Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 41, 11 ʻOkakopa 1890 — Na Makua Hai Lamaku A ME KA Lakou mau Hana Euanelio ma Hawaii nei. [ARTICLE]

Na Makua Hai Lamaku A ME KA Lakou mau Hana Euanelio ma Hawaii nei.

He mau makahiki helu wale oo koe he iwakalua a p»ha ke kenetur»a mai ka h<rh> mua loa ana i ka lepo o keu i\ickiEa ka hmna mua Wa o ka i>uali Paiooia kahiko i kapaia e ka Uhui Hai o M Na Makua oka Pooo. w A i ka hoaui ana ae i na hoomaopopo a alawa ae i hope a hoomanao hoi 1 na moolelo o oa mea a pau e pili ana i ko Lakou hoea malihini aoa mai, a me ke ano o ka lakou mau hana e pili ana i ka hookumu a me ka hoelaha ana i ka Euaneho a ka Hriu i«aena o ka Uhui Hawau e noho ana iloko o ka pouli iloko o la mau U he mea e no ka hoonianawanui a me ka pauaho ole o la poe ma ka hooikaika ana e hookahua ia ka maiamaiama a me ka pono iwae* oa o keia iahui, a he mea kamahao no hoi ka hoomaopopo ana iho ī ka ajo ana o ia poe me ke ohohia ika ke Akua olelo a me ko lakou hookipa oluolu ana mai i kela poe eltle o ka lamaku a me ka haawi ana i ko lakou mau hilinai piha maluna o ka lakou mau ao a kuhikuhi ana.

Ma fca Poalua, la 30 o Maiaki, ma kahiki 1820, ua ku ae la ka moku ThadJtus ma Kailua, Haw*ii, me na makua mua loa o ka pono mai Hoseto* na, Amcrika mal Mah: j>c mai, ua hoea mai la ke koena aku o ia i>oai, a ua hoonohoia kela me keia ma na ktha[>ai ma o a maanei oka aina. Aia iloko o ka makahiki 1823, ua helu ia ka lahui e like me ka hiki, a ma ka hoomaopopo īa ana, ua hooholo iho U ua mau nukui nei o ka heluna 0 na kana ka Hawaii ia maoawa, he 143,050, a I iloko o ia manawa hookahi ua hoohuli |ta ma< la he 7,000 poe kaukaualu a lapo i ka pono, me ka poni ia o kana lima poe alii koikoi i mau kumu haiolelo malalo o na kuhikuhi a me na alakai ana a na makua, a mai ia mana wa mai i hoomaka ai ia poe e kanu i ka lakou mau anoano o ka pono i lawe mai ai mai ko lakou aina mamao no ka pono a me ke ola o keia lahuikanaka.

Ma ka la 4 0 Augate, 18«, ua mele ia ka himeni Hawaii mua loa maloko 0 kaluakini o Mokuaikaua, ma Kailua. Hawaii, a ua oleloia, ua piha pu ka luakini me na kanaka, mai na alii a ka poe i lalo loa, a ua pii ae la nn leo kupinai o kela poe e mele ana i na leo husana me ka hauolī, e hoike mai ana 1 ka loaa ana o ka hopena kmnahao i hua mai mamuli o ka hooikaika o na makua oka pono. Mahope koke iho 0 keia, ma ka la 11 o Augate ota ma kahiki no, ua hoohui ia ma ka berita o ka uiare Karistiano no ka manawa niua loa ma Hawaii nei kekahi mau hauma na hoahanau oka pono. Aia iloko o keia manawa, ke kanu a ke hoelaha ia nei ka pi.no ma ka hui wah.l n me ke kakau lima, ua imi a haku ia ih<> la na huakumu o ka olelo Hawaii, a e pela ana hoi ka tI P-a-pa," a ia manawa, me ka malie a me ka hooikaika ke unuhi la o Hinamu, Kakina, Bihopa t Laiana, 1 kokua ia e Malo a ine Ii 1 k.i Haihala mai ka olelo Bcr tania a i ka olelo Ha waii, a ma ka la 10 o Mei, 1839, ua paa iho la ka buke mua loa. Au nae mamua aku o keu manawa, i ka la 5 o Scpatemaba, 1837, ua kukuluia ke kula o Lahainilun?, a e aoia ana na haumana, kahi hoi i hoea mai ai na kanaka naaoao 0 Hawaii nei i ike ia iloko 0 na makahiki i hala ae, oia o Kauwahi ma, Keawehunahala ma, Koii ma, Kamakau ma, a he nui wale aku.

Mahope koke mai o keia manawa, ua hoala ia ke Kula Alii ma kahi e ku nei ka Hilekoa, malalo o na alakai ana a Mika Kuke kane me Kuke wahine, ilaila boi i hoonaauao la ai na alii o ka aina nnhope mai, a o kahi no hoi la i hoonaauao ia ai ka Moi Kalakaua a me ka Hooilina Moi Liliuokalani. Ua hoaia pu ia ke kula hanai ma Hilo e Laimaoa me Wilikoki» ka makuakane !o na Lainana o Hawaii a me na Wilikoki o Kauai; ua hoala ia ma Wailuku he kula no na kaikamahine e Mr. Bailcy. Kukulu ae la o Mr. Lot roa Waiaiua, Oahu. he kula ao paUpala me ao haiulima; a ia manawa hookahi, ua hoi ae la o Wilikoki makua mai Hilo a i Waioli, Kauai, a kukulu iho la oia he kula ao palapala me ao hanalima. Aia la manawa hookahi, ua hoala ia na kula o keia ano taa na wahi lehulehu o ka aina.

Aia hoi o Kakina ma Kailua, Hawaii, kahi i hooikaika ai e ao aku i na kanaka i ka olelo haoie. Ua haawi oia i kona ike a pau, a pela pu no hoi me kekahi mau makua e ae, aka, ua ike iho la oae lakoa be paakiki loa, be ulolohi ka apo ana o na kanaka i ka hua palapala haole, a ua awiwi lo» hoi me ka hok>3ea ka apo ana a me ka makau* kau o na kumu i ki olelo Hawai'i, no ta kunou, oa hooloii iho la lakou i ke ao ana mai ka olelo Beriunia, a hoomaka e aoaku i ka pilapala ma ka oleto Hawa». Ua ike la oo ka holomui o keu uau hooikaika ana a na karou, a ua oaaka mai !a ka lamaku o ka ma lamalami aa o a maanei o ka aina; a hiks mai i keia la. ke nuu nai no ke kau o ke am&eoue boailona o na hana

>(ohA * kamah&o a kela poe no ka ho«. milamiuma toa i* Hiwaii nei; he mea hiki ole ke hoioi ia, ina no e ala mai ini na manao kue o na tausin» © poe hanauni hou t hoano« ia ko lakou noonoo a i l»lo hoi na kuko nooohiu m* na pil» kina Ua kahea tt mai kela poe mak u paionia o ka pono e ko lakou Ihku hana; ua huli ho» aku ko lakou ma-j uhane mx kela home i hoomakiukau !mu« ia no a ua hi*>mahi Uk.»- ; iilokoo ke ola mau loa, aka, o ka UIkou mau hina nae i hookumu a \ k i Ikulu ai a onipaa ke nee nei no in :j, ke inau nei no kona nani. Ma kihi \ Ukou i muho iho ii, ua apo ii ak*; a u e ka lakou mau haumana, ho»piha ia ko lakou mau makalua e ka lakou mau hauinana i ao ai a i ku hikuhi aL Aia iloko oka lima ona Hawali oa hana Euanelio» na haio'.elo uuame ka hookele a malama no ana i na hana o ka pono i keia mam «a. A r*hea hoi nj» mamo a ui y«-c makua la ? M*i hoohewahewa kak> u ia lakou. Eia lakou i'oko o ke hookahi a iloko o ka pupuu hoi.ka a <oa lanukalua. Ke hana nei a ke k » kua nei lakou me ka hooikaika ma na mea a p»u e pili ana i ka noho'na Ka n»a keia Oiai lakou e lawelawe ana i ka lakou mau hana pihkino i q\* ai ka noho ana o ka oh \ na, ke hoolilo nui nei nae lakou i L lakou manawa ame ko lakou loaa tu ka hapai ana i ka lahui Hawaii o\ iluna a imua. Kc kokua nei lakou » na Kka!csia> ke kukulu nei i na k»i!a hanai, ko haawi nei i na oleloao nuikai a pono, a ke hana nei i na mea a p.\u e mau ai ka holomua o na hana a ko lakou makua i hookahua ai, a ke kokua pu nei i kahi poe ma na mea o ka pono kino a me ka nohona ohana.

Ua wehe la he kula home hou no ru kaikamahine ma Kulaok,»hua; he wahi e hoopiha u ai a e hoolawa ia ai ka ike, ka noonoo makua a me ka manao kuonoono o na kaikamahine ma ru mea o ka noho ana kino a me ka nu!u> ana uhane. He home e hoomakaukan ai ia lakou no ka hoolilo ana i mau makuahine a i kihapaī hookawowo a hoopulapula ika lahui. llaila lakou e ao ia at me na mea a pau a ilaila ke kau nui a me ka manaolana ana o na mamo a na makua o ka iono 110 na kaikamahine makua ole a noho ilihune o keia lahui. A pela no lakou e haawi nei i ko lakou mau kokua no na kula keikikane. He lehuiehu wale na keiki makua ole a ilihune hoi e noho nei ma na kula hanai i hookomo ia e na mamo a na Misionari, a ke malama mau ia nei lakou me ka lawa » na inea a (>au aie ka maikai. O ko lakou apo ana keia a kaikai pu i ka hana a ko lakou nuu makua i waiho iho mahoj>c nei. Ua koe iho ia apan* hana na lakou e hoohana aku, a oia ka lakou e hooko nei me ka makahehi nui. Maniuli o ka lakou mau heoikaika ana ua hoea mai na kahunapule Pake, lapana a me Pukiki mawaena o kakou no ka hapai ana ae ia poe maluna o ka papahele kiekie o ka noho ana Kristiano ine ka maemae. O keia ka hua a kela ]>oe makua oka pono i hoea kahiko loa mai, a o ka lakou mamo a me ka lakou mau haumana na kiai a me na malama mahinaai iloko 0 keia mau la.

A heaha la na kumu ahewa i keia mau hana ? Pehea la i hiki ai ke huohanau ia na minao nonohua a me na hoino i keia poe e hapai nei a e kokua nei i neia mau hana pono a pili i ke ola oka lahui ? Ke manao nei makou he mau hoao wale ana no keia e kinai i na hana pono a e lumai hoi 1 na manaoUna o ka poe makee ia pono; aka, he mea hoohauoli no nae ka hoo | maopopo iho, aole no t hilinai la aku ana ia mau okomokomo a na enenii o ka pono; no ka mea, he mea maopopo ua ike a ua moakaka i ka lahui ko U kou mau makanuka oiaio, oia hoi ka poe e hana io ana i na mea e pono ai lakou, aole hoi o ka poe e walaau wale ana me na hoino, aole loa nae a lakou wahi hana no ka pono o ka lahui a no ka pomaikai hoi o ka aina.

Ke paipai nei ke Kuokoa i kona p<>c makamaka mai hoolohe i na oleio hoo paukoalaala a ka poe noonoo nonohua, ika, e hooiaau aku i ka hana maikai, c hoomanao ae i kela mau makua kahiko 'o ka pono a me ko oukou mau kupuna ame na makua i komo pu me la kou, a e kaikai ae i ka lakeu mau hana iluna i e hoomau ia ka olino ana oka nani o na kukuna o ka pono ma Ha waii nei. K *po me ka lokahi, e hana mt ka henhoi, a i hookahi puuwai ma ka hilinai ana maluna o ka pono a e hoea mai no ka la e hoopau ui ai ke kuhihewa oka poe i haule iloko o ke kuhihewa