Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 27, 5 July 1890 — Haiolelo a Kuhina Kalaiaina. [ARTICLE]

Haiolelo a Kuhina Kalaiaina.

; ka <7t\iv El*a mai. ] Ke o'elo heu nei au, aole kekahi mea i kakauia ma!oko nei ma ke hoahewa aku, aka ma ke ano ao aku a maiama pon > ioa Makemake loa au e hooko ka ia keia mau oleio kau* oha, a ke manao nei au e heie kino ako e hoao i ka makaukau a me ka makaala o na ktat i kela a me keia maoawa a he pono ia oe e hana peU kekahi. He ake no au e hai ialeu ia lakou keia manao o'u i kumu e makaala ai lakoa, aole au e h< ike a<u ana i k 'u wa e hele*ku ew. akepoka, Ij.m Kuhinn. O keia ka manan o ka l<oio Kuhina iloko o i ha'u, ka wa hoi ana i kauoha aku »i i ka Hamuku e kiai oia a r makaala. a<>le i na n.ea i manao w«lc la no, aka, ina mea ona ano a pau loa i ike oSc ia e ulu ae ana, ka manawa ana i kauoha aku ai e malama miu i ehiku kamka i hoolako iame na rnva kaua a keke n«i niho, e lako a pau loa me ka pu pana;nna ma kooa kahei, he newa e kau ana a i pj nipela ma kona lima. A i keia manawa hoi, he mau kamka kiai i ae e hele mai, he poe uku ole ia, aka, he poe iae e hele mai e ki»i ma ka po, mai ka elima a hiki i ka ewalu ko lakou nui, ke olelo atai nei oia he mea hewa loa u nana e hooulu i xa haunaele, a pelaaku. Aka, e Mr. rcresidena f ua ike au no elua l»ule a oi ae i nolio ai o kela poe kiai !ii.ii.ula, aoie nae i ike ka i.ui o ka lehu iehu i kela mea.

O ka olelo ana iho nei ua hana ia na nana ine ke ano hoikeike i oi aku mamin o ka mea pr,no t be olelo oiaio ole ioa la. Iva ke ano ona mea e pili ana -ua poina la'u mamua iho nei Oiai makou e noho ana me ka like ole • > na manao me ka 1.010 Kuhina iloko u ka Aha Kuhina, ua hoomaka ae e puka iioko o na nupepa na moolelo i hoano e īa iloko o na olelo Hawai', a me ka olelo Ikritania, e pili ana i na mea i hani ia iloko o ka Aha Kuhina, a ua m.iopopo aole na ka mea e i hoke iku ki'ia inau mea, aka na ka Loio Kuh'na no. O na kumu 1 hoala ia a kam.uiio ia e ka Loio Kuhina, a me na 'nea i hooikaika loa ia e ia iloko o na halawai o ka Aha Kuhina, ua puka mai no iioko o hookahi a elua paha la mahope iho iloko o na nupepa..

Nolaila, e Mr. Peresidcna, ina ua makemake ktkabi mau hoa o keia Hale e ike i ke ano o ka noho ana iloko o ka luaahi o (iehena me ke k«li ole a hiki mai kona la hope, e komo iakou iluko o kekahi aha kuhina, ma kahi e hr*c la ena na mea a pau a hoano eia e kekahi kipi, a mawaho ae ona hana '»au oka oihana, ua manaoia e ulu hou ae ana na ham o ka la 30 o lulai; a aia iwaena o oukou he kanaka.i hiki ole ke hilinai ia, a e hnna aoa ina mea a pau e kue ana. A nolaila, e Mr. Percsidena, oia iho !a ke ano oke kulana ia manawa; a heaha ka makou m» a e hana ai. Eia !ca Loio Kuhina e kokua ana i kona h'/ahanau me ka olelo, ua hui aku ka Aha Kuhina me ka lehulehu ma ka hoao ana e hoino i ka ohana Ake{H>ka a aole ou eae ana i kela mau mea L'a h.uwi aku oia ina olelo ao ika \(<>i nana i alakai hewa iaia mai kinoin mai. Mailoko mai ona like ole o

na manao mai mua loa mai mawaena o ku Mai a ine na kanaka, aole i hiki m.u he man.iwa i hiK)lc ai ka Moi e h > >I.»hc i na ;i<> an.i a ka Aha Kiekie oi.i n<> ka nui o keu Aina mai mua īui. Me mea ole, ina oka Aha Kuhin ia Ah ioldo o ka Moi paha ka i ike ole na m.uuu, ua ninau ia ka maiut) Knuw.u o ka Aha Kiekie, a ua ian.l ke Aupuni a oka Moi paha e !i* ke me ka me.i i ho >ho!oia, a hiki mai t,ei i kei.i maiuwi a ka Loio Kuhina i a'o aku ai ika Moi akahi wale no a hoole ia. Nolaila, ke olelo nei au o na hana a ka Loio Kuhina nia ia mea, he m.ai Vi.»na hookahuli aupani kiekie, a ina kona a'«> an.i ua oia i ka Mv>i ma ke Kulana hookahuli aupu-' m a ua |ua oia tua ia ano, » hoole ana { i nn ao ana o ka hapanui oka Aha Kuhina e like me ke Kanawal | <)!eloka Luna Hoomalu oke Ka iuite o na Aina E ma kana hoike he inau olelo ino loa ka'u ika Moi. Ke olelo nei au, e Mr. Percsidena, aole au he kanaka akamai ma ka hoomalimali ana me na olelo oiaio ole nia ko'u waha, aka he mea maik.ii e hai i ka oiaio a ma ka oiaio au i hai aku ai i ka Mol Aole loa au i hoopuka ina olelo hoo-1 weliweh i ka Moi mai ko'u komo ana iloko oka Aha Kuhina; ua kamailio au ia e Uke no me ko'u kamailio ana me na hoa o kt*a Hale, e hpike aku ana iaia i ko'u manao e piU ana ina mea a pau e pili ana i ka pono o keia Aupuni, aole au i huna i ko'u manao iaia e like me ka hana ana a kahi poe iaia. Ua hana au laia me ka niahalo ana inawa a pau, ame ka oiaia A i kona maiuwa i hele aī mahope ona alakai ana a ka Loio Kuhina, ma ke ano ek< e ana ike kanawai a me na pono o keia aina, aole wau i olelo aku laia ke euanao nei au kehana pono nei oe, aka olelo aku au iaia, ke manao nei wau ke hele nei oe ma ke ala e k»a ai ka poino īaia e pilikia ai keia Auponi, a pela no ko'u manao i keia la.

l'»oko oke a kuUna, roc ki moo\c)q o Mr. R W. Wilikoki imui o kikoa, oe na oea imoa o kakoa e pili an> t ke ku!ana —e pīii tm ii V. V. Akepoka, me ki Lnio Kuhioa e koe ikiik* ana iloko o ea oopepa a me na wabi e ae ina kumahina aka kaponai ona Kaoina i manao ai he mao n>ea e po* oo ai ka aina, a oūi u» kaooha aka makou iaia ina aole hiki uia ke hana pu me makoo, be mea pooo iaia e hookaavak ako, a oa hook mai oia, me ka oieio mai he maoao ko*a e ooho no e keakea ma oa ano a pao i hiki iaia ko makou hooko ana ako i na mea a makou i manao ai, a ik>ko o ia wa hiki mai īa makoa oa 1000 e pili ana i kckahi hoohaonaeie i manao ia, a ina no paha aole he oiaio ona 1000 e hoao ana o Mr. Wīlikoki ame Akepoka e hoala i haunaele, ke olelo nei au ua loaa no na kumu kopono o ko makou hoonoho ana i na poe kiai, (mai ka elima a hiki ika ewaia poe o keia kulaoakauhale i hele mai mai na hale kalepa mai, a he poe maikai lakou a pau) a e hana ana ai hoi e hke me oa mea a ka Loio Kuhina i kauoha ai iloko o j Augate i hala iho nel j

Ua hele mai !a ka Ilamuku e ninau heaha la ka mea pono e hana ia. Ua loaa iaia he mau lohe i like ke ano me na mea i lohe ia e na Kuhina- aka mai kahi e mai nae, a olelo mai oia aole hi ki iaia ma ke ano kupono iaia iho a me ka pono o ka lehulehu e hele aku e kuka pu me ka Loio Kuhina a hai aku iaia i kana mau mea i ike ai, a maho pe oke kamailio po ana me na hoa e ae oka Aha Kuhina a me ka hai ana mai oka Ihmuku he loaa no iaia kekahi poe iae mai e kokua no ka manawv, me ka hai pu mai owai lakou, he poe mai ka poe maikai loa iloko o keia kulanakauhale, he poe kanaka opiopio kakauolelo a malama buke o loko ona keena kalepa, a me kekahi poe uuku iloko ona oihana Aupuni, e noho kiai malaila i ka po, a ua hele ae no lakou malaila mahope iho oka poeleele ana no kekahi mau pule mamua ae o ka hoomaopopo ana o ka lehulehu he kiai oia ano e malama la ana malaila. | No ka po hoi o ka la 17 0 Aperila, | ka po hoi 1 olelo ia ai oia ka po i oi loa aku na hana hewa ana, i hiki aku ai ke j Kuhina Kalaiaina malaila, i huki ia ai na pu wili iwaho o ke alanui, a ua ma-1 Lraa ia he kanaha kanaka malaila me na lako kaua a ua hoouna ia na puali kiu e hopu a lawe pio i ka hale paikau ona Lsipela aua hana ia na hana a pau me ka hoikeike ano kupono ole.

Ua hiki 10 no ke Kuhina Kalaiaina malaila ia po, ma ka hora ekahi oia po, ua hoala ia wau e ke telefjna a hai ia mai ua hai aku ka makai ma ka hui na o Kale ua ike oia i kekahi puulu kanaka e hele ae ana ma ke alanui me na pu, e komo mai ana i ke kulanaka uhale, a ua hoike aku ia no ia mea ma ka Halewai a ua manao ia he mea kupono e hoomakaukau a ua makemake ia wau e hele mai. Ua hele aku wau, ua loaa ia'u ka Ilamuku ma ke alanui a hala e aku nae wau mamua. Ua ike aku la wau he elima kanaka e kiai ana a e kahea ana lakou 1 krlahi poe hou ma ke telefona. Ua hiki ma ka Ha lewai mawaho ae o ka liamuku a me a'u be ekolu a eha paha mau mea e ae. Aole poe e ae i telefona ia e hele mai. O ka olelo he kanaha kanaka malaila he olelo oiaio ole loa ia, a o ka makou hana malaila he noho a hiki ike ao

ana e nana i na mea e hana ia ana. Aole poe i hoouna ia e hele ma ka hale paikiu o na Liipela, koe waleno kekahi paahao wawae oopi e noho ana i ma ka Halewai ma ia po, a oiai aole e hiki e hookuu ia kekahi mea e ae, ua hoouna ia oia e hele ma ka hale patkau e nana ini he mea kekahi e hana ia ana malaila ma ia po, a he hookahi a elua paha mau makai i hoouna ia e hele mi na w.»hi i noho ia e na pake a hoi ae ra i makeke kuai ia. Oia wale no na mea i hana ia ma ia po. Aole i huki ii na pu wili iwaho o ke alaoui aole no i hani ia na mea ma ke ano hoikeike wile aku. Ua kakau wau i m ike o ka makai nana i hai mai i ka ike la ana o kekahi poe meoapu ma ke alanui. He pololei loa no kana mea i hoike mai ai me ka oleio mai «a hiki no iaia ke hooiaio mai i kana mau olelo ma ka ike a kekahi kanaka i maalo ae malaila la man.\*a. I kekahi la ae ua lawe mai oia i ua kanaka la, a ua hooiaio mai no ua kanaka la, ua ike oia i kekahi mau kanaka me na pu ma ia wahi i ui po 'a i ka manawa no a ka makai i hai mai ai. He mau kanaka io paha me na pti ma ia po malaila aole pahi, oa like noJco oukou ike ma ia mea me ko'u. Oiai ua hai ia mal he poe tikeumenāDumaiapo,ua manao au o ka'u hana kupono ia e hele malaila, a ke manao nei au o ka ka Ila* muku hana knpono ia e hele malaila i Heaha ka hopena mahe poe io kekahi e hele ana e lawe pto i ka Halewai ma ia po a ua noho ka Ilamoku ma lea hale e Moe ai e like me ka hana a ka Loio Kuhina, aoie i hele malaOa e hana ai i kana hana. £ta ka nmao, e Mr. Peresidena, heaha ka hana o ka Loio Kuhina mi ia manawa, e hali a ninau pono i keia miu lohe ? Owai ke kanaka e oAelo mai ana aole oia i lohe i keta man mea > Aole kanaka ma keia

ku'.?{ukjuhjue i hiki ke ckc;o loai aoie ou i iohe t kela raia mex Aole waa t ike oa bcie oU nī*il« e nrn»ntrua a;. Aole vaa i ike oa oele c»ia maka Ha lewii, a ua vtibo iku oo oū me ka hc auheaai aole i huli ī keiahi mea i Uio i aui pilikia oui oo ka lehulehu, a oolaih ua koi ia na laia i koe oka Ahi Kohina e noho malie a hooknu aku i keia mea e hele la i hea, a i ole e law* mai ike k*ikoi maiuna iho o Ukou iho» a oia ka lakoa i hina ai ma ke ao ana ako ika liamoku e hana oia 1 kana hana i hoohīki ai a e hoao e maiama i ka maluhu o keia leholehu mai na hoao ana i ano maopopo a me na hoao i akaka ole oo hoi kekahi A, e ka Peresidena, no na oieio o na mea i hana ia, he mau mea ka ia nana e hoouluulu i ka hauoaele ma kahi o ka ho> pau, ke manao nei ao • kekahi ia o ni olelo ano o)e loa a'u i lohe ai. He

mea maopopo oka ike ia ana ua makaokao be mana nant e kiai i na haunaeie, ou no ka mea maikai ioa e (>aie aku ai 1 ka uiu ana ae o ka haunaeie. E nana ika la i kapaia Arb >r Diy, ka la mua o Mei; ua like o Berlin me he papu kaua la mai kekahi aoao a i kekahi aoao. £ nana ia Lidana ika manawa o na haunaeie ma Hyde Park: ua kahea ke aupuni i na makai kokea he mau tausani ka nui, na kanaka e hana ma ke kokua ana ika malama ana ika maluhia no ka manawa. Oia ka moplelo e piii ana i na haunaele, o kela ame keia poe hoohaunaeie i ike ua makaukau na mana aupuni e paie aku ia lakou, oia no ko iakou mea e hoala ole ai ika haunaeie. A o kana mea hoi e olelo nei e hoouiuuiu ai i ka haunaele, he elima mau kanaka e noho ana ma *Va Halewai ma ka po e hoolilo ana paha i ka hapa nui o ko lakou manawa ma ka pepa hoonanea ana, oia iho ia ka na mea hoouiuhua i kekahi poe a ala like ae iakou a hopu ina pu a heie aku e hopu i ka Halewai; no ka mea, aia malaila ke<ahi poe 1 loaa ia iakou he kuleana e he'e malaīla ia manawa. £ Mr. Peresidena, ma keia hoakaka ana, ua ae no wau e waiho aku na keia Haie e hoohoio, o ka noho waie iho no paha o ka Loio Kuhina ma ia manawa me ka hana ole 1 kekahi mea, oia paha ka hana e mahalo ia, a i ole ia ma ka I

nana ana ina mea a pau e pili ana o ka hana i hana la e ka hapa nui ona Kuhina; i hana la no ka o ka lehulehu, ma ka hoomaopoao ana ina mea i hana ia ma ka la 30 o lulai, aole anet makou e hemahema ana ma ka makou mau hana, aole anei maluna o makou na ola i poino a nie na waiwai i poho ina ua ulu mai na hana o ia ano mamuli o ko makou hemahema a hoomakaukau ole. Ua ae 9u e waiho na kei Hale e hai mai ina ua hewa a hewa ole makou, ina ua pololei a i ole ia ua hewa ka makou mea i hana ai, ahe mea ole ia'u ina e olelo ana na hoa a pau o keia hale aole i pololei a i ole ia koho na hoa a pau o ktia hale e kue ana ia'u me ka olelo mai ue hewa oe, ina no e ulu hou ae ana he manawa ma keia mua aku, ka mea hoi a'u emanaoio nei he mea e kue ana iko kakou kuokoa, a owau kekahi iloko o ka Aha Kuhina e hana ana wau me ka ikaika a pau i l©aa ia'u e pale aku ia mea ina no e hana a hana ole ka Loio Kuhina pela.