Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 20, 14 Mei 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAI - ia SO KA \LPLP\ KL*oko.\.}

lAK.U la o Makaku e hoi ae au i ka ha!e eai ati a maona t alai'i3, kii mai au e hooniake loa i kuu hoa paia Aohe hoolohe mai o Makaku i ka leo o kana kumu a huii hoi aku la oia ika hale a lakou i moe ai I kela manawa pane hou mai la o Paoa, hoolohe ole ia mai ia e oe ka oielo o ke ola, ehia mea. aloha o ka maka o ka wahine a me ke keiki i ka ike oie. E waiho ana ka na iwi o kamahele i kaex Ke huii hoi la o Makaku i ka haie e ai ai; ke noho hamau nei ke anaina i kela wa, aole pane leo aku o lakou. I kela wa ike hou ia aku la o Makaku e puka mai ana mai ioko mai oka hale a hele mai la, a ua poi ia ihe la ka umeke maiuna iho o kona poo; oia ka wa ake anama kanaka i hooho ae ai me ka leo nui: | Ei aeo Makaku ! Ei ae o Makaku ! ke koa lanakila.

Oia ka manawa i hele ai kēia leo a lohe koliuliu o Puapuakea ana e waiho a make ana; hoomaka ae nei o Puapuakea e ala ae, a noho oia īluna, a ua hele ke anaina kanaka a lena i kana ike aku. Oka lena make iho la no hoi ia, a paipai ae la oia i ka lepo o kona wahi kapa. Ke hele mai la o Makaku e hookokoke ike kahua kaua, pane mai la o Kaunamano, alia e kopekope ika lepo o ko kapa, e ku iluna a maloeloe e hopu ka lima i ka laau a paa pono, ei aku o Makaku ko hoa paio, ua make īho nei oe ia Makaku, aka hoi,-ua hala kana make a ke kanaka nui; o kau make koe e kahi kanaka iki. I keia wa akahi no o Puapuakea a hoomaopopo iho ua pa iho nei ka wau la Makaku oia ka ko'u mea i waiho a make iho nei. Akahi no o Puapuakea a pii ino ae ka ula o kona kino holookoa. a akahi no hoi a hoohana ka ikaika o kona mau io huki, na olona, na hookuina ami, a me na hookuina lewa. !Ua hele mai la na papalina o Puapuakea a ula me he hua ohia ai la i noho i ka malu iaau, ake nana aku oe i ka ula o kona papalina, he naholo e like me ka uia o ka hee, a ke kuene pono nei ka kakou koa i kela manawa. E huli ae kaua e ka mea heluhelu a nana aku ia Makaku: I kona hoea ana mai imua oke kahua kaua, ua hookahaha nui ia kona manao i ka īke ana niai ia Puapuakea e ku ana iluna me na maka ua hele a weli, a me kona kino ua hele a punia 1 ka ula holookoa a ula pu me na maka, a ua iike pu ka ula o ka iaau ihe kauwila a Puapuakea e paa ana me kona mau papalina.

I kela wa olelo hou aku la o Paoa ia Makaku, ua ola ko hoa paio, aohe au wahi eha i keia wa. O ka'u no hoi ia e olelo aku ana ia ©e, e hoi hou aku ka laau a make ko hoa paio. O ka pau no ia o ka hana, aole hoi e eha ka ili. Hoolohe ole ia mai eoe ka olelo o ke ola, a eia iho ka make la imua o ko alo ua kokoke loa. Ia wa hoomaka aku nei laua e ku hou imua o ke kahua kaua. Olelo mai la o Kaunamano me ka leo liilii i kana haumana: He kanaka kiekie, e lawea ka laau a kiekie, e oniu ae ana o Puapuakea i kana hauna laau, o Kaupoku o Hanalei oia ka laau. lke o Makaku ike kiekie oka hauna laau a kona hoa paio, e makaala mai ana kela i kana pale laau o luna, hemahema o lalo o Makaku aole oia i malama i ka pale laau o lalo.

He mea pono i kou mea kakau ke hoakaka aku: O ka laau a Puapuakea he laau loihi ia, ua paa ia e Puapuakea ka laau me ka naauao nui, e manao koho kakou, he ekolu hapalima o ka laau a Puapuakea i koe aia iluna, a he elua hapalima o ka laau aia ilalo. Aia i ka elua hapalima o ka laau, aia ilaila ka iima o Puapuakea kahi i paa ai, ke hoomaka mai ka helu ana, mai ka welelau lalo o ka laau, a penei ka hana ana a PuapuakeaI ko laua wa e ku la me ka makaaia nui, ua hooni o Puapuakea i ka welau luna o kana lāau, a ke manao nei o Makaku e hahau iho ana ka laau a Puapuakea iaia. Hoomaka oia e paa i ka pale laau o luna, oiai ua maaaoia aohe laau e ae a kona hoa paio e hookomo mai ai i kela wa. Ina o kela laau wale no ana e ike nei o Kaupoku o Hanalei e hah ana ia hauna laau ma kana pale laau, aka, he moe uhane'palaualeio oae ia ana i manao ai; a i ka lua o ka hooni ana a Puapuakea i kana welau luna o kana laau, ua maopopo ia Puapuakea ua makaala !oa o Makaku i kana pale laau o luiul Eia ka auanei o laH kahi make o ka waa o ke aiil E kaalalo aku ana o Puapuakea i kana laau ma!a--lo pono o Makaku, oia hoi, ka elua hapalima o kana laau o ka aoao malalo. £ hou pono aku ana keta i kana laau malalo pono o na wawae o Makaku, o ka inoa o ua laau la, o Kahue* lepa Mai lalo ae no o ka lepo o kahi o na wawae o Makaku e ku ana a pii ua laau la a Puapuakea a ioaa ke kani

[a-i, ka hoomaka aku la qo la o Maka* | ku e hoto oia no kona aho hope »ox | Kahea rrsi kke a ! ii Lot: j hiki, e Kanaloakuaana e ! E kuaana e ! E hoi hou aku ka ia3U 1 make ka hoa paia I kela roaui*a huli iho nei o Tuapuakea i kona mau liaia a naiia. ua hele ka ula o na bma a puni, a pela pu hoi me Ke kmo holookoa kokoke e puka ke ko'- » mawaho o ke kino o ka kakou koa I'uapuakea.

Ia wa o Puapuakea i hooho ae ai i keia mau huaolelo i kaulana ia kakou i keb manawa, ,f Ua make, ua make» ua kukai ae nei ka ila a Puapuakea." Oia ka wa o ka lehulehu i haawi mai ai i na leo hoomaikai 1 ke koa lanakila oka la, oia hoi o Puapuakea, a ike aku la ka lehulehu ika hina ana o Makaku i kahi mamao loa, roai ke kahua kaua aku. Hooho mai la ka leo o na koa o Maui, e kaua koke i keia wa, a ptla pu no hoi me ko ke alii o Hawaii, e hoomaka koke ke kaua. Ika lohe ana oke ahi o Hawaii i keia leo kahea ake alii o Maui, i ma* la ke alii o Hawaii, alia paha e kaua, e pono paha ia oe e ke alii o Maui e kali ia manao, no ke kaua aku paha ka nui. Pehea ka hoi na olelo ae like a kaua mamua ? Ina hoi e make ko'u kaulanaaina 1 kou, alaila e noho kanaka aku hoi au a me ko'u mau makaainana ma-

lalo ou. Aole nae pela ko'u manao i keia wa. Eia no ko'u manao. e hoi no oe e ke alii o Maui a nohoalii no maluna o kou aina, a me kou mau makaainana, a e noho no hoi au ma ko'u aina nei me ko'u mau makaainana. A e noho kaua me ka lokahi a me ke aloha hoi. E nana aku kekahi i kekahi me ke kuikahi o na manao; no kekahi hoi ka pilikia kokua aku hoi kekahi o kaua. Oka noho ana ka paha, he mea ai ia kalo mo-a, oka la ka mea nana. He mea aloha na'u na alii a me na makaainana, aohe o'u makemake e hookahe īa ke koko, a pehea la keia manao ia oe e ke alii o Maui.

I aku o Kauhiaimokuakama i kona makuakane, e ae aku oe ia manao, maikai a ke alii o Hawaii, aohe make kaua e hoopau ke kaua e noho like olua. I maila ka makuakane, i hewa hoi paha ia oe e kekeiki, iko hoi ana ae nei a olelo ae aohe kanaka o Hawaii. He nui aina wale no aohe kanaka oia paha ke kumu o ka lana ana o ko'u manao a holo mai nei e kaua me ke alii o Hawaii nei. I kela manawa no hoi i hele mai ai o Kekuapanio a oleio mai la ia Kamalalawalu, e ke alii e hoopau ke kaua ann, e noho io olua me ka oluolu like ona manao aole kue. E like me ka manao maikai o ke alii o Hawaii nei.

Ia manawa olelo mai la o Kamalalawalu aole pela ko'u manao, ia olua hoi e na kiu i hoouna ia mai nei e nana i ka nui 0 na kanaka 0 Hawaii nei ke kumu o keia holo ana mai nei e kaua. No ko olua hoole ana ae nei aohe nui ona kanaka o Hawaii nei, nolaila ua make aku la ko'u kaulanaaina, eia wale n© ka'u mea i hooholo ai o ko'u manao 1 keia wa, e aho no e kaua kakou i kela wa, he ole loa hoi ka noho kauwa ana malalo o kahi alii. E aho no ma ka maka 0 ka ihe a me ka newa a me ka maa, a me na ikaika o kakou e hoo ko ia ai na iini, wahi a ke alii o Maui.

Ia wa olelo hou mai la no ke aiii o Hawaii ika olelo o kealoha: Aole au i manao e noho kauwa mai oe malalo o'u, e hoi no oe e nohoalii i kou aina, e like me ka'u i hoike mua aku nei īa oe. Aia wale no nae ia ia oe, e hala ole au imua o ko ke ao nei, o i ia mai auanei au he alii aloha ole, aia no nae ia ia oe e ka pokii, i ka wehe ina piko o kaua. Pela ko'u manao i hooholo ai, e kaua no na koa o kaua, a me kai'a no hoi na alii, wahi a ka Kamalalawalu.

I kela wa oka pau ae la no ia o ko laua kuka ana ma ke ano maikai, a o ka hoomaka aku koe e hana ma ke ano kue a mokuahana a me ka hookahe īa ana o na koko maemae, a me na ola makamae a ke Akua i makana wale mai ai. He oi no ke aiii paakiki a me ka naaupo ma ke ano kuhihewa a i o!e ma keano hilahila paha o hoohenehene ia mai ena alii, a me na makaainana o ua alii nei o Maui, oia no paha ke kurau i hoopaakiki naaupo ai, a i ole pela, o ka hila'nila no paha i kā olelo a kahi keiki a Lamkaula oia no o Kamohai. Pela paha hoi, o kah; no paha oka make. He oi no oka piha oka naau o ke alii o Hawaii i ke aloha, a me ka lokomaikai.

oka lokoiao a me ka makooa ua nohoalii ia maluna o ke alii o Maui kai no paha o Maui la ka oi aole ka. loi ka o Maui ika naaupo oke alil Hu ae la ka aka a ka mea kakau» malia paha hookahi ka lo'u iike ana me ka mea heluheluu 1 keia wa ua haawi aku la ke a!ii o Hawaii ike aloha hope ia Kamaialawalu me ka hiolo makavaiu ana o kona waimaka imua o ke alii o Maui no kona aloha, a mahope o ka paa aōao ko lauahui aloha hope loa ana, i ak» la ke aiii ♦ (Aol* i

I oka moku kaua Amenka Kitafoda I i ku rn:iirsei no kekahi wa i halaae nei. h ākn am ui' n* kons k.ihiko He hooiK iulahi nui B3 ka ohu eha iii la nia'una o kc ku ? anakauhale o 1-3-dana i keia mau aui ole?oia ke kupanaha o keia hiona okeeanw ia wahi i keia makahiki mamua o na tnakahiki i hala ae. Ma na wahi kokuke i ka waikle o Niagara, uarak•.h : akekahikanakan»e ka maopopo ti'e ī ka ;nakahiki iSS6 i hala. He kanaka keia i »>anihakahakaia kona ola aialoko o kekahi uaau hut, a inamuli o kona naiowale ana, ua manao wale . ia ua oia i kona ola ma ka . hoomake ana iloko o ka wailele O Niagara. A hikt ikali 12 o Aperi!a i ha-1 !a, akahi no oia a loaa ma kekahi wahi, | ahe kanaki kakau nu(>epa ka mea mua i ike iaia no ka nupepa »S". ehmnūli.

Ehia iwi alaila ikaika ke kanaka ? He kanaha, e like me ka olelo, kl hana i ka iwi a kanaha alaila hoehoa mai." I kahi hea e palepale ole ai na lima oke kalukalu ? Ika laula o Kapaa;a Ika nnpepa hea e pa-ha ole ai na maka ? Ika nupepa Ki okoa, no ka mea he kehakeha kona mau manao.