Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVIII, Number 2, 12 January 1889 — AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE. [ARTICLE]

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE.

Kau o lanl'aki. 1889. Ma ka Poakahi nei, ua wehe ia ke Kau Kiureoka Aha Kiekie malalo.o ka noho Kahu anaa Lunakanawai Bekekona, a ua hoomaka ia ka hihia mua loa o ka Aha, oia ke Alii kue la Keawe he hoeha i kekahi makai oiai oia e hoo ko ana i kana hana ma ka la 2 o Okatoba i hala, ma kekahi ahaaina i haawi la ma Kepohoni. Ua ulu ae he haunaele malaila, a ua korrw pu kekahi mau koa kiai Moi iloko o ia hakaka a hiki wale i ka wa i makemake ia ai ka noho maluhia ana, ua komo mai na makai a lawe ia i kahi hoopaa. Oiai ma ke alanui, ua hoeha »a ka makai e ka lawehala koa ma kona mau maka, ua hooholo lokahi iho ke kiure, e ahewa ana i ka mea hoopii ia ma ka hewa hoeha i ka makai, a na ka Aha i kau akukona hoopai he $50 me 15 la hoopaahao ma ka hana oolea. Ma ke kakahiaka Poalua, ua hoomaka ia ka hihia o Robert Waialeale he lawe ola ma ke degere elua, oia hoi, i ka malama aku nei o Okatoba 1 hala, ua make loa kekahi Pake ma Kaneohe mai ka lima aku o Waialeale a me Ahuula, a eia iho ka inoa ona Kiure i noho ai e hooiehe i keia hihia •' Jno. Hale, T. P. Spencer, H. Kapu, R. N. Mvssman, Piikoi, Kanuha, G. Markham, W. P. Hoopai, H. W. LahiUhi, J. Kauhane, Wm. McGurn. He hihia ano nui keia o ke kau, a ua lawe ia mai na ike lehulehu o ka aoao 'i opii mai ke kauka, na Pake ame na n<a i hoea ia ai ka mea i make. Ua ku mai he eha mau hoike Pake a hoohiki, ua ike maopopo lakou i ka hiii ana o Waialeale i ka Pake mawaho o ka hale i ka wa a na makai i komo aku ai iloUp ka hale, a puka hou mawaho a hiwpai ka Pake. Aole no i ano e loa ka lakou mau hoike ana o kahi i kahi ma ia ike hookahi.

Ma ka h- ike a ke kauka 1 īor.a w 4 ; nar.« a; s k* nnei rrake i ua kaka.V.-aka a, he mea hika ke Y :<,iaio a hoemai pe pe u. ua make mua loa oia he mau ho ra ;a oi aku mamua o k >na hiki aea; aku ska haici>aahao 0 he. La nana iho o:a 1 ke kumu j make ai ka, |V<c. a ua ike oia, ua hiii īa kona pe-o 1 sh: mea ka ima'na a naha ka pun:u,; ■a ua wehe pu ae o;a i kekahi apana 1*:. u tiua m:ha i p j aku i.o'<o 0; j ka [,umu. o;a ka :kaika okeia mea ka .- > 'mana ihiisa ai o k-jna f>oo. Ma ka ! |oido a kekahi mau h' 1 <e, ua hai inai. | ua hi-i la n e kt kuau o ka h:-: a o *e- : kahi mau hoike hoi, ua ha» nni ni!i ja rna kc kua o ka apana hao <• ka ho. I ka wa i pau ai o ka iakou mau hoike an3, ua hoo[)ante la aku la kahihia a ke Kakahiaka PoakolL. .1 h ..maka :a h ka hora 10 ma ke ku ho.ke ar.a a ka a ao 1 r v ( >; ii ii. Ma ke ka«cah!aka Poaha. u.i !oa ia mai ka noho ana 0 ka Ah-i e hoolohe 1 r»a hoike a hiki 1 ka 5 ahiahi. haawi ia mai ka u elo ao a fja <10 o na auao a elua a me ka Aha nuonua 0 ka noho ana o na kiure e hoohoio i ko lakou manao. Ma ka nana aku ika olelo ike a na aoao elua, he moekahi ka aoau hoopu ma ka ike hookahi ua hili ia e Waialeale ka Pake me ka hokope, a ua haaiele ia ke kumu nui 0 ke aia ana mai o ka haunaele, a puka mai ai ka nua o kela pepehi kan; ka. He mta h-ki ia ke ike maop\>po lea loa ia, ..aoie 1 uiu mai ke'a haur:,eie no ka pepehi kanake, aka, no ka hopu ana i ka poe Pake puhi opiuma, oiai, ua loaa he mau hoike ma ka aoao i hoopiiia e hiki kehaa wi ia na hilinai no ka lakou hana i hiki aku ai, o-a na mea paahana a lako puhi opiuma i waihoia ae ai imua o ka Aha. He mea hiki ke olelo ae, he pepehi kanaka> iloko o ka hooko i ka hana a ka 'ehulehu a me ka makemake o ke Kanawai, oiai, ua ao ia mai na kiure e ka Aha, ua ae la no ke kam-ka e pale nona iho me ka ikaika a me kana mau mea eha ina aia oia ma kekahi kulana 0 ka pilikia mai ka mea e hoopoino mai ana i kona ola. I mea e hoomoakaaka aku ai i na po« heluhelu, o keia malalo iho ka oleio īke a Robert W aialeale imua o ka Aha mai ka wa ' hoo-

maka ia ai ke'a haunaele. Hoike a Rohekt Waialeale. O Waialeale, oia ke aliimakai, a me elua makai hou iho, oia o Ahuulaol Heeiaa me Kek.pi o Waikane, a me elua mau wahi keiki liilii no laua paha na makahiki ina kahi o ka 153 me ka 12. Ua hele aku lakou no Kr.nt*ohe ma ka po o ka la 160 Okatoba o ka makahiki 1 hala a hiki mawaho o ka puka o kekahi hale piula i mana( i:?, aia he poe p t "ke puhi opiuma »nau maloko o ia hale, a 0 ka \va hoi ia a ka mahina i puka ae ai mai ka ilikai a uhola mai la i kona malamalama 1 uhi ia aku e na ao kaalelewa i kela a me keia nianawa, aia ma ka ipuka o kela hale piula e ku nna i ke)a mnnawa. he elima mau poe kino ola e hapai ana i kekahi hana o ka hooko 1 ke kanawai. Ua kamailio aku kekahi o na wahi keiki e ku ana mawaho o ka puka ma ka olelo a ma ke ano leo like hoi 0 ka Pake, ua kii ia mai hoi a wehe ia ka pnka, a oia ko lakou nei wa i komo aku ai iloko 0 ka hale, a hopuhopu ia na pake a hoonohoia ma kekahi aoao 0 ka rumi he eono ko lakou nui. He hookahi o lakou i loaa pono aku me na pono o ka opiuma, uapaa mai la ia ma ka lima o na makai, a iloko 0 ia wa i lohe hou ia aku ai kekahi kikeke hou mawaho o ka ipuka. O kahi keiki uuku ke ku ana ma kela wahi i kela manawa, a ua kahea mai la eia ia Waialeale he poe kekahi mawaho o ka puka. Ua holo koke aku o Waialeale a wehe j ka puka, a ike aku la laua nei he pee Pake mawaho 1 makemake e komo mai iloko. Ua hookoino ia mai he hookahi Pake, a o na Pake aku i koe, ua pale ia aku lakou e noho iwaho, a o keia ka wa i pahu ino ia mat ai ka lima o Waialeale e paa ana 1 ka ipuka, a o keia ka wa i hoomaka 1 ai he kulakulai hahana ma kela puka, a iloko o ia mau sekona 1 holo mai ai ka Pake puhi opiuma a poholo malalo o na wawae o ke aliimakai a puka aku la iwaho rae Ahuula e uhai ana iaia ma hope aku. Ua haalele koke iho la o Waialeale i ka ipuka me kela makai iloko a me na wahi keiki liilii elua a me na Pake a uhai aku la mahope o Ahuula e alualu la i ka Pake puhi opiuma mahuka. Ua holo aku o Ahuuia a hapaiua o ke ala, puka aku )a o Waialeale mamua, a nana i hoomau loa aku ka uhai ana mahope o ka lawehala. Oiai ka Pake e holo ana mamua. me kona leo e kuhea ana, ua naholo mai la na Pake o kela mau hale <• aku ma ka aoao makai o Kaneohe. komo aku lā ka Pake lawehala iloko o kela aluka a nalowale, a oia ka wa i puka mai ai kekahi Pake o lakou a hoomaka mai la e nou i ke aiiimakai me ka omole a pa kona wawae, a hili aku ia hoi ke ahiniakai i ka Pake me ka uwepa ma ko na mau maka, aka, ua pale mai ia ka Pake me ka lala ouawa e waiho ana iloko o ka pa. Ua hoi mai o Waialeale me ka uhai it mai e keiā poe Pake he umi ko la-

' rui <- h.-- ; • 31 oka r«Hi. i'«e i:. ■ * °5' *" v • t Tia kekahi :*uk.i' :ne r,s wan* • rr<- n ; m uha? u e ni Pi<e e r.ū« aie ki UiMa ke»a *-hi ! a!i m i ai r,t hau» aeie nuj. oi3 h>3i *Kā n:• ī ani -.5 n.t P. ; <e : he j*akj!ua a oi i na nukai eiua, a i : "- : ko o kcJ2 ui.M.a 1 i-e a- ke k:r.-j • make o ktia Pake e w .inj ana i.i.o o ka n- 'nua ua n sr.s <e r- -'. O <a Pake i a< e J n>a- • 'na -■/ ke u i:n.ik .: :ua kc 1 nis- { mua e k»>ra aiuaij an.« ika | C!a ka Pike 1 h -'pu :a e Anuu'.a a »i.s » ■ 1.1 ujī«>. ua .021 ūk .-3 ••• h*? pupanu*ar.a e i-.aa at he i '.i<u e ka 1 <e o.a o <«a uiaN^i. 0 kf'la «a'e; iho ia no ke .?n<; nui •• ka n.hia 1 ka wa 1 ulu n:ai a: <c'a haunaeie, a o ke kunia h »i t make ai o kela Pake. r«.ū kekah: wahi ok.-a mai o:a m.i'a'. ; oka haawi ana ina k-.kua ikr.iea ' hoi>u :'a no ka uh..ki kanawa:. Ma Ka hjp:«lua o ka nrra ic 0« po la, »:a koniu aku na Kiure ikk > o > t a runi», a ina ka hor.i 12. ua puka niai iak;. u inanu a waiho : ka iakou o'.elo o ka iokahi imua oka Aha. —"aoie i ka nua i huo[ ina " Ma ke k<*kahuka Poaha. ua hiaiele nc Aupuii» 1 ka ho<-'rwi^h->(\ulo nTa 1 ka hihia o ka Moi kue ia Ahuuia.