Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 50, 14 Kekemapa 1889 — PAU KUHIHEWA [ARTICLE]

PAU KUHIHEWA

O ke kihua nui aka poe e enemi pilikino nei i ke ano o ka lawelawe ia ana o ke Aupuni, oia no ka hana ole la o na hemahema o ka aina, ka hoolawā ole ia o ka makemiie o ka lehulehu a me ka hoopau ole ia o ko lakou mau pilikia. Ua noke mau keia poe ika hookanikani • ka lakou mau pila, he ieo hanehane wale no nae, aohe kahua a aohe kaona oke mele. A i kumu e hooiaio ia ai ka hakuepa a me ka hoo punipuni imihala kohu ole o keia poe, ua hele aku makou e imi i na mea oia

io no na mea i hana ia a e hana ia nei malalo o na hookele ana a ko kakou Kuhina Kalaiaina, a ua loaa mai penei. Na Hana Hou—Mokupuni o Ka uai O kela uwapo ina Waimea, ua kamoe ia aku ta, a aia ike kai kahi i uj ai; a ua kukulu ia he palekai, no kr [>ale ana aku i na poino e uhi ae ana maluna o ka waiwai o na makaamana. Ua wehe ia he alanui hou mai HinaIM'pe a hoea i kela huli ma Klele, nona ka lilo he $1,200. Ua kauoha ia a eia ae a hoea mai iloko o ka mahina o Fet>eruari, he uwapo kila nui no ke kukulu ana ma ka mahele palena mawaena o Lihue ame Koloa. E kukulu la'ku ana he uwapo kila maluna o ka muli wai o Wailua, mawaena o Hanamaulu a me Kealia, o keia ka uwapo a ke kai kamao Kikaha i hana ai, a i kuai ai hoi i ka aelike malalo o kekahi anoj apakee, me ka hana kapulu ia. K kukulu ia aku ana he uwapo ma ka aoao komohana o Hanalei. O na alanui, ua hana ia a maikai, a ua wehe ia he inau alanui hou. Eia ae ma ke ala e hiki mai ai ianei na paipu no ka hoomoe ana i ka wai, a e loaa ana la Kau j ai heoihana wai e like la me ko Hono lulu nei.

O keia na mea t hana ia a e hana ia aku ana ma ka mokupuni o Kauai, a ke ninau nei makou—ua hoohemahema ia anei ka lehulehu ? Ua nana ole ia anei ko lakou mau pono ? Palaualelo na olelo wahahee a hakukole a ka poe kohokoho wale, a ke hoike ia aku ka mea oiaio, oka hoka ka hopena. Aka e nee aku imua, aole i Kauai wale no ke Kuhina Kalaiaina, aka, eia iho—

Na Hana Hou ma ka Mokupuni o Oahu—E haaheo ana oe e ke keiki o ka Uakukalahale i ka malamalama o ke kapiuta o kou aupuni ma na po i ke kukui uwila, ka mea i moeuhane mua oie ia, aole oia wale, aka, ke kokolo nei na uwea o ia uwila a hoea i na hale hana a me na home, o keia mau mea, ua hooliloia ma kani o $40,000. Pehea hoi na luawai nui hoo iho nei, i ; kukulu ia'i i wahi e pilikia ole ai ka lehulehu ke hoea mai na kau maloo o ka Makalii, a i lawa ai hoi ka Oihana Kinaiahi me ka wai i ka wa ulia pauahl Aia kela luawai nui mauka aku o Ha naiakamalama, a e kokoke )a i ka hale kukui uwila, he j 2,000,000 kalani wai, aia kela luawai makai ibo o Luakaha, he 7,000,000 kalani wai, a me ka lua wai hou k» īho nei he 8,000,000 kalani wai. A o keia mau hana nui a pai\ no ka pomaikai o ka lehulehu, ua hiki aku ma kahi o $aO,OOO ka lilo. Kia ae a hoea mai na paipu no ka hoomoe ana i ka wai mai uka mai o ke awawa 0 Makiki a hiki 1 ka luawai A o kekahi hana nui i hooholo ia e ke Kuhina, aia a moe na paipu, alaila e kuai hou ia mai ana oa apana aina i na makaainana, oia hoi na aina a ke aupuni i kuai iho nei Kta ae a hoea mai na paipu no ka hoomahuahua aha ika wai ma ka huli o Kapalama ma. IV hea hoi ke alanui poaipuni o Puowaina he palanehe wale 00 ia no ke kaa a ki lohi ana 1 ka uluwehi o ke kaooa. Aia ke alanui e moe la mai Kamoiliili a hoea i Kapioiani Paka, he oehe waie no ia oa ka huila o ke kaa; a o ke alanui hoi o Pauoa ia alanui i koi loahi ta, akahi no a !oaa;aaia kela naiii, 0 ke alaoui aekai mai Kakaako aku a hiki il Waikiki, kekoke e paa. O na aUouil

lehulehu o>av Kulai kahua a hoea i ka hi kihi o ke kulanakauhak, ua ho'l«*ai u; ua hoakea ia ke abhe> Ha eaiiu mai alanui Rikeke a aUnui Puowama; pela ke alanui AUkea, mai alanui Brritania a Halekaiw;ia, ua weheīa he alanoi hou mai #inui Nuuanu a I.ihha, makai mai oka uwapo a Maemae, ua wehe ia he alanui hou mai alanui Nuuanu a alanui Maunakex Hoakea ia o alanui Kalepa, a peta me aLanui Papu. No ka makahiki holook<o, ua eli mau ia iho nei ke awa. a ua jalahalaha o Ainahou, kahi hoi e kukuiu ia aku ai o ka hale makekehou. Ua ana la iho nei ka nuku ke awa, aua loaa na koho no ka eii ana a kanakoiu kapuai! hou iho ka hehonu. Hoonui ia ae nei ka halepaahao o Kawa; hana hou ia a hoonui ia ka Halemai Pupule; ku he kahua maluhia no na Lepera ma Kali hikai; weheia na alanui hou malaila. ma Kalaepohaku ama Manoa. Ku he haiepaahao me hookolokolo ma Hauula, Koolauloa; hana ia be mau uwapo hou; ku ae nei he haie uwinh he:>a nani no ka Hui Kaawai Helu 5 a na Pake; a wehe ia ke alanui hou o ka Pili o Nuuanu, a he nui wale aku na hana hou a me ka hookahua ia ana o na home mauka o Nuuanu, ma Mau:, Hawaii, a pela aku.

A auhea ka hoohemahema ? Auhea ka malama ole ia o ka pono me ka po maikai oka aina ? Aole anei keia o ka hana i ike ole ia i ke au o na hookele aupuni mamua aku nei ? Pehea la i hiki ai i kekahi poe e kaiuailio tna kapo malalo o ka uhi o ka manao lili ? He lapuwale ia mau ano hana ke hoike ia aku na mea oiaio. Aka, aole i pau, eia aku na mokupuni e ae, a keia pule ae hoouiau aku.

Ma kekahi hoike a ka Agena o ka Papa Ola Mr. C'. l'». Kenolo, ua hai ae oia i ka make ana o kekahi ohana pilikia me ka loaa ole o na lapaau kupono no ka mai puupuu ulalii, koe na hana hoopunipuni mau ma ka aoao Hawaii a loaa he poino no ka ohana holookoa ma ke ano kuhihewa.

He minamina makou i ka hoomau o kahi poe i na ano hana oke au pouli, ina aole i loaa la kakou na lapaau manawalea ana mai ma ko ke aupuni aoao. Eia ka hale lapaau oka Papa Ola ke kahea nei i na poe pilikia o na ano a pau e kipa aku, a e wa-hi ia mai ko lakou mau palapu i na manawa a pau. Ma keia e ike ia iho ai, aoie i hoohemahema ia ke ola o ka lehulehu no ka lapaau ana, aka, o ke kanaka ka i hewa o ke kii ole ana i ka laau o ke ola no kona palekana.

Ma ka apana o Kapalama kai a ma Kaakopua, ua loaa kekahi mau ohana holokoa i keia mai ulaln, a ua make aku na keiki a me ka nukuahine, a pakele mai ka makuakane iloko o |<a welenia a me ke kaumaha, a oka mea ehaeha loa i ko makou lohe ana, oia no naliio e wa-hi ae ai i na kino me ka pahukupapau. Ma ka lokomaikai o kekahi poe i hoolawa ia ai ka inea e noho kaumaha ana nie ia lako a hoemoe aku la i kona ohana iloko o ka opu 0 ka honua. Ma keia wahi i ulu mai ai he ninau ia makou, auhea ka hoi na ahahui ma nawalea o kakou, no lakou na ahaaina 1 haawi ia, na fea, na ahamele, a pela wale aku, e nanamaka nei hoi i ke kau maha luuluu a ilihune o ke koko o kou koko ? Ua kaawale loa aku anei ka manawalea oiaio ana o ke aloha e Uke nie keia hemahema i na ahahui mana walea a na Hawaii eku nei i keia manawa ? Ua manao makou, oka hoala ia ana ona ahahui no ka haawi i na kokua i na poe iloko o ka popilikia o ka neie, he makia kaulana ia e hooi ia aku ai na leo mahalo o ka lehulehu holookoa no ka manawalea.