, a ua hoopii hou ia, a i ole ia, ua laweia na kumu hoohalahala ma ia manawa i hoopukaia mai ai. e hoopaaia no ua ganisi la mamuli o ia hooko ana a hiki i ka manawa e hoikeia aku ai iaia ka hopena o ia hoopii hou ana a lawe ana paha i na kumu hoohalahala e like me ka mea i hoakaka mua ia ae nei. Pauku 12. Ina ua hoikeia aku i ua ganisi la he olelo hooholo iTo ka mea hoopii, a aole i hoopii hou ia, a i ole ia, aole mau kumu hoohalahala i laweia i ka manawa i hoopukaia ai, i kakauia, e ili no maluna o ua ganisi la a me kona mau poo maluna ae ma ka oihana e uku ae a kauoha paha e uku ia i ua mea hoopii la i ua huina a mau huina la paha i paaia ma ke ano malama mamuli o iahoopii, ina ua like a ua oi aku paha ka mea i hooholoia me ua huina a niau huina la paha. Ina aole i lawa ka huina i paaia pela ma ke ano mal ma e kaa pau ai ia mea i hooholoia, alaila, e mau aku no ua paa ia ana la ma ke ano malama a nie ka hookaa ana i ka mea hoopii e ua ganisi la a me kona mau poo nialuna ae ma ka oihana, mai kela a me keia pule, a i ole ia, mai kela a me keia mahina, a hiki 1 ka wa e pau pono ai ua mea la i hooholoia, a me ka ukupanee ku i ke kanawai maluna o ia. i ka hookaa piha ia, a i ole ia, a hiki i ka manawa a ua mea pomaikai nei e haalele ai i ka oihana a hoopau i kpna pili i ke Aupuni mamuli hoi o laila i hookum«»ia ai ua paaia ana la ma ke ano malama. Pauku 13. No na hana o keia Kanawai, e lawa no ina e hookoia ua kope la o ka palapala kena e like me ia i olelo mua ia aku nei maluna, o na luna i haiia mahope iho nei, oia hoi ka olelo ana : 1 — Ma na hoopii e kue ana i kekahi Kuhina o ke Aupuni, Lunakanawai o kekahi Aha Kakau, kekahi mea e ohi ana a ua kuleana paha i kekahi uku hoomau, a i ole ia, i kekahi uku makahiki paha i hoakakaia malalo o na Lilo Moi, ka Luna Hooia a o kekahi luna e ae paha a mea nona kekahi uku hoomau a mea e ohi mau ana a i kuleana paha e kikoo ponoi no kona uku paa, haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha, maluna pololei o ke Kuhina Waiwai, me ka loaa ole mai o kekahi kikoo dala no ia mea mai kekahi Kuhina mai,—ke Kuhina Waiwai. 2—Ma na hoopii e i kekalii luna a mea paha 1 hoohanaia malalo o ka Oihana Hookolokolo, koe na mea i haiia maluna a me na Lunakanawai Hoomalu a me Apana, -ka Lunakanawai Nui, a i ole ia, ina ua kaawale oia ma kahi e, ka mea kahiko o na Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie e noho ana a i loaa aku ma kona keena. 3—Ma na hoopii e kue ana i na Lunakanawai Hoomalu a me Apana, Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Kaapuni a ua mau Lunakanawai nei i noho ai, koe nae ina e laweia na hoopii o ia ano e kue ana i na Lunakanawai Hoomalu a Apana paha ma ka Mokupuni o Oahu, e hookoia aku ia hooko ana maluna o kekahi Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie, e like me ia i hoakakaia ma ka mahele 2 o keia Pauku, 4—Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna. kumua'o a mea i hoohanaia o ka Papa Hoonaauao. koe na kumua'o ma na Mokupuni e ae mawaho aku o ka Mokupuni o Oahu, —ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao. s—Ma na hoopii e kue ana i kekahi kumua'o i hoohanaia e ka Papa Hoonaauao ma kekahi Mokupuni mawaho o Oahu, —ka Agena Kula no ka Apana i hoohanaia ai ia kumuae. 6—Ma na hoopii e kue ana i ke poo a luna oihana nui o kekahi Papa a Buro paha i komo na haawina no ia mea malalo o ke kikoo a ke Kuhina Kalaiaina, a i huiia me ka Papa Ola,—ke Kuhina Kalaiaina. 7—Ma na hoopii e kue ana t kekahi luna a mea paha i hoohanaia o k • Oihana Kalaiaina i hoakaka ole ia ma kekahi ano e ae maloko o keia nei,—ke Kuhina Kalaiaina. 8 - Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna a mea paha i hoohanaia malalo o kekahi Papa a Buro paha e like me ta

i hoakakai i m.i ka m.ihe!»* 0 o keia y koe e Itkc me ia \ hoakakaia malukn oia mahele,—ke |>oo a luna hooko nui paha o ua !\u>a a Buro !a {>aha e like me keia, ina he luna a me < j>*ha i hwhanaia nialilo o ka Buroo na Hana Hou. e ho«'»k«>ia no ia mahuu oka Luna Nui ona Hana Hou: a ina he luna a mei {>aha i hoohanaia malalo o ka —• Papa Ola. e hookoia aku no ia maluna o ka Peresk!ena o ka Papa i oleloiu. 9 Ma na h«»oj.»!i c kue ana i kekahi luna a mea paha i hoohanaia malal > o ka Oihana Wai\rai. (koe nae na mea i hoakakaia'ma na mahele 11» l-. 13 a me 14 o keia.) a i huiia m e ka Lun i Leta Nui. Luna Dute Nui. me na Luna Heiu a Ohi Auhau no na Mahele Auhau, —ke Kuhina Waiwai. 10 —Ma*na hoopii e kue ana i kekahi luna a mea piha i hoohanaia ma ka Buro Oihana Leta, —ka Luna Leta Nui. 11- Ma na hoo|>ii e kue ana \ kekahi Hope Luna Helu a Ohi Auhau a luna c ae malalo iho o kekahi Luna Helu i a Ohi Auhau -ka Luna Helu a Ohi Auhau no ka Mahe« le Auhau i hoohanaia ai ia Hope a mea e ae paha malalo iho. i ! 12- Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna oka Buroo | ka Oihana L)ute ma ka mokupuni o Oahu. (koe ka Luna i Dute NuiK a Luna Dute o kekahi awa eae mawaho aku 0 Honolulu- ka Luna L)ute Nui. 13 —Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna a mea paha 1 hoohanaia malalo o ka Buro o ka Oihana Dute nia na Mokupuni mawaho aku-o Oahu, aole oia he Luna Duteo kekahi Awa —ka Luna Dute oke Awa a Apana Dute paha i hoohanaia ai ua luna la a mea paha i hoohanaia. 14 —Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna a mea paha i hoohanaia nia ka Oihana o ko na Aina E—ke Kuhina o ko na Aina \L 15 —Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna, luna i hookohu ole ia, koa a lala paha o ka Puali Puhi Ohe Alii, a o kekahi Pualikoa Aina a Moana paha,- ka luna i kauoha ia ma ke kanawai nana e haawi i ka uku o ia Puali Puhi Ohe a Pualikaua e ae. e like me ka mea i ikeia. IG—Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna maloko o ka Oihana o ka Loio Kuhina. i hookaawaleia nona he uku kaawale eka Ahaolelo, ka Loio Kuhina. 17 Ma na hoopii e kue ana i kekahi makai a mea eae malalo o ka Ilamuku ma ka Mokupuni o Oahu, koe e like me ia i hoakakaia ma ka mahele 1(5 o keia Pauku- ka Ilamuku o ke Aupuni. 18 -Ma na hoopii e kue ana i kekahi makai a mea eae malalo o ka Makai Nui o kekahi Mokupuni a mau Mokupuni paha mawaho aku o Oahu, koe nae e like me ia i hoakakaia nia ka mahe.le 10 o keia Pauku, ka Makai Nui a Hope Makai Nui paha o ka Mokupuni a mau Mokupuni paha kahi i hoohanaia ai ir. makai a mea e ae paha malalo. 19 —Ma na hoopii e kue ana i kekahi luna malalo aku a mea paha i hoohanaia e kekahi Papa Alanui a l.una Alanui paha,- ka Lunahoomalu o ia Papa Alanui, a i ole ia, ka Luna Alanui. e like me ka mea i hanaia. Pauku 14. Ina he nui na hoopii i laweia e kue ana i kekahi mea pomaikai i manaoia ai e paa ia ma ke ano e malamaia kekahi hapa o kona uku paa, haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha e like me ia i hoakaka ia ma keia Kanawai e haawi mua ia e ke ganisi ka pono i ka mea nona ka palapala kena i hooko niua ia inahina o ua ganisi la; a ina ua hooko like ia i ka man iwa h< ok?tTu he elua a oi ae paha mau palapala o iaano, e loaa ia lakou ka pono e like me ke ano o ko lakou hoopukaia ana e ka Aha a mau Aha paha i hoopuka mai ai, malalo nae o na mea i hoakakaia ma ka Pauku mahope iho nei. Pauku 15. Oke ano oka loaa ana oka pono i hoakaka ia ma ka Pauku mua ae nei, aole e hoano e ia mamuli o ka puka mua ana oJ*a olelo hooholo o kekahi hihia i hoomaka hope ia mamua o ka hihia mua o ka hooko ia ana maluna o ke ganisi; aka, ma ia hihia e uku aku a kauoha paha ke ganisi e ukuia ma ia olelo hooholo mua i na elala wale no i kupono e ukuia ma ia hooholo ana t mailoko ae o na huina e ukuia aku ana ma ia hope aku i ua mea pomaikai la. Ona huina i paa ia ma ke ano malania mamuli o ia hoopii hope e paa ia no e kali i ka hopena o ia hoopii, a ina e hoohoholoia ka olelo hooholo e kue ana i ua mea pomaikai la, e hooliloia na huina i paaia no ka hookaa ana ika mea i hooholoia. Ina aole i lawa ia mau huina no ka hookaa pau ana i ka mea i hooholoia, alaila, e hoopanee hou ia ka hookaaia ana o na olelo hooholo ma na hihia hope a pau ka olelo hooholo ma ka hihia mua i ka hookaaia a pau. Pauku 10. Ona hookaa ana a pau ma kekahi olelo hooholo, e like me ia i hoakakaia mamua ae nei, e kakau ia a kaki ia-i ka mea pomaikai ma ke ano me he mea la ua hookaaia aku iaia ponoi ma o kona uku paa, haawina, uku hana, uku makahiki a uku hoomau paha. Pauku 17. £ paiia ma ke alo oka palapala i hoopuka ia ma kekahi hoopii i laweia malalo o na hoakaka ana o keia Kanawai, he kope pololei o ka Pauku 8 o keia Kanawai me ka la i aponoia ai ia mea. Pauku 18. H mana keia Kanawai mai a mahope aku o kona hooholoia ana, a o na kanawai a me na hapa kanawai a pau e kue ana i kekahi o na hoakaka ana o keia nei, ma keia ke hoopau loa ia nei. Aponoia i keia la 24 o Okatoba, M. H. 1890. KALAKAUA REX. Na ka Moi: C. N. Spenc«r, Kuhina KAialaina.