Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 51, 17 December 1887 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa.

No ka Makahiki................................................................................$2 00

No Eono Mahina.................................................................................1 00

KUIKE KA RULA.

Poaona........................................................................Dekemaba, 17, 1887.

 

EIA MAI!

 

KA MAKANA A KE KUOKO NO KA

MAKAHIKI 1888.

 

            Ka Buke Alemanaka a me ka Hoike Manawa a T. G. Thrum no 1888.  Ua makaukau keia buke nona na aoao he 60 a keu o na mea heluhelu.  He waiwai nui keia no na home o ko makou poe heluhelu mai Hawaii a hiki aku i Niihau.

            E makana aku ana ke Kuokoa i keia buke maikai i ka poe a pau e lawe ana i keia pepa no keia makahiki ae me ka hookaa mua mai i na DALA ELUA O KA UKU PEPA ILOKO O KEIA KEENA. E lawe pololei mai ina dala elua o ka uku pepa, a i ole e hooili mai ma na Bila Kikoo Hale Leta, a e hooili aku makou i keia Buke makana me ka hakalia ole.  Ano ka manawa!  E kauoha mua mai i KA NUPEPA KUOKOA no 1888.

 

KA MANA HOOLE O KA MOI.

 

            Iloko o na la i hala iho nei o keia pule, a hoea mai la i keia la, ua hoouluaoa ia ka manao o ka lehulehu, mamuli o ke ala ana'e o kekahi o na ninau ano nui i ike ia iloko o keia au hooponopono aupuni hou, he ninau hoi i pili i ka mana oka Moi malalo o ke Kumukanawai, e hana kaokoa ma ona iho me ke kukai ole aku o kekahi mana e ae i hiki ai ke paa ia no na hopena o ia hana.  Ua maopopo i ka lehulehu ua hooholo ia e ka Ahaolelo mamua iki aku nei he elua mau kanawai pili i ka Oihana Iaaina, hookahi e hoopau loa ana ia Oihana, a o kekahi hoi e homaopopo ana i ke ano e hooko ia'i na hana i lawelawe ia e na Kiaaina mamua aku nei.  Ua waiho ia aku keia mau kanawai imua o ka Moi no kona kakauinoa mai, aka, mahope o ka hala ana o kekahi mau la, ua hohoi aku la ka Moi i ua mau kanawai nei imua o ka Ahaolelo, me kekahi palapala Alii e hoole aku ana i kona ae e kakauinoa i ua mau kanawai la, me ka waiho pu aku i na hoakaka o na kumu o ia hoole.  Mamuli o keia mea i ulu nui ae ai na kike kalaiolelo hahana ana maloko o ka Hale Ahaolelo, maloko o na nupepa, a mawaena no hoi o ka lehulehu.  Ua hoomaopopoia ua mah@e na noonoo ma na mea e pili ana i keia ninau.  Ua olelo kekahi poe, aole mana o ka hoole a ka Moi ke ole e ao ia aku oia e ka Aha Kuhina pela, a me ke kakauinoa pu aku o kekahi Kuhina i ua hoole la.   A ua olelo ae hoi kekahi poe, ua mana no ka Moi malalo o ke Kumukanawai e hoole kaokoa ana nona iho i kekahi kanawai, me ke kali ole aku no kehaki mea mai ka Aha Kuhina mai.

            He ninau ano nui keia, he kumuhana i pili ke kulana o ke ano o ko kakou Paemoku ma keia mua aku, a he mea pono e noonoo akahele ia, a e hooholoia no ka pno o na mea a pau a iloko hoi o ka maluhia o ka aina.  Ua haawi makou i kekahi o ko makou manawa no ka noonoo ana i keia ninau, me ko makou hooomanao pu aole makou he loea kanawai, aka, ua noonoo a kaupaona makou ma ke ano o na olelo o ke Kumukanawai, a ua nowelo aku ko makou lunaikehala i ka mea i manao ia e ia mau huaolelo, a ua hoohole no makou iho, malalo o na olelo o ka Pauku 4S o ke Kumukanawai e ku nei, he mea maopopo lea, ua loaa, a he mana kaokoa ko ka Moi e hoole i ke kau ana i kona inoa ma kekahi kanawai ana i manao ai he pono ole, me ke kuleana ole o ka Aha Kuhina ma ia mea.  O keia ae la ka makou hoomaopopo ana i ke ano o na huaolelo Hawaii iloko o ka Pauku 48 o ke Kumukanawai.  Aohe a makou mau wehewehe ano e ae, no ka mea, ua moakaka na olelo, a me he la, ua maopopo ka manao, aka, o ka mea i manao ia e ka poe na lakou i haku a i hooponopono ko kakou Kumukanawai e ku nei, aole i maopopo ia makou.

            He oiaio, he mea pono ole e haawi holookoa ia ka mana kaokoa i ka Moi hookahi wale iho no, no ke ano e hookele a e hooponopono ia ai ke Aupuni, a he mea pono ole loa no hoi e hana ia i kanawai e loaa ai ka mana i kekahi poai e kau i mau kanawai no ko lakou mau pomaikai pilikino iho me ka hiki ole ke hoole ia e ka mana Moi, ke ikaika ko lakou aoao iloko o ka Ahaolelo.  Ina he mea hiki ole i ka Moi ke hana i kekahi mea me ka mana malalo o ke Kumukanawai me ke kakauole o kekahi kuhina i kona inoa, alaila, ua ninau iho makou penei: Ina paha i kekahi manawa, e hooholo ana ka Ahaolelo i kekahi olelo hooholo e hilinai ole ana i na Kuhina, a pau ia Aha Kuhina, alaila pehea la e mana ai ka hookohu ana a ka Moi i na Kuhina hou?  E kakauinoa mai anei kekahi o na Kuhina mua i ka hookohu o na Kuhina hou e noho aku ana ma kona wahi?  Ina pela, alaila, pehea la ina e hoole na Kuhina mua i ke kakau kukai ana ia mau hookohu, e nele anei ka Aupuni i ka Aha Kuhina a hiki i ka manawa e hoihoi a e oluolu ai na Kuhina mua e kakauinoa mai?  Aole paha.  Aole ia o ka makou hoomaopopo ana i ka mea i manao ia.  Aole makou i manao ua makemake ia e hooi ae i ka mana o na Kuhina i ko ka Moi.

            A eia kekahi mea a makou i noonoo ai.  Ina o ka inoa o kekahi Kuhina ka mea hope loa nana e hoomana i kekahi kanawai, alaila, he mea makehewa ka waiho ana aku imua o ka Moi no kona kakauinoa mai.  No ka mea, he inoa mana ole kona.  Ioai, ina oia e kakauinoa a hoole paha i ke kakauinoa ana i kekahi kanawai, aole loa ia e mana ana aia wale no a kakauinoa pakui ia e kekahi Kuhina.  Aole anei keia he hookui ana i ka mana Moi me ka mana Kuhina?  A aole anei hoi he mea e hookupilikii ia  i ke ano o ka hoomana ia ana o na Kanawai o ka Aina?

            Me he la, o ka Pauku 49 o ke kumukanawai ka hoakaka maopopo loa e loleoana penei: "O na Bila Kanawaia pau i hooholo ia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai i Kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Aholelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia me." &c.

            Ma ko makou manao, ua hooko pololei ka Moi i ka manao a me ka makemake o keia Pauku, a o ka ka Ahaolelo apana hana aku koe.  Aole o makou kokua i ka haawi kaokoa ia o na mana a pau i ka Moi, e like me ko na makahiki i hala ae, aka, ma keia ninau e noonoo ia nei, ma ko makou manao, aole i hala@u ka hoole a ka Moi mawaho o ke Kumukanawai me ke kau ole ana o ka inoa o kekahi Kuhina ma ia hoole ana.

            Ina ua manao a he mea pono e kaupalena ia ka mana o ka Moi, aohe a makou mau olelo ana, koe wale no ka waiho aku na ka Ahaolelo e no noo, a ina he mea pono, alaila, e pono e hooponopono ia i pau ai na pohihihi.  O ka makou ake nui, e holopono na hana no ka pono a me ka maluhia o ka Aina, ke Aupuni a me ka lehulehu a pau.

 

Kela me Keia.

            Ia Rev. S. L Desha (Kivini) ana ke anaina haipule kakahiaka ma ka luakini o Kawaiahao i ka la apopo.

 

            Ua loaa mai ke kauoha i ka mokukaua Amarika Juniata e haalele iho la anei no kona alahele no Kina.

 

            Ua make he luina o ka mokuahi Hikilele ma ke piholo ana i Honolii ma o ka huli ana o ka waapa a paa oia ma lalo.  Aloha ino.

 

            Ua hookaulua ia kekahi o na moolelo o ko kakou pepa a me na @u hou o na aina e ma o ka piha e ana o ka pepa o keia la i na manao i loaa mua.

 

            Ua lilo hou no ka hie o ka heihei waapa mawaena o Beach me Hanalana i ka ino mua ma ko laua heihei ana mai nei ma Auseteralia.

 

            I ka la apopo ka piha ana o na makahiki he 10 o ka pauahi nui ma ka aoao ma Ewa nei o ke Alanui Papu. A he $258,700 ke poho.

 

            Mahalo makou i ko ka Paeaina kiai ana i ko makou mau kolamu a loaa iaia he mau mea hou no ka hoopiha ana i kona hakahaka.

 

            Owai la kela wahi taata e kaahele la ia Holualoa me na kiwi pipi hoopuni puni no ka lapaau ana i ka mai hookaawale ohana.  Uoki oe.

 

            Ma Kapalama, Dekemaba 14, ua hanau mai na Mr. a me Mrs. Frank R. Harvey he kaikamahine nui mohaha Ulu no ke au o ka Lani i kona mau makaainana.

 

            He 18, 20, 21, a he 22 ka na keneta o ke kope o Kona e haawiia nei i keia mau la, a ua manao ia e pii aku ana no iluna.  Ma ka paona keia mau huahelu maluna e haawi ia nei.

 

            Ma ka po o ka Poakahi iho nei i haalele mai ai o Mrs. Kulaa Glover, a wahine aloha a ko makou makamaka maikai; a i kekahi la ae kona hoolewa ia ana.

 

            Ua make ma Waikapu, Maui, ma ka la 30 o Novemaba, o Mrs. Kaaihue ka wahine aloha a John Uu.  Ua haalele iho oia he nui o na keiki me na makamaka e paiauma ana no na ma keia ao.

 

            Ua hoole ka LUnakanawai Kiekie i ka oiaio ole o ka ka Loio Kuhina mau olelo imua o ka Ahaolelo e pili ana no ka hoouna ana ia Hon. Hikikoki i ke kau kiure o Waimea, Hawaii.

 

            Ua poholo kekahi mokuahi ma ka hookui ana me kekahi mokuahi e aku ma kahi e kokoke ana i na kapakahakai o Dova, a he 130 ka nui o na ola uhane i poholo pu.

 

            I uka nei kekahi o na heluna nui o na koa marina o na mokukaua Amerika i ka Poakolu nei no ko lakou alahele no ke kahua kiki pu ma Kewalo.  Ia lakou i kaalo ae ai mawaho o ka pa alii ma ko lakou alahele, ua hookahakaha iho la lakou a hele loa aku la.

 

            Aole e holo ana ka mokukaua Beritania Conquest no Samoa, pela ka lohe ia, aka, no na panalaau nae o Amerika Hema.  Aole nae e haalele e ana a hiki mai kona pani, ke Caroline, eia oia ma kona @ no keia awa.

 

            Ua haawi makana mai la o Mrs. E. K. Kaalawamaka ia Mr. S. P. Kaalawamaka he keiki kane nui mohaha i ka wanaao Sabat, Dekemba 4, ma Kailua, Hawaii.  Ahe maikai ke ola kino o ke keiki hou me kona mama i keia wa.

 

            Mai ka peni mai a H. K. Moealoha, o Hauula i loaa mai ai ka mea hou o ka pau ana o kekahi hale waiho ukana o laila i ke ahi i ka po Poakahi, la 5 o keia malama.  He nui na mea i poino, a ua pakele no hoi kahi mau mea ma ka loaa e ana i na lima kokua.

 

            He nui na paio ana o keia mau la iho nei mawaena o ka nupepa haole Buletina me Kekake maluna o ka ninau mana a kuleana o ka mai.  A ua hookahua laua i ka laua mau kakaolelo ana maluna o ke Kumukanawai.  O ka Buletina ma ka aoao o ka Moi, a o kekahi ma ka aoao  ka poe o ka la 30 o Iune.

 

            Ua kau leta mai o S. W. Maule e hoolaha aku i ka hoopanee ia ana o ka hoike hui o na Kula Sabati o Maui me Molokai: hoolaha mua ia aku ai no ka la 1 o Iannari ma Waihee, Maui, a na ke kau o ka Ahahui Kula Sabati ma Molokai e noonoo e hoike mai i kahi e hoike hui ai. 

 

            Mahope iho o kekahi mau kukai oleana a na hoa o ka Ahaolelo i ka Poalua iho nei, a no ka nui ona hoa e noi ana e hookuu ia lakou no kekahi manawa pokole, ua noi aku o Kikila Palaunu e hoopanee @a ka Hale a noho hou i ka hora 10 o ke kakahiaka Poakahi, la 19 o keia malama.  Ua hooholoia ia noi.

 

            He mokukaua Farani a hekau mai iloko iho o keia mau la ma ka inoa o Duquesne, Akimalala Marcy de Blond de Saint Hilaire.  He moku nui keia no ka papa ekahi, he 1,700 lio ka ikaika o kona mau enekini a he 28 kapuai kona hohonu.  Aole oia e komo ana iloko nei no ka hohonu loa.  Ua haalele aku oia ia Kapalakiko no Honolulu nei i ka la 6 o keia malama.

 

            Ke hookohu aku nei ke KUOKOA ia Chas. M. W. Kanui i luna lawe pepa no Waiohinu a me Naalehu, Kau, Hawaii, no ka makahiki 1888.  Nana e ohi na dala o ke KUOKOA no keia makahiki e hiki mai ana, a aole hoi he mana o kekahi mea e ae.  A o ka poe a pau i aie i ka pepa ma ia apana e ohi ia no ia e ka luna kahiko.

 

            O ke kupunakane o ka Peresidena o Farani, he kanaka i kaulana i kona mau la.  Oia ke kanaka nana i hookahua i ka lanakila i ke au uluaoa o Farani.  Ua noho oia ma na wahi kiekie o ka oihana, a he kanaka kue ikaika i ka Napolion I mau hookele aupuni ana i ka wa oia ka hookalakupua e rula ana ia Farani.

 

            Ua malama ia ke anaina haipule o Kawaiahao i ke ahiahi Sabati aku nei e Rev. K. Miyama ma ka olelo Beritania, a na ka Rev. H. H. Paleka i mahele na olelo a ua kahunapule la.  He apana oia, he ike nae i ka olelo haole.  I hele mai oia e hai i ka olelo a ka Haku i kona lahui ma keia Aupuni, a ma kana kaahele ana, ua hoolana ia kona manao ma o ke apo lokahi ana aku a kona lahui i kana mea i hele mai ai e hai aku ia lakou.

 

            Ma ka mokuahi Australia o ka Poakolu iho nei i loaa mai ai na 1 no no ke ki pu ia ana o Ralph S. Smith, ka lunahooponopono o ka nupepa Saturday Press a Taramu i pau iho nei, ma Redwood City.  O ke kumu oia no kona kamailio ana ma kana nupepa no kekahi mea e aku, a na ka inaina o ua mea la i hapai mai a hoohana aku lal i ka mea make maluna o ua Smith la, he ekolu poka i ki @a ai oia, a ua kamau kona aho iloko o ka ehaeha no kekahi mau hora a make aku la.

 

            Ua lohe wale ia e pau ana na keiki kokua kiai o ka Oihana Dote Awa i ka haalele i ka pau ana o keia mahina.  He nui ka ka hana, a o ke ola o ke kanaka he mailuilu loa.  A ua lohe pu ia no hoi kekahi o na kiai awa o ua Oihana nei e hai ana i kona manao me ka wiwo ole, oia hoi kona olelo ana aku i kona bosi i kona ike ana ae i ka moku o na limahana Iapana, "e pono e kii ia kekahi mau Iapana no ka Oihana Dote Awa mamua o ka pau e ana i na mahiko, i loaa na limahana o ka Oihana me ka haahaa."

 

            No Waiakeahole, Kukuihaele, mai ka peni manawalea mai a T. Paahana ua loaa mai keia wahi mea hou malalo iho:  Ma ka la a o keia malama, i ka wa a kekahi mau mea e hoomoa ana i ke @, a mahope iho o ia wa, ua hanini ia ke @ini ta a moa pu na lima o ka mea e hana ana, a i ka ike ana o kona kokua i keia pilikia, ua hoao mai la oia e hooko i na apana hana i koe iho, a ma ia hana ana ua pau aku la kona mau wawae i ka palapu e like me ka loaa ana i kona kokoolua.  O keia mea hope he Iapana oia, a o laua a ielua ua lawe ia i ke kauka Iapana.  

 

            I ka la Sabati iho nei i ku mai ai ka mokuahi Iapana Waka@oura iloko o na la holo he 12 1/2 mai Iokohama mai me na ohua paahana be 1,453; he 1,157 kane, 290 wahine, a me 6 keiki.  O ke Kanikela R. W. Irwin kekahi, ko Hawaii nei Kanikela ma Tokio.  He maikai ke ola o na mea a pau, a  aohe mea i make ma keia holo ana mai nei. 

 

            I ka auina la o ka Poakahi iho nei, i ka makaukau ana o ke kuna Manuokawai no kona alahele no na Koolau, a iaia e hoopuka ana, ua hekau ae oia a ili ma ka aoao ma Ewa o ke awa.  Ua loaa koke i ke kuna na kokua ana mai ka waapa mokuahi m@@ o ka Vandalia, a na ka mokuahi Waialeale i kii aku a hoihoi hoa mai i ua kuna nei a pili ma ka uwapo.

 

            I ka auina la Poakahi nei, oia ka wa a ka mokuahi Mokolii e makaukau ana e haalele iho, a i ke kani ana o kona oeoe, ua puiwa ae la ka lio o kekahi kaa lawe ukana a lele ae la, a o ka lio, ke kaa a me ke kahu kaa ua pau ako la lakou i ka haule iloko o ke kai.  Mamua iho o keia he hale moa, a he kane me ka wahine ke noho ana maluna, a i ka puiwa ana o ka lio ua pau aku la lakou iloko o ke kai.  Ua loaa koke na lima kokua mai na kanaka mai a me na sela o Mokolii, a aohe mea i poino mawaho ae o ka auau wahi kai ana.

 

            Aole i kakau inoa ka Moi i ka Bila Kanawai e hoopau ana i na Kiaina, a ma keia hana ana, ua ulu mai he nui o na kamailio ana maloko o ka Ahaolelo a mawaho nei hoi kekahi no ka mea e hana ia ana.  Ua olelo kekahi poe ua haawiia no Iaia ia mana ma ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a pela io no ko makou manao; a o ka kekahi poe hoi, ua hookeekee no ia mau hana a ka Moi.  A ua noi ae ka Moi na ka Aha Kiekie e noonoo ia mau mea, a i ka auina la Poalua iho nei i noho ai ua aha nei ma ke keena o ka Lunakanawai Kiekie me ka ae ole ia o na mea mawaho ae o na loio.

 

            Ua hoi mai nei na keiki Kimo a me Ikaaka Hakuole i laweia'i  e ka Hon. J. M. Kapena i Iapana no ke ao ana i ka olelo o ia aina mamao, a i ke ahiai Poalua iho nei ua haalele iho la laua i ke kulanakauhale nei ma ka mokuahi Likelike no ka hele ana e ike i ko laua mau makua mahope iho o ke kaawale ana mai ia laua mai no eha makahiki a oi.  Ua hiki i keia mau opio ke heluhelu a kakau i ka olelo Iapana me ka maalahi; a ua olelo ae no hoi kekahi mau Iapana, o laua wale no na mea a lakou i ike ai mawaho ae o na Iapana ponoi he hiki ke olelo a hoopuka i ka olelo Iapana me ka moakaka lea, a kohu Iapana ma na ano a pau o ka laua kamailio ana.  Mahalo i ko laua hooikaika ana a loaa a ka pahuhopu o ko laua ala ma ka aina mamao.

 

Ka Luku ma Ponape.

             O keia a makou e waiho aku nei imua o ka poe heluhelu, oia no ke kumu o kela uluaoa a pau ai kekahi poe i ka make ma Ponape iloko o ka mahina o Iulai i kaahope ae nei.  I ka wa a na Paniolo e noho ana maluna o ko lakou mou, ua hoouna aku la ke Kiaaina Paniolo i kona hope e hele i uka e hui ai me na Alii no lakou ka huina i hiki aku i ke 30 a 40 paha i ko lakou wa e malama ana he aha kuka mawaena o lakou, a i ka hiki ana aku o na Paniole, ua hoole na 'lii i ke kamailio ana mai ia lakou.

            I kekahi la ae, ua hoao hou ia no ka hui ana me ua poe alii nei, a ua mau no ko lakou hoole ana.  Ma keia ua manao ke Kiaaina he mau ahakuka keia no ka hoopilikia ana mai i na Paniolo, nolaila, ua hoouna aku la oia i kekahi kakiana me na koa he 24 no ka hele ana i kahi e hui nei o ua mau alii nei, ua hoomau ia no ko lakou ae ole ana e kamailio mai, a nolaila ma ke kono a ka mahele olelo, ua haawi ae la ke kakiana i ke kauoha i kona mau koa e ki i ka pu imea e wiwo ai a hoolohe mai i ka olelo a na Paniolo.  Ma ia ki ana, ua make hookahi alii a ua eha ia hookahi, a mamua nae o ka mao ana ae o ka uwahi o na pu i ki ia'i, ua lele mai la na kanaka i hoomaopopo ia mai ka honua ae lakou i oili ae ai, a luku aku la i ua mau koa nei, ua make he 15 o lakou, a o ke koena ua hoopaa ia.

            O ke koena aku o keia poe, ia lakou e malama ana i ka papu kaua a lakou i kukulu ai ma ka aina, ua wawahiia aku ia e na kanaka a pau ka poe o loko i ka pepehi ia.

            Ua komo aku ka moku Hokuao i ka wa e lukuia ana a haalele iho no me ka ike i ka nui o na poino.

            O na poe kalepa Pelekane, Amerika, a mekekahi poe ili keokeo e ae, ua pau aku lakou i ka puhee no kekahi mau okupuni e aku, no ke kau o ka weli o pau pu lakou me na Paniolo i ka make.

            I ka malama mai o Sepatemaba, i ka wa a na kanaka o Ponape e ku makaukau ana me ka lako i na mea kaua, ua komo mai la he moku me na koa Sepania no lakou ka huina he 50, a me ka waiho pu mai i na lako kaua a me ka ai no ua poe nei.  I keia wa ke ku makaukau nei na Sepania he 100 ko lakou nui me ka lako i na mea a pau, ke kali wale ana no o ke ku mai o kekahi o ko lakou mau moku kaua.

 

Lota Hoa 'loha'loha.

            I ka Mea Kiekie ke Kama Aliiwahine Poomaikelani:

            E oluolu oe e lawe aku i ke kii o ke Keiki Alii Edward i aloha nui ia ma ke ano, oia ka makana hoomanao mai kona mau hoa'loha aku; oia o Mrs. Beniamina Clara, a me Esther.

            Ma ka hoomanao aloha ana " He mea hiki ole ke moku ae ia aa palupalu oiai ke aloha e apo ana i ka puuwai."

            He mea paakiki a he mea oolea ka hoopuka ana ia huaolelo " E kaawale kakou no ka wa pau ole."

            E ka Mea i aloha nui ia, e pono e waiho malie i ka lua kupapa'u o ka maluhia; aka, o na hoomanao ana nou, aole loa ia e mokuhia a hiki i ko mukou ike hou ana i kou mau maka ma kela lani ma o.  CLARA, BENIAMINA.

            1814 O'Farrell  St., Kapalakiko, Dekemaba, 1887.

 

Na La Hope o Kamehameha I.

            Ina la hope o Kamehameha I., ua lilo oia i kanaka hoole loa i ka waiona; he kakaikahi na manawa ana i hoopaiki ai i ka waina.  Ua hookapu oia i ka inu ana i na waiona, a ua hoopai ia ka mea e inu ana.

            I ka wa e kokoke mai ana ka make, a ua palupalu loa oia, ua paa no ka manao, a hoole loa i ka inu ana i ka wai ikaika i hoomakaukau ia nona.  Imi na hoa i ka mea e hiki ai, hoomakaukau o Paul Manini i kiaha gini, i kawili pu ia me ka hua moa, ke kopaa a me na mea mikomiko, a lawe ae i ka Moi.  Ala ae la kela ma kona hkiee, a paa ke kiaha ma kona mau lima a hapai malie ae la a i kona waha, komo ka aala waiona ma kona ihu, huli ae ka Moi me na maka weliweli a nana pono ia P. Manini, a kiola i ko ke kiaha ma kona mau maka.

            Uumi iho la o Manini i kona huhu imua o ke Alii, aka, i ka puka ana iwaho ua i aku i kona hoa, "Ina e hana hou mai ana oia e like me ia, e ike ana oia."

 

AHAOLELO  O 1887.

(Mai ka aoao eha mai.)

LA HANA 28, DEC. 7.

HOIKE KOMITE WAE.

            Na ke Kuhina Kalaiaina i pane mai no na ninau a ke alii Townsend  e pili ana no na pono pai kanawai;  hoolako ana i ka halepaahao o Kawa, a pela aku, ua ae no oia i na koho haahaa ana o na uku pai kanawai, ua hoolakoia o Kawa malalo o na aelike a hiki i Sepatemaba 7, 1887, ua ike ke aupuni he oi aku ka lilo mamua o ke kuai maoli ana, no laila ke hoolakoia nei ma ia ano.

            Na ke Kuhina o na aina e i hoike mai ua waihoia aku imua o ka Moi kekahi mau bila kanawai no ka hooia ana.

 

NA OLELO HOOHOLO ME NA BILA.

            Na Kamauoha he olelo hooholo e kauohaia ke Kuhina o ko na aina e ma ke ano he kuhina kaua, e koi aku i na alukoa o na puali koa pualu a pau e hoihoi mai i na lako kaua a pau e paa ia nei e lakou i ke aupuni; ma ke noi, ua waihoia ma ka papa.

            Na Palauina he olelo hooholo e hoomaopopo hou ana i na komisina lei alii elima lala ma ke koho ana a ka hale, e huli a e hoike mai i ke kau mau 1888, ina paha he pono e maheleheleia na aina lei alii no ka hooponopono ana, hoopaapaa na hoa a hooholoia ka olelo hooholo.

            Na Kamika he olelo hooholo e hooma@ia o J. A. Magoon i kakauolelo no ka ahaolelo a hiki i ka wa a ka hale e koho ai i kakauolelo hou, hooholoia.

            Ma Daniela he mau ninau i ke Kuhina o ko na aina e no na mea pili i ke kuikahi panailike.

            Hoomaha ka Hale.

            Noho hou ka Hale ma ka hora 1.

            Na Paehaole he olelo hooholo e kauohaa ke Kuhina Kalaiaina e hoolakoia na hoa o keia hale me na kope o na kanawai o keia kau mahope iho o ka paa ana i ka humu me ka uku ole ia, a hooholoia.

 

NA HANA PAU OLE.

            Noonoo hou ana i ke koena o ka bila kanawai hooponopono i ka hele ana mai o na lima hana pake, ma na mahele 1, 2, 3, o ka pauku 2 o ua bila nei i haawiia i ke komite.  Noho ke komite o ka hale; ke alii Walakahauki ka lunahoomalu.

            Hoopaapaa loi@i na hoa a hala na hora elua a oi, a ma ka ninauia ana ua hooholoia.

            Hoopauia ke komite, aponoia ka hoike, haawiia no ke kakau poepoe a heluhelu ekolu ma ka Poalima.

 

NA HANA O KA LA.

            Heluhelu ekolu ia ka bila kanawai e hookaawale ana i haawina hoomau no Jno. O. Dominis no $1,800 no ka makahiki, a hooholoia ma ka 25 ae, a he 19 hoole.

            Heluhelu ekolu ia ka Bila Kanawai Oihana Wai o Hilo.  Hoopaapaa hou na hoa a hiki i ka hora 4:50; ua hoopanee ka hale a noho hou i ka hora 10 a.m.  Poaha me ka holo ole o ka bila.

 

A HA HOOKOLOKOLO KIEKIE O ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka hana o ka waiwai o William Kuaaka, o Honolulu, Oahu, i make kauoha ole.

            Ma ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Kaaihue (w), wahine a ka mea make, e hoike ana ua make kauoha ole o William Kuaaka ma ka la 7 o Sepatemaba, 1887. @ e noi ana e hoopuka ia ka Palapala Hookohu Lunahooponopono Waiwai iaia.

            Ua kauoha ia o ka POAONO, ka la 7 o IANUARI, 1888, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i @a noi la, ma ka hale hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A e hoolahaia ia mea ma ka olelo Hawaii, i ekolu manawa maloko o ke KUOKOA, he nupepa puka hebedoma ma Honolulu.

            Kakauia ma Honolulu, Dekemaba 16, 1887.

             Na ka Aha:  HENRY SMITH.

2159-31  Hope Kakauolelo.

 

HOOLAHA HOU.

 

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O KO Hawaii Pae Aina.  Ma ka hooponopono Waiwai.  Ma ka nana o ka waiwai o Kukuinui (w) o Honolulu, Oahu, i make kauoha oie.

            Ma ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a Kahalepaakai (w), o Honolulu. @ malama waiwai o ka mea i make e hoike ana ua make kauoha ole o Kukuinui ma Honolulu, ma ka la 1 o Novemaba, 1887, a e noi ana e hoopukaia ka palapala hookohu lunahooponopono waiwai iaia.

            Ua kauohaia o ka POAONO, ka la 31 o DEKEMABA, 1887, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, ma ka Hale Hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu; a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili, e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A e hoolaha ia ia mea ma ka olelo Hawaii, i ekolu manawa maloko o ke KUOKOA, he nupepa puka hepedoma ma Honolulu.

            Kakauia ma Honolulu, Dekemaba 5, 1887.

            Na ka Aha:

            HENRY SMITH

2159-3t.  Hope Kakauolelo.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

            MAMULI O KEKAHI MANA KUAI i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o S. K. Kaiaiki o Haiku, Mokupuni o Maui, o ka aoao mua a me Thomas R. Lucas o ka aoao elua, ma ka la 6 o Mei, 1882, a i kakau kope ia ma ke keena o ka Luna Kakau Kope, ma ka Buke 75, aoao 15 me 16, a i hoolilo ia hoi me kekahi palapala e ua Thomas R. Lucas nei i olelo ia ae la ia M. J. McLane, i hanaia i ka la 24 o Moraki, 1884, a i kakau kope ia no hoi ma ke keena o ka Luna Kakau Kope, ma ka Buke 75, aoao 15, a mamuli o ka uhai ia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila ke hoolaha ia aku nei e ke mea iaia ka palapala hoolilo nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kuai kudala ana ia i ka aina i hoike ia ma ia moraki e like me na hoakaka ana malalo iho, ma ka POAONO, la 14 o IANUARI 1888, ma ke keena kudala o Lewis J. Levey, ma Honolulu, Mokupuni o Oahu, ma ka hora 12 o ke awakea o ia la.  Malalo iho e loaa no na waiwai e kuai ia aku ana:

            O kela aina e waiho la ma Nuanualoa, Kaupo, Mokupuni o Maui, a nona ka ili i hiki aku i ka 6 2-5 eka, a o ka aina hoi ia i hoakaka ia ma ka Palapala Sila Nui helu 6680, L. C. A. helu 10157 B. i hoopuka ia no Kakahu ka makuakane o ka mea nona ka aoao mua.

            M. J. McLane.

            Mea i hoolilo ia ai o ka Moraki.

No na mea i koe, e ninau ia J. M. Monsarrat. Loio ma ke Kanawai.

            Honolulu, Dek. 17, 1887.  2159-4@

 

MA KE KEENA O KA LUNAKAnawai K@apuni Apana Ekolu o ko Hawai Pae Aina.  Ma ka Waiwai o J. W. K@inapau, no Kohala Akau, Hawaii i make.

            Ua heluhelu ia a ua waihoia ka palapalaia noi o C. F. Hart, ka Lunahooponopono no ka waiwai o J. W. Kai@apau, no Kohala Akau, Hawaii, i make, e noi ana e hoaponoia kaua hoike hope, a e hooh@@ ia ka waiwai i koe i ka poe nona ia waiwai, a e hookuu aku i ia me kona mau hope ma ka oihana.  Nolaila, ua kauoha ia i na mea a pau i pili, o ka POAHA, oi ka la 5 o IANUARI, M. @. 1888, i ka hora 10 o kakahiaka, ma ka h@le hookolokolo ma Hilo, Hawaii, oia @ahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me na mea kue ke hoike ia.

            F. S. LYMAN,

            Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu. H. P. A.  Hilo, Hawaii, Novemaba 21, 1887.

            2157-3t

 

AHA KAAPUNNI APANA EHA, o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka hooponopono Waiwai.

                        Ma ka Waiwai o Waialeale (k) o Kapaa, Kauai, i make.  Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.

            No ka mea, ma ka la 30 o Okatoba, M. H. 1887, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala, i olelo ia, oia no ke Kauoha Hope Loa a Waialeale (k) i make aku la:  a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela Palapala Kauoha a e hoopuka hoi ka Palapala Luna Hooko no----------------------------ua waiho ia mai e Kaulokeahi (w).

            Nolaila, ua kauoha ia o ka POAHA, oia ka la 12 o IANUARI M. H. 1888, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Kapaa, ma Kauai, oia ka la me ka hora, e hooiaioia'i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana ia ka Palapala Luna Hooko.

            A ua kauoha hou ia, e hoolaha no ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i pai ia a i hoolahaia ma Honolulu.

            A ua kauoha hou ia, e hoopukaia na Palapala Kena no na hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hoolina o ka mea make, e hele mai a e kue i kela Palapala Kauoha i ka wa i oleloia.

            Kakauia ma Koloa, Kauai, ko Hawaii Pae Aina  Novemaba, 25, 1887.

            JACOB HARDY.

            Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.

            2157-3t

 

            AHA HOOKOLOKOLO Kaapuni Apana Eha o ko Hawai Pae Aina.  Ma ka Hooponopono Waiwai.

            Ma ka Waiwai o Puaa (k), o Moloaa, Kauai, i make.  Ma ke Keena, imua o ka Lunakanawai Kaapuni.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike o Puweuweu, Lunahooponopo o ka Waiwai o Puaa (k) no Moloaa, Kauai, i make, e noi ana e aponoia na hoolilo he $238.50, a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he $------------, a e noi ana e nana a  aponoia kela mau mea, a e kauohaia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

            Ua kauohaia, o ka POAHA, ka la 12 0 IANUARI, M. H. 1888, ma ka hora umi o kakahiaka, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena ma ka Hale Hookolokolo, ma Kapaa, Kauai, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, a me na Papa Hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i oleloia.  A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloko o ke KUOKOA he nupepa i pai a i hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pele mai ka la 3 o Dekemaba, 1887, a hiki i ka la 17 o ia malama laua i hui ia.

            Kakauia ma Koloa, Kauai, ko Hawai Pae Aina, i keia la 25 o Novemaba, M. H. 1887.

            JACOB HARDY.

            Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.

            2157-3t

 

            AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O Ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka hooponopono waiwai.  Ma ka hana o ka Waiwai o Lapana (k) o Waiau, Ewa, Oahu, i make kauoha ole.

            Ma ka waihoia ana mai o ka palapala noi a Melani (w), wahine a ka mea make, e hoike ana ua make kauoha ole o Lapana (k), ma ka 16 o Novemaba, 1887, a e noi ana, e hoopuka ia ka Palapala Hookoh@ Lunahooponopono Waiwai ia Cecil Brown, o Honolulu, Oahu.

            Ua kauohaia o ka POALUA, ka la 27 o DEKEMABA, 1887, ma ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i ko@oia no ka hoolohe ana i ua noi la, ma ka hale hookolokolo ma Aliiolani Hale, Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A e hoolahaia ia mea ma ka olelo Hawaii, i ekolu manawa maloko o ke KUOKOA, he nupepa puka hebedoma ma Honolulu.

            Kakauia ma Honolulu, Novemaba 30, 187.

            Na ka Aha :

            HENRY SMITH.

            Hope Kakau olelo.

            2157-3t

 

HOOLAHA HOU.

 

            AHA HOOKOLOKOLO Kaapuni Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina.  Ma ka Hooponopono Waiwai.

            Ma ka Waiwai o Kaaki (k), o Kealia, Kauai i make.  Ma ke Keena, imua o ka Lunakanawai Kaapuni.

            Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a me ka Papa Hoike o John Kakina.  Lunahooponopono o ka Waiwai o Kaaki (k), no Kealia, Kauai, i make, e noi ana e aponoia na hoo@ilo he $--------------, a e hoike ana o na mea i loaa mai iaia he $----------, a e noi ana e nana a apono ia kela mau mea, a e  kauoha ia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me @ mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano.

            Ua kauohaia, o ka POAHA< ka la 12 o IANUARI, M. H. 1888, ma ka hora umi kakahiaka, imua  oua Lunakanawai la, ma ke keena ma ka hale hookolokolo ma Kappa, Kauai, oia kahi a me ka manawa i koho ia @ ka hoolohe ana i ua noi la, a me na papa hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia.  A @ keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloko o ke KUOKOA he nupepa i pai ia a hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pule mai ka la 3 o Dekemaba, 1887, a hiki i ka 17 o @ malama laua i hui ia.

Kakauia ma Koloa, Kauai, ke Hawaii Pae Aina, i keia la 25 Novemba, M. H. 1887

            JACOB HARDY.

            Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.

            2157-3t

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

 

            MAMULI o kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o Keau (k) me Rev. H. Bingham, ma ka la 28 o Apelila, 1884, a i kakau kope ia ma ka Buke 89, aoao 130.  Nolaila, ke hoolaha aku nei ka mea moraki e hooko ana oia ia mana kuai, majuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o kela moraki, a ma ia hooko ana e kuai ia aku aha ma ke kudala akea, ma ka hale kudala o J. F. Morgan, ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI, la 12 o DEKEMABA, i ka hora 12 awakea, i na waiwai a pau i hoike ia ma ua moraki nei, e like me na hoakaka malalo iho;

            Keia mau apana aina e waiho la ma Hipawai, Manoa, Mokupuni o Oahu, a i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 2504, nona ka ili he 1.87 eka, a me kela apana aina ma Mahukona, Kohala, Hawaii, i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 6818, a nona ka ili he 22 eka me 1089 anana.

            REV. H. BINGHAM,

            Mea Moraki.

            No na mea i koe e ninau i W. R. Castle, Loio.  2155-4t

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

 

            MAMULI o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi Palapala Moraki @ hanaia mawaena o Wahikulani me Rev. H. Bingham, ma ka la 21 o Maraki, 1884, i kakau kope ia ma ka Buke 87, aoao 394.  Nolaila, ke hoolaha aku nei ka mea moraki e hooko ana oia ia mana kuai, mamuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o kela moraki, a ma ia hooko ana e kuai ia aku ana ma ke kudala akea, ma ka hale kudala o J. F. Morgan, ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI a 12 o DEKEMABA, 1887, i ka hora 12, awakea, i na waiwai a pau i hoike ia ma na moraki nei, e like me na hoakaka ana malalo iho

            Kela apana aina e waiho la ma Waiehu, Mokupuni o Maui, a i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 3218, a nona no hoi ka ili he 5.84 eka.  REV. H. BINGHAM,

            Mea Moraki,

            No na mea i koe e ninau ia W. R. Castle, Loio.

            2155-4t

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI ME KE KUAI.

 

            MAMULI o kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o Hoopii me Kaluaaha a me A. J. Cartwright, kahu malama waiwai, ma ka la 26 o Dekemaba, 1882, a i kakau kope ia ma ka Buke 99, aoao 137 me 138.  Nolaila, ke hoolaha aku nei ka mea moraki e hooko ana oia ia mana kuai, mamuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o kela moraki, a ma ia hooko ana e kuaiia aku ana ma ke kudala akea, ma ka hale kudala o J. F. Morgan, ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI, la 12 o DEKEMABA, 1887, i ka hora 12 awakea, i na waiwai a pau i hoike ia ma ua moraki nei, e like me na hoakaka ana malalo iho:

            Kela apana aina e waiho la ma Kumueli, Kamalo, Mokupuni o Molokai, a i hoikeia ma ka Palapala Sila Nui, Helu 2997, ma ka inoa o Kalua, a nona no hoi ka ili he 4.49 eka.

            A. J. CARTWRIGHT,

            Mea Moraki.

            No na mea i koe e ninau ia W. R. Castle, Loio

            2155-4t

 

HOOLAHA HOOKO MOKAKI ME KE KUAI.

 

            MAMULI o kekahi mana kuai i hoike ia maloko o kekahi Palapala Moraki i hanaia mawaena o Kapihi (w) me Bila Kohu nui a me A. J. Cartwright, mea malama waiwai, ma ka la 29 o Dekemaba, 1882, a i kakau kope ia ma ka Buke 77, aoao 196 me 197.  Nolaila, ke hoolaha aku nei ka mea moraki e hooko ana oia ia mana kuai, mamuli o ka uhaki ia ana o na kumu aelike o kela moraki, a ma ia hooko ana e kuai aku ana ma ke kudala akea, ma ka hale kudala o J. F. Morgan, ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI, la 12 o DEKEMABA, 1887, i ka hora 12 awakea, i na waiwai a pau i hoike ia ma ua moraki nei, e like me na hoakaka malalo iho:

            Kela mau apana aina e waiho la ma Manoa, Mokupuni o Oahu, a i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 136, ma ka inoa o Kunaia, nona ka ili he 2.14 eka, a me ka hapa o kela aina i hoike ia ma ka Palapala Sila Nui Helu 136, nona ka ili he 3 eka.

            A. J. Cartwright.

            Mea malama waiwai a mea Moraki.

            No na mea i koe e ninau ia W. R. Castle, Loio.

            2155-4t

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOKO KAUOHA.

 

            Ua hookohu ia ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooko Kauoha no ke Kauoha a Charles W. Clark o Honolulu, Mokupuni o Oahu i make.  Ke kauohaia aku nei ka poe a pau ina he mau koi ka lakou i ka mea i make, ma ke ano moraki a ano e ae paha, me na k@mu kupono, e waiho koke mai i ka lakou koi i ka mea nona ka inoa malalo iho iloko o na mahina eono mai keia la aku, a i ole, e h@ole ia no; a ke kauoha ia aku nei hoi ka poe i aie i ka mea i make e uku ae i ka mea nona ka inoa malao iho ma ke Keena o J. M. Monsarrat (Maunakea) Helu 27, Alanui Kalepa, Honolulu.

            ELENE P. CLARK.

            Lunahooponopono o ke Kauoha a Charles W. Clark.

            Honolulu, Oahu, Dekemaba 6, 1887.

            2158-4t

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

 

            O ka mea nona ka inoa malao iho, ua @  ponoia i Lunahooponopono Waiwai no J. Lalena (k), o Kalaupapa, Molokai, i make aku nei.  Nolaila, o ka poe a pau he mau koina ka lakou i ka waiwai o ka mea i make, e hoike koke mai i ka lakou mau bila aie kupono i hooiaio ia, a hala na mahina eono (6) mai keia la aku, e hoole mau loa ia aku no, o na poe a pau i aie i ka mea i make, e hookaa koke mai ia'u, ina he mau waiwai ko ka mea i make e paa ia nei e kahi poe, e hoihoi koke mai ia'u.

            J. KANAKAHELEWALE,

            Lunahooponopono Waiwai o J. Lalena i make.

            Kalaupapa, Molokai, Okatoba 31, A. D. 1887           2157-4t*