Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 29, 16 Iulai 1887 — Page 2
| This text was transcribed by: | Sheldon |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ma lalo o ke po’o ho’olaha “Ma ke Kauoha,” e 'ike iho ai ko mākou po’e heluhelu i ke kua haua a ke ali’i ka Moi no ke kumukānāwai i apo nō ia a kau inoa ia e ia ma ka lā 6 o Iulai nei 1887. Pēlā pū me nā ho’okohu 'ia 'ana o ka papa kuhina hou o ke aupuni, na Peresidena me nā lālā o ka Papa Ho’ona’auao, Papa Ola, a me ka Papa Ho’opa’e Limahana. Ke puka aku nei i kēia lā ma ke kauoha ke Kuhiha Kālai 'āina.
Ke ole e koho hewa, he kānakolu a 'oi a’e nā makahiki ka’a hope aku mai ke kū 'ana o ko Kamehameha III. Kumukānāwai a hiki i kēia wā. A hiki i kēia lā a mākou e puka aku nei, ka piha 'ana 'ia o nā lā he 'umikumaono o ke kū 'ana o ke Kumukānāwai o ke ali’i ka Mō’ī Kalakaua I, mai kona lā i apo no ia ai. 'O kā mākou wale nō o ka mahala a me ka ho’omaika’i aku ma nā hana e alaka’i ai i ka na’au ali’i ma ke ala pono 'i’o o ka maluhia, ke kū’oko’a o ke aupuni, a me ke kūpa’a o ka noho ali’i.
'O nā hana 'ano nui a mākou i 'ike a i lohe iho nei i waena o ka 'aha kuhina hou, 'o ia ko lākou hō’ole 'ana i ke kākau inoa 'ana ma lalo o nā hona 'ai’ē aupuni me ko Enelani mau hui piepiele dala: kāhea ana i ka po’e he mau koina ko lākou i ke aupuni, a me ka ho’ā’o mua loa ana e ho’ēmi iho i kekahi mau @ho’o’i’ilo dala nui me ka maopopo pono 'ole aku o kahi pōmaika’i loa’a mai. Ua hō’ike mākou ma ka pule i hala he hana ko’iko’i aku ana kā kēia aha kāhina hou, 'o ia ko lākou waele @mua 'ana i nā hihipe’a o ke alahele holomua, a me nā kīna’una’u nāna i ho’oku’i i ka loa’a nui ana mai o nā pōmaika’i a ka lehulehu i kani’uhū mau ai. Ma ko l ākou no’ono’o 'ana paha o kēia ka hana ma’a, a laila ke’ehi pono i ke kahua o ka hana. A he mea 'o ia’i’o ia i maopopo iā kākou a pau waele mua ka mahina ai a laila kanu aku. Ho’okahi hana aku i koe o ke kali a hua mai. Pēlā ko kākou 'i’ini mai o a’o, e ho’oala 'ia ka hana a e ho’ohui mai.
Ma muli o nā hana i lawelawe koke 'ia iho nei e ko Hawai’i nei, a pua’i akula ma nā pae moku o kākou ma nā waha, nā leta, a me nā nūpepa , ua ala maila i waena o lākou na no’ono’o i 'ike 'ole 'elua, e 'āpono ana kekahi a e hoa hewa ana ho’i kekahi. No mākou iho a ma ke ano ho’i he kūlana kū’oko’a, ua 'āpono mākou ma nā mea kū i ka pono, a e 'āhewa ho’i nā mea kū i ka hewa. E maopopo ana no ia kākoua a pau ma ke ano nui, a 'o ka hapanui nō paha, ke kumu o ke ala 'ana mai o kēia mau no’ono’o like 'ole; akā, i mea e ho’i kēia ai ke kaona a me nā kāhoaka 'o ia mau helehelena e kia’i i ka manawa, e nānā i nā ouli e hō’ulu’ulu i nā mea a pau e loa’a ana ma ke ala o ka no’ono’o. A no ka wā pono e ka’ana, ho’okaulike, kāla’i, a ho’oka’awale pono. Malia, aia i waena 'o ia mau mea he kumu ho’ona’auao kūpono.
No Ka Hikina
He wā 'ano emi pū mai nei kēia o ko Europa kūlana poluluhi o ke kāua, a ke ne’e a’ela ka uwahi 'o ia mau hana ma luna o Aigupita. 'O nā nūnē mua no ka 'ānehenehe kāua i lohe mua 'ia mai, ke emi pū wale la nō me ke ano na’e e 'uhi’uhi wale ana. 'O nā mana nui nāna i hō’ala’ala mua i nā mea kāua, eia lākou ke pīkokoi nei ma luna o Aigupita e 'ā’ume’ume ai, e huki ana kēlā a me kēia i kona mana iho, a he mau ho’ohana 'ana ho’i ia ma kekahi ano o ka ho’okō 'ia o nā mana’o lili a enemi kekahi i kekahi.
'O ke kūpāpā nui ana o kēia mau mana aupuni ma luna o kēlā 'āina me he pauku 'iwi la, 'a’ole wale nō ma ke ala o nā manao lili, akā, ma ke ala pū kekahi o ka noho mana, ho’ākea mana, 'ālunu 'āina, ma ke koho wale ia, a i 'ole ia ma ke ala o ka noho mana like ana ma ia wahi. He mau paio leo hahana na’e ke kūka’i la, me ka nele 'ole na’e i nā ukali 'ana o nā lako kāua. Ke 'ole e ku’ikahi like he kawa no ka hopena.
Ka Haku Nelekona
Ma ka lokomaika’i o Thomas P. Spencer (Kamaki Poka), ua ha’awi manawale’a mua mai 'o ia iā mākoua i ka Buke Mo’olelo hou o ka Haku Neleko na, ka mea nāna i kau kānāwai na 'ale o ka moana a me nā mo’olelo pāku’i e a’e ma ua buke la i ho’olaha nui 'ia iho nei.
He mau mo’olelo nani maoli kēia ma ko mākou heluhelu 'ana, a ua mana’olana pū no ho’i’a’ole e nele ana ka pōmaika’i o ka po’e a pau e heluhelu ana i kēia buke. A ua loa’a hou he mahalo nui ia no Kamaki Poka, ka lawe hou ana i ke kahua hana o ke pai buke no ke kolu o ka manawa, a ho’olaha aku i waeno o Hawai’i make’e i nā hana holomua.
Ua lohe mahu’i wale nō paha kekahi po’e o kākou nei i ka ma’olelo o kekahi kipu aupuni i hana 'ia ma waena o kekahi mau hoa o ka Hale Aha’olelo Senate o Amerika. He mau hoa kēia i komo hahana i nā kūka’i olelo ikaika no kekahi kumuhana 'ano nui a hiki i kou lāua ho’oholo 'ana e kaupalena ia mau ko @koia olelo i uluhia 'ia e ka inaina me ka waha o ka pū. A 'o ka hopena 'o ia ho’okō ana, ua pakele nā ola mai ka make a’e a ka pū, a lilo lāua i mau hoa aloha pilipa’a. Ma kēia buke e 'ike 'ia ai ka lāua hana mua a me ka mo’olelo piha.
A 'oia’i, eia ma Hawai’i nei ka 'oihana koa, ua unuhi 'ia a pa’i 'ia ka pana kuhikuhi o ke kūlana 'oihana koa a Generala Wolseley o Enelani, ke koa kaulana o kēia 'au nāna i 'ulupā na koa kipi o ke kaula El Mahdi ma Aigupita, a i 'ike 'ia ka mo’olelo o ia kāua weliweli 'ana ma nā nūpepa o kākou he 'elua paha makahiki i hala a’e nei.
Na kuhikuhi o ka ho’oikaika kino 'ana, he mea maika’i nō ia i ko kākou mau opio Hawai’i, 'o ia ho’i ka po’e i ho’āikāne i ko lākou mau lima ma luna o ka ilikalapu, a 'o ka pā mua o ka hoa pāonioni ka 'ailolo 'ana. He palepale 'ia kākou ma ka olelo 'ana i kēia wā, a he 'oko’a ho’i mai nā hana ha’iha’i me ka lua o ke 'au kahiko.
Eia hou he mo’olelo kaulana loa 'o ia ka ha’i'olelo kaulana loa a ke po’oko’i Hon. Daniela Weba i loko o ka Aha’olelo Senate o Amerika, a i kapa 'ia “ka ho’ouka kāua a nā Loea Kilo Aupuni o ka Honua.” He Kenela i kapa 'ia ka pukuniahi o ka Henia kona hoa paio, a na kēia Daniela Weba na olelo kaulana loa i loko o kāna ha’i’olelo no ke Kuekoa o Amerika. E 'ike 'ia nō ke lawe i kēia buke.
Ka mo’olelo o ka Poka mua o ke kekala kauā a me ke kanaka lawe kauoha au moana, he nani 'oko’a ia. Pēla me ka mo’olelo o ka wahine opio o ke kauā, a me kekahi kī puka hale kupanaha loa, i kapa 'ia ke “Kī o ka make,” he mau mo’olelo maika’i a ho’ohananea loa 'ia.
'O nā hoa heluhelu a pau o ka mo’olelo o ka Haku Nelekona i ho’opuka 'ia ma kēia pepa, e loa’a hou ana nō iā oukou he mau mea 'oi a’e i loko o kēia buke o ua kae’ae’a ala o ka moana ale kawahawaha i ho’opuka mua 'ole 'ia. Ua lawe mai kona mea unuhi i ke kahua ho’oponopono, ho’ololi a ho’opololei hou ana i ka mo’olelo i moekahi ai ma ke ala pololei. No laila, ke kono nei mākou i nā makamaka a pau e lawe nui a’e i kēia buke hou. E ho’ouna 'āwīwī a’e i nā kauoha. Eia ke puka aku nei i kēia lā.
Holo Ke Kipikona
Ua mālama 'ia ma ke ahiahi Pō’akahi nei he wahi ho’oponopono aupuni kūikawā no nā lawehala a ke aupuni Kipikona me Kīkaha, a ua ho’oku’u 'ia lāua; ma ko ka Loio Kuhina no’ono’o 'ana he 'u’uku loa ke kahua e pa’a ai ke hihia, pēlā i ho’opau 'ia ai ka ho’opi’i no kēia wā. A hemo maila ma ia lā mai ka pa’a 'ana ma Kawa.
Ma ka Pō’alua a’e, e holo ana ka moku kalepa J. D. Spreckels ma ia lā. Me ka maopopo 'ole i ka hapanui, ua kau akula ke Kipikona ma kona 'oneki a holo akula. I loko nei no pau mua nā pe’a o ka moku i ke kau i luna, mākaukau nā mea a pau, a he kaula ho’okahi wale nōke ho’opa’a 'ia 'ana mai ka moku a ka uwapo. A ia Kipikona no a kau i luna, 'o ka hemo a’ela no 'ia o ka moku a wehe maila i kona aloha ma papale i nā wahi kauna kānaka e kū aku ana.
Ma ka 'auina lā, lohea a’ela, ua holo o Kipikona ma luna o ka moku no Kapalakiko; he mahuka aku a mahuka mai nā olelo nui o ia wā. Akā na’e, me he hā’awi nui la kā i ku’u 'ia iho mai ke kino mai o kekahi po’e i ka hanu mālie 'ana iho a puana a’ela: “Ahāhā, pau akula ia pilikia.”
“E ho’i hou mai ana anei 'o ia?” 'o ia ka nīnau i waena o kekahi po’e. Hala akula o Kipikona, waiho ihola ma hope nei kona hihia uhaki a e like @mare me Mr.s Flora St. Clair Howard. 'O ke kau kēia i mana’o 'ia e ho’oponopono i mua o ka Aha Ki’eki’e, ua ho’opane’e hou ia na’e a ke kau o Okatoba. E holo hō’olu’olu ana 'o ia a ho’i ma ii Hawai’i nei i loko 'elua mahina, wahi a ka nūpepa Advertiser.
Na Hoa Aloha 'Elua
'Elua mau kānaka negero i kapa 'ia o Balo kekahi, a 'o Dalina kekahi; he kahunapule kekahi a he ali’i koa kekahi. I ke au kauā o ka ho’oka’awa kuapa’a ma Amerika, hele 'o Dalina i ke kauā ma ka 'ao’ao pale i kēia mau hana 'ino wale, 'o ia ho’i ka negero ali’i koa; noho ho’i 'o Balo i ka home e pule i i ke Akua no ke pale 'ana i kēia pilikia ma luna o nā negero. He mau hoa aloha pili pa’a loa lāua.
A pau ke kāua 'ana, lanakila ka 'ao’ao pale i nā 'enemi, a laila hui hou nā hoa aloha negero ma ka home me ka hau’oli nui. Nīnau aku na’e 'o Dalina iā Balo; he aha kāu hana nui o ka noho 'ana i ka home me ka hele 'ole e pale i nā 'enemi e ho’opilikia mai nei i ko kākou mau 'ohana?
Pane akula 'o Balo; he pule ho’omau ka’u hana nui i ka home nei i ke Akua e ho’opakele iā kākou. A he aha ho’i kāu hana nui o ka hele 'ana me ka po’e koa?
I hele au e kaua i ka 'enemi i pakele kākou wahi a Dalina, a 'o ko’u kūlana i kēia wā, he alaka’i koa au e paio ana no ka pono.
No laila e kapa 'ia kou inoa 'o “Kaua-i-ke-kaua maika’i Dalina.” No ka mea, he koa a he alaka’i nui 'oe no ka pono wahi a Balo ke kahunapule. A inā pēlā, wahi a Dalina 'o “Pule-ho’okī 'ole-Balo” kou inoa, no ka mea, he uwalo kau no ko kākou pono, wahi a Dalina ke alaka’i koa. Hau’oli loa lāua i kēia mau inoa hou – Y.C.
Ka 'ike o ka Lio Kaua
I waena o kekahi ho’ouka kaua hahana o nā koa o Amerika me ko ka Hema mau koa no ka ho’okauwa kuapa’a 'ana i nā nika, aia kekahi koa i moku nā pepeiao ma muli o ke koli 'ia 'ana e ka pahikaua. 'O kēia kanaka koa pō’ino 'o ia no kekahi alaka’i o ka pualikoa lio, a 'oia’i nā pualikoa lio i hui a i kahi ho’okahi, ua kaua ihola a loa’a kēia pō’ino iā ia.
I loko o ia wā kupiliki’i, pa’a a’ela kona mau puka pepeiao i nā hakuhaku kok, a hiki 'ole iā ia ka lohe i nā kauoha a pau e hā’awi 'ia mai ana ma ka ole, a o kona no’ono’o ho’okahi ia wā, e ho’omau i ke kaua 'ana a hiki ka hopena. E mo 'ole pa’e maila ka leo kāhea o ka ole i nā koa o kona 'ao’ao e ha’alele koke i ke kahua a holo aku ma kahi he mau heneri 'ana’ana ka mamao ma ka 'akau o ke kahua e mokomoko nei, a ho’opa’a hou ana i nā laina kuea me ke kupa’a 'ana e pale i nā 'enemi.
'A’ole i maopopo iā ia he aha lā ke kauoha i hā’awi 'ia, akā, ua lohe ka lio a huli 'ino a’ela ua lio nei a holo akula e like me ke kauoha. Pa’e hou no ka leo kāhea e kū, a kū pū ihola me kona lio. 'A’ole āna mea e hana ai no kona lio a me kona mau koa e noho alaka’i ana, akā, akā, e like me nā kauoha a pau e pa’e mai ana, a me ka hana pū 'ana o kona lio, pēlā ihola e maopopo ai iā ia, he kū kā kēia, a he holo kēia, a he laina kuea kēia a pēlā aku. No laila mai ka 'ike o kēia lio ā 'ike 'o ia, a mai iā ia aku ā i nā koa ma lalo ona.
Ua hō’ike nui ia no ho’i, 'a’ole wale nō ma ka leo kāhea 'o ka ole e maopopo ai nā lio kaua i kēl ā a me kēia kauoha, akā, ma muli kekahi o ko lākou nānā 'ana i ka ha’e alaka’i ma ke po’o o ka huaka’i koa. I ka wā e hui ai nā koa lio o kēlā a me kēia 'ao’ao a ho’ouka 'ia ke kaua, aia mau nā maka o nā lio ma ka ha’e alaka’i a me ka 'enemi e ho’okokoke mai ana. Ma ko lākou 'ike 'ana i ka ha’e e hau’oli ai lākou, a inā e nalowale, e lio auane’i ko lākou mau helehelena me ka huli hele 'ana i kahi o ka ha’e e kau hou 'ia a’e ana. Ua olelo 'ia no ho’i, he hapa iho no ka 'ike a me ka lohe o ke kanaka koa me kekahi mau mea ma mua o ka lio i a’o 'ia i ke kaua.
No Kalawao
Julai 4 , hora 2 . Ho’omaka nā hana 1 – heihei kūkini nō 4 keiki li’ili’i, no ka pahu pokole, eo iā Keoki.
2 – heihei lio nō 3 lio, he ½ mile ke ana puni, holomua eo i ke keiki Kaua’i, uku makana, $.50 (holo 'elua) 1 50 eo nō i ke Kaua’i, (holo 'ekolu) 'elua lio, eo i ka puakea.
3 - he wahi kanaka kaena i kona ikaika i ua lā nei nō, ua inuka 'ia ka lehelehe e kekahi kanaka, e aho 'ia he 'oki loa ka noho mālie.
4 – Pakele ke ola o kekahi mau keiki li’ili’i ai waiū e hi’i 'ia ana e kekahi mau wāhine, 'o kēia lie he lio hou nō, no kekahi keiki piko pau i ka 'iole 'o ia o Dilahuka.
5 – heihei wa’a, 'elua wa’a i poholo; ho’okahi wa’a i pāka, 'o kēia ihola nā mea i mālama 'ia ma Kalaupapa.
Pau ko’u 'ike 'ana no ia mau mea, huli ho’i au no ko’u home, hiki ma ko’u wahi kani ka pele o ka hora 5 o ke ahiahi, komo i ka halepule, ho’omaka ka pule 'ana, komo ana kekahi keiki o loba, kona inoa, hele aku nei ua keiki nei a kama’ilio, i ko mākou makua 'o ia 'o Rev. Damiano e noho ana 'o ia ma kahi kokoe i ke kahua kauhu, i kona lohe 'ana huli 'ino a’ela 'o ia a holo akula i waho, i kona hiki’ana aku ma kahi o ka poino 'ike akula 'o ia iā Livai (k) e waiho e make mai ana, hāpai 'o ia iā Livai me ke kāhea 'ana me ka leo nui, kapu ka heihei lio ua make 'o Livai. Hāpai 'o ia iā Livai a ma loko o kona hale kahi e waiho nei 'a’ole i pala pū kona @kioe, akā ua nāwaliwali kona kino a puni i ka 'eha, e ola ana paha 'a’ole paha, akā, he hanu maika’i nō.
'O ke kumu o kēia poino i ho’oku’i 'ia me kekahi kaikamahine me Ms. Kane kona inoa, 'o kēia Livai e ho’i aku ana 'o ia ma luna o kona wahi lio no kona wahi, e holo mai ana kēlā kaikamahine me ka ikaika ku’upau o kona lio o ka wā no ia i ho’ohuki ai, 'a’ole nō i pilikia ke ola o ke kaikamahine.
Ko’u lohe mai ua kohi nō ua kaikamahine la i ka lio, 'a’ole na’e he pa’a, iā 'oukou e nā kaikamāhine mai ho’ā’o e like me kēia ka holo na’aupo. --- B. M. Mokulehua
Laupahoehoe – ma ka lā Sabati, Iulai 3, ua hemo aku he koe mai kekahi wahi keiki 'u’uku aku, nona paha ka loa he 5 iniha. A 'o ka 'eha ihola kēia o ka hemo 'aui o ke koe mai iā ia aku.
Ka Mo’olelo Kahiki o Enelani.
Unukila no ka nūpepa Kū’oko’a.
Mokuna XII
Enelani Mahalo o Heneri II
I ihola ke ali’i Heneri i loko ona: “ E hāpai au iā ia i po’o nō nā kahuna o ka 'oihana la’a, i mea kōkua no’u ma ka’u mau hana e pili ana iā 'oihana, me nā hana pū a’e e ake ai e laweiawe. 'A’ole au i kanaloa nona, inā ia he kanaka 'ihi’ihi, puni koko, aloha ā aloha 'ole, a ho’oki’eki’e paha. Na’u auane’i e kaupalena i kona mau mana’o a pau ke ho’ā’o e papahi iho ma luna o ko’u.” Kēia kāna mau olelo a ho’okohu akula iā ia i Akibahopa.
Ha’aheo hou a’ela 'o Gilebata no kēia kūlana ki’eki’e ma kea lo ali’i o Heneri, a he mea hō’oi loa a’e ia i kona hanohano. He hanohano mua kona no ka waiwai, ke gula, ked ala a me nā waiwai e a’e, akā, 'o kēia kūlana hou i waena o ko Enelani ho’oponopono aupuni 'ana, ka mea nāna e hō’ike’ike a’e iā ia i mua o ke a’o a no ia hanohano ke Gilabata i ho’ohuli ai i kona mana’o e hana me kona ikaika a pau.
@Malia na’e paha aia nō he mea hūnā i loko o Gilebata no ke ali’i a pēlā pū paha me ke ali’i. He mea ma’a ia na’e i waena o nā 'li’i, na keiki ali’i a me kekahi mau kānaka ko’iko’i e iho 'o ka 'āina, ka ho’ā’o 'ana i ke ano a me ke kūlana hana o kā lākou mea i hilina’i ai me nā punahele. Ua lawe a’e na’e 'o Gilebata i ka 'oihana me kona lima a lawelawe ihola me ka ho’ā’o pū 'ana e ho’opa’a 'ia ma ko Enelani mo’olelo ho’oponopono aupuni, kāna mau hana 'ana a pau i pili i ka 'oihana no kona hanohano. Malia o kona hanohano ke oi 'ana a 'o ko ke ali’i paha.
'O kāna hana mua i mana’o ai 'o ia ke 'ānu’u mua o ka 'ihi’ihi a me ka hemolele i pili i kāna 'oihana, 'o ia kona ho’opau 'ana i kona mau pa’alalo a pau, ai 'o ia i nā mea 'ai pa’akikī, inu i nā wai 'awa’awa 'a’ahu i nā lole 'ili lepo pelapela, ('oia’i he hō’ailona ia o ka hemolele loa ke ho’opelapela,) lulu i ka lepo ma ke po’o, holoi i nā wāwae o 13 po’e kānaka 'ilihune a he nana’ina pelapela loa maoli kona me ka ho’owahawaha 'ia. 'A’ole 'oi aku ke pāha’oha’o o nā kānaka a pau i 'ike i kēlā huaka’i e lele ana i Farani ma mua o kēia mau hana hou 'ana, a ua lilo i mea kama’ilio nui ia nona ma kēia 'oihana hou 'ana, ma mua a’e o kekahi mau 'oihana 'ana i lawelawe ai ma mua.
Lilo a’ela na’e kēia mau wawa kama’ilio nui ia o ka Akibihopa hou i mea inaina loa no ke ali’i Heneri, no ka mea he mau hana ho’okaulana 'ana 'ia iā ia, a 'o kāna (ke ali’i) mau hana wale nō kāna i mana’o ai e ho’okaulana ia, 'oia’i ua ho’onoho 'o ia i kēlā punahele 'ana ma ka 'oihana la’a i mea kōkua i kāna mau hana a pau, me ka ho’okaulana iā ia, 'a’ole ho’i nō ua punahele la.
Ua noke akula na’e ua Akibihopa la i ke ko’i i kekahi mau waiwai like’ole o nā 'li’i o ka 'āina a ho’omana ihola no ka bihopa; 'a’ole ia lākou wale, akā i ke ali’i Heneri pū kekahi. Ko;i akula 'o ia i ke kakela a me ke kūlana kauhale 'o Rochester e hā’awi mai no ka 'oihana kahuna bihopa, me ka hō’ike pū aku 'a’ole loa he mana e a’e ma luna ona nāna e ho;okohu i mau kahuna hou, akā 'o ia wale iho nō a puni 'o Enelani ma kona kūlana he po’o no ka 'oihana.
Ua ho’oko io ka Akibihopa i kona mana ma luna o ka 'oihana, ho’opau akula 'o ia i kekahi kanaka i ho’okohu 'ia e ke ali’i ma lalo o ia 'oihana, a no ia mea i huhu loa ai ke ali’i a kauoha akula i ka Akibihopa e ho’okī koke i kēia mana ho’opau ona, akā pane mai ka Akibihopa me nā hua olelo mana ma luna o ka ke ali’i.
Nui loa ke kue’e ma waena o lāua a ua ho’omau 'ia aku pēlā. Aia ho;i kekahi kahuna i lawelawe i kekahi karaima pepehi kanaka kauoha a’ela ke ali’i @iaweia mai 'o ia a ho’okolokolo i mua o ka 'aha kānāwai e like me ka lawelawe 'ia 'ana o nā lawehana pepehi kanaka. No kēia kauoha ua ho’ole ia e ka Akibihopa, a lawe a’ela 'o ia ka lawehala a ho’opa’a ma kahi ho’opa’aha’o o nā bihopa.
Hō’ako’ako’a a’ela ke ali’i i kekahi anaina kuka a ua hō’ike 'ia kona mana’o i waena o ia anaina, 'o ia ho’i ka hā’awi 'ana mai i nā kahuna bihopa a pau i lawelawe i kekahi hihia ma lalo o nā ho’oponopono 'ana a ke kānāwai o ka 'āina, ke kū ka hewa i mua o ka 'aha ho’okolokolo o nā bihopa, 'oia’i he aha ho’okolokolo a he wahi ho’opa’a 'oko’a no ko nā bihopa. Ua waiho 'ia aku kēia mau olelo a ke ali’i i mua o ka Akibihopa, a ua ho’ole 'ia mai me nā pane 'o’olea. Ma kēia ho’ole hou 'ana, ua hō’oi loa a’e ka huhu o ke ali’i.
Komo akula ka hopohopo i loko o kekahi mau kahuna bihopa a kona akula i ka Akibihopa e a’e aku i nā mana’o o ke ali’i ma ko lākou mana’o 'ana he pono ia. 'Apono koke mai ka Akibihopa i kēia a ho’ouna a akula i kekahi palapala a’e i ke ali’i. Na ia palapala i ho’oma’alili hapa mai i ka huhu o ke ali’i me ke kānalua 'iki nō na’e no ka 'oiai’o loa o nā mea i hō’ike 'ia ma ka palapala. No laila kāhea a’ela 'o ia he ahakuka o nā bihopa a pau e 'āko’ako’a ma kekahi hale, aia na’e ma loko o kekahi ke’ena pili kokoke i ke ke’ena halawai he puali naita i ho’omākaukau 'ia me nā lako kaua no ka hana a ke ali’i e kauoha ai me ka 'āwīwī, a ua malū loa kēia hana 'ia 'ana. Hiki i ka manawa 'āko’ako’a mai nā bihopa a pau. Lawe 'ia mai he kānāwai hou no nā ho’oponopono aupuni 'ana i mua o ka Akibihopa, a hō’oia aku maialo wale nō o nā kuhikuhi 'ana a ua kānāwai hou la e lawelawe 'ia ai nā hana pili aupuni a pau.
Ho’ole hou ka Akibihopa me ka pa’akikī loa; kū mai nā bihopa a pau me ka maka’u a kukuli uē ka uwe pū 'ana i mua ona, e a’e aku i ka ke ali’i; pa’a loa na’e kona mana’o haole, a ia wā wehe hamama 'ia a’ela nā pani puka o kekahi ke’ena a oili maila nā naita i hō’ako’ako’a’ia a ho’oweliweli akula i ka Akibihopa. Ma muli o ia hana 'ana, ua hō’oiai’o koke ka Akibihopa i nā kauoha a ke ali’i kau inoa 'o ia i ke kānāwai hou, a kapa 'ia ihola ia kānāwai ke “Kumukānāwai 'o Claredon.” ('A’ole i pau.)
Ke Komolima Emerala Nani.
He wahi mo’olelo ho’opāha’oha’o loa
E hō’ike ana kekahi keiki opio @kēlā moku i kekahi mo’olelo pili nona penei: He wahi kapena –boe au no ka moku Caledoni he 'ukuli’i no ho’i au ia wā, a ua kapa mai ko’u mau hoa holo kai ia’u 'o 'Iole. Ma kekahi kalepa, aia kekahi ohua hanohano me kāna kaikamahine u’i loa. I nā kakahiaka a pau, lawe au i pā wai holoi lima nona; kakali au a pau kona lima i ka holoi alai’a lawe hou i ke pā wai. HE komolimapoha kū Emerala nani loa ko kēia kaikamahine, a nalo wale ihola na’e i kekahi kakahiaka i ā ia i weheai e holoi i kona lima. Ha’oha’o loa ia a kuhi ke kapena ia’u. ho’ole pa’a au me ka ho’ohiki pū aku 'a’ole au i lawe a huna i ke komo lima Emerala. Ho’oweliweli 'o ia ia’u a ma kekahi lā, kauoha 'o ia i ke kamana o ka moku e ho’opa’a ia’u ma ke ki’a me nā kaula. 'O kēia kamana ke kanaka pilikua ho’okahi o luna.
Hora 11 ia o ke kakahiaka aia au e kū ana ma ke ki’a waena me nā kaula i hauhoa’ia ā pa’a. Ma mua aku na’e, 'a’ole au i weliweli 'iki no nā ho’oweliweli a ke kapena, no ka mea ua pono loa au; i kēlā wā ho’i weliweli loa 'ia au a 'ane’ane make me he lā aia ko’u maka 'akau ma ka pepeiao kahi i kau 'ai. Ua puni au i nā ohua e nānā mai ana, ko’u mau hoa alo kai, a me ke kaikamahine nona ke komolima nalo wale. Kū mai ke kapena a pane mai ia’u, “E 'Iole, ho’okahi au pane 'ana i ko’e, a e ha’i mai i ka 'oiai’o; auhea kēlā komo? A i 'ole e hili 'ia nō 'oe a kiola aku i loko o ke kai.” Ho’ole loa au, a pane aku iā ia me ka ha’alulu, inā e kiola 'ia au i loko o ke kai ā make, 'a’ole loa’a hou aku kekahi 'oiai’o mai ia’u aku. Huhu loa ke kapena a kauoha i ke kamana e hili ia’u.
I ka pau 'ana o nā kaula i hili 'ia ai au maule ihola au ma laila; aia ho’i ke kuke o ka moku e ho’omākaukau ana i nā mea 'ai o ka paina 'awakea, holo mail 'o ia me ke komolima Emerala ma kona lima a hō’ike a’ela ua loa’a iā ia. A he aha kou mana’o no’u i kēlā wā i loa’a ke komo e ka mea heluhelu?
Auwe! I ku’u pohala 'ana a’e, aia au ma luna o ka moe o ke kaikamahine nona ke komolima nalowale kahi i moe ai, a e moe ana 'o ia ma ku’u 'ao’ao me nā waimaka e kiheahea ana ma kona mau papalina. A pehea hou kou mana’o i ke kumu i loa’a ai kēlā koino i ke kuke, e ka mea heluhelu.
Auwe! Ua loa’a iā ia i loko o ka opu o kekahi moa wahine momona ana i pepehi ai i mea 'ai no ka paina 'awakea. A pehea hou kou no’ono’o i ke kumu i loa’a ai ke komo i loko o ka moa wahine momona, e ka mea heluhelu?
Auwe! Ka i noho ho’i i wehe ua kaikamahine la i ke komo iā ia i holoi ai i kona lima, a haule ua komo la i loko o ke kini mea 'ai a ka moa. A kuhi ka moa he mea 'ai kēia, ale 'ia i loko.
'Ae, ua maopopo paha iā 'oe, 'ea; no laila, lilo kēlā kaikamahine i wahine aloha loa ia’u a maie māua. Ma mua a’e na’e o ko māua @mare 'ana pane aku au iā ia; 'A’ole ou hilahila i kou mare ia’u no ka mea ua kapa 'ia mai au 'o 'Iole? Pane mai na’e kēlā: 'A’ole, no ka mea, 'o Popoki no ho’i ko’u inoa. A ia lāua e nānea ana ma kahi moe i ka pō, luli ikaika a’ela ka moku a puohu a’ela ke kapena-boe mai kona moe 'ana, eia kā he moe’uhane wale nō kēia.
Ua ho’opāne’e mākou i ka ho’opuka aku i ka Helu 7 'o “Ka Ekelisia o ka Haku ma Hawai’i nei,” a kēia pule a’e.
No Hakalau – Ma ka Pō’aono, 'Iulai 2, ua motia akula 'o Mr. Naihepahe’e me Mr.s Wa’ahia ma kapa kahakai i ka lawai’a 'oiai lāua e lawai’a ana, me ka loa’a nō o nā i’a iā lāua nei, ua loa’a ia ihola 'o Mr. Wa’ahia i ka poino, 'o ia ho’i ka lolo ano e ana o kekahi o kona mau lima. No kēia pilikia, ki’i aku nei kona koko’olua e kōkua iā ia; a i ko lāua hiki 'ana i kauhale, ua 'oi loa akula ka 'eha ma mua o ka wā i loa’a mua ai. A me ka lā Sabati a’e, 'Iulai 3, ua ha’alele maila 'o ia i kēia a’o mālamalama, a ho’i akula i ka 'opu anuanu o ka honua, me ka ha’alele pū 'ana iho he 'ohana e noho @ aku nona – W. L. K.
“Kanikau no David”
1. Kani kau he aloha, Kēia no Kewiki. Ku’u lei poki’i. Ua hala iho nei.
Cho. – Auwe! Aloha 'ino. Kou aloha i hiki mai. E lei ana nō au. I kou hoa aloha pumehana.
2. Ku’u poki’i mai ka Home. Ho’onui 'ike 'o Hale’iwa. 'O ia wahi a kākou. I noho mākua 'ole ai.
3. Ku’u Poki’i mai ka makani. 'āpa’apa’a o Kohala. 'O ia wahi malihini. A kāua i pili ai.
4. Ku’u Po’oki’i mai ke kai. Hawanawana 'o Kawaiha’e. 'O ia wahi a kāua. E hele ai i ka lā.
5. Ke noho nei au. Me ka @ me ka minamina. I kou wehe 'ana mai. I ka pili a kāua.
6. Ke uwe helu nei. 'O mama iā 'oe. Auwe ku’u keiki. Hoa hele o ke ala nui.
Tuned and composed by Mrs. Clarissa Davis
Ma Ke Kauha
He Kuahaua.
Kalakaua, Mō’ī o ko Hawai’i pa’e ' āina:
I nā maka’āinaoa me nā kupa a pau o ke Aupuni Hawai’i me ka mahalo:
E 'ike 'ia ua hana au, ma kēia lā 6 o 'Iulai A.D. 1887, a ho’opau loa i ke Kumukānāwai i 'aponoia e ka Mō’ī Kamehameha V., ma ka lā 20 o Augate, 1865, a ke hō’oki loa nei ma muli o ke a’o a kuhikuhi ana a ko’u aha Kuhina; a i kulike ai me ia kuhikuhi ana, ua kāu inoa, hō’apono ho’olaha aku Au he Kumukānāwai hou no nā ho’oponopono 'ana i 'ike 'ia m laila, a 'o ia ke Kumukānāwai e kukala 'ia aku nei i kēia lā, e mana piha nō 'ia mai kēia wā a ma kēia mua aku, e like me nā kānāwai kumu o kēia 'āina.
Ma kēia e ho’omaopopo nā kānaka a pau a e ho’omalū iā lākou iho i kulike me ia.
Hana 'ia ma ka Hale Ali’i 'Iolani ma Honolulu i ka lā 7 o 'Iulai, A.D. 1887 – Kalakaua Rex.
Na ka moi, L.A. Thurston – Kuhina kalai’aina 2137
UA 'olu’olu i ke ali’i ka Mō’ī ka ho’okohu 'ana i nā keonimana ma lalo iho mau hoa no ka Papa Ho’ona’auao: Hon. C.R. Bishop, Peresidena; Hon. W.D. Alexander, Hon. Widemann, Ka mea hanohano W.L. Green. Haleali. 'Iolani, 'Iulai 7, 1887. 2137 – 3t
UA 'olu’olu i ke ali’i ka Mō’ī ka ho’okohu 'ana i nā keonimana ma lalo iho mau hoa no ka Papa Ho’opa’e Limahana: Hon. J.S. Walker, Hon. J.A. Cummins, Hon. S.G. Wilder, Hon. A.S. Cleghorn, hale ali’i 'Iolani 'Iulai 7, 1887. 2137 – 3t
UA 'olu’olu i ke ali’i ka Mō’ī ka ho’okohu 'ana i nā keonimana ma lalo iho mau hoa no ka Papa Ola: Dr. G. Drosseau, Peresidena, Hon. A.S. Cleghorn, Ka mea mahaloia W.L.Green, Hon. S.G. Wilder, haleali’i 'Iolani, 'Iiulai 7, 1887. – 2137 – 3t
Ua ho’okohu 'ia 'o Henery F. Hebbard i Luna Alanui no ka Apana o kona, mokupuni 'o 'o’ahu, ma kahi o J. Alapai i waiho mai. – L.A. Thurston Kuhina Kalai’aina. Ke’ena kalai’aina, 'iulai 15 1887. 2137 3ts
Aha ho’okolokolo ka’apuni apana 'eha o ko Hawai’i pa’e 'āina, ma ka ho’oponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai ELEKUNA (k), no Hanapepe, Kaui, i make Kauoha 'ole. I mua o ka lunakānāwai ka’apuni, ma ke ke’ena.
Ma ka heluhelu a me ka waiho 'ia 'ana mai o ka Palapala Noi a NAIA’ELUA (w) wahine kanemake a 'Elekuna (k), e hō’ike mai ana o 'Elekuna, no Hanapepe, Kaua’iua make kauoha 'ole ma ia wahi ma ka lā – o – M.H. 188, a e noi ana e hā’awi 'ia ka Palapala Ho’okohu Lunaho’oponopono waiwai ia Wm. E. Rowell.
UA kauoha 'ia 'o ka Pō’akolu, ka lā 10 o AUGATE, M.H. 1887 ma hora 10 kakahiaka, 'o ia ka manawa i koho 'ia no ka ho’olohe 'ana i ua noi la, i mua o ua Lunakānāwai la ma ke ke’ena Ho’okolokolo o kēia 'Aha ma Koloa, Kaua’i, a ma ia manawa a ma ia wahi nō e hele mai ai nā mea a pau i pili e hō’ike mai i ke kumu, inā he kumu 'oiai’o ko lākou, e a’e 'ole 'ia ai ua noi la. A 'o kēia olelo kauoha, e ho’olaha 'ia ma ka olelo Hawai’i, i 'ekolu pule ma ke kū’oko’a, he nūpepa ma Honolulu.
Kākau 'ia ma Koloa, Kaua’i, ko Hawai’oi Pa’e 'āina, 'Iulai 9, M.H. 1887. – Jacob Hardy, Lunakānāwai Ka’apuni 'apana 'ehā 2137-3t
Ho’olaha a Nā Luna Ho’oponopono waiwai
'O nā mea nona nā inoa ma lalo iho, ua ho’okohu pono ia i mau Lunaho’oponopono no ka waiwai o Alfred W. Jones, no Lanaina, Maui i make. Ke hō’ike aku nei, 'o nā mea a pau he koina kā lākou i ho’opa’a 'ia ma ka moraki ā 'a’ole paha, ma luna o ia waiwai ke hō’ike mai ma kā lākou mau bila i ho’ohiki pono 'ia i loko o nā malama 'eono mai kēia lā aku, o lilo loa auane’i i mea 'ole, a 'o nā mea a pau i aie mai i kēia waiwai, ke ko ia aku nei e ho’oka’a koke mai iā māua.
Edwin Jones. Nancy H. Jones, Nā Lunaho’oponopono a Waiwai o Alfred W. Jones i make. Lahaina, Maui July 2, 1887. 2137 – 3t
Ho’olaha Hou
Aha ho’okolokolo ka’apu@@@@ 'Apana 'elua o ko Hawai’i @@@@ ma ka ho’oponopono waiwai ma ka @@@@ o ka waiwai @ poe’po’e no @@@@ Maui i make kauoha 'ole ma ke ke’ena @@ ka Palapala Noi a M. Mahi @@@@ ua make kauoha 'ole o Po’epo’e no @@@@ Maui ma Kalawao, Moloka’i i ka @@@@ o – 1876, a e noi ana e ho’opuka @@@@ iapala Ho’onoho i nā Ho’ol@@@
Ua kauoha 'ia o ka Pō’akahi ka @@@@ GATE M.H. 1887 ma ka hana @@@@ 'o ia ka manawa i koho 'ia no ka @@@@ ua noi la i mua o ua Lunakānāwai @@@@ a ma ia manawa a ma ia wahi @@@@ ai nā mea a pau i pili e @@@@ inā he kumu 'oiai’o ko lākou @@@@ noi la. A 'o kēia kauoha e ho’olaha @@@@ olelo Hawai’i i 'ekolu p@@@@ KOA Nūpepa ma Honolulu.
Kākau’ia ma Wailuku, K @@@@@ na, 'Iune 22 M.H. 1887. GEO. E. Richardson, Lunakānāwai Ka’ap@@@ HPA.
Ke Kula Kamehameha no nā Keikikāne
E mākaukau ana ke kula Kamehameha no nā keikikāne @@@ apo ana aku i nā haumāna ma ka Pō’alua mua o O@@@@
Ua kaupale ia iho ka heluna@@@@@ e komo ana i kēia makahiki, a no @@@@ pau i 'ake e komo a’e ma ia Kula @@@ aku, e hō’ike a’e ma ka lā @@@@@ 1887.
E loa’a nō he ke’ena no kēlā me kēia @@@ nā pakahi i lako i ka moe @@@@ noho; a 'o kekahi mau mea e a’e e h@@@@ ana e nā haumāna pakahi @@@@ nīnau mua a’e i ke kumu.
E a’e 'ia nō nā haumāna e lawe aku @@@@ o ka pule no nā hana @@@@ lima akamai, i 'elua h@@@@ lā o ka pule. 'O ka @@@@ kino kekahi hapa ia o nā ha’awina @@@@ i kēlā me kēia lā.
E a’o 'ia nō ma ka A@@@@ nia, Akeakamai, Anahonua, K@@@@ Ki’i, Moleanāhonua, malama @@@@ tela humu lole, pai palapala, h@@@@ nā mea like, a me ke @@@@ o ka auhau no ke @@@@ He ($40) kanahā dala no ka @@@ kahiki.
E uku mua ia he $20 i kēlā me @@@@ ka 'ana o ka hapahā.
E loa’a mua i nā haumāna @@@@ Kauka no ko lākou kūlana @@@@ nā palapala ho’omaika’i mai @@@ e a’e.
E mālama 'ia ana ka nīnau @@@@ komo 'ana ma ka Pō’akahi @@@@ 3, 1887, ma ka halekula, ma P@@@@ 8:30A.M. E hō’ike 'ia lākou ma k@@@@ kākaulima, palapala 'āina, nā p@@@@ 'ehā o ka 'Arimakika, kākau @@@@ me ke pela 'ana 'ia 100 h@@@@
No nā mea i koe, e loa’a nō @@@@ kumu nui. Rev. W.M.B. Oleson. 2130 4m
Ma ke ke’ena o ka lunakānāwai Ka’apuni Apana @@@@ Hawai’i Pa’e 'āina. Ma ka waiwai @@@@ (k) no Papa’ikou, Hilo, HAwai’i i make.
Ua heluhelu ia a ua waiho ia ka @@@@ noi a Kawaihae(k) e noi ana @@@@ pono 'ia ka waiwai o NAKA@@@@ Hilo, Hawai’i, i make, a e ho’omaopopo @@@@ ho’i no nā ho’oilina a ka mea i make @@@ ua kauoha ia nā mea a pau i pili, 'o ka @@@@ LIMA, 'o ia ka lā 29, o 'Iulai @@@ i ka hora 'umi kakahiaka, ma ka @@@@ kolokolo ma Hilo, Hawai’i @@@@ manawa i koho 'ia no ka ho’olohe @@@ lā me nā mea kue ke hō’ike 'ia.
E.S. Laman Lunakānāwai Ka’a@@@@ Hilo, Hawai’i, 'Iune 23d 1887
olelo Ho’olaha
E 'ike auane’i nā mea a pau iā @@@ Haleku’ai ma Mokuhana, Hilo, m@@@@ Hawai’i, ua poho, a 'o Ahuna pākē k@@@@ hui. Ua hele 'o ia 'a’ole i 'ike hou ia. @@@ ka’a au i nā aie a pau, ua kukulu m@@@@ hana kalepa i ka malama o No@@@@ M.H. 1885 i loko no 'o ia makahiki @@@ ana o ko māua kumu waiwai $100 @@@@ kuke 'elima dala, a 'o ia dala o ke k@@@@ au e ho’oka’a hou me ka 'oiai’o.
W.G. Kah@@@ 'Iune 30, 1887, Mokuhonua, Hilo, Hawai’i 2136 3t.
olelo Ho’olaha
E 'ike auane’i nā kānaka a pau loa ke @@@ mai i kēia, 'o ka 'āina 'o Pu’ulani ka mea @@ me Popo’iwi, e waiho la ma Kaupo @@@@ 'o Maui, “Ko Hawai’i Pa’e 'āina,” ma @@@ 'āina o Wm. B. Sake haole i ku’ai aku @@@@ keiki pono’ī iā Jona Laika no Kapa@@@ no laila, ke hō’ike aku nei au me ke akea @@@ @@@ he kuleana i kona mau hānau mua @@@ mana e mālama ma ke 'ano Luna @@@@ pono Waiwai – a ho’oli@@@@ 'āina la, aia nō ia’u na @@@@ mea a pau e pili ana i ka waiwai @@@@ a me nā mea a pau, 'a’ole i kahi mea @@@ ka mana a’u i ho’okohu aku ai iā @@@@ hope nāna e mālama i ua 'āina la. @@@ ka ho’olaha i puka ma ka “Nūpepa K@@@@ ma ka M.H. 1886, ua ho’opau loa @@@@ la, aia wale nō ma luna o’u na mana @@@@ kēia lā aku.
C.E.Lake Kona N. @@@ Kipahulu, E. Maui, 'Iune 21, M.H. 1887 2137 3t
olelo Ho’olaha
E 'ike auane’i nā mea a pau @@@@ Ho’okuanui (k) no Waimea, Hawai’i @@@@@ hō’ike aku nei au o kēlā Palapala k@@@@ ia no ko’u mau waiwai lewa a pau ma luna o @@ Miss. Lucy Ho’okuanui ka’u kaikamahine @@@@ 'ole i hana 'ia ma ka lā 25 o M@@@@ kope 'ia ho’i i loko o ka Bake @@@@ 94 'ao’ao 218 ke ho’opau loa ia @@@@ mana 'o ia Palapala i koe.
Wm. Ho’okuanui. Waimea, 'Iune 15, A.D. 1887
olelo Ho’olaha
'o kēlā olelo ho’olaha a Wm. Ho’okuanui @@ (k) ko’u makuakāne pono’ī i ho’opuka @@@ ka Nūpepa Ku’oko’a helu – ua ho’o@@@ 'ia, no laila ua hana au i palapala i loko o k@@@@ lā 9 o 'Iune M.H. 1887 e ho’iho’i hou ana @@@@ mau waiwai lā a pau no Wm. Ho’okuanui @@@ ho’ole ana i ka mana o ia palapala @@@ kumu waiwai i loa’a ia’u.
Mrs. Lucy Lindsey. Waimea, 'Iune 15, A.D. 1887 2134 @
Ua Nalowale!
He wait gula na ka wahine a @@@@ me ke kaula a me kekahi komol@@@ p ū ia ma ke ala nui ma waena o kahi noho @@@@ pailata, Kapena Sheppeards a me ke kula@@@@ uhale nei. E loa’ a nō ka uku makana ki’eki’e @@ ma ke ke’ena o k ēia nū pepa, a i 'ole 'ia ma k2@@@@@ hi noho o Dr. Gray. Ua nalowale k ēia Wa@@@@ ma ka lā 6 aku nei o k ēia mahina. 2137 @@@
olelo Ho’olaha
E ikea auane’i nā kānaka a pau. O@@@@ ka mea nona ka inoa ma lalo nei, uh ho’onoho @@@@ mai au e ka Mea Hanohano George @@@@ Richardson, Lunakānāwai Ka’apuni Apana @@. 'Elua o ka mokupuni 'o Maui, I luna@@@ pono no ka Waiwai o J. Kanui o Lahaina Maui, i make. No laila, 'o ka po’e 'ana i @@@ aku ai, a me ka po’e i aie aku iā ia, e ho’oka@@@ koke mai ia’u i loko o nā malama 'eono ma kēia lā aku, a i 'ole e ho’ole mau ia aku.
J.A. Kaukau. Lunaho’oponopono o ka Waiwai o J. Kanui 2137 3t