Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIX, Number 26, 28 Iune 1890 — Page 3
This text was transcribed by: | Cheryl Mokuau |
This work is dedicated to: | Grandma Hirose |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Iune, 1890.
NA LA O KA HEPEDOMA
Sabati 1 8 15 22 29
Poakahi 2 9 16 23 30
Poalua 3 10 17 24
Poakolu 4 11 18 25
Poaha 5 12 19 26
Poalima 6 13 20 27
Poaono 7 14 21 28
KE KAU ANA O KA MAHINA.
2 – Mahina piha 8.02 P.M.
@- Hapa hope 11.18 A.M.
@- Mahina hou 11 26 P.M.
@- Hapa mua 3 22 A.M.
PUKA A ME KA NAPOO ANA O KA LA
Puka Napoo
@-Sabati 5.21 6.33
8-Sabati 5.21 6.36
15-Sabati 5.22 6.38
22-Sabati 5.23 6.39
2@ Sabati 5.25 6.41
KELA ME KEIA
Ua make pehe maoli ia kekahi wahine ma Waikiki i ke ahiahi Poaha nei, a o ka limakoko i manaoia, he kane, ke paa nei ma Kalakaua hale.
E nana ae i ko makou hoolaha hou e puka aku nei. No ka buke o Wilikoki no ke kahea a ka Papa Nana koho balota o ka Apau 4 Mahele 2, a`me na hoolaha e ae.
Helelei hou ka hui kinipopo Hoku no ka elua o ka manawa ia Hawaii imi loa i ka Poaono i hala, no elua puni ka oi i ko ka Hoku 12 puni. Kamehameha me Honolulu i keia auina la.
Ma ka Poakolu o keia pule ae e malama ia ai he heihei waapa lana 14 hoe mawaena o na keiki aukai o na mokukaua Kaletona me Acorn, no ke tausani dala o ka aoao. He elima mile ka pahu holo
Maloko o kekahi Kumukanawai po ole i hoopukaia i keia pule iho nei, ua komo malaila ka pono kuleana koho o na wahine kanemake kuonoono me na wahine e ae ma ia kulana like, o na la makuahine, no na moho o ka ahaolelo Senate.
Ma kekahi o na hale ma alanui Moiwahine i ka po nei, ua hoao kekahi olelo e kane ona rama e ooki i ke koi maluna o kana wahine ee waiho ana i ka mai nawaliwali. Ua keakeaia keia ma o na kokua ia a na hali ia mai ka hoao pepehi kanaka ma kahi paa.
E hoopololei iho e na makamaka i ka la e malama ia ka hana o ka waiwai o John C. Kirkwood o Lahaina, Maui i make. O ka Poalua ka pololei oia ka la 15 o Iulai, aole o ka Poakolu e like me kaq puka ana aku ma na helu i hala. E nana ae i ka hoolaha.
Aole no hoi o ke kohu ole a kanamai o na opio wahine i ano kupono i na hora o ke kanaka makua e ike pinepine ia nei me na pauka iwi e hookakani hele ana ma na alanui, he kohu puali keaka nika. Mai oi loa aku ka pono ina he pa piula ma kekahi lima, i loaa ka mea hookuku manu ai raiki a ka pake.
Ua make o Mrs. Damon, luaui makuahine o Mr. Samuel M. Damon a me Frank Damon, o Honolulu nei. Ua hiki mai keia hopena iaia mamuli o ka hina ana ilalo mai ke alapii o kekahi kaamahu, a haki kekahi lima, i huipu ia paha me ka ehaeha o ke ooki ana a ke kauka i na lima kina nei.
Ahu no hoi kupanaha i kekahi hoahanau o ka 3ekalesia o na La Hope o Honokaupu ae nei. Oiai ka malu o ka waiona e uhi ana. Puana ae la oia: “Ma ka ekalesia o kaua e ku nei, ua kauoha mai no ia`u e hana wau penei,” A hooni ae la i ka pauku waena o kona kino.
Ua konoia mai makou e hoike aku i na makamaka a pau, e malama ia ana maloko o ka luakini Katolika Roma, i ka hora 4:30 auina la apopo, Sabati, Iune 29, na hana haipule no ke kino lepo o Mr. H.W. Auld, i hoihoi ia mai ka mokumahu Australia o ka Poalima nei; a mai laila aku no ka ilina ma Koula.
Ma Kaluaaha, Molokai, Iune 19, ua hoohuiia ma ka berita mare o Jas. Avida o ke Kula Kah@napule, me Mrs. Paiko o na pali Koolau o Kaunuohua; na ka Rev. H. Manase laua i hoohui. Ke kalokalo ae nei au, e hahai ia na mea mare e na pomaikai, a m ka maluhia, a e hooloihi ia ko laua mau la ma ka noho ana me ka maemae a me ka oluolu.—Kaawakano
No ka moho alii o Oahu nei e holo balota ana no ka noho i hoohakahakaia o ka Hale Abaolelo, ua waeia ka inoa o Mr. A.Young e ka Aoao Hoomaemae. Ua wawaia ae, o Mr. C.O. Berger ka moho ma ka aoao o na hui Mekanika me Kalaiaina, aka, he halawai makainana ke malama ia ana ma keia ahiahi Poaono i hoo`ahaia no ka hoolauna ana mai paha i kela inoa. Aia ma ka hale paikau ma Manamana ia halawai.
HAIOLELO
A KE
Kuhina Kalaiaina,
Ma ka Poalima, Iune 6, 1890.
[KOENA MAI KELA PULE]
Olelo oia,a “ke ike nei au he makehewa ka noho ana maanei, e hoi hou i na au ma Italia a komo iloko o ka oihana kaua mlaila, a hele pu aku me na pualikoa Italia ma kahi e kaua nei me na Arabia, a amalia, o loaa ia`u na hookiekie ia malaila” Ua manao ka Aha Kuhina, mahope o ka noonoo pono ana, ua oi aku ia o ka pono, a ua hanaia ku pela; aole i hoopii ia kekahi poe, aole no hoi i hoolaha ia keia mea, a aua aeia o Mr. Wilikoki e hele aku me ka hoopilikia ole ia.
Nolaila, ua hele aku oia a ua noho iho ka aina me ka maluhia, aole i ulu ae he mau mea kue i ka maluhia aole no hoi he mau lono o ia ano, a ua nee aku na mea a pau imua me ka maikai; ua hana kela me keia i kana hana me ka hoomaopopo iho aole e hoao ia ana e hoala i kekahi haunaele. Ua mau no keia ano maluhia maluna o ka aina a hiki i ko Wilikoki hoi hou ana mai iloko o ka papa mua o ka 1889 Aole no i liuliu kona noho ana iho, ua hoomaka hou au a ine kekahi mau lala e ae o ka Aha Kuhina e lohe, eia no oia ke hoao nei e hooala hou i ka mea no ana i hoao inua ai e hana, a pela ka nee ana o ka manawa me ka lohe ia o kekahi mau mea a hiki i ka mahina o Iulai i hala, he makehewa ia`u ka hoike ana aku i na mea i hana ia ma ia wa, no ka mea, ua pau loa ia i ka hoike ia imua o na Aha Hookolokolo. Me ka nana ole i na mea a pau i hanaia iloko o ka malama o Dekemba 1887 a me Ianuari, 1888, me ka nana ole i kona ikeia ana a me ke ahuwale o na hana a pau ana i hoao mua ai a me ka haule wale ana a me ka nana ole i kona ae maoli ana ua hana no a me kona olelo mai ua minamina loa oia no kona hana ana pela, a me kona olelo aole oia e hana hou ana, ke ike nei kakou iaia ua hoi mai a hana hou no ia mea hookahi no a i keia la, aia maluna o kona poo ke koko o na kanaka ehiku i make mamuli o kana alakai ana.
No ka hopena o keia mau hana, ua ike oukou ua hookolokolo ia oia a ua hookuu ia e kekahi poe he umiknmamalua o kona mau hoa lahui ponoi. Ua ike no oukou i ke ano o kana hana mahope mai o ia manawa, ua hele aku oia ma kela a ma keia wahi o ka aina, a ma kahi o ka hoike ana i na manao mihi no kana mea i hana ai ua haaheo oia a haanui aku no kana i hana ai, ua hele oia mai kekahi kihi a hiki i kahi kihi o ka aina, e pailani ana iaia iho he kanaka aloha aina no kona hooko ana i kela mau hana. Aole oia i hoike aku i ke kaumaha a me ka minamina no ia mau hana, aka, ua kukala akea aku oia ina e loaa hou ana he manawa kupono, e hana hou no oia pela.
Ua mau kana hana pela a kokoke i ka manawa koho balota, alaila, ua lohe ia na olelo ma ke alanui, a ua loaa ia`u na hoike pololei ana, eia no o Wilikoki ke kamailio nei i na manao hoolala no ka hoohiolo ana i ke Aupuni, a iwaena o na mea e ae i manao mua ia e hana, oia ka lawe ae i ka Halewai ma kona mana; a ua kamailio pu oia me Mr V. V. Akepoka no ia mea, a me ko Akepoka hoike ana ua hoolala oia i na mea e hiki ai ke hooko ia.
Uaa hoike aku o Wilikoki i kekahi poe iwaena o kona mau hoaloha no ke ano nui o kana mau kuka me Mr. Akepoka, a he elua o ia poe ana i hai aku ai, ua haawi mai i ka laua mau olelo ike i kakauia, a he mau kanaka no laua i kue ia`u ma na mea pili i ka pooponopono aupuni ana ia manawa, a ma ia hope mai, a pela no i keia manawa.
He makehewa ia`u ka hoike ana aku oiai ua hoike no oia pla maluna ae o kona inoa ponoi o kekahi o ia mau kanaka o Mr. Antone Rosa no ia. Ua lohe pololei wau, aole mai ka Ilamuku mai, ua olloia na olelo o ia ano ia Mr Rosa a ua hele pololei aku au a olelo aku iaia, “a e Mr. Rosa, aia kaua ma na aoao hooponopono aupuni a elua e kue ana keekahi me kekahi, a aole no a`u olelo i makemake ai e kamailio me oe no ia mea, aka, hookahi mea i mao popo pono ia kaua oia keia, ina e ulu hou ae na hoohaunaele iloko o keia aina aole mea hookahi e ae nana e hoohikiwawe i ka hoonele ia ana o keia aupuni i kona kuokoa mamua o kela; ina he mea hiki ia`u e hana i kekahi mea e pale aku ai i ka hiki ana mai o ia mea, ke manao nei au e hana aku, a ke manao nei au, o kau hana kupono, e hoike mai oe ia`u ina ua ike oe i kekahi mea e pili ana i keia hana.
Olelo mai oia ua manao oia he mea pono no iaia ke hai mai, a e hana no ia i na mea a pau i hiki iaia ma ka imi ana ia mea ina he oiaio, a e kokua i ke Aupuni ma ka hana ana pela, a ua hana no oia pela. Ke manao nei au e ka Peresidenaa, ua kupono loa e haawi ia na mahalo kiekie ana o ka lehulehu a me keia Hale ia Mr. osa oiai no aia oia ma ka aoao kue ma na mea i pili i ka hooponopono aupuni ua loaa nae iaia ka manao hoopono a kuokoa e waiho ae i kona mau manao like ole me ke aupuni ma kahi ee a hana like me makou ma ka pale ana aku i ka hiki ana mai o ka mea e poino a pilikia like ai ka aina holookoa mai o a o.
Ano e nee aku kakou imua ma ka hoike ana i na mea i hanaia mai wa mai.
Aole i liuliu, lohe aku la o Mr. Akepoka i na mea e kamailioia ana ma kela a ma keia wahi ua ollo o Wilikoki ua hoike aku oia i kekahi mau manao iaia a nolaila ua kauoha oia ia Wilikoki e hele aku imua on@, a ua ninau mai iaia ina ua olelo io oia pela. Olelo o Wilikoki aole oia i olelo pela a olelo aku o Akepoka, e aa ana no anei oe e kakau iho pela? A pane aku o Wilikoki; ae no au; a ua kakau iho o Akepoka ma kona mau huaolelo ponoi, he mau olelo e hoole ana aole laua i kamailio ma ia ano, a ua kakau aku o Wilikoki malalo i kona inoa, a eia no ia palapaola i keia la. Alaila, hele aku o Wilikoki e huhu ia Rosa no kona hai ana ua kamailio oia pla. Olelo aku o Mr. Rosa iaia “Aole ka oe i ollo mai ia`u pela?” “Ae, ua olelo no au ia oe pela, aka, ua hai aku au ia oe ma ke ano malu, aole au i olelo aku ia oe e hele e hai i kekahi poe e ae.” Alaila, ua nee no ka manawa imua, no ka mea, ua noho malie iho o Wilikoki no kekahi mau la pokole. Alaila, hoomaka hou no au e lohe i kekahi mau mea, a aole ia he mau mea nune wale no ma na alanui, aka, o na mea a`u e hoike aku ai i keia manawa, mai na hoa ponoi mai no ia o Wilikoki a he poe hoi ana i hilinai ai a ua hoike aku oia i kona mau manao ia lakou.
Ua nui ka hauoli o Wilikoki a me na hoaloha ponoi ona mahope o ke koho balota ana. Ua kukala pinepine aku o Wilikoki e lilo ana oia i kuhina, a mamuli o kona mauhooikaika ponoi ana i kohoia ai ka poe ma kona aoao i mau hoa no ka Hale Ahaolelo, a he kuleana kona e lilo ai i alakai no lakou maloko o ka Ahaolelo. Pela ka noho ana a ua hiki ole i ka poe ano koikoi iwaena o lakou ke hoomanawanui malalo o keia mau manao ana i hoolaha akea ai, a ua hoike ae lakou i ko lakou mau manao me na huaolelo moakaka e kue ana no kona hana ana pela. Alaila olelo aku o Wilikoki i kekahi poe o kona mau hoa, ua hoomaka oia e hoohuoi i na manao maikai o na haole ma kona aoao a aole oia i manaoio e kokua ana lakou iaia a lilo oia i kuhina a @ alakai no lakou, a e imi ana oia i kona pono iho.
Nolaila, hoomaka aku la oia e kuka pu me kekahi poe i komo pu me ia ma na hana o ka la 30 o Iulai, ua haiia mai no keia e ka poe no a`u i hoikeike mua iho nei, a ua noi aku ia lakou ina paha he ae lakou e hana pu me ia ina e ulu ae he hana i ano like me ka hana mua i hooko ole ia. Ua ae aku kekahi poe, a o kekahi poe hoi ua kanalua, a o kekahi poe hoi olelo lakou ua lawa i kela hana mua ana. A ua hoomaka ia mai ia manawa mai a ua hoopapa ia`ku kekahi poe, a ua ninau ia kekahi poe, pehea la ina e kii ia ana ka Halewai e lawe pio, e ae ana anei lakou e kokua a e hookahuli i ke Aupuni ina e hiki mai ka manawa kupono. A ua loaa ia`u ka ike pololei loa ma keia mea hookahi mai kekahi keonimana, i loaa ole he hookahi mea maloko o keia hale e hilinai ole ana iaia. Hai mai oia ia`u oiai ka oia e ku ana ma ke alo iho o ka Hale Leta, ua hele ia aku no oia e ninau e kekahi o na hokaloha o Wilikoki e komo pu m ia iloko o ia hana ina e ae ana oia e kokua ma ka hele ana aku e lawe pio i ka Halewai, e halawai ana lakou ma ia po e kuka no ia mea. Ua hoole aku oia a ua hele mai ia`u.
A i mea e maopopo aia, e ka Peesidena, aole i hana ia aku ia ma ke ano kue ia Wilikoki ma ke ano hooponopono aupuni; o kekahi o na kanaka i hele mai e hai ia`u he mau kanaka no ia ma ia manawa a pela no i keia wa ma ka aoao kue i ke Aupuni. O kekahi o ia poe ua hoike ae oia i kona manao iloko o ka manawa koho balota ua kue oia i ke Aupuni no kona makemake maoli no o hoopau i keia Aha Kuhina.
Nolaila, ma keia mau mea i hana ae la ua hiki mai o Wilikoki, e ka Persidena, i ka la 17 o Aperila, oia hoi ka la ka Loio Kuhina i koho ai ua oi loa aku na hana hewa ana a ka Aha Kuhina.
O ka lua o ka`u mau me e kamailio aku ai i keia wa, oia no na mea me na kumu i kanalua ai ka Aha Kuhina ia Mr. V.V.Akepoka a i manaoia ai eia oia ke hoao nei e hoala i ka haunaele. Aole au e hoi aku i hope ma ka moolelo mahope aku o ka la 30 o Iulai i hala e pili ana ia Mr. Akepoka, oiai hoi he nui na mea e hiki ia`u e hoike aku, ua ike no ka lehulehu i kekahi o ia mau mea, a ua ike ole i kekahi, aole nae ia i pili loa i ka ninau e noonoo ia nei.
Mahope iki mai o ka haunaele o ka la 30 o Iulai, e like no me ka mea i ike ia e ka lehulehu, ua hoomaka mai la na nune a me na kamailio ana iwaena o ka lehulehu oiai no o Mr. Akepoka ke aliikoa maluoa o na pualikoa e ku ana ia Wilikoki ma ia la, ua hanala nae he manao like mawaena o laua—ua ike no oia i kela hana a i oi aku mamua o ka mea pono, a aole i komo pono oia me ka hoihoi iloko o kana mau hana ma ia la. I kinohi, e Mr Peresidena, aole au i lawe@ mai a hoomaopopo he oiaio keia mau olelo, he kamailio no na kanaka o Honolulu nei e like no me na wahi e ae o ka honua nei. He mea makehewa ia`u ka lawe ana mai i na hoike ana no ia mea.
E like me ka nee ana o ka manawa imua, a ua mau ka loaa ana ia`u o na lohe i ano maopopo kekahi e hoikeike mai ana he mau mea oiaio kekahi mahope aku o keia mau lobe, ua manao au he mea kupono ia`u e ninau a e imi aku i ka oiaio o ia mea, a he mea hoi i maopopo aole e hiki ia`u ke kuka pu me ka Loio Kuhina no keia mea, oiai o ke keonimana i hoohuoiia, o kona hoahanau ponoi no ia. “Ua oi aku ka uaua o ke koko mamua o ka wai.” Eia nae e ka Peresidena, e hoike aku no au ma ia manawa ua hilinai phia no au i ka Loio Kuhina. Mamuli o kuu imi ana ua loaa ia`u na olelo ike a kekahi mau kanaka i manao maikai ike Aupuni, he poe kekahi i manao kue, a he poe nohoi kekahi i noho ma ke ano he kuikawa. Ma kekahi poe, ua kakauia e a`u ka lakou mau olelo ike, a aia no ia`u ia mau olelo ike i kakauia. Ke olelo nei au me ke kanalua ole, ua o kua aku, ua a`oa`o aku, a ua olelo aku he mea pono e hana ia kela hoohaunaele e Akepoka a ua hoouna oia i na olelo kauoha ia Wilikoki.
Ua loaa mai ia`u na olelo ike o na olelo ike o na elele ana i hoouna aku ai e olelo aku ana e hele aku imua, ua kue ka Moi a me ka Aha Kuhina ma kekahi ninau a ua poina au heaha ala i keia manawa, a he manawa kupono keia e hana ai. Ua ano emi mai a lohe ole ia kela maumea mahope mai o ka la 30 o Iulai no na mea e pili ana i kana mau hana, koe wale iho keia ua hoomaua aku o VV. Akepoka mamua aku a mahope mai i ka hoopuka ana i na olelo hoinoino loa i ka Aha Kuhina, a me kekahi mau lala o ka Aha Kuhina a ua hoomau aku i ka hana ana pela, a hiki i ka manawa i hele mai ai kekahi o na Luna Nui o kekahi aina e i ka Aha Kuhina a olelo mai oia aia no ia mea mawaho aku o kana hana,a a aole oia i hele mai ma ke ano o kana oihana, ua manao nae oia he mea pono iaia e hoike mai i ka Aha Kuhina, aole po no e hilinai aku i kela kanaka e hele ana e kamailio kue ia lakou e like me keia kanaka i hana ai. O ka mea a`u i hoike mua aku nei e pili ana ia Mr Wilikoki me kona kuka pu ana me ia, a me ko Wilikoki hoike ana aku ia mea i kona mau hoaloha ua pau mua iho nei ia`u i ka hoikeia.
Pela ka hele ana o na hana imua ua oi loa mai la ke ino o ka Mr. Akepoka mau hoino ana i ke Aupuni, a ua lilo oia i mea kakau manao pinepine loa iloko o kekahi nupepa kue i ke Aupuni e hoinoino loa ana i ka Aha Kuhina; he pinepine loa na manawa i huli ia aku ai e a`u a loaa pololei loa ka ike, nana no kekahi mau olelo e pili ana i na hana a ka Aha Kuhina, me kona hoike ana i ka manao ua loaa iaia ia mau ike mai kona hoahanau mai, eia nae ua loaa ia`u he mau kumu e manaoio ai aole loa pela ka oiaio.
I mea wale no e hoike aku ai i ke ano o kekahi o na olelo i maa iaia i ka olelo, ua hai mai kekahi lala o keia hale ia`u i keia mau la koke iho nei no iloko ka o ia manawa, ua hai aku oia iaia no ka nui loa o kona makemake e hoopau ia keia Aha Kuhina, ua oi aku kona make e hoi hou ae na mea a pau e like me mamua i ka manawa o ka hooponopono kahiko, mamua o ka mau ana aku e like me kei a mamua o ka ike ana e mau ana penei, ua oi kona makemake e ike i ka pau ana o ka aina i ke ahi o koe iho ka lehu.
Ua mau ke kulana o na hana e like me keia a hiki i ka manawa he elua a he ekolu paha pule mamua iho o ka manawa koho balota, ua poi ia au i ka la o ka mahina, alaila ua ano akaka ole ke kulana o na aoao elua, ua manao no na aoao elua e lanakila ana aole nae i akaka loa a no kekahi kumu, ua kuee iho la o Mr Akepoka me kona mau hoaloha pili hooponopono aupuni iwaena o ka poe e holo balota ana ma ka aoao kue i ke aupuni, ua hana oia me ka ikaika ina ko lakou aoao mamua `ku me kana nana ole ae oia ke Aliikoa nui maluna o na pualikoa pualu a pau o ke Aupuni, a oia ka mea i hilinaua ma ke kamailio ana me ke aupuni no na mea pili i ka malama ana i ka maluhia.
E like me ka`u i olelo mua iho nei, ua kue oia a me kona mau hoaloha a ua hele mai oia a noi mai e haawi aku au i manawa e kamailio ai no ka hoopau i na manao kue mawaena ona me ke Aupuni. Ua haawi aku au i manawa nona, ua poina au i ke kumi i hui ole ai maua ma ka manawa i olloia, a ua noi mai oia i manawa hou ma o kekahi hoaloha. Ua haua ka manawa a ua haule hou no ka malama ole o ke kahi o na aoao lua a i ke @olu o kona noi ana mai ua ae ia aku, a ua halawai au me ia keia keena ae imua o kekahi hoaloha o maua like, a ua hai @ai oia i keia mau olelo ia`u. Olelo mai oia he makemake kona e kamailio pololeei mai ia`u, ua kue no oia i ke aupuni, ua lawelawe i na hana kue ia lakou, a i ka manawa i hoopukaia ae ai kekahi mau olelo e pii ana i ka Nupepa Elele, ua ae mai no oia nana no i hana i ka hapa mahuahua o ka hoopuka ana o ia nupepa, a ua olelo mai oia ua hoowahawaha loa i kona poe hoa ma kela aoao, he poe lapuwale loa lakou, a ua makemake oia e hookaawale mai ia lakou
Ua like paha me ka hapalua hora a oi keia kamailio ana o maua, a no ke ano nui o na olelo oia keia: Olelo oia ina he mea hiki e hooponopono maua, alaila e noho no oia ma kona wahi, a hooikaika a e hana malu oia ma ka oaoa kokua i ko makou aoao i ka manawa koho balota, a i ole ia, ina au e manao he mea pono, e waiho no oia i ka oihina Konela no na Laipela a hele e hooikaika ma ke ano akea no makou. Aka, wahi ana, he hookahi no kumu i manao ai au e hana i keia, o ke kumu a`u i kue loa ai ia oe iloko o na manawai i hala ae, a hana ma ka aoao kue ia oukou, oia no kuu manao ana ua hui oe a me na lala e ae o ka Aha Kuhina, ma ka manao ana e hookaawale aku i kuu hoahan@u ia C.W.Akepoka (Loio Kuhina) mai loko aku o ka Aha Kuhina ina oe e ae mai ia`u ina au e hana i keia, e koku@ no oe iaia i keia Kau Ahaolelo ae, alaila e hana no au i keia hana, oia ko`u manao. Hoolohe au i kana mau olelo a pau, i aku au iaia: E Mr Akepoka, eia kakou i oko o ka hooikaika hooponopono aupuni ana, a ka kakou mea makemake nui loa, oia no na balota; o na balota ka mea hlu ina makemake oe e hele mai a koho no makou, aole o`u kue i kela a he oluolu loa i na mea kokua a pau a me ke koho ana a me na mana koho e loa ai ia oe. A no ka haawi mua ana aku ia oe i ko`u ae mamua ae o ka manawa ua ku mau au mahope ou mai kuu lilo ana he hoa iloko o ka Aha Kuhina ma na mea a pau au i ae ai e hana. Ua kokua au mahope ou me ka pololei,k a ua manao au he mea pono ia`u e hana pela. Ua manao au he ano aie ko`u ia oe, a o ka mea wale no i ikeia, oia no kou hoino ana mai ia`u ma ko`u ano ponoi a me ke ano oihana, a ua paa kuu manao ana ua aie au ia oe a aole au i manao e haawi aku i ko`u ae ana ia oe no ke kahi mea a hana paha i aelike me oe. No na mea e pili ana i na hana o ka Aha Kuhina e pili ana hoi no kou hoa hanau, a pela no me Ko`u launa pu ana me ia, me ole kau mea e hana ai ina e kue ana oe a i ole ia e kokua ana paha ia makou, ua like no a like ia mau mea a elua. Ua kokua o Mr. C.W. Akepoka ia`u mai ka hoomaka ana mai a ke manao nei au e kokua mahope ona, a ina mamuli o kuu kokua iaia e haule ai paha au, alaila, e haule like no maua. Oia ka pau ana o ka maua kamailio ana a ua hoi aku o Mr. Akepoka. Aole oia i kokua ia makou ma ke koho balota ana.
Mahope iki mai o ke koho balota ana e koke ana paha iwaena o ka mahina o Pepeluali, ua hiki mai ka wa koho i ke Konela o na Puali Koa Pualu Oiai aole o Mr C.W. Akepoka ma ka aina nei ia manawa aole i hana ka Aha Kuhina i kekahi mea e pili ana, aole i hoao e alakai i ke koho ia ana o kekahi Konela, eia nae he mea hiki no ia lakou e hana pela ina pela ka manao. Ua ku kaawale loa lakou mai keia koho ana, ma ke koho ana nae ua koho ia o Mr.V.. Akepoka.a Ua hoike ia ae keia koho ana i ka Aha Kuhina e like me ke Kanawai a ua lilo ia ma ia manawa i mea na makou e noonoo ai, hookuu aku paha makou i keia mea pela ma ke ano na na alii koa o na puali laifela i koho a i ole ia e lawelawe paha makou i ka mana i haawi ia ia makou ma ke Kanawai a hoole aku i ke kakuinoa ana i kona palapala hookohu, a ke hai aku nei au ia oe e Mr Peresidena, heinau nui a koikoi keia, a ua noonoo a kamailio makou i kela ninau ma na ano a pau, a aia wale no a mahope iho o ka noonoo akahele loa ia ana o na mea a pau loa a`u i hai mua aku nei ia oe a me na mea e ae e kokua ana i keia mau mea, i hooholo ai makou o ka mea kupono wale no ia makou e hana`i no ka pono o ka lehulehu, a e kue ana makou i ka pono o ka lehulehu a me ko makou mau hoohiki oihana ina makou e ae ana i kela kanaka e komo ma ia oihana me ko makou ike no i na mea i hai ia mai e pili ana iaia ma kona ano he luna koa nui a he poo hoi no ka oihana koa. Aole wau e olelo ana e Mr. Peresidena, ua loaa ia makou na olelo ike e kupono ai ia makou e hoopuka ai i palapala hopu nona a hookolokolo iaia, Ua ike no oe i na ea a pau e pili ana i keia ia manawa ke ano o ka anoho ana iwaena o ka lehulehu, a me ka hopena i ike ia ma na hoopii i hana ia e pili ana i kela hana ma ka la 30 o Iulai. Aole makou i manao ua kupono e hana makou pela, aka ua manao no makou he mea pono ia makou e olelo aole oia ke kanaka i hiki ia makou ke hilinai aku ma ke ano he mea i hilinai ia, ina e ulu hou ae kekahi mau hana e like me ko ka la 30 o Iulai, nolaila, ua hoole ka Aha Kuhina i ka waiho ana aku i kona inoa imua o ka Moi a ua hoihoi hou ia aku ka hana, e like me ka mea i hoakakaia ma ke Kanawai i na Puali Raifela e koho hou. Ua hele mai ke Konela, ke kamailio nei au iaia he Konela, a ninau i kekahi o na Kuhina, heaha la na kumu i hoole ia ai kona hookohu, a ua hai ia aku iaiai, aohe makemake o ke Kuhina e hai waha aku i na kumu; e ninau mai ma ka palapala, a e loaa aku no iaia he pane ma ka palapala me ka p@hihihi ole.
[E Hoomania aku ana.]
MAI NA PALI MAHOE.
Ma keia mau la e naue nei, ua hoolaukanaka ia mai na wahi au akua ka naka ole i na limahana Kepani; eia ma Aleamai, ua piha paha ka 100 a oi aku a pela no na keiki o ka Aina Pua, oia nani okoa no ia. Kauluwela ka aina i ka mahiko, ua hele a komo iloko o ka ohia, mai Onomea a Paukaa, oia like pu wale la no. A hookahi haku nana e malama nei keia mau hui ekolu, oia no ke keiki lalawai Mr.W.W. Goodale, eia nae, ua liilii ia i keia kupueu.
E ia ma aleamai nei, e kukulu ia aku ana he halekuai no kekahi keiki o ka Aina Pua, aia ma kahi o Kaohimaunu. He halekuai auanei he ola, oiai, ua nui na limahana ma keia wahi a me ka poe mawaho.
Ua lono lauahea ia mai, e hoala ana o J.M. Kauhi a me kana lede, he halekuai; aia ma Kalaoa ma kahi o Mr. Holi, pela na lono i pae mai; alaila, he hoopuipui ana mai ia i na wahi kuaaina i na pomaikai o ka aina.
William M. Umiumi.
HOOLAHA PAPA NANA.
Apana 4, Mahele 2.
E noho ana na Luna o ka Papa Nana o ka Mahele i hoikeia maluna, ma ke Keena malalo o ka Hale Kaawai Helu Elua ma ka Poakolu, Iulai 2, 1890, hora 4 a hiki i ka hora 8 ahiahi. no ka hoopaa ana i na inoa o ka poe noi mana koho a me ka hoopololei pu ana i ka papa inoa.
C.J. ROGERS,
Lunahoomalu Papa Nana 2291.1t
Ka Mea Mahaloia
ROBERT WILIAMA WILIKOKI
O na mea nona na inoa malalo iho nei, ke mihi aku nei imua o ka Lahui Hawaii no ke ulolohi loa ka puka ana o ka Buke Moolelo o ke Keiki Kaulana ke Ahikana, ka Mamo a ke Paniwai o Iao, ika Moopuna a ka Hooukahaua o Nuuanu, ke keiki a ke ewe o Hawaii, ke koko o oukou e ke Ama`u, e ka Palai, e ke kalo Naulu—e! Ua hewa maua, he puuwai nana maka ole ko ke kanaka, e ola ka hoi ! Eia mai o Wilikoki a hoe aku !
E hookomoia ana ma keia Buke ke Kii o Wilikoki, ke Kii o kana wahine a me na hiohiona`o ka laua kamalei i kaili ia aku a lilo i Anela LAKE me NAKANAELA.
2291-3t
Hoolaha Hookapu Aina.
Ma kei, ke papa a hookapu loa aku nei au i na kanaka a pau loa o kela a me keia ano, aole e hele wale maluna o kuu aina a aole e ohi wale i ka hua o na laau e ulu ana maluna o kuu aina, a aole hoi e hookuu wale i ko lakou mau holoholona, lio, bipi, puaa, a pela aku. A ke kauoha pu ia aku nei9 na mea a pau e noho ana maluna o kuu aina me ko lakou kuleana ole, e hele koke lakou iloko o na la he umi mai keia la aku. O keia aina e hoolahaia aku nei ma ke akea, oia no ka apana aina e waiho la ma Moaanalua, Kona, Mokupuni o Oahu, a i hoikeia kona mau palena a pau iloko o ka Palapala Sila Nui Helu 363, Kuleana Helu 1,491, a o ka mea a mau mea papa e kue ana i keia e hoopii no au ma ke kanawai, a e lilo keia hoolaha i kanawai paa maluna o kuu aina no ka manawa pau ole.
JOHN NALOHA (k), no
KAAOIKA`IA (w),
Moanalua, Kona, Oahu 2291-3t.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI
LEWERS & COOKE
(o Lui Ma).
Ma ke kahua hema o alanui Papu me Noi
E loaa ai na
PAPA NOUAHI
O kela a me keia ano.
Pani Puka, Na Puka Aniani, Na olepelepe
Na Pou, Na O–a, Na Papa Hele, Na Papa
Ku. A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pa@
A ME NA
WAI HOOHINUHINU NANI
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A hai i`aku nei ka @ Makamaka a
pau, ia makaukau keia Makamaka
o oukou e hoolawa aku maa
na mea a pau e pi ana
ma ka lana oihana
NO KA
UKU HAAHAA LOA.
@ me e holo ana @
LAUA A ME KA mea uai.
E HELE MAI E WAE NO OUKOUIHO
Kakela a me Kuke
Ka Halekuai Nui
O NA
Waiwai Like Ole
[@very blurry, unable to make out paragraphs]
KAULA OPU
PALAU
O na ano he nui wale.
Oo, ho, kopala, pe, kipi
kua, hao kope, au ho a a pe-
la kau, kua bipi, lei bi-
pi, kaula hao bipi, uwea
pa, uwea keleawe, hao pil
piula, kaa palala, ipuhaoa, ipu ti
pa-palai,
Maakau me Aho Lawaia
Ili wai, papa holoi, kopa ala, kaula
@uaina, hu`akai, ehi wawae,
hulu pena, opa holoi,
a pela aku.
Pena wali, kini a me liilii o na
ano a pau, me ka pepa kuhi.
kuhi, pena keokeo, aila
pena, aila hoomaloo,
vaniki kaa, a me
vaniki moe,
PENA HOOMA.
A me aniani hale
AILA MAHU, AILA MIKINI, AILA HAMO ILI
AILA KAA, INIKA KAMAA
PAUDA, KUKAEPELE KIANA
PAUDA, UIKI IPUKUKUI O NA
ANO HE NUI A LEHULEHU
Na Pakeeke Poi
O KE
Ano Hou Loa
NA MEA PIULA
Mikini Humuhumu
MIKINI A WIILOX ME GIBBS
NA MIKINI A
REMINGTON
He nui loa na mea hao me na ukana
ae o na ano a pau, aole hiki ke hai pau
@a aku, hewa i ka wai na maka ke ike
Laau Lapaau Kaulana Lo@
A DR. JAYNE,
LAAU HOOMAEMAE KOKO
LAAU HOOPAU NAIO, LAAU
KUNU, PENIKILA HUAALE
PAAKAI, LAAU HOOPAA HI,
[@this line unreadable]
Ano e kipa mai oukou e na maka maka a ike no oukou iho.
KAKELA & kuke
2266-1y